پێش چەند رۆژێك پەرلەمانی كوردستان یاسای ناساندنی رۆژی 3/8/2014، ئەوەی تا دوێنێ بە كارەساتی شنگالمان ناودەبرد، بە جینۆسایدی ئێزیدییان پەسەند كرد، راستیتان دەوێت، ئەو یاسایە گەلێك دواكەوت و دەبوایە پەرلەمانی كوردستان هەر ماوەیەك دوای شاڵاوەكانی شنگال، یاسایەكی لەمەی ئێستاش باشتر و روونتری دەرچواندایە.
ئەڵبەت، رەنگە پەرلەمانی كوردستان چ ئەم خوولە، یان خوولی پێشتر، پاساوی ماقووڵی خۆیان بۆ درەنگكەوتنی دەرچوونی یاسایەكی لەو جۆرە هەبێت، وەلێ ئێمەومانانیش، بەدەر لە وردەكارییە یاساییەكەی، وەك هاووڵاتی ئەم كوردستانە، بۆمان هەیە رەخنە لە سەلبیاتە سیاسییەكانی دواكەوتنی یاساكە و كەموكورتیی یاساكەی ئێستاش بگرین و سەرنجی خۆمانیان لەبارەوە بدەین، بەڵام وەك دەڵێن، ئەگەر درەنگ بێیت لەوە باشترە هەر نەیەیت، پەسەندكردنی ئەم یاسایەش لەوە باشترە كە هەر هیچ یاسایەك بۆ ناساندنی ئەو كارەساتە نیشتمانییە دەرنەچووایە.
ئێستێ چی؟
پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەو جینۆسایدەی لە 3ی ئابی 2014 تیرۆریستانی داعش دەستیان پێكرد، هەر ئەو رۆژە، یان پاش ماوەیەك كۆتایی هات؟ ئەگەر بە ویژدانەوە داوەریی بكەین، نەخێر. جینۆسایدی ئێزیدییان، تا نووسینی ئەم چەند دێڕە، بەشێوازی تر و لەلایەن داعش و ئەوانی دیكەشەوە بەردەوامە. رەنگە هەندێك كەس ئەم داوەرییە بە نالۆگیكی، یان پڕوپاگەندەی سیاسی بخوێننەوە، بەڵام واقیعی حاڵی ئێزیدییان بە خەڵك و خاكەكەیانەوە، بەردەوامیی شاڵاوەكان دەسەلمێنن.
هەر پێش چەند رۆژێك، هەردوو هاووڵاتی ئێزیدیی (حوسێن خەڵەف عتێش و حاجی حوسێن شێخ حەمۆ) كە خەڵكی ناحیەی سنونێی باكووری شنگالن، لە بناری چیای شنگال بە دەستی تیرۆریستانی داعش شەهید كران، وردەكاریی رووداوەكە بۆ سەلماندنی بەردەوامبوونی جینۆسایدی ئێزیدییان گرینگە.
ئەم دوو هاووڵاتییە پێش چەند رۆژێك چووبوونە چیای شنگال بۆ راو، ئێوارەی هەمان رۆژ نەهاتنەوە، تەلەفۆنەكانیان داخرابوون، كەسوكاریان كەوتنە هەواڵپرسین، نەخێر، سەروسۆراخیان نییە، بۆ رۆژی دواتر خەڵكی ناوچەكە لەو جێیانەی گومان دەكەن ئەو راوچییانە بۆی چووبن، دەستیان بە سووڕانەوە كرد، لەناكاو لە دەوروبەری گوندی (خان الشهوانیة)ی عەرەبان، خەڵكەكە چەند جووڵەیەكی گوماناوییان بەدووربین هەست پێ كردبوو، بۆیە چەكدارە عەگیدە ئێزیدییەكان كۆبوونەوە و رووەو ئەو شوێنە رۆیشتن، دەركەوت ژمارەیەك چەكداری داعش لەوێن و ئیدی بووە شەڕی دەستەویەخە، خۆشبەختانە داعشەكانیان كوشت، كە چوونە شوێنەكە چی ببینن!! داعشەكان حەشارگەیەكیان بۆ خۆیان كردووەتە، بنكە و چەك و فیشەكی زۆر و مین و پشتێنی مینڕێژكراو و خۆراك و ئەرزاقێكی زۆریان حەشارداوە. بەداخەوە دوو هاووڵاتییە دیارنەماوەكەشیان بە شەهیدكراوی دۆزییەوە.
ئەم رووداوە كە تەنیا چەند رۆژێكی بەسەردا تێپەڕیوە، نیشانەیەكی دیاری ئەو هەوڵ و هەڕەشە هەمەلایەنانەیە، كە بەردەوامبوونی شاڵاوەكانی كۆمەڵكوژیی ئێزیدییان و تەعریبكردنی شنگال و دابڕینی لە كوردستان دەسەلمێنێت.
تا لە خەتەری زۆری ئەم رووداوە تێبگەین، باشە ئەگەر بڕێك زانیاریی زیاتر لەبارەی سرووشتی جوگرافیی سیاسیی ناوچەكەوە بدەین. گوندە عەرەب نشینەكانی دەوروبەری شنگال هەر هەموویان گوندی تەعریبی ساڵانی حەفتا و هەشتاكانی سەردەمی سەدامن، لەگەڵ هاتنی داعشدا، بوونە هاوكاری داعش (تاكوتەرایان نەبێت)، بگرە لە شاڵاوەكانی كوشتن و بڕین و تاڵانی و رفاندنی ئافرەتانی ئێزیدیدا رۆڵی زۆر نامەردانەیان بینی، لەگەڵ دەركردنی داعشدا لەلایەن پێشمەرگەوە، تەواوی ئەو گوندانانە بە ناحیەی رەبیعە و زوومار و بلێج و هەردوو قەزای تەلەعفەر و بەعاجەوە، هەموویان رەدووی داعش كەوتن و تەعریبی سەدساڵی ناوچەكە لە دوو شەوو رۆژدا هەڵتەكی، هەرچی سەد ساڵ بوو بە ئێزیدییان و خاكی كوردستانیان كردبوو، لێیان دەرهاتەوە، بەڵام بەداخەوە پاش خیانەتی شازدەی ئوكتۆبەر، نەك هەموو شتەكان چوونەوە دۆخی جاران، بگرە زۆر خراپتر بوو، سەرباریش بوون، حكومەتی عیبادی بۆ ئەوەی رێ لە هەر گەڕانەوەیەكی ئێزیدییان و پێشمەرگە بگرێت، بە نهێنی عەفویەكی گشتیی بۆ تەواوی خەڵكی ئەو گوندە عەرەبانە دەركرد كە لەگەڵ داعش هەڵاتبوون، ئێستێ، هەموویان، ئەوانەی ئێزیدییانیان كوشت و ئافرەتەكانیان رفاندن، گەڕاونەتەوە گوندە تەعریبەكانی خۆیان و بە بەرچاوی كەسوكاری قوربانیانەوە، لەبەر ئەوەی عەرەبن، بە ئازادیی دێن و دەچن، ئێزیدییانیش وا پێنج ساڵە لە خێوەتە شڕۆڵەكانیاندا دەژین، جا لە نێو ئەو گوندانەدا، گوندی (خان الشهوانیة)یە كە ئەو رووداوەی چەند رۆژ لەمەوپێشی لێ روو دا و پێشتر باسمان كرد.
جیا لەم رووداوە، مانەوەی زیاتر لە 2900 هاووڵاتی بە ئافرەت و منداڵ و پیاوەوە لە دەستی داعش، مانەوەی زیاتر لە 360 هەزار هاووڵاتی ئێزیدیی لە كەمپەكانی ئاوارەییدا، ئاوەداننەبوونەوەی دەڤەری شنگال و بێ پەروایی ئەوانەی دەسەڵاتی ئیداریی دەڤەرەكەیان بەدەستە بەرانبەر وێرانیی شنگال و دەوروبەری، لانەكردنەوەی جددیی هەمووان لەو ئافرەت و منداڵانەی لە دەستی داعش رزگاركراون لە رووی چارەسەری درێژخایەنی دەروونی و جەستەیی و خۆژێنییەوە، ئەو گەڕەلاوژە ئەمنییەی حەشدی شەعبی و پەكەكە لە شنگال دروستیان كردووە، ئەو بازرگانییە پیس و نامەردانەیەی بڕێك لە سەركردەكانی حەشد و پەكەكە بە ئێزیدییانی نێو كەمپی هۆلای سووریای دەكەن، پەنادانی داعشییە عەرەبەكانی شنگال لە لایەن حەشد و شورتەی ئیتیحادی و پەكەكەشەوە، زۆر هۆكار و دیاردەی تریش، هەر هەموویان سەلمێنەری راستیی بەردەوامبوونی ئەو هەڕەشەی جینۆسایدەیە كە لەسەر ئێزیدییان هەیە.
داهاتووی شنگال و شنگالییان؟
ئەزێتێكی زۆری ناوێت بۆ هەر توێژەر و چاودێرێك تا بگاتە ئەو راستییەی، كۆمەڵگەی ئێزیدیی چ لە كەمپەكان، یان ئەو ژمارە كەمەی گەڕاونەتەوە، رووبەڕووی بێئومێدی و دیارنەبوونی چارەنووس بووەتەوە. یەكەمین هەنگاویش بۆ هەستانەوەی ئەم بەشە زیندووەی كۆمەڵگەی كوردستان، گێڕانەوەی ئومێد و روونبوونەوەی چارەنووسیانە، ئەمەش بە قسە و درووشم ناكرێت، بگرە بە هەنگاوی كردەنی زانستییانە و سیاسییانەی تۆكمە دەبێت، بە پێداچوونەوە دەبێت بە سیاسەت و تێڕوانینی پێشووی هەموومان بەرانبەر ئێزیدییان و كێشە و ئازارەكانیان.
كورتوكرمانجی، پاش پێنج ساڵ لە شاڵاوی جینۆسایدی ئێزیدییان، دەبێت، بڕیارێك بدەین: ئەگەر ئێزیدییان بەشێكن لە كۆمەڵگەی كوردستان نابێت هەر باس هاتە سەر مانەوە و مافی ئێزیدییان خێرا بڵێین، ئەمەیان ئەركی ئێمە نییە و هی حكومەتی عێراقە، خۆ ئەگەر وایان دەبینین و پێمانوایە عێراق لەوان بەرپرسە، ئەوە جیا لەوەی مافی گلەییكردنمان نییە، كاتێك دەبینین ئەم، یان ئەو ئێزیدیی لە بارێكی دەروونیی خراپدا قسەیەك بەرانبەر كوردستان دەكات، بە دەستی خۆشمان بەشێكی رەسەن لە كۆمەڵگەكەمان تەسلیم بە عێراقی عەرەبی دەكەین، ئەگەر ئەمەشمان كرد، ئەوە پێناسەی كوردستانییانەی خاكی شنگال بە دەستی خۆمان دەگۆڕین، دواجار ئێمە لە كوردستان راستە كەمتەرخەمیی زۆرمان بەرانبەر شنگال هەبووە و دەبێت ددان بەو راستییەدا بنێین، بەڵام ئەوەش مێژووە، پێشمەرگەی كوردستان قوربانیی زۆر مەزنی داوە، سەركردایەتیمان بۆ رزگاركردنی شنگال و گێڕانەوەی بۆ خەڵكەكەی رەنجی زۆر گەورەی داوە، بۆیە نابێت هەروا قوربانیی خەڵكی شنگال و ئێزیدیان و قوربانیی پێشمەرگە و رەنجی سەركردایەتی و خەڵكی كوردستان بەهەدەر بدەین.. پاش پێنج ساڵ، با بە هەموو پلانەكانماندا بچینەوە، دیراسەیەكی قووڵی دوور لە هەڵوێستی پێشوەختەی بارودۆخەكە لە هەموو لایەنێكەوە بكەین، تا ئێزیدییان لە بن ئەو فشارە زۆرە دەرچن كە شاڵاوی داعش و لێكەوتەكانی خوڵقاندونی، ئومێدێكیان بە كوردستان و چارەنووسیان لەگەڵ كوردستاندا بۆ بگەڕێتەوە، بەتایبەتی پاش دیاریكردنی ئەمیری نوێی ئێزیدییان كە خاوەنی تێڕوانینێكی كوردستانییانەی روونە، لەبیریشمان نەچێت كە ئێزیدیان رەسەنترین بەشی كۆمەڵگەی كوردستانن.