بەرەو خوێندنەوەیەكی تازە بۆ تیرۆر

بەرەو خوێندنەوەیەكی تازە بۆ تیرۆر
رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی 1972 لیژنەیەكی تایبەتی بۆ بابەتی تیرۆر پێكهێنا بە مەبەستی دیراسەتكردنی هۆكارەكانی ئەم دیاردەیە، لە ئەنجامدا لیژنەكە لە راپۆرتەكەی خۆیدا ئاماژەی بەوەكرد كەوا هۆكارە سەرەكییەكان بریتین لە (برسیەتی، هەژاری، بێكاری، هەستكردن بە نامۆیی، پەڕاوێزخستن، سیاسەتەكانی كۆلۆنیالیزم بەسەر گەلانی ئاسیا و ئەفریقیا و ئەمریكای لاتین، نادادپەروەریی كۆمەڵایەتی و ئابووری، رێزنەگرتن لەبنەما دیموكراسییەكان و مافەكانی مرۆڤ، رێزنەگرتن لە مافی چارەی خۆنووسین ...).
دوای نزیكەی (50) ساڵ لەم راپۆرتە خوێندنەوەی پانۆڕامای رووداوەكان پەیوەست بە تیرۆر ئاماژە بەوە دەكەن كەوا خوێندنەوەی تیرۆر مەسەلەیەكی رێژەییەو «مطلق» نییەو راوبۆچوونی جیاجیا لەم مەسەلەیە هەیە، سەرەتا لە پێناسەی تیرۆر و هۆكارەكان و ئامرازەكان دواتر لە ئەنجامەكانی كردەوە تیرۆریستییەكان.
هەڵبەتە رووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردەیە بە كۆمەڵێ میكانیزم دەكرێت: كاری هەواڵگری، ژینگەی لەخۆگرتن، لایەنە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان فاكتەری تازە پەیوەست بە دەمارگیریی ئایینی و نەتەوەیی مەزهەبی.
شەپۆلەكانی تیرۆر بەشێكیان تیرۆری نەتەوەیی بوون، بەشێكی تریان تیرۆری چەپڕەوی، یاخود بە توندوتیژیی شۆڕشگێڕی باس دەكرا، كە لە جیهانی ئەمڕۆدا پەیوەستە بە لایەنی ئایینی بەتایبەتی لە دوای رووداوەكانی (11ی سێپتێمبەری 2001) لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە بە بۆچوونی ئەم وڵاتە جیهان كرایە دوو بەرە: بەرەی دژە تیرۆر، و بەرەی تیرۆر. هەر لەو كاتەوە رووبەڕووبوونەوەی سەربازی دەستی پێكرد لە زۆر لە وڵاتان (باكووری ئەفریقیا، ئەفغانستان، عێراق، میسر، ئیندۆنیزیا، نایجیریا، وڵاتانی كەنداو، سووریا، یەمەن و...هتد. لە ئەوروپا لە ئەنجامی كردەوە تیرۆریستییەكان ئەو وڵاتانە لە سیاسەتی شەفافییەت بەرەو هەستی تەسكی ئەمنی چوون و پەنایان بۆ زۆر لە میكانیزمەكانی پەیوەست بە رێگرتن و رووبەڕووبوونەوە برد.
ماوەیەكی زۆرە توێژینەوە و كۆنفرانس و بڵاوكراوەی زۆر دەربارەی تیرۆر ئەنجام دەدرێ، لەهەمان كاتدا هەماهەنگی نێودەوڵەتی، هەرێمی، نێوخۆیی لەم بوارەوە ئەنجام دەدرێت. بەڵام ئەوەی جێی پرسیارە، ئەوەیە كە ئایا لە دەرەنجامدا توانرا سنوورێك بۆ ئەم دیاردەیە دابندرێت؟ لە وەڵامدا دەڵێین: لە ئەدەبیاتی سیاسی و ئەمنی و كۆمەڵایەتی و ئابووری ئاماژە بەوە دەكرێت كەوا تەنیا توانرا سنووری ئەم دیاردەیە تەسك بكرێتەوە، چونكە هۆكارەكانی هێشتا بەردەوامن.
بە رای ئیمە هۆكاری سەرەكیی ئەم دیاردەیە لە جیهانی ئەمڕۆدا نەبوونی سیاسەتێكی واقعی و روون لە بارەی ئاشتبوونەوەی نێو كۆمەڵگە و پەنانەبردن بۆ ئامرازە دیموكراسییەكان لە سیاسەتی گشتی، بەرپرسیارییەتێكی بەسەردا هەیە، جگە لە هی هەرێمیش.
راستە لە هەندێ شوێن توانرا دیالۆگ و ئاشتبوونەوە بكرێت و بەشێك لەم گرووپانە چوونە نێو پڕۆسەی سیاسی و دیموكراسی، بەڵام لە زۆر شوێنەكانی تریش لە جیهان سیاسەتی رووبەڕووبوونەوەی سەربازی و یاساكانی پەیوەست بە دژەتیرۆر تەنیا جەختیان كرد لەسەر لایەنەكانی سزای توند بە سەر ئەوانەی تێوەگلاون لە تیرۆر، لە زۆرینەی وڵاتانی جیهانی ئەمڕۆش یاسا هەیە بۆ ئەم بابەتە، بەڵام زۆرینەیان یاسای رووبەڕووبوونەوەی توندوتیژن لە سزادان.
بە رای ئێمە تیرۆر پەیوەستە بە لایەنی ململانێ لەسەر سامان و دەسەڵات، بۆیە دەبێت هەردوو لایەن حكومەتەكان و رێكخراوەكانی تۆمەتبار بە تیرۆر بەتایبەت بۆ دیالۆگ و هەرلایەك لایەنەكەی تر بە شێوەیەكی واقعی و بەرپرسانە دراسەت بكەن و لە ئەنجامدا دەبێت بگەن بە رێككەوتن لەسەر بنەمای رێزگرتن لە داوای یەكتر.
نابێت بەو شێوەیە خوێندنەوە بكریت كەوا تیرۆریستان سیاسەتی خۆیان نییە، نەخێر رێكخستنی خۆیان هەیە، سەرمایەی خۆیان هەیە، سەرچاوەی خۆیان هەیە، ژینگەی لەخۆگرتنی خۆیان هەیە، توانایان هەیە لە رووبەڕووبوونەوە تاكو دەبنە قوربانیی مردن، شانەی خەوتوویان هەیە و لە كاتی پێویستدا بە ئەركی خۆیان هەڵدەستن، بۆیە قەڵاچۆكردنیان لە رەگ و ریشەوە وەهمێكی گەورەیە.
تیرۆریستان توانایان لە كۆبوونەوەی بچووك بەرەو كردەوەی هەژێنەر بەرەو راگەیاندنی خۆیان وەك: كیاناتی سیاسی و دەوڵەتی. ئەمە دەبێت جارێكی دی خوێندنەوەی بۆ بكرێت.
ئەوە هەڵەیە كە تەنیا بە كۆكردنەوەی زانیاریی هەواڵگری و ئەمنی و لە دواییدا بە لێدانی سەربازی قەناعەت بەوە بكرێت ئیدی دیاردەی تیرۆر نەماوە. ئەوەش هەڵەیە ئەگەر تەنیا ئیسلامییەكانی جیهادی ناسناوی تیرۆریان پێ بدرێت، لەوانەیە ئەمانە بەشێك بن، بەڵام لە بەرامبەردا تیرۆری دەوڵەتی هەیە، تیرۆری هێزە زاڵەكان بەسەر سەروەت و سامان و سیاسەتەكانی دەوڵەت هەیە.
بەڕای ئێمە تەنیا بە ئەمریكاو وڵاتانی دۆستی ناتوانرێت تیرۆر بنبڕ بكرێت و، دەبێت گەلانی ئەو شوێنانەی دیاردەی تیرۆری لێیە ئاوڕیان لێ بدرێتەوە و رێز لە سایكۆلۆژیەتیان بگیرێت، هەروەها دابونەریت و خۆشگوزەرانیی ژیانیان لەبەرچاو بگیرێت.
جیهانی ئەمڕۆ لە بەرامبەر بەرپرسیاریەتییەكی ئەخلاقی گەورەدایە لە پێداچوونەوە بە سیاسەتەكانی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، یاساكانی پەیوەست بە كاری هەواڵگری و ئەمنی، رووبەڕووبوونەوەی سەربازی.
ئەگەر بێینە سەر هەرێمی كوردستان و بەراوردكردنی لەگەڵ زۆر لە كیاناتی سیاسی و دەستووری وڵاتان، دەتوانین بڵێین: هەر لەدوای راپەڕینی (1991)ـەوە تاكو ئێستا تووشی تیرۆر بووە بە هەموو جۆرەكانیەوە: (كوشتن، تەقینەوە، پەلاماردان و...). خوێندنەوەی توندوتیژی لە هەرێم ئاماژە بە ژمارەیەكی زۆر بەرچاو دەكرێت، بەڵام ئەوەی لە هەرێم بەرچاو دەكەوێت سیاسەتێكی گشتگیری هەمەلایەن بۆ ئەم دیاردەیە ئەنجامدرا: كاری هەواڵگری و ئەمنی، هاوكاریی نێودەوڵەتی و هەرێمی، هاوكاریی نێوخۆیی و نەبوونی ژینگەی لەخۆگرتن، گەشەپێدانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی، تەنانەت پەنابردن بۆ دیالۆگ و ئاشتبوونەوە و زۆر لەوانەی كە باوەڕیان بەكاری توندوتیژی هەبوو هاتنە نێو پڕۆسەی سیاسی لە حكومەت و پەرلەمان و جۆرێك چالاكی راگەیاندن و ریكخستنیان هەبوو، بەڵام لەهەمان كاتدا ئەوە لەبیرنەكەین كەوا شانەی نووستوو هەر هەبوون و بەردەوام بوون، جۆراوجۆریی سنووری هەرێمی كوردستان هاندەر بوو بۆ ئەم كردەوە توندوتیژانە.
لە هەرێمی كوردستان سەدەها توێژینەوە و كۆنفرانس ئەنجامدرا و یاسای پەیوەست بە دیاردەی تیرۆر هەیە، بەڵام جۆرە پەرتەوازەییەك هەیە لەكاری هەماهەنگی بۆ رووبەڕووبوونەوەی، تەنانەت كەمیی پسپۆڕ و شارەزای دیراسەتكردن بەدی دەكرێت، بەتایبەتی لە ئەكادیمییەكان و رووبەڕووبوونەوە تەنیا بە لایەنی ئەمنی و سەربازی بەستراوەتەوە، لەئەنجامدا شیكردنەوە نییە لەلایەنی ئەكادیمیەوە، بۆیە پێویستە سیاسەتێكی تازە لە پێداچوونەوە ئەنجام بدرێت.
ئەگەر باس لە عێراقیش بكەین بێ شك دەتوانین بڵێین لە دوای 2003 جەنگی تیرۆر لەعێراق دەستی پێكرد و تاماوەیەكی دوور كۆتایی نایەت، چونكە هۆكارەكان بەردەوامبوونیان هەیە، و سیاسەتەكانی ئەم وڵاتە بە جۆرێك شكستیان هێناوە، كەچی لە هەرێمی كوردستان جۆرە سەركەوتنێكی رێژەیی بەدی دەكرێت.
لە ئەنجامدا دەڵێین: تیرۆر لە سیاسەتەكانی ئاسایشی نەتەوەیی پێگەی تایبەتی خۆی هەیە لە بواری: (توێژینەوە، لایەنی هەواڵگری و ئەمنی، رووبەڕووبوونەوەی سەربازی و...هتد)، دەبێت هەنگاوەكان لە ئاستی بەرپرسیاریەتی ئاسایشی نەتەوەیی بن، بەتایبەتی لە بواری دیالۆگ و دەستهەڵگرتن لەكاری توندوتیژی و چەكهەڵگرتن و ئاشتبوونەوەی سیاسی لەسەر بنەمای دیموكراسیەت و مافەكانی مرۆڤ.
دەبێت ئاماژە بەوەش بكەین كەوا پەیوەندییەكی قووڵ هەیە لەنێوان تیرۆر و دیاردەی گەندەڵی لە كۆمەڵگەكان، گەندەڵی وادەكات ژینگەیەكی باش هەبێت بۆ تیرۆر، تەنانەت خوێندنەوەی تازە ئاماژە بەوە دەكات كەوا گەندەڵكاران بە كاری تیرۆرستی یەكتر (تصفیە) دەكەن.
هەروەها بازرگانەكانی ماددە هۆشبەرەكان، بازرگانەكانی خۆراك و داو و دەرمان، بەشێك لە بەڵیندەران و وەبەرهێنەران و بەشیك لە بازرگانە سیاسییەكان، تاوانی رێكخراو (الجریمة المنظمة)، تاوانی غسیل الاموال، بارزگانیكردن بە مرۆڤ، كە زۆر لە رێكخراوە تیرۆریستییەكان تێوەگلاون و بە سەرچاوەی دارایی گرنگ بۆیان هەژمار دەكرێت لە زۆر لەو شوێنانەی كە دیاردەی تیرۆر تێیدا بەربڵاوە، تەنانەت هەندێ رێكخراو بەكاركردن لەگەڵ كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكانی سامانە سرووشتییەكان تێوەگلاون. بۆیە ئەم دیاردانە هەموویان پێویستیان بە خوێندنەوەیەكی تازەیە بۆ تیرۆر لەسەر بنەمای ئەكادیمی و عەقڵانی و واقعییانە.

Top