هاوپەیمانیی نیشتمانی لە هەڵبژاردنی حەیدەر عەبادی-دا وەك پاڵێوراو بۆ پێكهێنانی حكومەت سەركەوتوو نەبوو، دواتر تایبەتكردنی سەرۆكایەتیی وەزیران لە حزبی دەعوەدا وڵاتی بەم هەرەسە گەیاند، ئەمەش بەڵگەیەكی بەهێزی دیكەیە لە شكستی پڕۆژەی ئیسلامی سیاسیی شیعەدا، من پێموایە كە ئیسلامی سیاسی بە هەردوو لایەنی شیعەكەیەوە كە خۆی لە حزبی دەعوەدا دەبینێتەوە، هەروەها سوننی ئیخوانی و ئەوەی لە مێژووشدا لێی جیابۆتەوە هەموویان لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتدا شكستخواردوو بوون، لە عێراق بینیمان كە ئیسلامی سیاسیی شیعی شكستی هێنا، لە میسریش ئیسلامی سیاسیی سوننی ئیخوانی بە هەمان شێوە، با زیاتر باس لە عێراق بكەین، هاوپەیمانیی شیعە گەیشتۆتە ئەو قەناعەتە كە مانەوەی حزبی دەعوە لە دەسەڵات مەترسییە و هەڕەشەشە بۆ سەر ئایندەی شیعەكان لە عێراق. زانراویشە لە رووی واقیعییەوە گرنگترین شت لای شیعە مانەوەیانە بە ئازادی لە ئەنجامدانی سرووت و دروشمە ئایينییەكانیان، ئەوان بایەخ بە ئاوەدانی و بنیادنان و شارستانی و ژیانی ئاسوودە نادەن، هەرچەندە حزبی دەعوە سوورە لەسەر پابەندبوون بە پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران، بەڵام نەرمییەك لە هەڵوێستیدا بەدی دەكرێت، رەنگە ئەوەش لەپێناو پاراستنی ماڵی شیعە و مانەوەی دەسەڵات هەر بە دەست شیعەوە بێت، كە سەرۆكایەتیی وەزیران بدرێتە كوتلەیەكی سیساسی دیكە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نیشتمانی شیعەدا، دیارترینیان كوتلەی بەڕێز عەممار حەكیم-ـە، لە سەرووی هەمووشیانەوە عادل عەبدولمەهدی لەبەر ئەوەی كە لە نێوخۆ و لەسەر ئاستی ئیقلیم و نێودەوڵەتیشەوە مایەی قبووڵە، بەتایبەتیش لایەنی كوردستانی بە دۆستی خۆی دادەنێت.
من لەو باوەڕەدام كە دەوڵەتمەدار پێویستە بۆ خودی خۆی بەدین بێت، نەك بۆ كەسی دیكە، كێشەكە لە عێراقی تازە ئەوەیە كە دینداری لە رێی دروشمی دیاریكراوەوە خۆی بەسەر خەڵكەكەدا دەسەپێنێت، گەلیش ئەو كەسانە هەڵدەبژێرێت كە زۆر بەدینن و پابەندن بە دروشمەكانی ئایینەوە، لەگەڵ ئەوەی كە دینداریی مۆراڵێكی كەسییە رەنگە توانای ئەوەی پێنەدات وەزارەت یان ئیدارەیەك بەڕێوەببات، بە تایبەتیش ئەگەر كەسێكی لاوازو نەشیاو بوو، كێشەكە لە عێراق لە سەروبەندی هەڵبژاردنەكاندایە، ئەوانەی دروشمی ئاینییان بەرزكردبۆوە دەنگی زیاتریان بەدەستهێنا لەوانەی كە دروشمی مەدەنی و دیموكراسی و نیشتمانییان بەرزكردبۆوە، لەبەر ئەوە چینێكی سیاسیی بێسەروبەر ئەو وڵاتەی گەیاندە لێواری هەرەسی ئابووری و دیبلۆماسی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و سەربازی، جا ئەگەر ئەو دیندارییە شەخسیی بوایە لەوانەبوو كارەكە ئاسان و نەمتر بووایە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دینداریی مەزهەبی و تایفی بوو، دەوڵەت كاتێ لەسەر ئایدیۆلۆجییەتی ئاینی یان مەزهەبیی ئاینی دادەمەزرێت ئەو دەوڵەتە دەبێتە دەوڵەتێكی دیكتاتۆری، زانراویشە كە ستەمكاریی ئاینیی مەترسیدارترین جۆرەكانی دیكتاتۆریەتە لە مێژوودا.
لەوەتەی رژێمی پێشوو لە 2003 رووخاوە و تاكو ئێستا، شیعە چییان بۆ عێراق كردووە بۆ ئەوەی ستەم لە كوتلە سیاسییەكانی دیكەی شیعە نەكەین؟ دەڵێین حزبی دەعوە چی بۆ عێراق كردووە؟ لەگەڵ قەناعەتی من بە خەباتی مێژووییان و ئەو هەموو خوێنەی بەخشیویانە، ئەم پرسیارە هاووڵاتی شیعە پێش هەموو كەسێكی دیكە دەیكات، بۆیە ئەگەر سەردانی باشووری عێراقمان كرد، دەبینین كە كاولكاری و دواكەوتوویی و بێكاری باڵی بەسەردا كێشاوە، سەرباری ئەوەی ئەو هەموو ساڵە مەبەستم(13 ساڵە) بەس بوو بۆ بنیادنانی دەوڵەتێكی مەدەنیی پێشكەوتوو، چونكە عێراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە سامان و بە عەقڵی هاووڵاتیانی، بەڵام وا دیارە كە حزبی دەعوە زیاتر كاری لەسەر لایەنی ئاینیی ئایدیۆلۆجی كردووە زیاتر لە لایەنی ئاوەدانكردنەوەو شارستانی، بۆیە هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە لەو باوەڕەدایە كە مانەوەی دەسەڵات لە دەستی حزبی دەعوە هەڕەشەیە بۆ مانەوەی شیعە لە عێراق.
هەڵبژاردنی عەبادی بۆ ئەم پۆستە كارەساتێكی راستەقینە بوو بۆ شیعە و سەرجەم عێراق، چونكە بۆ گەل دەركەوت كە ئەو پیاوە لاوازە، لاوازە بۆ خۆی و لە حزبەكەیدا و لە نێو قەومەكەی و لە سامانی و لە هێزەكەیدا، تەنانەت لەبەردەم هەمووان هەر لاوازە، بەڵام لە هەمان كاتدا دەتوانێت بە فێڵ و بەڵێنە درۆيەكانی كات بەسەر ببات، ئەو توانی ئەو ماوەیە لەبەر چەند هۆیەك لە دەسەڵات بمێنێتەوە، چونكە پاڵێوراوی حزبی دەعوەیە، ئەمەش واتا پاڵێوراوی هاوپەیمانیی نیشتمانی، چونكە بەپێی دەستوور گەورەترین كوتلە بۆ پێكهێنانی حكومەت رادەسپێردرێت، دواتر ئەمریكا كاتێ لە سەرەتادا پشتیوانیی لە عەبادی كرد وێڕای هەڕەشەكانی مالیكی ، بەو شێوەیە پشتیوانیی لێكرد تا كۆتایی بە قۆناخی مالكی بهێنێت، كەس وا تێ نەگات كە لە سەرەتای پێكهێنانی حكومەتدا كوردی پەراوێزخست، ئامانجی سەرەكی ئەوە بوو كە بەخێرایی حكومەت پێكبهێنن و مالیكی لابەرن، دواتر كە شتەكە بوو بە ئەمری واقیع ئێران بە نابەدڵییەوە دانی بە عەبادیدا نا، چونكە ئێران لای مالیكی دەگرت و بەڵێنی ئەوەی پێ دابوو كە باشترین سەرۆك وەزیرانە لە مێژووی عێراقدا، لەبەر یەك هۆ ئەویش ئەوەیە كە مالیكی زیاتر گرنگیی بە لایەنی ئایدیۆلۆجیی شیعی دەدا، لەبەر ئەوە سوننە لە سەردەمی ئەودا رووبەڕووی پاكتاویی و پەراوێزخستن بوونەوە، گوێشمان لە سوننەی مالیكیش بووە كە ئەوانە تا ئێستاش هەر لە خێروبێری ئەو دەخۆن و داكۆكی لێدەكەن.
عەبادی لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا شكستی هێنا، چونكە پابەند نەبوو بە بەڵێنەكانییەوە بەتایبەتیش بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان و ئاوارەكان و پێشمەرگەو سوننە و هاوبەشەكانی خۆی لە پرۆسەی سیاسیدا، بۆ یەكەم جاریشە لە مێژووی عێراق سەرۆك وەزیران ئەو دەسەڵاتە زۆرە رەهایە وەربگرێت، دەسەڵاتی ئەنجومەنی نوێنەران كاتێ رێگەمان پێدا، هەروەها پشتیوانیی مەرجەعییەكانی شیعە بەتایبەتیش سیستانی، هەروەها پشتیوانی شەقام لە خۆپیشاندەرانەوە، بەڵام بەداخەوە هیچ جووڵەیەكی نەكرد، دەیتوانی گەندەڵكاران بداتە دادگا، بەڵام نەیكرد، داواكانی خۆی بەدیهێنا، نەك داواكانی گەل، كاتێ جێگرەكانی خۆی و بریكارەكانی سەرۆك كۆماری لابرد، دەستی بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانیش درێژكرد كە ئەمە لەگەڵ دەستووردا ناكۆكە، ئەو كاتە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان دەركی بەوە كرد كە عەبادی راستگۆ نییە لە چاكسازییەكانیدا، بەڵكو تەنیا دەیەوێت دەستكەوتی شەخسیی بەدەست بهێنێت، كاتێكیش پەرلەمان لێپرسینەوەی لێكرد، عەبادی هاتە پەرلەمان و وتارێكی بێزاركەری دووبارەی خوێندەوە، پەرلەمانتاران هیوایان دەخواست لە هۆڵەكە بچێتە دەرەوە، بە هەموو شێوەیەك هەوڵی دا كاتەكە بەسەر ببات و شەقامی عێراقی خەریك بكات، تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی كە پەرلەمان تۆمەتبار بكات كە گوایە كاری خۆی بەڕێوەنابات، بەڵكو چاكسازییەكانی ئەو پەك دەخات، لێرەدا ململانێ لە نێوان عەبادی و پەرلەمانتاران دەستی پێكرد، راستییەكەی ئەوەیە كە عەبادی لەدڵەوە شتێكی بەرامبەر پەرلەمانتاران هەیە، چونكە هەمیشە لە وتارەكانیدا هەوڵدەدات پەرلەمان بە پەكخستنی چاكسازییەكانی تۆمەتباربكات، ئەوە بوو شەقام كوڵا، خۆپیشاندانەكان لە گۆڕەپانی تەحریر بەردەوامن و لە رۆژانی هەینیشدا زیاتر توندن، هەندێ سیاسەتمەدار لەوانە مالیكی هەوڵی دا سواری شەپۆلەكە بێت، بەڵام دەركراو ریسوا كرا، هەندێ پەرلەمانتاریش هەوڵیان دا بەشداریی خۆپیشاندانەكان بكەن بە تایبەتیش هەندێ لە پەرلەمانتارانی دەوڵەتی یاسا، ئەوانیش بە هەمان شێوە دەركران و لێدران، بۆیە خۆپیشاندانەكان بە شێوەیەكی شارستانی و بەرز بەڕێوەچوون و توندوتیژییان تێ نەكەوت، داخوازییەكانیشیان واقیعی بوون لەوانە گەندەڵكاران بدرێنە دادگا، هەروەها پاككردنەوەی دادگای عێراقی و بەسیاسەت نەكردنی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی بۆ خەڵك لەوانە كارەباو ئاو، ئەو خۆپیشاندانانە بەردەوام بوون، بەڵام كەس بەپیر داخوازییەكانەوە نەهات، لە راستیدا عەبادی گاڵتەی بە خۆپیشاندانەكان دەهات، تا ئەو كاتەی موقتەدا سەدر بەدەركەوت كە بەشداری تێدا كرد و سواری شەپۆلەكە بوو، ئەوە بوو دەنگی خۆشحاڵیی بە هاتنی موقتەدا زیاتر بەرزبووەوە، پرسیارێك دێتە پێشەوە، بۆچی خۆپیشاندەران بە موقتەدا خۆشحاڵ بوون نەك بە یەكێكی دیكە؟ گومانی تێدا نییە كە خۆپیشاندەران پێویستیان بە كەسێكی ئاینیی بەهێز بوو وەك واقیعی كۆمەڵگەی عێراقی هاوچەرخ، شتێكی دیكە ئەوە بوو كە هیچ خۆپیشاندەرێك جورئەتی نەدەكرد بەرامبەر موقتەدا سەدرو جەماعەتەكەی بوەستێتەوە، شاری سەدر لە بەغدا ژمارەی دانیشتوانی سێ ملیۆنە كە پڕیەتی لە موریدەكانی موقتەدا سەدر، وێڕای ئەوەش موقتەدا بە هەڵوێستە بوێرەكانی ناسراوە، ئەویش لەو قەناعەتەدایە كە مەترسییەكی گەورە هەڕەشە لە بوونی شیعە دەكات لە عێراق، بۆیە هەوڵدەدات پڕۆژەیەكی نیشتمانیی عێراقیی عارەبی بێنێتە ناوەوە، بۆ یەكەم جار لە نەجەف كە شوێنێكی پیرۆزی شیعەیە رەحمەت بۆ ئەبوبەكرو عومەرو عوسمان دەنێرێت، لەگەڵ ئەوەی كە ئەمە یەكێكە لە تاوانە فیكری و عەقیدەییەكانی شیعە، یەكەم جاریشە كە هەڕەشە لە ئێران دەكات و ستایشی پەیوەندیی لەگەڵ سعودیە دەكات، لە راستیدا دوای كردنەوەی باڵیۆزخانەی سعودیە لە بەغدا، هەڵوێستی زۆر لە سەرانی شیعە گۆڕا، جگە لەوانەی كە زیاتر لە عێراق شانازی بە ئێرانەوە دەكەن، سعودیە و وڵاتانی دیكەی عەرەبی و بەتایبەتیش دەوڵەتانی كەنداو گەیشتنە قەناعەت كە شیعەی عێراق نابنە سوننە، باشترین رێگەچارەش ئەوەیە كە لە گەڵ شیعەی عێراقدا بمێننەوە، بە مەرجێ قەومییەتی عارەبیی بەسەر مەزهەبی ئاینییان زاڵ بێت، مەبەستیش لەمەدا ئەوەیە كە وەلا بۆ دەوڵەتانی عارەبی دەبێت، بەڵام ئەگەر مەزهەبگەرایی ئاینی بەسەر قەومییەتدا زاڵ بێت ئەو كاتە وەلا بۆ ئێران دەبێت، بۆیە هەندێ سەركردەی شیعە هەوڵ دەدەن كار لەسەر ئەم پڕۆژەیە بكەن، موقتەدا سەدر دركی بەم راستییە كرد، بەڵام لە هەمان كاتدا ترسی لەسەر رابردووی مێژوویی خۆی هەیە، چونكە ئەو لە خانەوادەیەكی ئاینیی مەزهەبیی دێرینە كە بەراستی دژی دیكتاتۆریەت خەباتی كردووە، بۆیە ئەمە كارێكی سەختەو پێویستی بە روئیاو هۆشیاریی هەیە.
پێموایە شیعە لە عێراقدا ئەگەر لەسەر ئەو رێبازە بەردەوام بن بەوەی كە ئایدیۆلۆجییەتی ئاینییان لە قەومییەی عەرەبی پێ باشتربێت ئەوا چارەنووسیان پەرتەوازەیی و هەڵوەشاندنەوە دەبێت، رەنگە تووشی شەڕی ناوخۆش ببن، چونكە زانراوە كە ئایین لە چەند مەزهەبێك پێكدێت، مەزهەبیش لە قوتابخانە پێكدێت، ململانێی سەختی نێوان شیعەكانیش ناشاردرێتەوە، هەندێ جار مەرجەعەكان بوونەتە هۆی لێكترازانی كۆمەڵگەی عێڕاقی، كەس وا تێنەگات مەبەستم ئەوەیە شیعە واز لە مەزهەبەكەی خۆیان بهێنن، بەڵكو داوایان لێدەكەم مەزهەبگەرایی نەخەنە نێو لایەنی سیاسییەوە، بەڵێ دەبینین لە ئێران مەزهەبگەرایی چۆتە نێو هەموو كایەكانی دەوڵەتەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئێران سەركەوتوو بووە؟ وەڵامەكەی نەخێر، بەڵكو مەینەتییەكانی ئێران توندن، بەڵام دیارە كە پارێزگاریكردن لە ناسنامەی مەزهەبگەرایی لە ئێران لە هەموو شتێك گەورەترە، ئێران هەموو شتێكی كردۆتە قوربانیی پاراستنی ئەو مەزهەبگەراییە كە شادەماری بوونی ئێرانە، بەڵام لە عێراق هەندێ لە حزبەكانی شیعە هەوڵیان دا بە تایبەتیش حزبی دەعوە شوێن پێی نموونەی ئێران هەڵگرن، نەیانزانی كە دەستوور رێگە بەمە نادات، چونكە دەستووری هەمیشەیی عێراق داوای دیموكراسی و فرەیی و مەدەنییەت و پێكەوەژیان و هەمەجۆركردنی سەرچاوەكان و داننان بە كەمایەتییەكان و پاراستنی مافەكانیان دەكات، ئەمەش هەموو لە دەستووری ئێراندابوونی نییە، لە ماددەی(12)ی بەشی یەكەمی دەستووری ئێراندا دەڵێت:ئاینی فەرمیی ئێران ئیسلام و 12مەزهەبەكەی جەعفەرییە، ئەم ماددەیە تا هەتایە دەمێنێت و ناگۆڕێت، ئەمەش مانای وایە كە سەرۆك كۆمار دەبێ فارس و موسڵمان و جەعفەری بێت، ئەمەش پەراوێزخستێكی ئاشكرای نەتەوەو ئایین و مەزهەبەكانی دیكەیە، بەڵام لە عێراق دەبینین سەرۆك كۆمار كوردەو هەموو ئایین و مەزهەبەكان لە پرۆسەی سیاسی و بڕیاری سیاسی و هەیكەلەی دەوڵەتی عێراق بەشدارن.
بەم دواییە قەناعەت لای عەقڵی گشتی شیعەو عەقڵی سیاسیی شیعە پەیدابوو كە ماڵی ئەوان رووبەڕووی هەڕەشەی لێكترازان دەبێتەوە ئەگەر هەر بەم شێوەیە بمێنێتەوە و چاو بە سیاسەتی خۆیدا نەخشێنێتەوە، لەوەتەی 13 ساڵدا چییان پێشكەش عێراقییەكان كردووە، لەگەڵ ئەو هەموو توانا زۆرە و عەقڵە گەورانەیاندا؟ ئا لێرەدا ململانێ لە نێوان كوتلەكانی هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعی دەستی پێكرد، كە هەر كوتلەیەك ئەوەی دیكە بەوە تۆمەتباردەكات كە لە پشت ئەو قەیرانەوەیە، كوتلەی سەدر حزبی دەعوە و شەخسی مالیكی تۆمەتباردەكات كە رەوشەكەيان بەم ئاستە گەیاندووە، كاتێ سوننەی پەراوێزخست و كوشت وبڕی كردن و كۆچی پێكردن، كوتلەی مالیكیش جەماعەتی سەدر تۆمەتبار دەكات كە فیتی خۆپیشاندەران دەدات دژ بە حكومەت. لەلایەكی دیكەوە كوتلەی ئەنجومەنی باڵا مالیكی تۆمەتباردەكات كە پەیوەندی نێوان بەغداو هەولێری بەم قەیرانە گەیاند وسوننەی لە پرۆسەی سیاسی پەراوێزخست، بەڵام كوتلەی بەدر وەك تەماشاكەرە و پارێزگاریی لە بەرژەوەندیی حزبيی خۆی دەكات. ئەم ململانێیە توندو بەردەوامەی نێو هاوپەیمانیی نیشتمانی دەتەقێتەوە ئەگەر بەخۆ نەكەون، باشترین چارەسەریش رەنگە داماڵينی دەسەڵات بێت لە حزبی دەعوە كە 13 ساڵە حوكمی عێراق دەكات، كە تەنیا ماڵوێرانی و نائومێدی لە وڵاتدا خستۆتەوە. بەڵام فشارەكانی ئەمریكاو خودی سەرۆكەكەی بەردەوامە بۆ مانەوەی عەبادی، چونكە هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا نزیكبوونەتەوە، بۆیە زەحمەتە عەبادی بگۆردرێت، چونكە ئەمە كاتی زۆری دەوێت بە تایبەتیش عێراق لەو قەیراندایە، هەرچەندە جۆ بایدنی جێگری سەرۆكی ئەمریكا لەم رووە نەرمیی نواندووە، بەڵام بە رای من بڕیارەكە لای گەل و هاوپەیمانیی نیشتمانییە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا مانەوەی عەبادی لە دەسەڵات كێشەی زیاتر بۆ ماڵی شیعە دێنێتە پێش.
ئەوەی پەیوەستیشە بە كورد، مانەوەی ئەو یان گۆڕینی هیچ لە واقیع ناگۆڕێت، چونكە كورد گەیشتە قەناعەت كە شەراكەتی راستەقینە هەرەسی هێناوە، ئەوەی حكومەتی بەغدا كردی لە بڕینی بودجە و یارمەتی نەدانی پێشمەرگە و بڕینی مووچە و رێگەنەدان بە پەڕینەوەی ئەو چەكەی لە وڵاتانەوە پێشكەش بە كورد كراوە، هەروەها یارمەتی نەدانی كوردستان لە حەوانەوەی زیاتر لە ملیۆنێك و 700 هەزار ئاوارەو تەگەرەخستنە بەر سەردانی شاندە دیبلۆماسییەكان بۆ هەوڵێر، ئەمانە هەموویان پیلانی ئاشكران بۆ رووخاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
پرۆسەی سیاسی كۆتایی نەهاتووە، بەڵام ئاڵۆزبووە، زەحمەتە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، چونكە حكومەتێك هەیە كە نیسابی تەواونەبووە، پەرلەمانێك هەیە نیسابی تەواو نەبووە، پەرلەمانتارانی مانگرتوو رۆژ بەرۆژ ژمارەیان زیاد دەبێت، هەندێ پەرلەمانتار بەشداری دانیشتنەكانیان نەكرد كە كوردن، هەندێكی دیكەش تەنیا خەمی ئەوەیانە لەگەڵ بەرەی سەركەوتووی كۆتایی بمێننەوە، هەرچەندە دان بەوەدا دەنێم كە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان لاوازەو نەیتوانی دەرسێك بداتە عەبادی، چاكتر وایە سوننە بیر لە كەسایەتییەكی دیكە بكەنەوە لە شوێنی سەرۆكی ئێستای پەرلەمان دكتۆر سەلیم جبوری، هەتا ئەگەر توانی بشگەڕێتەوە سەرۆكایەتیی پەرلەمان دوای تەوابوونی نیساب ئەوا 165 پەرلەمانتار ئامادەدەبێت و جاری داهاتووش زیاتر لاواز دەبێت، چونكە خۆی و هەردوو جێگرەكەی هەیبەتیان لەدەستداوە، تەنانەت هەیبەتی پەرلەمانیش پەرێشانە، كە ناتوانن یەك دانیشتن بەڕێوەببەن و دواتر دەبێتە هەراو كاری تەشریعی و چاودێریی وڵات پەكی دەكەوێت.
رەنگە خوێنەر بپرسێت، بۆچی پەرلەمانتارانی كورد داكۆكییان لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كرد، مادام ئاوا لاواز بوو؟ لە وەڵامدا دەڵێین راستە مەبەستی سەرەكی لە داكۆكیكردنمان لەو دەستەیە وەستانی بەهێز بوو دژی داواكاریی پەرلەمانتارانی مانگرتوو، چونكە ئەوان دەیانویست گۆڕانكاریی مەترسیدار بكەن لە داهاتوودا، هەروەها شتێكی دیكە ئەوە بوو كە هەندێك لەو مانگرانە لە دۆسێی گەندەلییەوە گلاون، تێیاندابوو بەعسی، یان ناسرابوون بەوەی دژایەتیی ئاشكرای كوردستانیان دەكرد، كەواتە چۆن بهێڵین كودەتا بەسەر شەرعییەتدا بكەن، سەبارەت بە كوتلەی ئەحرار، بێ گومان ئەو كوتلەیە وەك كوتلە منداڵێكی نازدارە، هاوپەیمانیی نیشتمانی وەك منداڵێكی نازدار مامەڵە لەگەڵ موقتەدا سەدردا دەكات، چونكە سی و شتێك كورسی هەیە، بەڵام دیارە هاوپەیمانیی نیشتمانیی ئاگای لەو كوتلەیە دەبێت، هەتا هەندێكیان لە هەڕەشەكانی ئەو كوتلەیە دەترسێن، چەند جار پەرلەمانتارانی ئەو كوتلەیە لەو پەرلەمانتارانەیان داوە كە رەخنەیان لە پڕۆژەكانیان گرتووە، ئەوەی لە دوا دانیشنی پەرلەمان رووی دا شتێكی ئاشكراو دیار بوو، كاتێ پەرلەمانتارانی كوتلەی ئەحرار هەڕەشەیان لە پەرلەمانتاران دەكرد، ئەگەر دەنگ نەدەن لەسەر وەزیرەكایانیان بە لەكارلابردن، یان متمانەپێدانیان، تەنانەت حاكم زاملی سەرۆكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە كوتلەی ئەحرار هەڕەشەی لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كرد، كاتێكیش نیسابی كاتی دیاریكراوەی عەبادی تەواونەبوو بۆ پێشكەشكردنی ناوی وەزیرەكان، ئەم هەڕەشەیەی كوتلەی ئەحرار هاتەدی، خۆپیشاندەران هاتنە ناو زۆنی سەوزەوەو پەلاماری پەرلەمانیان دا و كارەسات رووی دا، ئەوە یەكێكە لە گاڵتەجاڕیی عێراقی تازە، كاتێك بەرزترین دەسەڵاتی تەشریعی لە وڵات پەلاماربدرێت، بێگومان خودی عەبادی تەواوی بەرپرسیارێتیی ئەمەی دەكەوێتە ئەستۆ چونكە فەرماندەی گشتی هێزی چەكدارە.
ئەوەی تایبەتیشە بە كوتلە كوردستانییەكان ئەوا گەڕانەوە نییە بۆ بەغدا لەم قەیرانەدا، باشتر وایە هەندێ هەڵوێست وەربگرن لە شێوەی داخوازیدا، یەكەم: داوا لە حكومەت بكەن لیژنەیەك پێك بهێنێت بۆ لێكۆڵینەوە لەوانەی كە لەپشت ئەو رووداوەوە بوون، دووەم: هەر یەكێك دەستی لەو تاوانە هەبووبێت بدرێتە دادگا، پۆزش هێنانەوەیەكی فەرمی لە كوتلەی ئەحرار، پێدانی زەمانەتی راستەقینە بەوەی كە ئەم گاڵتەجاڕییە جارێكی دیكە دووبارە نابێتەوە، ئەنجامدانی دانیشتنێكی سەرتاسەری كە هەموو لایەك هەتا پەرلەمانتارانی مانگرتوو ئامادەبن، ئەو كاتە دەكرێت گفتوگۆ لەسەر هەموو دۆسێیەكان بكرێت لەوانەش لەكارلابردن و دەست لە كاركێشانەوەی دەستەی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دواتر لێپرسینەوە لە عەبادی بكرێت تاكو یەكسەر لای ببەن، كە هەر ئەوە بنەمای كێشەكە و كێشەی سەرەكییشە لە پرۆسەی سیاسی، بەڵام پێموایە ئەم پرۆسەیە زۆ ئاڵۆزەو خەریكە بەبنبەست دەگات، كورد متمانەیان بە بەڵێنەكانی حكومەتی بەغدا نەماوە، بەغداش هەولێر بە سەرچاوەی نیگەرانیی خۆی دەزانێت، شیعە لەنێوان خۆیاندا ناكۆكن، رەنگە بەم زووانە لێك بدەن، سوننەش پەرش وبڵاون و مەرجەعییەتێكی سیاسییان نییە، هەندێكیان لەگەڵ مالیكین، هەندێكی دیكەشیان لەگەڵ بەرژەوەندییەكانیانن، بەشێكی دیكەش لەوانە دەیانەوێت ستێك بۆ تایفەكانیان بەدەست بێنن، بەڵام لاوازن، وا دیارە كۆی پرۆسەی سیاسی بەرەو داڕووخانە، عێراق خەریكە هەرەس دێنێت، دابەشكردنیشی تەنیا لەسەر كات ماوە، رەنگە ئەو سەد ساڵەی سایكس پیكۆ بەس بێت بۆ ئەوەی ئەم جارە بچینە نێو پرۆسەی دابەشكردنێكی دیكەی ناوچەكە، بەڵام ئەم جارەیان لە بەرژەوەندیی گەلی كورددا دەبێت كە بەدرێژایی ئەو مێژووە رووبەڕووی مەینەتیی بۆتەوە.


* پەرلەمانتاری فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق