زۆر قسە و باس دەربارەی سروشتی ئەو قەیرانە سەختە كراوە كە رووبەڕووی هەرێمی كوردستان بۆتەوە، هاوكات باس لە كاریگەری و لێكەوتە مەترسیدارەكانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیی ئەو قەیرانەش كرا، تەنانەت هەموو خەڵكی بەخۆیەوە سەرقاڵكردووە بگرە لە تاكەكانی كۆمەڵگە تا دەگاتە دامەزراوەكان و حزب و حكومەت، دەپرسین ئەوە بۆچی روویداو چۆن لە قەیرانی نەختینەوە بۆ قەیرانێكی ئابووری و سیاسی پەرەی سەند؟ ئەدی كاردانەوەی حكومەت چی بوو؟ ئایا حكومەت هەڵەی كردووەو لە كوێشدا؟ چارەسەری راستەقینە چییە كە دەبێ بەبێ ترس و دڵەڕاوكێ چ زوو یان درەنگ ئەنجامی بدات؟
لە رووی ئابووریشەوە زانراوە كە هەرێم خاوەن ئابوورییەكی تاكەداهاتە و لە پارەداركردنی بودجە گشتییەكەی پشت بەو ئابوورییە دەبەستێت، بەشێوەیەك خەریكە بە تەواوی ئەمە رووبدات كاتێ رێژەی بودجەكەی لە 90% زیاتر پشت بە داهاتی دەرەوەی نەوت دەبەستێت چ راستەوخۆ یان راستەوخۆ ئەویش لە میانی پشكی هەرێم لە بودجەی فیدڕاڵی لەوەتەی ساڵی 2003 تاكو ئێستا، پرسیارەكەش ئەوەیە لەكوێ و چۆن و بۆچی ئەم پارەیە خەرجكرا؟
بەپشت بەستن بە رەفتاری ئابووری و سیاسیی ئەو حكومەتانەی ئابووریی تاكەداهات پەیڕەودەكەن كە بەم شێوەیەیە:
1. پشتبەستنی تەواوی بودجە بە داهاتەكان كە حكومەتەكان بە چەندێتی و چۆنێتی دەسەڵاتیان بەسەردا نییە و دواتر دەكەوێتە بەر كاریگەریی دەرەوەی بازاڕەكان و بارودۆخی ئابووریی نێودەوڵەتی.
2. پشت نەبەستن بە داهاتەكانی ناوخۆ و دواتر ناردنی پەیامێك بەوەی كە مافی كەسانی دیكە نییە كە لەسەر رەفتاری ئابووری و دارایی لێپێچینەوەیان لێ بكەن، بە تایبەتیش كە بەدرێژایی پشت نەبەستنی لە رووی پارەداركردنەوە بە باج و رەسمی سەپێنراو بەسەر تاك و كۆمپانیاكان، كە ئەمەش لەرووی سیاسییەوە مانای وایە دامەزراوە نیشتمانیییەكان رۆڵیان نەماوە كە دەبێ هەیانبێت لە رووی بەدواداچوون و لێپێچینەوە و هەڵسەنگاندن و كردنەوەی دەستی حكومەت لە خەرجیی بێ چاودێریكردن یان لێپێچینەوە.
3. نزیككردنەوەی چەند كۆمەڵێكی دیاریكراو (حزبی یان عەشایری یان بنەماڵەیی) لە حوكمڕانی و دابەشكردن و خەرجكردنی پارە لە رێی ئەو كەسانەوە بە شێوەی پەیماننامە یان بەڵێندەرایەتی یان پێدانی مۆڵەتی كار بە تاكە كەس یان بە كۆمەڵ، ئەویش لەمیانی بەندەكانی بودجەی حكومی كە دەسەڵاتی حكومی و بەردوام بوونی بۆ ئەو لایەنانە دابین دەكات، دواتر چینێكی حزبی یان عەشایری یان كەسانی دەستڕۆیشتووی ئابووری كە دەبنە دەستەی یەكەم دوای سەرانی حكومەت و ئەوانەی بە سیستەمی حوكمڕانیی سوودمەندن و پارەكەشیان لەژێر دەستدایە.
4. بایەخدانی یەكەمی حكومەت لە خەرجیی وەبەرهێناندا بە پڕۆژەكانی ژێرخانی بنەڕەتی و تەواونەكردنی ئەو بایەخدانە تا بپەڕێتەوە بۆ كەرتەكانی بەرهەمهێنان، ئەمەش دوو جۆر لە بیركردنەوە دەردەخات، یەكەمیان پیشاندانی رۆڵی بایەخدانی حكومەت بە هاووڵاتیان و وەرگرتنی رەزامەندییان بە شێوەیەكی زیاد لە پێویست، دوومیان بیركردنەوەی تەسكی حكومەت بەوەی كە پێویستی بەوە نییە بایەخ بە كەرتی بەهەمهێنان بدات، لەهەمەجۆركردنی سەرچاوەكانی داهات، مادامەكی كەرتی وەدەستهێنانی سوود بەردەوام بێت لە پارەداركردنی چالاكییەكانی بە كەمترین تێچوو و مەترسییەكان.
ئەم سیمایانەی حكومەت و دەوڵەتانی خاوەن تاكەداهات لەسەر هەموو ئەو ئابوورییە تاكەداهاتە جێبەجێ دەبێت جگە لە سێ دەوڵەت، كە ئاگاداری ئەم كارە بوون و زۆر عاقڵانە و بەرپرسانە رەفتاریان كرد بەرامبەر گەلەكانیان لە ئێستادا و لە ئاییندەدا، ئەوانیش( نەروێژ و ئەندەنووسیا و بۆتسوانا) بوون، ئێمە لەئێستادا باس لە هەڵسەنگاندنی ئەزموونی ئەو دەوڵەتانە ناكەین، سەرباری گرنگیی بۆ ئێمە لە عێراقدا بەشێوەیەكی گشتی و هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی تایبەتی.. بەڵام چۆن حكومەتی هەرێم هەڵسوكەوتی لەگەڵ ئەم پارەیەدا كرد؟
تێڕوانینێكی سادەی بودجەكانی هەرێم ئەمەی خوارەوەمان بۆ دەردەخات:
1. نزیكەی 70%ی بودجە لە بەندەكانی بەكارخستن خەرجكراوە بەشێوەیەك كە عاقڵایەتی و لێگرتنەوەی تێدا رەچاونەكراوە، بەڵكو لە زۆر وردەكارییەكانیدا بۆ مەبەستی رابواردن و پەرت وبڵاوی بەكارهاتووە، تەنانەت تەرخانكردنەكانی بواری مووچەو كرێ ئەوەندە قەبە بوون و لەدەرەوەی ماقووڵییەت و لێگرتنەوەی ئابووریدا بوونە كە رێساو پێوانەكانی دروستیان تێدا نەبووە، وەك بەستنەوەی كرێ بە بەرهەم و كاری راستەقینە و سەیركردنی دامەزراندن لە روانگەی تەسكی حزبایەتییەوە، جا هەر لایەنێكی حزبی بووبێت كە سەرۆكایەتیی حكومەتی كردبێت.
2. ئاراستەكردنی خەرجیی وەبەرهێنان لە زۆربەیدا بەرەو بنیادنانەوەی ژێرخانی بنەڕەتی، بەڵام بێ نەخشەیەكی پێشوەختە كە ئەم سیاسەتە تەواوبكات بە وەبەرهێنان لە كەرتە راستەقینەكانی ئابووریدا بە بیانووی ئەوەی كە كەرتی تایبەت ئەمە ئەنجام دەدات، حكومەتیش نەیزانیوە، كە وەك پێویست كاری نەكردووە یان وەك ئەركێك بۆ بنیادنانی ژینگەی وەبەرهێنان لە هەموو روویەكەوە تاكو كەرتی تایبەت بۆ بینینی رۆڵی خوازراو هانبدات.
3. پشتگوێ خستنی ئەوەی كە بیاتنراوە لە سیاسەتی دارایی لە رووی داهاتەوە بەر لە رووداوەكانی 2003 لە هەرێمی كوردستانداو بەتەواویی پشتبەستن لە پارەداركردن بە پشكی هەرێم لە بودجەی فیدڕاڵی كە لە بنەڕەتەدا پشتی بەستووە بە داهاتی ناجێگیریی نەوت كە دەكەوێتە ژێر كاریگەریی بازاڕی نێودەوڵەتییەوە كە ئەویش خۆی لە خۆیدا جێگیر نییە.
4. ناكۆكیی بەردەوام لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵدا كە كاریگەریی نەرێنی كردە سەر بودجەی هەرێمی كوردستان لەو سێ ساڵەی دواییدا، دواتر سەرەتاكانی قەیرانی دارایی لە كوردستان سەریان هەڵدا، تەنانەت بەر لە دابەزینی نرخی نەوت و ئەمەش رەنگدانەوەی هەبوو بۆ سەر شێوەی كاركردن بە بودجەیەك كە لەم ماوەیەی دواییدا كورتهێنانی زۆری تێدا بوو، كە ئەو كورتهێنانەش لەرێگای سێ كەناڵەوە پڕكرایەوە:
أ: دابەزینی نرخی نەوت و نزیكبوونەوەی لە تێچووی دەرهێنانی لە هەرێمدا و دواتر بەجێنەهێشتنی پەراوێزی قازانج بۆ حكومەت، بە تایبەتیش كە حكومەتی هەرێم یەك بەرمیل نەوت بە كەمتر لە نرخی جیهانی دەفرۆشێت كە نزیكەی 13 دۆلارە، وێڕای خەرجیی بەرزی دەرهێنانی نەوت بە بەراورد لەگەڵ بەرهەمهێنانی لە سەرتاسەری عێراقدا، هەروەها پشكی كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكان كە لە هەرێمدا كاردەكەن.
ب: تێچووی حەواندنەوەی پەنابەرو ئاوارەو كۆچبەران لەناو هەرێمدا.
ج: تێچووی شەڕی سەپێنراوی سەر هەرێم لەلایەن تیرۆریستانەوە، كە زۆر دەوەستێت و لەم هەلومەرجەشدا لە پێشەوەی خەرجییەكانە.
د: بودجەی هەرێم بۆ ماوەی چەند ساڵ لەسەر یەك بارگرانیی زیانی كەرتەكانی لەسەر بووە وەك بانكە حكومییەكان و هەندێ پیشەسازیی مامناوەند.
ز: بودجەی هەرێم بۆ ماوەیەكی درێژ بارگرانیی مووچەو كرێی كەسانێكی لەسەر بووە كە لە راستیدا بوونیان نییە، لایەنە فەرمییەكانیش ژمارەیان بە 200 هەزار كەس لە پلەو پۆستی جیاجیا مەزەندە دەكات. ئەمە لەپاڵ هۆكاری دیكە:
1. تەواونەكردنی بنیادی دامەزراوەیی حكومەت و ئەمەش لەرووی ئابوورییەوە مانای بەهەدەردانی سامانە، هەروەها بەفێڕۆدانی تێچووەكانی دەستكەوتی باڵا و بوارە بەرفراوانەكانی بەردەم كایەكانی ئیداریی حكومەتە.
2. لاوازیی و بێتوانایی هەیكەلبەندیی حكومی و دواتر لاوازیی لە ئەداو زاڵبوونی ئیداریی حزبی بەسەر ئیداریی فەرمیدا لە زۆربەی كایەكانی حكومەتدا.
3. نەبوونی دیدگاو بەرنامەی روونی حكومەت كە پشت بە شەفافییەت و راشكاوی و نەخشەدانانی زانستی ببەستێت.
4. تاوانی بەردەوام دەرحەق كەرتی بانكیی حكومەت و بنیاتنەناوەی لەسەر بنەمای دروست و بە تەواویی بێتوانایی لەرووی پارەداركردنی حكومەت لە كاتە سەختەكاندا.
5. تەواونەكردنی بنیادی ژینگەی دروستی وەبەرهێنان لە رووی دامەزراوەیی و یاساییەوە، هەروەها لاوازیی لە ئەدای دروست و دڵسۆزی نیشتمانپەروەریی كەرتی بەرهەمهێنی تایبەت و بیانیی.
6. پەیدابوونی كەرتێكی مشەخۆر كە لە حزب و عەشاییرەوە خۆی پێدەگەیەنێت و بەپێی بنەماكانی ركابەریی راستەقینە كارناكات و نزیكیی خۆی لە حكومەت دەقۆزێتەوە بۆ دەستگرتن بەسەر دەرفەتەكانی وەبەرهێنان چ رەوا بێت یان بە ناڕەوایی، ئەمە سەرباری ئەوەی كە كەرتی راستەقینەی تایبەت دەقۆزێتەوە و بەئاشكرا چالاكییە ئابوورییەكانی قۆرخ دەكات.
7. بوونی توانای بەرزی كڕین لای چینی مشەخۆر كە لەنێو جەرگەی ئابووریی هەرێمدا پێگەیشتووە و مەیلێكی زۆر گەورەی بەكاربەریی بەڕواڵەت و خۆشگوزەرانی هەیە، بۆتە هۆی شێواندنی بەكاربردنی عەقڵانی لەنێو ئابووریدا، هاوكات لەبەر نەبوونی سیاسەتێكی گونجاوی بازرگانی دراوێكی قورسی وڵات بۆ دەرەوەی ئابووریی نیشتمانی دزەی كرد بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو داخوازییەی سەر كاڵاو خزمەتگوزارییەكانی دیكەی تەواوكاریی.
لەلایەكی دیكەوە بڵاوبوونەوەی رەفتاری زیانبەخشی بەكاربردن كە دواتر رەفتارێكی دیكەی پاشەكەوت كردنی بەدوادا هات، كە خواستەكان ناهێنێتەدی و لەسایەی كەرتی زۆر لاوازی بانكیدا خەڵكەكەو كۆمپانیاكان روویان كردە شاردنەوەو بردنەدەرەوەی پاشەكەوتەكانیان بۆ ئابوورییەكانی دەوروبەر و دواتر هەرێم وەك مانگایەكی شیردەری لێهات سوودەكەی تەنیا بۆ دەرەوە بوو لەجیاتی مانەوە لە ناوخۆ و بەشداریكردنی جیددی لە چارەسەركردنی قەیرانی پارە.
ئاڵۆزبوونی قەیرانەكە بیرۆكەیەكی دیكەی هێنایە ئاراوە ئەویش ئەوەیە كە هەموو لایەك بە گەل و حزب و حكومەتەوە لەناو هەمان كەشتیدان، كە ئەمەش دەخوازێ ئەو مەرجە پێویستیانەی خوارەوەی بۆ دابین بكرێت و یەكسەر بێ رارایی پەسند بكرێن كە بریتین لە:
1. رێكخستنەوەی ماڵی كوردی لە ناوەوەو و دەستبەرداربوون لە هەندێ شت كە ئەمە خۆی لەخۆیدا پێویستییەكی نیشتمانی و نەتەوەییە لە هەموو كات و ساتێكدا.
2. كردنەوەی دەرگای گفتوگۆ و بیروبۆچوون لەگەڵ هەموو لایەنەكانی ناوخۆو عێراقی و ئیقلیمی بەمەبەستی دۆزینەوەی سەركەوتووترین رێگەچارە بۆ سووككردنی قەیرانەكە و بنبڕكردنی، چونكە قەیرانێكی تایبەتە نەك جیهانی و تەنیاش تایبەتمەندە بە هەرێم و دەوڵەتانی تاكە سەرچاوەی داهات، كە دەكرێ دواتر كەسانی دیكە یارمەتیان پێشكەش بكەن.
3. گرتنەبەری راشكاویی و شەفافییەت لەنێوان حكومەت و گەلدا، تاكو هەموو ئەو كەلێنانە پڕبكرێنەوە كە رەنگە لە میانی ئەو كەلێنانەوە دوژمنانی ئەم ئەزموونە دزەی لێوەبكەن.
4. داننان بەوەی گرتنەبەری رێگا یان یاسا یان سیاسەت پیرۆز نییە و هەموو شتێك قابیلی گفتوگۆو گۆڕانكاری و پەرەپێدانە و لە ئەنجامدا دەشێت كرانەوە بەرووی هەموواندا بە نەرم و نیانیی ئەنجام بدرێت.
پێش ئەوەی باس لەو چارەسەرە جیاوازە بكرێت بۆ ئەو قەیرانە، پێویستە بگوترێت كە لەسەر حكومەتە چاوبخشێنێتەوە بە هەموو بڕیارەكانی و بەشێوەیەكی بەردەوام، هاوكات بەپێی هەلومەرج چونكە هەندێكیان دوور لە زانستی و لۆژیكی ئابوورییەوە دەرچوونە، بە تایبەتی لە بواری بڕینی زۆر لە مووچەو كرێ، لەبەرئەوەی ناچێتە عەقڵەوە كە مووچەو كرێ بەم شێوەیە دەستكاری بكرێت و ئابووریی هەرێمیش بە قەیرانێكی وەستاوی قووڵدا تێدەپەڕێت كە رێژەی بێكاریی لە 30% زیاترە و كەموكوڕیی هەیە لە بەجێهێنانی داخوازیی گشتی و تایبەت و حكومی و بەكاربەریی و بەرهەمدا، حكومەتیش دێت ئەم زامە قووڵتردەكات، ئەویش بە دەرهێنانی نیوەی هێزی داخوازیی گشتی لە بازاڕ بە پاساوی دەستەبەركردنی پارەی پێویست.
بیركردنەوە لە چارەسەرەكان لەو هۆكارانەدا دەردەكەون كە پێشتر باسمان كردوون، بەڵام لەچوارچێوەی دوو گریمانەی سەرەكی كە هەردووكیان وەك دوو مەرجی پێویست بۆ جێبەجێكردنی ئەو چارەسەریانە:
1. نەبوونی داهاتی نەوت بە تەواویی.
2. هەموو لایەك لافی دەستپاكی و نەبوونی گەندەڵیی لێدەدات.
خستنەڕووی ئەو دوو گریمانەیەی سەرەوە یەكەم شت لەپێناو دابینكردنی بەشداریی هەمووانە لە لەئەستۆگرتنی بەرپرسیارێتیی مێژووییان، هەروەها ئامانجی هەمووان و بەتایبەتیش حزب و دەستڕۆیشتووان لە تاك و كۆمپانیاكان خزمەتكردنی نیشتمان و گەلەكەیانە، تەنانەت هەڵوێستێكی مێژوویی بۆ حزبەكان لەبەردەم گەلەكانیان تۆماردەكات لەجیاتی نەفرەت، ئەگەرهاتوو كارەكان بە چەند شێوەیەك بوون كە ئەنجامی باشیان نابێت، بۆیە لەو هەموو سۆنگەوە پەم چارەسەرانەی خوارەوە پێشنیاردەكەم، كە هەندێكیان لەئێستادا جێبەجێ دەكرێن، ئەوانی دیكەش لە مەوداناوەند و دوورمەودا، بەڵام هەموو ئەو چارەسەرانە مەرجی پێویستیان دەوێت.
چارەسەرەكان لەمانەی خوارەوەدان:
1. لەبەرئەوەی كێشەكە لە بنەڕەتدا لە نەبوونی پارەدایە، بۆیە لەسەر حزبەكان پێویستە ئەو پارانەی لە دەرەوەی هەرێم دایانناوە یەكسەر بیكێشنەوە و بە حكومەتی بسپێرن وەك قەرزێكی ناوخۆ و بە سوودێكی چەسپاوی دیاریكراو كە پارێزگاریی لە دابەزینی بەهای كڕین بكات و ئەو قەرزەش درێژخایەن بێت بە رێككەوتن لەگەڵ وەزارەتی دارایی لە هەرێم دەربارەی ماوەكەی و مەرجەكانی و چۆنێتیی گەڕاندنەوە، ئەمەش لەبەر دوو هۆی سادەیە، یەكەمیان دووپاتكردنەوەی نیشتمانپەروەریی ئەو حزبانەیە، دوومیان هەر ئەو حزبانە بوون كە لە ماوەی رابردوودا سوودمەندی یەكەم بوونە.
2. لەسەر حكومەت و حزبەكان پێویستە هەریەكە لەلای خۆیانەوە پەیوەندیی شەخسیی بە هەموو ئەو سوودمەندانەی ماوەی رابردووەوە بكەن تاكو قایلیان بكەن بەوەی قەرز بدەنە حكومەت و بەهەمان مەرج كە لەگەڵ حزبەكاندا رێككەوتنی لەسەر كراوە.
3. چەمكی بەردەمبوونیی دارایی بخرێتە نێو پڕۆسەی دارایی و دراوی و ئابوورییەوە بەوەی كە لەئێستادا كاردانەوەی ئەرێنی هەیە بۆ سەر توانای دارایی حكومەت و لە ئاییندەش هەر بەم شێوەیە، هەروەها ئابووریناسانیش یەكەم كەسن لەم بوارەدا پرسیان پێدەكرێت.
4. دەستكردن بە گرتنەبەری هەنگاوی پێویست بۆ دامەزراندنی سەندووقی نەوەكان بۆ ئەوەی هەموو داهاتەكانی نەوتی تێدا دابنرێت و لە پارەداركردنی خەرجیی حكومەتدا پشتی پێ ببەسترێت، بەڵكو بەشێك لە داهاتی سندووقەكە ساڵانە بۆ ئەم مەبەستە تەرخان بكرێت و ئەوەی دیكەشی بۆ نەوەكانی داهاتوو بگوازرێتەوە، چونكە سامانی سروشتی تەنیا موڵكی نەوەی ئێستا نییە.
5. بە تەواویی چاوخشاندنەوە بە سیاسەتی دارایی و بەتایبەت پەیوەست بە داهاتەكان لەرووی هەمەجۆركردن و درێژەپێدانی لە پارەداركردنی خەرجیی حكومەت و چاوخشاندنەوە لە رەگوڕیشەوە بە بەندەكانی خەرجی و یەكسەر رزگاربوون لە هەر بەندێك كە خزمەت بە پرۆسەی بەرهەمهێنان ناكات.
6. هاندانی كەرتی تایبەت بۆ ئەوەی بێنە نێو كەرتە راستەقینەكانی بەرهەمهێنانەوە لەمیانی دابینكردنی كەڤەرێكی گومرگانەی پێویست لە ركابەریی كاڵا بیانییەكان، ئەویش بەدەستكردن بە جێبەجێكردنی سیاسەتی گومرگانە و بەتایبەتیش لە بوارە سوودمەندەكانی وەك كشتوكاڵ و پیشەسازیی خۆراك و تووتن.
7. زیندووكردنەوەی كردارەكیی و دروستی كەرتی بانكیی حكومی تاكو رۆڵی تەواو لە پڕۆسەی ئابووریدا بگێڕێت، چونكە ئەو ڕۆڵە كاریگەریی هەیە لە دابینكردنی كەڤەرێكی دارایی و نەختینە بۆ هەموو چالاكییە ئابوورییەكان چ لە حكومی یان لە كەرتی تایبەت بێت، چونكە هەرێم بە یەكێك لە شوێنە جیهانییەكان دادەنرێت لە رووی لاوازیی كەرتی بانكییەوە.
8. دەستنیشان كردنی فەرمانبەرانی بندیوار بە ژمارە و ناو و یەكسەر لابردنیان، چونكە ئەوانە بارگرانین بۆ سەر بودجە، بەڵام بە رای من مادامەكی حكومەت ژمارەیان دەزانێ كەواتە ناویشیان دەزانێ، بەتایبەتیش لە هەردوو كەرتی ئاسایش و سەربازی، لەمەشدا پشت ببەستێت بە تۆمارو بەڵگەنامەی ئەلكترۆنی لە هەژماركردنی ژمارەی فەرمانبەراندا.
9. كەمكردنەوەی پێكهاتەی حكومی بە ئاراستەی هێشتنەوەی ئیدارە كاراكان و هەڵوەشاندنەوەی ئەوانەی گرنگ نین و بەرهەمیان نییە، لەگەڵ تێكەڵكردنی هەندێكیان، ئەمەش بۆ كەمكردنەوەی خەرجیی بەكارهێنان و فرۆشتنی هەموو زیادەیەكی موڵك و ماشێن و داهاتەكەشیان بخرێتە گەنجینەی حكومەتەوە.
10. دانانی سیاسەتێكی رێكوپێكی دامەزراندن لە هەرێم بە ئاراستەی گرێدانەوەی كرێ و مووچە بە بەرهەم و بەرهەمهێنان و رزگاربوون لە بێكاریی داپۆشكراو لە هەندێ فەرمانگەدا لەمیانی دابەشكردنەوەیان.
11. لەم هەلومەرجەدا پێویستە بەجیددی بیر لە بەتایبەتكردنی پڕۆژەكانی بەرهەمهێنان بكرێتەوە كە بەشێوەی ئێستا بارگرانین بۆ سەر گەنجینەی حكومەت.
12. كردنەوەی دەرگای فراوان لەبەردەم فرۆشتنی موڵكەكانی حكومەت وەكو زەوی و خانووبەرە بە خەڵك و كۆمپانیاكان لە هەردوو كەرتی خێزانی و تایبەت و داهاتەكەشی بخرێتە گەنجینەوە.
جێبەجێكردنی ئەم پێشنیارانە چ لەئێستادا یان بە قۆناغ، هەرگیز بەس نییە بەبێ تەواوكردنی بنیادنانی دامەزراوەكانی نەخت و دارایی، وەك بانكی ناوەندی و بازاڕی دارایی، كە لەم بارودۆخەدا لە توانایاندایە كێشەی دارایی و نەختینە چارەسەربكەن، یان هەر نەبێ ئاسەوارەكانیان لەسەر سووك بكەن لە حاڵەتێكدا كە ببنە قەیرانێكی ئابووری، هەروەك ئێستا ئێمەی تێدا دەژین، بۆیە بەردەوامبوون لە تەواوكردنی پڕۆسەی دروستكردنیان یان كاراكردنیان سەركەوتووترین چارەسەری پێشنیاركراوە لەلایەن ئێمەوە، كە ئەویش راگەیاندنی سەربەخۆیی سیاسیی تەواوە یان راگەیاندنی شێوازی كۆنفیدڕاڵی لە حوكمڕانیدا، چونكە دەستی حكومەت واڵا دەكەن بۆ تەواوكردنی بیاتنانی ئەو دامەزراوانە، هەروەها دەتوانێت دەسەڵاتی تەواوی هەبێت لە ئەنجامدانی وتووێژ لەگەڵ جیهاندا لە كێشە جیاجیاكانی دارایی و نەختدا، هاوكات هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت بەپێی پێوانە دروستە نێودەوڵەتییەكان و لە پێگەی سەروەریبوون و باڵادەستیی بە شێوەیەكی تەواوو رێكوپێك بەسەر هەموو سەرچاوەكانی داهاتدا.