ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە شەڕێكی هەمەگیردا دەژیت. تەقریبەن لە هەموو ناوچەكانیدا شەڕ هەیە. هەر وەك دیارە، مۆركی شەڕەكان بە گشتی دینی و مەزهەبین. هەڵبەت لە كوردستاندا كێشەكە نەتەوەییە. نەتەوەیێتی كێشەی كوردستانیش لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەكەوێتە ناو بلۆكبەندیی مەزهەبی. واتە لەناو بلۆكە ناكۆكەكاندا كێشەی نەتەوەیی كوردستان دەكەوێتە ناو بلۆكی سوننە.
ئێران بە تەنیا ڕابەریی بلۆكی شیعە دەكات. سعودیە، توركیا و میسر بلۆكی سوننە بەڕێوەدەبەن. ئەمریكا و ئەوروپا جموجۆڵەكانیان لەگەڵ بلۆكی سوننە، هەماهەنگ كردووە. لە ڕواڵەتدا، ڕۆژاوا پشتیوانی كرانەوە و دیموكراسییە، بەڵام لە كردەوەدا هەڵوێستێكی لەو چەشنە بە تۆخی نابیندرێت. بەرژەوەندییەكان بەسەر هەموو ئیعتبارێكی دیكەدا زاڵە. دیاردە توندڕۆییەكانی لە بابەت (القاعدە، داعش، حزب اللە، حماس، حشد الشعبی)، دەرهاویشتەی ئەو كێشە دینی و مەزهەبییەن. تەنانەت كێشەی فەلەستینیش، سەرباری ناوەڕۆكە نەتەوەییەكەی، تێكەڵی ئەو دیاردە توندانەی سەرەوە بووە. لەو ناوچە فراوانەدا، تەنیا بزووتنەوەی كوردستان، لە چوارچێوە نەتەوەییە-عەلمانییەكەی(!) دەرنەچووە. لە سێ پارچەی كوردستاندا، كورد باڵادەستە (باشوور، باكوور، رۆژاڤا).
ئەمریكا و هاوڕاكانی(٥+١)، دوای گفتوگۆیەكی درێژخایەن لەگەڵ ئێران گەیشتنە ڕێككەوتنێكی شایانی باس. دەرەنجامەكانی ئەوە، بۆ ئێران كرانەوەی ئابووری و هەندێك لۆجستیكی لەگەڵ خۆی دێنێت. هەڵبەت ئەو ڕێككەوتنە، هیچ هاوپەیمانی و بەرژەوەندی هاوبەشی بۆ دوو لایەنە سەرەكییەكە (ئەمریكا، ئێران) دروست نەكردووە، بەڵام لە توندی بەرەنگاربوونەوەی نێوانیانی كەم كردۆتەوە. وەك لە عێراقدا دەبینین، ئەمریكاییەكان و ئێرانییەكان لێكتێگەیشتنێكی ڕانەگەیێندراویان لە بەرامبەر داعش هەیە، بەڵام نەگەیشتۆتە هاوكاری.
كاردانەوەی عەرەب و ئیسرائیل، لە بەرامبەر ڕێككەوتنی دۆسیەی ئەتۆمی، زۆر نیگەرانی پێوە دیارە. هەردوو بەرە، زۆر بە توندی نیازی خۆیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئێران دەردەخەن. بەڕێوەبەرایەتی ئۆباما، پەیامێكی داوەتە ئیسرائیل گوایە ئەو دەوڵەتە بۆ ئەمریكا گرنگی جارانی نەمابێت. جۆرێك لە پشتكردن لە سعودیەش دەنوێنێ كە كاربەدەستانی ئەو وڵاتەی هەڵچوواندوە. هەڵبەت ئەو نیوە هەڵوێستانەی بەڕێوەبەرایەتی ئۆباما، بە مانای پشتكردنی ئەمریكا لەو دوو بەرەیە نییە. خۆ ئەوروپا، وەك هەمیشە لە پشت ئیسرائیلە و لە بەرەنگاربوونەوەی پەلهاویشتنی ئێران، هاوكاری سعوودیە و بەرەی سونیین. ئەمە ئاڵۆزێتی ئارایشی هێزەكانی ناو كێشە سەرانسەرییەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نیشان دەدات. هێزەكان زیاتر لە هەموو كاتێك، بەدوای بەرژەوەندییەكانی خۆیانن.
ئەمریكا و ئەوروپا دەیانەوەێت ڕاستەوخۆ نەگلێنە ناو شەڕەكە، بۆیە یاری بە ئارایشی هێزە ناكۆكەكان دەكەن. لەوانەیە بە درێژایی مێژووی وجودی ئەمریكا، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەندەی ئێستا نەگلابێتە ناو لەقاندنی دۆستە كۆنەكانی خۆی. ئیسرائیل بە ئاشكرا دەڵێت: ئەمریكا دۆستایەتی تایبەتی نێوانمانی بەلاوە ناوە و لەبەرامبەر هەڕەشەی ئەتۆمی ئێران، بە تەنیا جێمان دێڵێت. سعوودیە بە نوێنەرایەتی هەموو دەوڵەتەكانی كەنداو، گومان لە بوونی مامەڵەیەكی ترسناك دەكات. لە وەڵامیاندا، باڕاك ئۆباما وێڕای دڵنیاكردنەوەیان لە ڕۆژی تەنگانەدا، بە عەرەبانی گوت: بۆچی لە بەرامبەر دڕندەیی سووریا و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ، كاردانەوە و پابەندێتییان نییە. بۆچی ئیسرائیل وادەزانێت، هەر گفتوگۆیەك لەگەڵ ئێران، بە مانای خۆبەدەستەوەدانی ئێران بێت. سەرۆكی دەزگای CIA دەڵێت: هەردوو لایەنە گلەییكارەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دووڕوون! ئێمە هێندەمان لە ئێران بەدەستهێناوە، گەشكە بووین! واقیعبینێتی لە سیاسەتی ئەمریكادا، گەیشتۆتە ترۆپكی خۆی. ئەو سیاسەتە تەنیا لە خزمەتی بەرژەوەندی راستەوخۆی ئەو وڵاتەدایە. وەك ئۆباما دەڵێت؛ ئەوان دەتوانن لەگەڵ هەموو دەوڵەت و لایەنێك، بكەونە دان و ستاندن، ئەگەر بەرژەوەندی تێدا بێت. ڕێككەوتنی لۆزان لەگەڵ ئێران، ڕوونترین نموونەیەتی. هەروەك چەندین دەیەیە لەگەڵ سعودیە هاوپەیمانن، دەشزانن ئەو وڵاتە پێچەوانەی هەموو شێوەكانی ژیانی ڕۆژاوایە.
ئەمریكا- ئەوروپاش بە دوایدا- تەكنۆلۆجیای شەڕیان زۆر پێشخستووە. بۆیە ئاساییە تێگەیشتن لە شێوازی شەڕ، لای ڕۆژهەڵاتییەكان و ئەوان جیاواز بێت. ئەمریكا وا خۆی دەنوێنێ بە ئاسانی خوێنی سەربازەكانی نەڕژێت. دیاردەی توندڕۆیی ئیسلامی كە بەرهەمی ئایدیۆلۆجیای سعوودیە و ئێرانە، بە سوپا و دانیشتووانی ئەو وڵاتانە لێكدی دەردەكات. ئەو كۆمەڵگە داخراوانەی، (القاعدة و داعش) بەرهەمدێنن، دەبێ باجی بەرەنگاربوونەوەشی بدەن. ئەمریكا مامەڵە لەگەڵ ئەو پڕۆسەیە دەكات. هەڵبەت لە هەمان چوارچێوەدا مامەڵە لەگەڵ كوردستان و ئیسرائیل دەكات. بەو مانایە كە پێویستە ئەوانیش ئامادەیی خۆپاراستنیان هەبێت، بەڵام بە هاوكاری چەكی زیاتر.
ئەمریكاییەكان خۆیان دەیڵێن؛ سیاسەتی ئێستایان كە بە دان و ستاندن لەگەڵ ئێران دەناسرێت، بۆ بەجێهێشتنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە. ئەوان دەیانەوێ زیاتر لە جاران وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بكێشنە ناو بەرەنگاربوونەوەی توندڕۆیی. بەمەش دەكرێت بەرەیەكی بەرفراوان بۆ بنەبڕكردنی ئەو دیاردە ترسناكە دروست بكەن. سەرەنجامی ئەوەش ناچاركردنی ئەو دەوڵەتانەیە بە چاكسازی لە هەموو بوارەكانی كۆمەڵایەتی و دینی.
پرسیارێكی دیكە دەكرێ؛ لە دوای ڕێككەوتنی لۆزان، ئیدی دەستی ئێران زیاتر دەكرێتەوە تا دەستێوەردان بكات، یان پێچەوانەكەی؟ هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن، تەنیا بەندێك بۆ هاوكێشەكانی پێشوو زیاد كرابێت، ئەویش كێ لە دژی توندڕۆیی سوننە، ئامادەی جەنگ بێت، جێی بۆ دەكرێتەوە. وەك دیارە ئێران لە پانتاییەكی فراواندا هاتۆتە ناو شەڕی دژی توندڕۆیی دینی سوننە. ئەوەیان تواناییەكی زیاتر لەوەی ئێستا هەیە، بە ئێران نادات. ئەوەی دیارە ئێران بە ئەندازەیەكی ئەوەندە فراوان بڵاوبۆتەوە كە كۆنتڕۆڵكردنی ناوچەكە لە توانایی ئەو بەدەرە. ئێران ئەو چەكە هاوچەرخەی نییە كە شەڕی پێ یەكلا بكاتەوە. تەجرەبەی سووریا، موسڵ، تكریت شایانی لێ وردبوونەوەیە، ئەو وڵاتە لە (سووریا، یەمەن و عێراق)دا بە چۆكدا هاتووە.
بەرەی سوننە، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ فراوانتر و یەكگرتووتر دەبێت. سعودیە بووەتە ناوەندی كۆكردنەوەی دەوڵەتە سوونییەكان. توركیا، پاكستان، سودان، میسر بەو سوپا زەبەلاحەی هەیانە، بە كردەوە یەكیانگرتووە. وڵاتانی دیكەی سوننە، دەمێكە تفەنگیان لە شان كردووە. چەكی ئەو وڵاتانە لە ئێران مۆدێڕنترە، سوپاكانیشیان ئامادەترن. بۆیە ئەگەری بەهێزتربوونی ئێران زۆر لاوازە. ئەو پێكهاتانەی (عەلەوی) ئێران ئیعتمادیان لەسەر دەكات، خەریكە هێزیان دەپرووكێت، بۆیە ئەگەری ناڕەزایی دروستبوون لەناویاندا زۆرە. بۆ نموونە زۆرترین و بەهێزترین پێكهاتەی هاوپەیمانی ئێران، شیعەكانی عێراقن كە دەوڵەتیان لەدەستدایە، كەچی لە بەرامبەر سوننەكانی ئەم وڵاتە، تواناییەكی ئەوتۆیان لەخۆ نیشان نەداوە.
بۆیە ئاماژەكان وا دەڕۆن كە ڕۆژاوا، هاوپەیمانەكانی خۆی لاواز نەكات، یارمەتییان دەدات پشت بە ڕێكخستنەوەی خۆیان و تەكنۆلۆجیای نوێی جەنگ ببەستن. جیا لە كەنداوییەكان، ئیسرائیل، كوردستان، میسر، توركیا بەهێزتر دەكرێن. شەڕ دژی توندڕۆیی سوننە (داعش و القاعدة)» بەردەوام دەبێت، پێش لە توندڕۆیی شێعە دەگیرێت. لەو میانەدا كێ هێزی خۆی ڕێكبخاتەوە و حزوورێكی مەیدانی هەبێت، مافی قسەكردن و مەتڵەبی زیاتر دەبێت. بێ هێز كەس دیفاعی لێ ناكات. لەو ڕوانگەیەوە، یەكێتی ناوماڵی كوردستان دۆزینەوەی میكانیزمی گونجاو بۆ یەكخستنی هێزی چەكداری پێشمەرگە، پشتێن توندكردنی ئابووری و ڕێكخستنەوەی بۆ خزمەتی ئەم قۆناغە، لە سەری هەموو پێویستییەكانی دیكەن. كوردستانێكی بەهێز، دەتوانێت -بەلایەنی كەمەوە- لە كۆتایی ئەم شەڕەدا، قسەی لەسەر چارەنووسی سێ پارچەی نیشتمانەكەی هەبێت: باشوور، باكوور، ڕۆژاڤا.