(90) ساڵ لەمەوبەر كورد لە یەكەم پەرلەمانی عێراقدا

(90) ساڵ لەمەوبەر كورد لە یەكەم پەرلەمانی عێراقدا
لەدوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی (15)ی تشرینی دووەمی ساڵی (1924)و دەركەوتنی ئەنجامەكانیشی لە (23)ی حوزەیرانی ساڵی (1925)، یەكەم خولی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە (16) تەمموزی ساڵی (1925) دەست بەكار بوو، كە ژمارەی ئەندامەكانی (84) ئەندام بوون، لەنێو ئەو ژمارەیەشدا (16)یان كورد بوون، كە (5)یان نوێنەری هەولێر و (4)یان نوێنەری سلێمانی و (4) یان نوێنەری كەركووك و (3)یان نوێنەری مووسڵ بوون، بەم شێوەیە رێژەی سەدیی كورد لە یەكەم ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقدا بریتی بووە لە (19%).
یەكێك لەو پەرلەمانتارە كوردانەش خوالێخۆشبوو (محەمەد ئەمین زەكی بەگ) بوو كە مێژوونووسی بەناوبانگی عێراق (عەبدولڕەزاق ئەلحەسەنی) لەبارەیەوە دەڵێت: «لە باشترینی زانایان و مێژوونووسان و وەزیرانی سەردەمی خۆی بوو».
(محەمەد ئەمین زەكی بەگ) وەك نوێنەری سلێمانی، یەكەم پەرلەمانتاری كورد و عێراق بوو كە وەك پەرلەمانتارە ئەورووپییەكان مامەڵەی لەگەڵ دەنگدەرانیدا كردبێت و، لەدوای تەواوبوونی ئەو خولەی پەرلەمان لەساڵی (1928)دا نامیلكەیەكی (31) لاپەڕەیی نووسیوە و تیایدا بە وردی باسی ئەو دوو ساڵ و نیوەی تەمەنی یەكەم خولی یەكەم ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ دەنگدەرانی دەكات.
سەبارەت بەم كتێبەش مامۆستا (مومتاز حەیدەری) سەرنووسەری وەرزە گۆڤاری (كەی21) لە ژمارە (15)ی گۆڤارەكەدا كە (716) لاپەڕەیەو لەگۆشەی (هەرجارێ كتێبێكی دەگمەنی دێرین)دا، تەواوی نامیلكەكەی (محەمەد ئەمین زەكی بەگ)ی بڵاوكردۆتەوە لە لاپەڕە (512) هەتا (542).
نامیلكەكە لە ساڵی (1928)ی میلادی لە چاپخانەی (دار السلام) لە بەغدا چاپكراوە بە ناونیشانی «موحاسەبەی نیابەت . بۆ مووەكیلە موحتەرەمەكانم»، لای سەرەوەی نامیلكەكەش نووسیویەتی: «ئەوەی حیسابی پاكە لە موحاسەبە بێ باكە».
هەر لەسەرەتاوە خوالێخۆشبوو دەنووسێت: «بە موناسەبەتی فەسخی مەجلیسی ئوممەت و تەواوبوونی وەزیفەی نیابەتمان وام بە موناسیب زانیی كە بە ناوی خۆم و رەفیقەكانمەوە حیساب و كتابێكی خۆمانە لەگەڵ مووەكیلە موحتەرەكانمانا بكەم و، لە ئیش و كاری ئەم دوو ساڵ و نیوە كە ئێمە وەكیلیان بووین بەدەرەجە یەك حاڵییان بكەم. لەلام وایە كە ئەم ئوسوڵە زۆر باشە و لازمە دائیمەن تەتبیق و تەعقیب بكرێ، چونكی بە سایەی ئەمەوە مومكینە مووەكیلەكان بزانن كە نائیبەكانیان وەزیفەی وەكالەتیان بەقەدەر ئیمكان بەجێ هێناوە یان نا؟».
دواتر دەڵێت: «ئینجا پاش ئەم موقەددیمەیە لازمە بگەڕێمەوە سەر مەقسەد، كە ئەویش عیبارەتە لە حیسابدان بە مووەكیلە موحتەرەمەكانمان.»
دواتر بڕگە بڕگە باس لە تەوەرەكانی كاری پەرلەمان دەكات لەو دوو ساڵ و نیوەدا لە ژێر ناونیشانەكانی:
یەكەم: تەشكیلات
دووەم: سحیە
سێیەم : مەعاریف
چوارەم: ئینشائات
پێنجەم: رێگەی لیوا
شەشەم: خەتی تەلەگراف و تەلەفۆن و مەركەزی پۆستە.
حەوتەم: موعاونییەتی بەلەدییە.
هەشتەم: خدمەتی عموومییە و خسووسی.
نۆیەم : نەتیجە.
لەهەموو ئەم هەشت بڕگەیەدا بە وردی و بە ژمارە ئاماژە بە بودجەی گشتیی دەكات و، باس لە بودجەی تەرخانكراو بۆ لیوای سلێمانی دەكات، ئاماژە بەو پڕۆژانەش دەدات كە بە هەوڵ وتوانای نوێنەرانی سلێمانی بۆ شارەكە كراون، رێنمایی و ئامۆژگاریی زۆریش دەدات بە دەسەڵاتی خۆجێیی شار بۆ سوودوەرگرتنی زیاتر لەو هەلی كار و پۆستانەی كە لە بەغدا هەن و دەكرێت كوردان باشتر سوودی لێوەربگرن.
لە كۆتایی لاپەڕە (31)یشدا ئاوا كۆتایی بە نامیلكەكەی دەهێنێت: «ئیتر تەمەننام لە قاپی خوای تەبارەك و تەعالا ئەمەیە كە خاسییەتی برایەتی و ئیدراك و فەزیلەتی دووربینی و ئیخلاسمان زیاتر كا و، دڵمان لەگەڵ یەكتریدا چاك و پاك بفەرموێ، لەموسیبەتی حەسەد و غەرەز و لە بەڵای نیفاق و ئیختیلاف دائیمەن بەدوورمان كا.»
Top