لە كەشی پڕ لە ململانێی سێ هەڵبژاردنی چاوەڕوانكراودا (مەحەلی «شارەوانی»- سەرۆكایەتی- گشتی» پەرلەمانی) قەیرانێكی توندی سیاسی بەرۆكی توركیای گرتووە كە بۆتە هۆی ئەوەی كێشەی چارەسەرنەكراوی كورد لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر پتر مایەی نادڵنیایی بێت، ئەمە لە كاتێكدا بەشەكانی دیكەی جوگرافیای كوردی ژیانێكی تەواو چالاكیان تێدا بەڕێوەدەچێت.
«چارەسەر»ەكەی « كێشەی كورد» كە كێشەیەكی دێرینە پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێوە، ئەویش كاتێك دوو ساڵ لەمەوبەر حكومەتی توركیا بڕیاری دا دەست لە ڕێبازی نەزۆكی سەركوتكردنی توندوتیژی بە گرتنەبەری توندوتیژی زیاتر هەڵبگرێت. دیالۆگ جێی شەڕی گرتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، لەبری ئەوەی كورد كە پێكهاتەیەكی جیاوازیان هەیە بكاتە لایەنێكی ئەو فرەییەی كە هەیە بۆ ئەوەی لەسەر مەرجەكانی پێكەوەژیان گفتوگۆیان لەگەڵدا بكات، ئەوا سەركردە سیاسیەكەی توركیا ڕێگا ئاسانەكەی هەڵبژارد.
لەگەڵ سەركردە زیندانیكراوەكەی میلیشیا چەكدارەكەدا (عەبدوڵا ئۆجەلان)، (پەكەكە) دەستی بە دیالۆگ كرد، ئەو میلیشیایەی بۆ ماوەی سی ساڵ شەڕی لەگەڵ سوپای بەهێزی توركیادا بەرپاكرد، شەڕێك بوو كە ئامانجەكەی سڕینەوەی یەكتر بوو.
بەڵام هەر زوو دەركەوت كە گرتنەبەری ئەم بژاردەیە سێ كێشەی هەیە: 1- بە چەشنی هەر كۆمەڵگەیەكی دیكە لە جیهاندا كورد لە ڕووی كۆمەڵایەتی و بیروباوەڕ و كەلتورییەوە هەمەڕەنگن. بەڵام بە ڕازیبوون بەوەی گروپێكی چەكداری بكرێتە تاكە نوێنەری گروپێكی ئیتنیی گەورە، ئەوا مەودای نوێنەرایەتیكردنی ئەم گروپە ئیتنییە بەرتەسك دەكەیتەوە و دەرفەتەكانی هێنانەئارای چارەسەرێك كەم دەكەیتەوە كە لەسەر ئاستێكی بەربڵاو قبوڵ بكرێت.
2- تاوەكو هەفتەكانی ڕابردووش، پێش ئەوەی پاڵنەرە بنەڕەتییەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ یەكدا بگۆڕدرێن، توركیا لەسەر ئاستی سیاسی و فەرمیدا پەكەكەی بە ڕێكخراوێكی تیرۆریستی تۆمەتبار دەكرد، و نازناوی «بكوژی منداڵان» و «تاوانبارێك كە خوێن ساردانە تاوانەكانی ئەنجام دەدات»ی بەسەر سەركردەكەیدا دابڕی، و بەو شێوەیە لە ئۆجەلانیان دەڕوانی كە بۆتە ڕەمزێك بۆ لەدەستدان و لە ناوچوونی ڕۆڵەكانیان لە گۆڕەپانی شەڕدا. زۆرێك لە خەڵكی توركیا ئەم گوتار و عەقڵییەتەیان تەبەنی كرد. لەبەر ئەوە هێشتا زۆر زەحمەتە كە زۆرینەی خەڵك، پەكەكە وەك شەریكی ئاشتی و عەبدوڵا ئۆجەلانیش وەك خوڵقێنەری ئاشتی قبوڵ بكەن.
3- حكومەت هۆشیارە بەم ڕاستییە، لەبەر ئەوە ناچێتە گفتوگۆیەكی ڕاستەوخۆوە لەگەڵ سەركردەی پەكەكە یان نوێنەرانی ڕێكخراوەكە. دەزگای هەواڵگری (میت)، بە تایبەتی بەڕێوەبەرەكەی، كە جێی متمانەی سەرۆك وەزیرانە، پەیوەندیەكان ئەنجام دەدات، بەڵام بێ ئەوەی هیچ سیفەتێكی ڕەسمی بە ئەرك و دەستپێشخەریەكەی بدرێت.
لە ڕاستیدا، ئۆجەڵان دەڵێت، «دوای 50 پەیوەندیكردن لەگەڵ بەرپرساندا، ئێستا ئێمە تەنانەت وردەكارییە شەخسییەكانی یەكتر دەزانین. ئێمە قسەمان لەبارەی ئەدەب و فەلسەفە، و مێژوو و سیاسەتی جیهانی كردووە، بەڵام ئێمە ڕێگای پێچ و پەنامان گرتەبەر و ناومان لە پرۆسەكە نەناوە و چوارچێوەیەكی یاساییمان پێ نەبەخشیوە. كەواتە هەروەك دەردەكەوێت لەم ساتەوەختەدا ئێمە نازانین باسی چ ئامانجێك دەكەین، ئایا دەرئەنجام و ئاكامەكانی گفتوگۆكان چی دەبن و لەوەش گرنگتر ئایا ئەو هەڵوێستانەی هاوڕا دەبین لەسەریان لەلایەن پەرلەمانەوە پشتیوانی دەكرێت و دەبێتە واقیع.»
لەبەر ئەم هۆكارەیە كە ئەو-ئۆجەلان- دەیەوێت دۆخەكە لەوە تێپەڕێت كە هەر كاتێك پێویستیان پێی بوو «ڕاوێژی» پێ بكەن، بەڵكو دەبێت بكرێتە «گفتوگۆكارێك» كە بە ڕەسمی نوێنەرایەتیی لایەنێكی ناكۆكییەكە بكات. هەروەها دەیەوێت گفتوگۆ لەگەڵ توێژێكی بەربڵاوی خەڵكەكەدا بكات و ڕێگەی پێ بدرێت ڕۆژنامەنووس و ئەكادیمیی و سەركردە مەدەنییەكان سەردانی بكەن. ئەو باوەڕی وایە كە پێویستە گروپێك هەبێت كارئاسانی بكات یان ناوبژیوانی بكەن و ئەم گروپە ببنە چاودێر بەسەر پرۆسەكەوە و لەوە دڵنیابن كە ڕێساكانی گفتوگۆكە ڕەچاو دەكرێن.
هەمو ئەمانە لەگەڵ ڕێ و شوێنە نێودەوڵەتییەكاندا، كە پەیوەستن بە چارەسەركردنی ناكۆكی و بنیاتنانی ئاشتییەوە، یەك دەگرنەوە. بەڵام لەبەر دوو هۆكار حكومەت نیگەرانە: 1- ڕەنگە دەرئەنجامی گفتوگۆكان سەربكێشن بۆ داواكردنی ئۆتۆنۆمی لەلایەن كوردەوە. ئەمەش بە شێوەیەكی بنەڕەتی دەبێتە هۆی ئەوەی كە سیستەمی كارگێڕی و یاسایی توركیا بگۆڕێت. نە حكومەت و نە پارتە سیاسییەكان و نە سیاسەت- لە توركیادا- ئامادەنین بۆ ئەم گۆڕانكارییە. 2- ئەوانەی ئێستا شەریكی ئاشتین و لایەنێكی سیاسین لە بنیاتنانی «دیموكراسییەكی پێشكەوتوو» مژدەپێدراودا، ئەوانەن كە لە ڕابردوودا بە تیرۆریست و خیانەتكار وەسف دەكران و لە قەڵەم دەدران. بەڵام هێشتا ئەو ئاڵوگۆڕە لە نێو هزری خەڵكدا ڕووی نەداوە.
كەواتە ئەنجام نەدانی هیچ كارێك لەلایەن حكومەتەوە مەسەلەیەكی بەرنامەبۆدارێژراوە، كە بەلای كەمەوە دەیانەوێت تاوەكو كۆتایی هەڵبژاردنەكان هیچ كارێك نەكەن بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكی سەركەوتوو لەگەڵ پەكەكە و سەركردەكەیدا. بەڵام ئەو سێ هەڵبژاردنە پتر لە ساڵێكیان پێدەچێت و «لایەنەكەی دیكە» نیشانە و ئاماژەی ئارام نەگرتنیان لێدەركەوتووە. ئەوانیش شوێنكەوتووانیان بە ملیۆنەها كەسە و ملیشیا قاڵبووەكەش پێویستی بە ئومێد و مژدە هەیە بەوەی دەرئەنجامە پێشبینیكراوەكە لە ئایندەیەكی نزیكدا بەدەست دەهێنرێت.
ئایا دووبارە ئەوان پەنا بۆ گرتنەبەری توندوتیژی دەبەنەوە؟ هەوڵ هەیە بۆ گەیشتن بەو حاڵەتە، بەڵام كورد تامی ئەو هەل و مەرجی ئارام و هێمنەیان كردووە كە لە سایەی ئاگربەستدا بەدی هاتووە، كە ئەمەش لە ماوەی ساڵێكدا بە شێوەیەكی دراماتیكی تێڕوانینی كۆمەڵایەتی لە شارۆچكە و گوندەكانی كوردیی گۆڕیوە. كەواتە خەڵكی خۆشحاڵن. هەر لەبەر ئەوەیە كە ڕێكخراوەكە بەرهەڵستی مەیلی «سیاسەتی قەیسەری» دەكات. و لەبری ئەوە ڕەنگە پەنا بۆ یاخیبوونی مەدەنی ببات و ژیان زۆر زەحمەت بكات لەبەردەم حكومەتدا تاوەكو بە ئاراستەی چارەسەرێكی درێژخایەندا هەنگاوی یەكلاكەرەوەتر دەنێت.
* ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا