دەست بەرزكەرەوە ئەگەر ئەتزانی كاندیدێكی نوێ بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستنیشان كراوە. نا، ئێمە باسی ئەو كەسایەتیە ناكەین كە لە ناوەڕاستی مانگی ئازاردا كاندید كرا، هەروەها باسی كەسایەتیەكەی پێش ئەویش ناكەین، بەڵكو باسی كاندیدە نوێیەكە، هەرە نوێیەكە دەكەین. لە 9ی نیساندا، سەرۆكی عێراق بەرهەم ساڵح دەستی لە شانی موستەفا ئەل كازیمی دا بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆك وەزیرانی نوێی وڵاتەكە. سەرۆك وەزیرانی دەسەڵات بەدەستیش، عادل عەبدولمەهدی، لە كۆتایی مانگی تشرینی دووەمدا دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەش كرد و ئێستا وەك سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەر ماوەتەوە. ئەو كەسایەتیەی دوای ئەوە دەستنیشان كرا، محمد توفیق عەلاوی، نەیتوانی حكومەت پێكبهێنێت، دواتر عەدنان ئەل زورفی هات، كە ئەویش نەیتوانی پشتیوانی پێویست بەدەست بهێنێت بۆ پێكهێنانی حكومەت، لە دەرئەنجامدا كازیمی كاندید كرا. كە پێدەچێت كازیمی بتوانێت هاوسەنگی لە نێوان ئەمەریكا و ئێراندا رابگرێت و كەسایەتیەكی پاك بێت كە بتوانێت پشتیوانی سیاسی لایەنە جیاوازەكان بەدەست بهێنێت. بەڵام رەنگە كەموكورتییەكانی سیستمی سیاسی عێراق كارەكە لە كاندیدی سەرۆك وەزیران زەحمەت بكات لە پەیوەندیدا بە پێكهێنانی حكومەت و دواتر حوكمڕانیكردنەوە.


چونكە تەنانەت ئەو چاودێرانەی بە شێوەیەكی سادە بەدواداچوون بۆ كاروبارەكانی عێراق دەكەن، دەزانن كێشەكانی ئەم وڵاتە كێشەی گەورە و ئاڵۆزن و پێدەچێت قابیلی چارەسەركردن نەبن. و سەرەڕای ئەوەی چەندین ساڵە هەوڵ خراوەتەگەڕ بەڵام كەس نازانێت چۆن چارەسەریان بكات، لەبەر ئەوە پێدەچێت هەمووان لە واشنتۆن لە ئێستادا پشتیوانی لەوە بكەن ئەمەریكا رێگەی چوونەدەرەوە لە عێراق بگرێتەبەر. ئەوەی روونە ئەمە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپە. بەڵام شتێكی حەتمییە كە زوو یان درەنگ كۆشكی سپی دەبێت روبەڕوی سەرجەم دەرهاویشتەكانی دارووخانی عێراق ببێتەوە.
لەم ساڵانەی دواییدا ئەوە روون بۆتەوە كە دامەزراوە و كەسایەتییەكان گرنگن. وڵاتێك دەتوانێت خاوەنی دامەزراوەی دیموكراسی بێت بەڵام ئەگەر سەركردەكان پەیڕەو لە بنەما و رێسا دیموكراتییەكان نەكەن، ئەوا بۆی هەیە سیستمەكە بە شێوەیەكی كوشندە دووچاری مەترسی بێت.

بە هەمان شێوە، بۆی هەیە سیاسەتمەدارێك عەقڵیەتێكی باڵای هەبێت بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە نێو سیستمێكدا كار بكات كە دامەزراوەكانی دژ و پێچەوانە بن و ببنەهۆی ئەوەی زحمەت بێت بتوانێت زاڵبێت بەسەر ئەو نەخۆشییە سیاسیانەی بوونەتە بەشێك لە سیستمە سیاسیەكە. پێدەچێت ئەمە نەهامەتییەكەی كازیمی بێت. عێراقی و ئەمەریكییەكان شایەتی بۆ تواناكانی دەدەن: ئەو ئەندامی هیچ پارتێكی سیاسی عێراقی نییە، و باس لەوە دەكرێت كاتێك بەڕێوبەری ئاژانستی هەواڵگری نیشتیمانی بوو كاری دەكرد لەسەر ئەوەی ئەم دامەزراوەیە بە سیاسی نەكرێت، بەڵكو بە شێوەیەكی پیشەییانە كاروبارەكانی ئەنجام بدات. ئەمانە خاڵی باشن، بەڵام پێدەچێت بتوانین تا راددەی دڵنیایی ئەوە بڵێین كە دامەزراوە سیاسییەكانی عێراق توانای كازیمی بۆ حوكمڕانی لەبار دەبەن.


ئەمە بە مانای ئەوە نایەت كە ئەو عێراقییانەی بۆ رۆژگارێكی دورودرێژ لە نەهامەتیدا بوون چارەنوسییان ئەوەبێت لە سایەی حكومەتێكی گەندەڵدا ژیان بەسەر ببەن. بەڵام بە بێ رووچونە نێو ووردەكارییەكانەوە، دەكرێت بووترێت سیاسەت لە عێراقی دوای داگیركاریدا هاوشێوەی سیستمی غەنیمەتە هاوشان بە بوونی گەندەڵی و نەبوونی هیچ چاودێرییەك، كە زۆربەی سیاسەتمەدار و پارتە سیاسیەكانیش تێوەگلاون.
ئەم كێشانە هێندە دەنگدانەوەیان هەبوو كە تەنانەت موقتەدا ئەل سەدر توانیتی لە پاڵیاندا دووبارە ژیانی سیاسی خۆی بنیات بنێتەوە وەك كەسێكی ناسیۆنالیست و ئاڵاهەڵگری دژ بە گەندەڵی. لەوەش گرنگتر، سەرهەڵدانی شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان بوو لە تشرینی یەكەمی 2019دا. كەسانێكی زۆری سەر بە تایەفە جیاوازەكان هاتنەسەر شەقامەكان، نەك بە دیاریكراوی لەبەر ئەوەی ئەدای عادل عەبدولمەهدییان رەتدەكردەوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی تێگەیشتن لەوەی سیستمە سیاسیە شێواوەكە هەر ئومێدێك تێكدەشكێنێت بۆ هێنانەئارای ئایندەیەكی گەشەكردو.
خۆپیشاندەرەكان گۆڕانكارییەكی گشتگیرییان لە سیستمە سیاسیەدا دەویست. بە چەشنی بەهاری عەرەبی دە ساڵ پێش ئێستا عێراقییەكان داوای كۆتایی پێهێنانی سیستمە سیاسیەكەیان دەكرد، نەك تەنها لادانی سەركردەكانی سیستمەكە.هەرچەندە بەهاری عەرەبی بەرەبەیانێكی ساختە بوو، بەڵام ئەمە هیچ لەوە ناگۆڕێت كە پێویستە كار بكرێت لەسەر هەڵگێڕانەوەی دامەزراوە سیاسیەكان و ئەو سیستمە كۆمەڵایەتیەی پاڵپشتی دەكات بۆ ئەوەی عێراقییەكان دەرفەتێكی راستەقینەیان هەبێت بۆ هێنانەدی خەونەكانیان.


بەهەر حاڵ دەبێت ئەم پرسە بۆ خودی عێراقییەكان جێبهێڵین. بۆ چەندین ساڵە ئەمەریكا هانی سەركردە عێراقییەكانی داوە بۆ ئەوەى لە بەرژەوەندی گەلەكەیان كاری راست و دروست بكەن، بەڵام ئەو سیستمەی كە ئەمەریكا هاوكار بوو لە دروستكردنیدا پاڵنەری ئەوەی بۆ سیاسەتمەدارانی عێراق لە بەغدا دروست كردووە كە لەسەر حسابی ئەوانی دیكە بایەخ بە بەرژەوەندییە بەرتەسكەكانی خۆیان بدەن. سروشتی تایەفەگەرییانە سیستمی حزبایەتی لە عێراقدا پرۆكێنەر بووە و دابەشبوون و پەرتەوازەیی لە وڵاتەكەدا دروست كردووە. پێناسەی سیاسەت بریتیە لە شەڕكردن لەسەر بەدەستهێنان و كۆكردنەوە و دابەشكردنی سەرچاوەكان بەسەر لایەنگرەكاندا دڵخوازەكانتدا، بەڵام لە سیستمەكەی عێراقدا جیاوازیە تایەفەگەرییەكان و دواتر جیاوازییەكانی نێو ئەم گروپانە رەنگدانەوەیان لە حكومەتدا هەبووە. دەكرێت لە یەك وەزارەتی عێراقدا 5 بەرپرس هەبن و خاوەنی 5 وەلائی جیاواز بن و ئەجێندای جیاواز پیادە بكەن. تۆماری شكستەكە هێندە روونە كە جێی سەرسوڕمانە كەسێك هەبێت پشتیوانی لە پەیوەندییەكی چڕوپڕی ئەمەریكا بكات لەگەڵ كاراكتەرە عێراقییەكاندا بۆ خستنەگەڕی هەوڵێكی سیزیفی تاوەكو وایان لێبكات بڕیاری باشتر دەربكەن.
روونە ئیدارەی ترەمپ گەیشتۆتە ئەو دەرئەنجامەی كە تێوەگلان لە سیاسەتی عێراقەوە بەهەدەردانی ووزە و توانایە. بە چەشنێك هەڵوێستی ئەمەریكا لە ئاستی دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا كورت بۆتەوە بۆ ئەوەی كەسەكە قبوڵكراوە ئەگەر كەسێكی ناسیۆنالیستی بێت. كازیمی ئەم تاقیكردنەوەیەی تێپەڕاندووە- بەڵام ئەمە بە مانای كاڵبوونەوەی ئەو رێچكەیەی ئێستای ئەمەریكا نایەت لە ئاست عێراقدا، كە لە كۆتاییدا بەرپرسیارێتییەكە دەخاتە ئەستۆی خودی عێراقییەكان بۆ ئەوەی خۆیان چارەسەری دۆخەكە بكەن. ئەمە هەندێكیان ناڕەحەت دەكات، بە تایبەتی سوننەكان، كە دەیانەوێت هاوپەیمانی ئەمەریكا بن، بەڵام جگە لە قبوڵكردنی واقیعە نوێیەكە بژارەیەكی دیكەیان لەبەردەمدا نییە.
رەنگە هەڵوێستەكەی واشنتۆن لە رووی ستراتیژیەوە كارێكی ژیرانە بێت. چونكە گومانی تێدا نییە كە داعش هێشتا هەڕەشەیە لە عێراقدا و ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە ئەمەریكا و و ناتۆ دەیانەوێت بەردەوامی بە ئەركێكی بچوكی راهێنانی پەیوەست بە بەرەنگاربونەوە تیرۆر بدەن لەو وڵاتەدا، ئەگەرنا بایەخنەدانی ئەمەریكا سەركردە عێراقییەكان ناچار دەكات گۆڕانكاری گەورە بكەن یان روبەڕوی توڕەیی عێراقییەكان ببنەوە كە بەردەوامن لە داواكارییەكەیان بۆ كۆتایی پێهێنان بە سیستمە سیاسیەكە. ئەگەر بە شێوەیەك لە شێوەكان چینی سیاسی عێراق توانیان دۆخەكە تێپەڕێنن، ئەوا بەلای كەمەوە كێشە سیاسیە كەڵەكەبووەكانی وڵاتەكە دەبنە بەرپرسیارێتی ئێران.
و ئەو كێشانەش خراپتر دەبن هاوشان بە تەشەنەكردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا كە لەسەر ئاستی جیهانی خواستی لەسەر نەوت كەمكردۆتەوە لەگەڵ شەڕی نرخ لە نێوان سعودیە و روسیادا. و پێناچێت رێگایەك هەبێت بۆ ئەوەی بودجەی عێراق سەركەوتو بێت، كە ئەمەش ئاماژەیە بە داڕووخانی زیاتر وڵاتەكە.
ئەمە دۆخێكی مەترسیدارە بۆ عێراق، بەڵام كەسانێكی كەم هەن لە ئەمەریكا كە بیانەوێت كات و سەرچاوەكان بۆ عێراق تەرخان بكەن، بە تایبەتی لەگەڵ بوونی كۆڤید-19 كە تەندروستی ئەمەریكییەكانی وێران كردووە و كۆنگرێسیش چەند ترلیۆن دۆلاری خەرج كردووە تەنها بۆ پارێزگاریكردن لە ئابووری وڵاتەكە. رەنگە كازیمی كەسێكی بە توانا بێت وەك ئەوەی بانگەشەی بۆ دەكرێت، بەڵام ئەو عێراق رزگار ناكات. سیستمە سیاسیەكە تەواو گەندەڵە و ئەمەریكییەكانیش تەواو سەرقاڵن، و ئێرانیش خوازیارى ئەم دۆخەیە لە عێراقدا.






لە نووسینی ستێڤن كووك
لە سایتی فۆرن پۆلەسی بڵاوكراوەتەوە
گوڵان – و: هێمن غنی