هەندێك لە چاودێران و هەروەها بەشێك لە سیاسەتمەدارانی دەستڕۆیشتووی شیعە كە ئێستا لەناو دەسەڵاتدان، كاتێك دێنە سەر پرسی هەمواركردنەوەی دەستوور و گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی لە عێراقدا، ئاماژە بەوە دەكەن، ئەم پرسە پەیوەندیی بە خۆپیشاندەرانەوە نییە و ئەوانەی كە خۆپیشاندان دەكەن، تەمەنیان لە نێوان 15 – 25 ساڵە و تەنانەت ناتوانن داوكارییەكانیان لە دەقێكی دەستووریدا چڕبكەنەوە، بەڵام خۆپیشاندەران كە بەشی هەرە زۆریان لاوەكانی عەرەبی شیعەن، زۆر بە راشكاوی نەك هەر داوای هەمواركردنەوەی دەستوور دەكەن، بەڵكو ئەو پەیماننامەیەشیان رەتكردەوە كە هێزە سیاسییەكانی عێراق هەفتەی رابردوو لە ماڵی عەمار حەكیم ئیمزایان كرد، هەروەها ئەو كۆبوونەوەیەشیان رەتكردەوە كە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەگەڵ سەرۆك هۆزە عەرەبەكان ئەنجامی دابوو.
ئەمانە هەموویان پێكەوە چی دەگەیەنن؟ بێگومان مانای شاراوەی ئەم داواكارییانە لە بێدەنگیی میلیشیاكانی حەشدی شەعبیدا رەنگ دەداتەوە، كە نەك لە هەمبەر ئەم داواكارییە بێدەنگن، بەڵكو رۆڵی خۆشیان خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی پەرلەمانی عێراق لیژنەیەك بۆ هەمواركردنەوەی دەستوور دروست بكات.

فالح فەیاز راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق، سەبارەت بەم لایەنە دەڵێت: دەستوور میكانیزمی تایبەتیی خۆی هەیە بۆ هەمواركردنەوە و، دەبێت بەپێی ئەم میكانیزمانە هەموار بكرێتەوە. دیارە ئەم پەیامەی فەیاز كە بە حیساب پەیامێكە بۆ خۆپیشاندەران، بەڵام ناواخنی پەیامەكە ئاراستەی هەرێمی كوردستانە و دەیەوێت دڵنیامان بكاتەوە، كە تەنانەت ئەگەر دەستووریش لەبەر گوشاری خۆپیشاندەران هەموار بكرێتەوە، ئەوا مافەكانی هەرێمی كوردستان لە دەستوورەكەدا ناگرێتەوە، پێدەچێت هەرێمی كوردستانیش دڵنیایی تەواوی لەسەر ئەم قسانەی فەیاز وەرگرتبێت، بۆیە سەرۆكی هەرێمی كوردستان راشكاوانە رایگەیاند كە پشتگیریی هەمواركردنەوەی هەر ماددەیەكی دەستووری دەكەین، كە ببێتە هۆكاری سەقامگیریی عێراق و وەڵامدانەوەی خواستی هاووڵاتیان.

هەرێمی كوردستان بەگشتی و پارتی دیموكراتی كوردستان بەتایبەتی هەر لە سەرەتای دامەزراندنەوەی بە حیساب (عێراقی نوێ)وە هەموو ئەو ئەگەرانەی لەبەرچاو گرتووە، بەوەی ئەگەر نەتوانرا لە چوارچێوەی دەستووری ساڵی 2005، عێراق بكرێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، ئەوا دەبێت بە دیل و ئەڵتەرناتیڤی دیكە هەبن، یەكێك لەو ئەلتەرناتڤانەی كە هەرێمی كوردستان پشتر دیراسەی كردووە، بەدیلەكە ئەوەیە، پێكهاتەكانی دیكەی عێراق بەتایبەتی شیعە كە ئێستا بە حوكمی ئەوەی دەسەڵاتی عێراقیان بەدەستە، ئەگەر ویستیان ئەم دەستوورە هەموار بكەنەوە و سیستمی حوكمڕانیی عێراق بگۆڕن، بۆ ئەو سیستمە سیاسییەی كە خۆیان ئامانجیانە، ئەوا دەبێت لەسەر بنەمایەكی تازە پەیوەندییەكانی بەغدا لەگەڵ هەرێمی كوردستان رێكبخرێنەوە، ئەوجا ئەم پەیوەندییانە لە چوارچێوەی سیستمێكی تازەی (فیدڕاڵی) دەبێت كە هەرێمێك و دەوڵەتێك لە چوارچێوەی دوو دەستووری جیاواز پێكەوە كۆدەكاتەوە، یان سیستمی كۆنفیدڕاڵی كە دیسان لەچوارچێوەی یەك دەوڵەتدا دوو سیستمی جیاوازی سیاسی كۆ دەكاتەوە.

نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان هەفتەی رابردوو لە میانەی بەشداریكردنی لە كۆنفرانسێكی زانكۆی ئەمریكی كوردستان – دهۆك، راشكاوانە هەڵوێستی هەرێمی كوردستانی سەبارەت بە هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق راگەیاند و ئاماژەی بەوە كرد، قووڵایی ستراتیژی هەرێمی كوردستان، عێراقە، بەڵام لە هەمانكاتدا دەبێت لە چوارچێوەی میكانیزمی دەستووری و دانوستاندنی سیاسی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق رێكبخرێت.
بێگومان ئەنجامدانی ریفراندۆمیش لە 25ی ئەیلوولی ساڵی 2017، هەر لەسەر ئەو بنەمایە بوو، كە ئەگەر عێراق نایەوێت ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و تەواوی دەستووری 2005 وەك خۆی جێبەجێ بكات، ئەوا هەرێمی كوردستان رێگر نابێت، عەرەبی عێراق چ سیستمێكی سیاسی بۆ خۆی هەڵدەبژێرێت، بەڵام سەبارەت بە پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەبێت دانوستاندنی تازە و میكانیزمی تازە بدۆزرێتەوە، ئەم هەنگاوەی هەرێمی كوردستان كە لەو كاتەدا لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی دژایەتییەكی گەورەی كرا و حكومەتی عێراقیش وەك پڕوپاگەندە بۆ ئامانجەكانی خۆی پابەندبوونی خۆی بە دەوڵەتی فیدڕاڵی دووپات كردەوە، ئەوا لەگەڵ ئەوەی توانییان لە ژێر پەردەی پابەندبوون بە دەستوور كۆمەڵێك گەمارۆ بخەنە سەر هەرێم و هەوڵیشیاندا ئەم هەرێمە داگیر بكەنەوە، بەڵام ئەم سیناریۆیە لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگە بەتاڵ كرایەوە و لەسەر ئاستی دیپلۆماتییەتی هەرێمیش ئامادەباشی پیشان درا، ئەگەر عێراق ئامادەیە دەستوورەكە جێبەجێ بكات، ئەوا كوردستان نەك هەر لاری نییە، بەڵكو پشتیوانیشی دەكات، ئەم دیپلۆماتییەتە چالاكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هاوكێشە سیاسییەكانی لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە و جیهانیش گۆڕی، هەر بۆیە لە ئێستادا كە باس لە هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق دەكرێت، هەڵوێستی هەرێمی كوردستان ئاشكرایە و رایگەیاندووە، ئەگەر ئەم هەمواركردنەوەیە بۆ ئەوەیە باری گوزەرانی خەڵكەكەی خۆتان چاك بكەن، فەرموون ئێمەش پشتگیریتان دەكەین، بەڵام ئەگەر دەستكاریكردنی مافەكانی گەلی كوردستانە، ئەوا ناچارین بەرگری لەو مافانە بكەین.

لەم روانگەیەوە پێناچێت دانوستاندنی نێوان هەرێمی كوردستان و دەوڵەتی عێراق بۆ رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق (ئەگەر لە حاڵەتێكدا دەستوور هەموار كرایەوە)، هێندەی دانوستانەكانی داڕشتنی دەستووری ساڵی 2005 بۆ لایەنی كوردستان قورس بێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە جێبەجێكردنی ئەم دەستوورەی ئێستای عێراق زامنی یەكپارچەیی خاكی عێراقە، كە ئەم دەستوورە نەما، یان ناوەڕۆكەكەی گۆڕانكاری بەسەردا هات، ئەوا تەفسیری مانەوەی عێراقیش بە یەكپارچەیی گۆڕانكاری بەسەردا دێت، یان دەبێت لە رێگەی دیالۆگ و دانوستاندنی ئاشتییانە پەیوەندییەكی تازە رێكبخرێتەوە، یان دەبێت پەنا بۆ هێزی سەربازی ببرێت، سەبارەت بە رێگەی دیالۆگ و ئاشتییانە كوردستان پێشوازی لەم رێگەچارەیە دەكات و هەرگیز بیر لە چارەسەری سەربازی بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكان ناكاتەوە، لایەنی بەرامبەریش پێناچێت جارێكی دیكە بیر لە چارەسەری سەربازی بۆ كێشەكان بكاتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە كاتێكی زۆر ناسك و هەستیاری بارودۆخی نائاسایی هەرێمی كوردستاندا، رێگەی سەربازییان تاقی كردەوە، بەڵام هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئەو هەوڵەی مایەپووچ كرد، بۆیە ئەگەرەكان بەو ئاراستەیەن كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، مێزی دانوستاندن بۆ هەردوولا باشترین رێگە چارە بێت.

كەواتە داواكاریی خۆپیشاندەران بۆ هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق، هەرگیز داواكارییەكی عەفەوییانەی خۆپیشاندەرانی تەمەن 15-25 ساڵی عێراق نییە، بەڵكو ئەم داواكارییە لەناو بیركردنەوەی تازەی مەرجەعییەتی شیعەی نەجەف بە ئاستێك گەشەی كردووە، كە زۆر زیرەكانە تێكەڵاوی داوای خۆپیشاندەران كراوە، لەسەر ئاستی مەرجەعییەت و دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق پشتگیری لێ دەكرێت و لیژنەی هەمواركردنی لە ناو پەرلەماندا بۆ دروست كراوە، بەڵام ئەوەی لە پرۆسەی سیاسی ئەمجارەی عێراقدا بۆ پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا گەشبینی دروست كردووە، ئەوەیە كە ئەوانەی ئێستا دەسەڵاتدارن لە عێراق و ئامانجیانە سیستمی سیاسیی عێراق بگۆڕن بۆ ئەو شێوەی كە خۆیان مەبەستیانە، گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر رێز لە مافەكانی هەرێمی كوردستان نەگرن و بە دیالۆگ و دانوستاندنی ئاشتییانە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و عێراق رێكنەخەنەوە، ئەوا ئەو عێراقەی شەڕی لەسەر دەكەن، دەیدۆڕێنن.