پرۆسەی سیاسیی عێراق لە سەروبەندی وەرچەرخانێكی گەورەدایە، خۆپیشاندانەكانی بەغدا و شارەكانی دیكەی عێراق، لە هەندێك رووەوە لە خۆپیشاندانەكانی ساڵی 1968ی فەرەنسا دەچێت، راستە خۆپیشاندەران لە فەرەنسا نەیانتوانی شارل دیگۆل لە دەسەڵات بڕووخێنن، بەڵام ئەو خۆپیشاندانانە دیگۆلی ناچار كرد، فەرەنسایەكی تازە لەدایك بێت، پێ دەچێت خۆپیشاندانەكانی ئەمجارەی بەغدا و شارەكانی دیكەی عێراقیش نەتوانن دەوڵەتە قووڵەكەی عێراق (سیستمی ویلایەتی فەقیهی) بڕووخێنن، بەڵام گوشارێكی ئەوەندە گەورە لەسەر ئەم دەسەڵاتە دروست بووە، كە ناچار دەبێت گۆڕانكاریی زۆر گەورە لە سیستمی حوكمڕانیی عێراقدا ئەنجام بدات، لەمەش زیاتر دەبێت مل بۆ داوای خۆپیشاندەران كەچ بكات بە گۆڕینی دەستووری عێراقیشەوە.
لەناو ئەم گێژاوی پاشاگەردانییەی پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لە چوارچێوەی دیپلۆماتییەكی چالاك و نەرمدا هەوڵی زۆر گرنگ و گەورەی داوە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان لە پڕیشكی ئەم پاشاگەردانییەی ئێستای پرۆسەی سیاسیی عێراق بەدوور بێت، بۆ ئەمەش پێش ئەوەی سەردانی بەغدا بكات، لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان چەند هەنگاوێكی گرنگی هەڵگرت، لەوانە:
1. كۆبوونەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم لەگەڵ پەرلەمان و حكومەت، ئەمەش بەو مانایەی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە وەك یەك تیم مامەڵە لەگەڵ ئەم بارودۆخە بكەن و هەموو تواناكان یەك بخرێت بۆ ئەوەی بتوانرێت بە جوانترین شێوە ئیدارەی ئەم تەنگژەیە بدرێت.
2. كۆبوونەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ سەرۆكی هەموو حزب و لایەنە بەشدارەكان لە پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا (بە وانەی كە بەشدارن لە حكومەت و ئەوانەشی لە ئۆپۆزسیۆنن)، ئەمەش ئەوەی پیشانی هەموو لایەك دا، كە لە پرسە چارەنووسسازەكانی پەیوەست بە هەرێمی كوردستان و عێراق و ئایندەی هەرێمی كوردستان، حزبە سیاسییەكان بە وانەی لە حكومەت بەشدارن و بەوانەشی ئۆپۆزسیونن یەك چادر كۆیان دەكاتەوە، ئەویش چادری سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانە.
3. بە چاودێری و سەرپەرشتیی راستەوخۆی نێچیرڤان بارزانی هەوڵێكی گەورە دراوە بۆ ئەوەی نوێنەرانی كوردستان لە بەغدا لە چوارچێوەی یەك هاوپەیمانی بە ناوی هاوپەیمانیی فراكسیۆنی كوردستانی كۆببنەوە و پێكەوە بە یەكڕیزی و یەكدەنگی لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا داكۆكی لە مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان بكەن.
ئەم هەنگاوانەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، خۆئامادەكردنێكی تەواوی هەرێمی كوردستان بووە بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو وەرچەرخانە گەورەیەی كە پێشبینی دەكرێت لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بێتە ئاراوە، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی شاندێكی فراوان سەردانی بەغدای پایتەختی كرد و جیا لەوەی لەگەڵ هەر سێ سەرۆكایەتی (كۆمار، حكومەت، پەرلەمان) كۆبووەوە، لەگەڵ سەرۆكی ئەو هاوپەیمانییە سیاسییانەش كۆبووەوە كە بەشداریی كاریگەریان لە حكومەت و كۆی پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەیە.
ئامانجی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەم سەردانەی بۆ بەغدا گەیاندنی چەند پەیامێك بوو، لەوانە:
1. هەرێمی كوردستان وەك حكومەت و گەلی كوردستان ئامادەیە هەموو هەوڵی خۆی بخاتە گەڕ بۆ ئەوەی سەقامگیری بگەڕێتەوە بۆ ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق.
2. هەرێمی كوردستان هاریكار دەبێت لەگەڵ تەواوی دامەزراوەكانی حوكمڕانیی دەوڵەت (كۆمار، حكومەت، پەرلەمان) لە عێراقدا، بۆ ئەوەی وەڵامی خواست و داواكاریی هاووڵاتیان بدرێتەوە و چاكسازیی ریشەیی لە دامەزراوەكانی دەوڵەتدا ئەنجام بدرێت و خۆپیشاندەران رازی بكرێن.
3. سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە هەمواركردنەوەی دەستووری عێراقی 2005، پەیامی گەلی كوردستانی بە هەرسێ سەرۆكایەتی (كۆمار و پەرلەمان و حكومەت)، هەروەها سەرۆكی هاوپەیمانییە بەشدارەكان لە پرۆسەی حوكمڕانیی عێراق راگەیاند و راشكاوانە پێی گوتن، دەستوور لەناو ژینگەی پاشاگەردانیدا هەموار ناكرێت و پێویستی بە ژینگەیەكی ئارام و میكانیزمی دەستووری هەیە، كە لە خودی دەستووری عێراقدا ئاماژەی پێ كراوە، ئەمەش راشكاوانە ئەو پەیامەی گەیاند كە بەپێی میكانیزمی دەستووری بۆ هەمواركردنی دەستوور، تەنیا گەلی كوردستان ئەو مافەی هەیە دەستكاری ئەو مافە دەستوورییانەی گەلی كوردستان بكات كە لە دەستووری عێراقدا هاتوون، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر دوو لەسەر سێی سێ پارێزگا دەنگی بەو هەمواركردنە نەدا، ئەوا دەستوورەكە هەموار ناكرێتەوە، لەمەش زیاتر سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێش سەردانەكەشی بۆ بەغدا، رایگەیاندبوو، كە كێشەكانی عێراق دەستوور نییە، بەڵكو ریشەی كێشەكانی عێراق ئەوەیە كە ئەو دەستوورە فەرامۆش كراوە و جێبەجێ نەكراوە.
لێرەوە ئەگەر سەبارەت بە گرنگیی ئەم سەردانە بۆ كۆی پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانیی عێراق قسەیەك بكەین، ئەوا زۆر راشكاوانە دەتوانین بڵێین: كۆی پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانی لە عێراقدا پێویستیان بەو سەردانەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، لەبەر ئەم خاڵانەی خوارەوە:
هەر لە سەرەتای دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق لە دوای ساڵی 2003 هەموو كات سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لایەنێكی میانگیر و ناوبژیوان بووە بۆ پێكهێنانی كابینەكانی حكومەتی عێراق و دروستكردنی سەقامگیرییەكی رێژەیی لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، بۆیە لایەنە سیاسییەكانی عەرەبی عێراق (بە شیعە و سوننەوە) ئەو قەناعەتەیان لا دروست بووە كە ئەمجارەش پێویستیان بە پشتگیریی هەرێمی كوردستان هەیە، بۆ ئەوەی رۆڵێكی كاریگەر لە هیۆربوونەوەی بارودۆخەكە بگێڕێت.
نوری مالیكی كە لە دوو كابینەدا سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە و زۆر باش لە رۆڵ و پێگەی نێچیرڤان بارزانی وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان تێدەگات و دەزانێت كە نێچیرڤان بارزانی بە تەواوی پشتیوانیی سەرۆك مسعود بارزانی-یەوە چۆتە بەغدا، زۆر راشكاوانە رایگەیاند: «ئەم سەردانەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لەم كاتە هەسیتار و ئاڵۆزەی عێراقدا، سەردانێكی مێژووییە و هەرگیز ئەم هەڵوێستەی لەبیر ناكەین.»
ئاشكرایە نوری مالیكی وەك سیاسەتمەدارێكی موحەنەك دەزانێت چی دەڵێت و چۆن وەسفی ئەم سەردانەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكات، هەروەها دەشزانێت لۆژیك و دیپلۆماتییەتی نێچیرڤان بارزانی بۆ بەڕێوەبردنی تەنگژە و تێپەڕاندنی قەیرانەكان لە چ ئاستێكی بەرزدایە.
سەركردەی هاوپەیمانییە سیاسییەكانی بەشدار لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، بەوانەی لە حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی بەشدارن و بە وانەشی لە دەرەوەی حكومەتن وەك (هاوپەیمانیی نەسری عەبادی)، باش لەو راستییە تێگەیشتوون كە دروستكردنی كێشە لەگەڵ هەرێمی كوردستان سەری خۆیان دەخوات، بۆیە ئەگەر لەگەڵ هەرێمی كوردستان كێشەیان نەبێت، ئەوا چارەسەری كێشەكانی دیكەی عێراق، ئەوجا خۆپیشاندانی عەرەبی سوننەیە، یان وەك ئەمجارە خۆپیشاندانی عەرەبی شیعە، چارەسەر دەبن، لەمەش زیاتر سوودێكی گەورە لە دیدوبۆچوون و ئەزموونی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەردەگرن، هەروەك چۆن پێشتر سوودیان لە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی سەرۆك مسعود بارزانی وەرگرتووە، لە سەردانی ئەمجارەشدا، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان راشكاوانە ئەو پەیامەی پێ راگەیاندوون كە هیچ چار نییە و دەبێت وەڵامی خواست و داواكاریی هاووڵاتیان بدرێتەوە، بۆ ئەمەش دیدوبۆچوون و پێشنیاری خۆی پێ راگەیاندوون.
كێشەی (دەسەڵات) لە عێراقدا، كێشەی گۆڕینی كابینەیەكی حكومەت بە كابینەیەكی دیكە نییە، بەڵكو كێشەی سەرەكیی ئەو دەسەڵاتەیە كە ئێستا شیعەكان بە (دەوڵەتی حوسێن) ناوی دەبەن، ئەمەش مانای ئەوەیە، ترسی لایەنە شیعەكان، بە هاوبەش و ئۆپۆزسیۆنەوە ئەوەیە كە مەترسیی راستەقینە بكەوێتە سەر ئەو دەسەڵاتەی پێی دەڵێن (دەوڵەتی حوسێن) و كۆتایی بە حوكمڕانیی شیعە لە عێراقدا بێت، بۆیە كە هاتە سەر ئەوەی سیستمی (دەوڵەتەكەی حوسێن) كۆتایی دیت، ئەوانە نەك لایەنە سیاسییەكانیان، بەڵكو ئایەتوڵا سیستانی-یش دێتە سەر خەت و رێگانادەن ئەو دەسەڵاتە بڕووخێت.
بۆ هەرێمی كوردستان و پاراستنی مافەكانی لە ناو چوارچێوەی عێراقدا، ئەوە گرنگ نییە كێ لە بەغدا دەسەڵاتدارە، بەڵكو ئەوە گرنە كام دەسەڵاتە دەیەوێت لەگەڵ كوردستان دیالۆگ بكات و بە شێوازی ئاشتییانە كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان چارەسەر بكات.