تاچەند رووخانی رژێمی بەعس بنەماكانی عێراقی نوێی چەسپاندووە

تاچەند رووخانی رژێمی بەعس بنەماكانی عێراقی نوێی چەسپاندووە
ئەگەر رووخانی دیواری بەرلین بۆ جیهان سەرەتای بونیادی سیستمی نوێی جیهانی (New World Order) بێت، ئەوا رووخانی رژێمی بەعس لەلایەن هێزەكانی هاوپەیمانانەوە سەرەتای بونیادی عێراقێكی نوێ بوو، بەڵام چۆن ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و رووسیا و كۆمارەكانی پێشووی یەكێتی سۆڤیەت، راستەوخۆ دوای رووخانی دیوارەكە نەبوونە وڵاتی دیموكراتی، بەڵكو بەدەیان شەڕ و توندوتیژی و ژینۆساید روویدا، هەتا كار گەیشتە ئەوەی بەدەیان سەركردە رەوانەی دادگای تاوانەكانی جەنگ لەلاهای بكرێن، بەهەمان شێوە عێراقی دوای رووخانی رژێمی بەعس هەمان سیناریۆ، بەڵام لەجوگرافیایەكی بچووك تیایدا روویدایەوە، بێجگە لەشاڵاوی فراوانی تیرۆریستی كە بەشی زۆری شارەكانی عێراقی گرتەوە و پریشكیشی بەر هەرێمی كوردستان كەوت، بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییەو بە گشبینیەوە سەیر دەكرێت ئەوەیە، چۆن دەوڵەتانی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و رووسیاو دەوڵەتانی پێشووی یەكێتی سۆڤیەت، ئومێد بۆ پێش رووخانی دیواری بەرلین ناخوازن، بەهەمان شێوە عێراقیەكانیش وێڕای ئەوەی ناسەقامگیری ئەمنی و پشێوی نێو پرۆسە سیاسییەكە ماندووی كردوون، بەڵام رووخانی رژێمی بەعس بەو وەرچەرخانە دەزانن كە وێڕای هەموو ئەو ئاستەنگانەی هاتوونە پێشەوە، بەڵام ئێستا لەگەڵ سەردەمی رژێمی بەعس بەراود ناكرێت.

سەبارەت بەم لایەنە و تایبەت بەم راپۆرتە پرسیارمان لەفازڵ سامر سەرۆكی یەكێتی گشتی نووسەر و ئەدیبانی عێراقی كرد و سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە لەساڵی 2003 تائێستا ماوەیەكی پڕ بایەخ و گرنگ درووست بوو تا لەڕووی بوژانەوەی فیكرییەوە بزاڤ و جووڵانەوە بكەوێتە ناوەندەكانەوە، چونكە ئەو ئازادییە فیكرییەی لەم ماوەیەی دواییدا بەخشرا بەبیرمەندانی عێراقی و سیاسەتمەدارەكانی، بوارێكی باشی بۆ رەخساندن تا لەڕووی سۆسۆلۆژیاو فیكری مێژووییەوە پەرەی زیاتر بە پێگەیاندنی خۆیان لەلایەنی فیكرییەوە بدەن، پێشتر لەژێر سایەی رژێمی پێشوودا نەدەتوانرا ئەم بوارە گرنگە پەرەبسێنرێت، ئەوەش بەهۆی ئەو هەژموونە ئایدیۆلۆژی و تەنزیمی و سیاسییەی كە لەئەستێڵكی ئەو تێزوو بەرنامانەدا بوو كە رژێمی رووخاو پشتی پێ دەبەستن و قۆرخی كردبوون، بەتایبەتی لەسەردەمی حوكمی سەدام حوسێن دا تۆختر كرانەوە، من لەو باوەڕەدام رووناكبیری عێراقی بەشێوازێكی گشتی لەدوای ڕووخانەوە واتە لەدوای 2003 زیاتر سوودی لەو ماوەیە وەرگرتووە تا قاڵ ببێتەوە لەناو بیروبۆچوونی مەعریفی و فەلسەفی تازەی وادا كە پێشتر نەیدەتوانی توێژینەوە لەوبوارە فیكرییانەدا ئەنجام بدات، بۆیە دەتوانم بڵێم پرۆسەی كاری فیكری پرۆسەیەكی خێرایە و زۆر فراوانتر و جیاوازترە لەبوارە هونەری و ئەدەبیەكانی كە ساڵانێكی دوور و درێژ زیاتر بیرمەندی عێراقی پێی سەرقاڵ كرابوو، بۆ نموونە زیاتر بواری شیعر و پەخشان دەوڵەمەندكرابوون، لەكاتێكدا بەشەكانی تری ئەدەبیش تا ڕاددەیەك دوور لەتوێژینەوەی فیكری بەسروشتی و خاكڕایی پێ دەگەیشتن. هەروەها ئێمە لامان روونە كە فیكری بەعسی لەعێراقدا كە تائێستاش لەناو هەندێك بیروبۆچووندا درێژبۆتەوە فیكرێكی فاشیانە بوو، هەر لەسەرەتاوە بڕوای بە وتەزای حزبی سەركردەو حزبی پێشەنگ و تاقانە حزب هەبووە، دواتر حزبی بەعس هیچ جیاوازییەكی فیكری و ئایدیۆلۆژی لەكەس قبووڵ نەدەكردو بڕوای بەدیالۆگ و دانوستاندن و سازش نەبوو لەسەر بناغەی فیكری. بۆیە هۆشیاری خەڵكی لەو بوارانەدا ئیفلیج كردبوو، وای لەهەموو تاكێكی كۆمەڵگە كردبوو ملكەچی رێنمایی و بۆچوونەكانی بەعس بێت و لەوان بترازێت هەركەسێك پێی رازی نەبووایە بەخیانەت تاوانباری دەكرد، بڕوای بەجەماوەری كردنی بیروبۆچوونەكانی خۆی هەبوو، زۆریش ئەو قسەیەیان دووپات دەكردەوە كە دەیانوت:( ئەوەی لەگەڵ ئێمە نەبێت دوژمنمانە).

سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ پرۆسەی دیموكراتی و بونیادی رۆشنبیری دیموكراتی، فازڵ سامر لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (ئێمە پێویستمان بە فێربوونی ڕێزلێنانی رێبازە دیموكراتییەكانی بەڕێوەبردنی هاووڵاتیان هەیە، لەوانەش ڕێزگرتنی رێبازەكانی ئازادی بیروڕاو بڵاوكردنەوەو راگەیاندن و....تاد، هەروەها وەستان لەدژی هەر میتۆدو بۆچوونێك كە ئەم ڕێزگرتنە لاواز دەكات یان نایهێڵێت. پێویستە رێنمایی و روونكردنەوەو یاسای تەشریعی بۆ پاراستنی ئازادی بیروڕا لەعێراقدا داڕێژرێت تاكو هیچ كەس و تەرەفێك لەناو دامودەزگاكانی حكومەت نەتوانێت گەمە بەم بابەتە هەستەوەرەوە بكات. دواتر ئێمە پێویستمان بە رۆشنكردنەوەی چین و توێژەكانی كۆمەڵگەیە لەسەر رێزگرتنی بەرامبەر و فێربوونی ئەتەكێت و تەقالیدی جێبەجێكردنی پرۆسەی دیموكراتی و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ، لەلایەن هەموو تاكەكانی كۆمەڵەوە. ئەركی بیرمەندانە لەرەگ و ریشەی ئەو هۆكارانە بكۆڵنەوە كە وای لەكۆمەڵگەی عێراقی كردووە توندوتیژی لەناو ناوەندەكانی ژیاندا دروست بێت و هەروەها خەڵكی فێربن دیكتاتۆر بۆ خۆیان دروست نەكەن، تا بگەینە ئەو ئاستەی هۆشیاری كۆمەڵگەی هاووڵاتیبوون بەدروستی دابمەزرێت و هەموو كەسێك ڕێز لەكەسی بەرامبەر بگرێت و بەجیاوازی بیروبۆچوون و ئایین و هەست و نەتەوە ئەم ڕێزلەیەكترگرتنە ببێتە ڕێبازێكی هەڵسوكەوتكردنی رۆژانەی هاووڵاتیان. ئەمەش لەپێناوی پێكهاتنی كەلتوورێكی سەرتاپاگیری وا كە هەموو كۆمەڵگەی عێراق بەهەموو جیاوازییەكانیەوە رۆحی پێكەوە ژیان و یەكتر قبووڵكردنی تێدا بچێنرێت. هەروەكو چۆن پێشتر لەمێژوودا عێراق بەوە ناسرابوو كە كەلتووری گەل و وڵاتێكی هەمە رەنگ و هەمە چەشنی تێدایە و فێرگەیەك بووە بۆ پاراستنی بەها پیرۆزەكانی پێكەوەژیان. بە سەنگین كردن و ژیانەوەی رەسەنایەتی فیكری دەتوانرێت كۆمەڵگەیەكی فرەیی و هەمەڕەنگ و مۆزاییكی لەسەر بناغەی پرەنسپەكانی دیموكراتییەت و ئازادی سەر لەنوێ لەعێراقێكی فیدراڵی فرە نەتەوەو ئاییندا دابمەزرێتەوە. ئێستا لەعێراقدا هەندێك ئاراستەو ناوەندی فیكری لەكاركردندان تا بەدروستی كۆمەڵگە بەرەو پرەنسیپە نوێیەكان بەرن، ئەمەش هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ لێهاتوویی هەندێك لەرۆشنبیرانی عێراقی، چونكە ئەم ئاڕاستە دروستانە بەشێوازێكی كەسی و زاتی دروستبوون، واتا هۆكاری دروستی ئاڕاستەكە ناگەڕێتەوە بۆ دەوڵەتی عێراقی. دەوڵەتی عێراقی هەوڵی داوەو توانیویەتی دەستوورێكی گشتگیر بۆ گەلی عێراق دابڕێژێت، بەڵام نەیتوانیوە ئەم ئاڕاستە فیكریە تیۆرییانە بێنێتە بواری پراكتیكەوە، چونكە دەوڵەت خۆی سەرقاڵ كردووە بەپراگماتیكییەتەوە تاوەكو بتوانێت هەموو لایەنەكانی ناو كۆمەڵگە لەهەڵوەشانەوەو لێكترازان كۆنترۆڵ و رێك بخاتەوە. لەهەموو بوارەكانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی هەوڵ دراوە لەناوەندەكانی دەوڵەتەوە كاری باش بكرێت، بەڵام بەبێ ئەوەی ئەم كارانە كاریگەرییان لەسەر هۆشیاری خەڵكی هەبووبێت. هەموو گۆڕانێك لەئەخلاق و بەهاو بیركردنەوەی خەڵكیدا لەقۆناغی تازەدا بەستراوەتەوە بە تەوسیق كردنی پرەنسیپی دیموكراتیەت و فێربوونی بنەماكانی گوێگرتن و رازیبوون و رازیكردنی بەرامبەر بەشێوازێك كە بگونجێت لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتییانەی كە لەمێژووی عێراقدا هەیە.

موفید جەزائیری وەك سیاسەتمەدارێك و رۆشنبیرێك لەم تەوەرە بەشداری كردین و ئەو سەبارەت بەو گۆڕانكارییانەی كە رووخانی رژێمی بەعس هێنایە ئاراوە، بە چاوێكی گەورەتر سەیری دەكات و پێیوایە كە ئێمە لەرژێمێكی دیكتاتۆرییەوە هەنگاومان هەڵگرتووە بەرەو دیموكراتی و ئەمە گۆڕانكارییەكی گەورەیەو لەم چوارچێوەیەدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: (لەدوای رووخانی رژیمی پێشووەوە گۆڕانكاریی زۆر روویانداوە، لەبەرئەوەی رژێمێكی دیكتاتۆری بوونی هەبوو و ئەمڕۆ خاوەن سیستەمێكی دیموكراسین، هەرچەندە كە ئێمە رازی نین بە ئاستی دیموكراسییەت لەوڵات، بەڵام هەڵبژاردنەكانمان هەیە و خاوەنی ئەنجوومەنی نوێنەران-ین لەگەڵ حكومەتێكی هەڵبژێردراو لەلایەن ئەنجوومەنی نوێنەران_ـەوە، هەروەها خاوەن دەستوور-ین، دەستوورێك كە ماف و ئازادییەكانی تێدا دەسەتەبەركراوە، راستە ئەم لایەنانە بەپێی پێویست نین، تەنانەت زۆربەی ماف و ئازادییەكان كە دەستوور ئاماژەی پێداوە دەبینین زۆرجار فەرامۆشدەكرێت و پشتگوێ دەخرێت و تەنانەت پێشێل-یش دەكرێت، بەڵام تاڕاددەیەكی زۆر پاپەندبوونی لەسەر هەیە. ئەمە واقیعێكی نوێیە كە عێراق ئەمڕۆ تیایدا دەژیەت، ئێمە هەمیشە هیواداربووینە و بەردەوام هەوڵ و كۆششمان داوە لەپێناو باشتركردنی عێراق، نەك تەنیا لەڕووی سیاسییەوە، بەڵكو لەسەر هەموو ئاستەكان. بۆیە ئەم مەسەلەیە پێویستیی بەكار و هەوڵی هۆشیاركردنەوە هەیە لەگەڵ زیاتركردنی ئاستی تێگەیشتنی هاووڵاتیان بۆ مەسەلەكان. هاوكات ئەنجام دەدرێت لەڕێگەی بەرزڕاگرتنی تێگەیشتنی هاووڵاتیان بۆ مەسەلەكان لەسەر بنەمای نیشتمانی، نەك لەڕێگەی تێگەیشتنێكی نەتەوەیی تەسك، پێویستە سۆزی من بۆ وڵات بێت نەك بۆ هۆز و تایفەكەم وەكو عەرەبێك و كوردەكان بۆ نموونە فەرامۆش بكەم. پێویستە من ئەمڕۆ وەكو عەرەبێك سەیری كوردەكان بكەم لەو روانگەیەوە كە ئەوانیش یەكسانن و خاوەن هەمان ماف و پاپەندبوونەكانن، هاوشێوە لەگەڵ هاووڵاتیە عەرەبەكانی تر. لەهەمان كاتیشدا پێویستە لەسەر كوردەكان بەهەمان شێوە و لەهەمان روانگەوە سەیری عەرەبەكان بكەن. تەنیا بەم شێوەیە دەتوانین زاڵ بین لەسەر «داخرانەوەی نەتەوەیی» و لێكترازانی نیشتمانی و لەهەمان كاتیشدا دەتوانین هەست و هۆشیاریی نیشتمانیی قووڵ بخوڵقێنین لەسەر بنەمای سۆز و ئینتیما بۆ نیشتمان و عێراق و كۆمەڵگەی عێراقی بەگشتی، بە رەچاونەكردنی جیاوازییەكان و بە هەموو پێكهاتە جیاوازەكانیەوە)).

بەڵام ئەوەی كە لەكاتی رژێمی پێشوو هەستی پێدەكراو ئێستاش وەك ئاسەوارێكی خراپ ماوەتەوە نەبوون یان هەست نەكردنی ناسنامەی نیشتمانی عێراقیە، سەبارەت بەم لایەنەیەش مفید جەزائیری لەدرێژەی لێدوانەكەیدا وتی: (من باس لەهاووڵاتیی عێراقی دەكەم وەك عێراقی نەك وەكو سوننە یان شیعە. هەڵبەتە عێراقییەكان لەچەند ناوچەیەكی جیاواز دەژین و رژێمی پێشوو بوو كە ئەم گۆشەگیرییەی خوڵقاندبوو لەنێو كۆمەڵگەی عێراقی، بەشێوەیەك كە گرووپەكانی لێكجیادەكردەوە و دابەشبوونی لەنێوانیاندا دروستكرد و ژمارەیەك لە لایەنگرەكانی دوور لەبەشەكانی تری عێراق هێشتبۆوە. بەڵام زۆربەی لایەنگرانی رژێمی پێشوو ژمارەیەكی زۆر شیعە-یان تێدا هەبوو وێڕای ژمارەیەكی زۆر لەكوردەكان، كە خۆیان تەرخان كردبوو بۆ خزمەتكردنی سەددام و رژێمی دیكتاتۆرییەت. هەربۆیە ئەوانەی كە خزمەتی سەددام-یان دەكرد تەنیا لەتایفەی سوننە نەبوون، بەڵام من پێموایە كە ئەمڕۆ هێشتا دەرفەت لەبەردەممان ماوە، لەبەرئەوەی ئەگەر بێت و وڵات دووبارە بونیاد بنێین لەسەر بنەماكانی دیموكراسییەت و بەهاووڵاتیبوون، بونیادنانەوەی وڵات لەسەر بنەمای كۆمەڵگەیەكی مەدەنی، لەگەڵ ئەنجامدانی چاكسازی لەسەر ژێرخانەكان و كۆمەڵگە و پرۆسە و سیستەمی سیاسی، ئەوكات پێموایە كە دەتوانین چارەسەر بۆ هەموو كێشەكان بدۆزینەوە كە لەرژێمی پێشوو بۆمان ماوەتەوە. بەداخەوە، لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا هەوڵێكی زۆر هەبوو بۆ چەسپاندنی ئینتیمای غەیرە نیشتمانی: ئینتیمای نەتەوەیی و ئایینی و تایفەگەری و ناوچەگەری و عەشایەری، بێگومان ئەم هەموو شتانە زیانیان گەیاند بە هزری ئینتمای نیشتمانی و پاپەندبوون بە وڵات و كاریگەریی نێگەتیڤانەی لێ بەجێماوە، بۆیە ئەم مەسەلەیە پێویستیی بە كات هەیە بۆ چارەسەركردنی، هەڵبەتە پێویستیی بە كاتێكی درێژ هەیە، بەڵام گرنگترین شت ئەوەیە كە دەستپێبكەین و هەوڵ و كۆششی جددی بدەین لەپێناو ئەم ئاڕاستەیە و جەختكردنەوە لەسەر لایەنی نیشتمانی. بۆیە جێگەی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەم كە رژێمی بەعس زیانی بەهەموو تاكەكانی عێراق گەیاند، نەك تەنیا تایفەیەك یان نەتەوەیەكی دیاریكراو، بەڵكو زیانی بەهەموو عێراقییەكان و بە تەواوی عێراق گەیاند. جگە لەڕێگەی دیموكراسیەت هیچ چارەسەرێكی تر نییە بۆ ئەم هەموو گرفتانە، ئەویش بەپشت بەستن بە دیموكراسییەتێكی راستەقینە و لەسەر بنەمای «بەهاووڵاتیبوون» لەگەڵ وەدیهێنانی ئەو یەكسانییەی كە لەدەستوور هاتووە لەنێوان عێراقییەكان بە رەچاونەكردنی جیاوازییەكانیان لەڕووەكانی ئینتیمای تایفەگەری و نەتەوەیی و ئایینی و پێگەی كۆمەڵایەتی و ئاڕاستەی سیاسی. بەبێ درووستكردنی دەوڵەتێك لەسەر بنەمای دیموكراسییەت و بەهاوڵاتیبوون، ئەوكات زۆر زەحمەتە بتوانرێت عێراقێكی یەكگرتوو بونیاد بنرێت كە تیایدا هەموو عێراقییەكان یەكسان بن و بەبێ جیاوازی لەڕووی رەگەز و رەچەڵەك و نەتەوە و ئایین)).
Top