هاوكات لەگەڵ دەسپێكی ساڵی نوێی 2011، حكومەتی تازەی عێراقیش دەست بەكاردەبێت، لەگەڵ ئەوەی ساڵی 2010 ساڵی ململانێی هەڵبژاردن و ململانێی سیاسیی و ئاستەنگ دروستكردن بوو، تا دەستپێشخەریەكەی سەرۆك بارزانی سەركەوت و لایەنە سیاسییەكان لەسەر پێكهێنانی حكومەتی عێراق رێككەوتن، بەڵام ساڵی 2010 بە ساڵێكی باش بۆ حكومەتی عێراق ناژمێردرێت و بۆیەكەمجارە لە مێژووی دەوڵەتانی دیموكراتی كە ماوەی نزیكەی ساڵێك وڵاتێك لەلایەن حكومەتێكەوە بەڕێوەببرێت كە حكومەتی بەڕێوەبەردنی كاری رۆژانە بێت، ئەم حاڵەتە تا ئەو كاتەی دەستپێشخەرییەكە سەركەوتنی بەدەستهێنا هەموو مەزندەكان بەو ئاڕاستەیە بوون كە عێراق بەرەو قەیرانێكی سیاسیی گەورە هەنگاو هەڵبگرێت و تەنانەت زۆر لە چاودێرانیش مەزندەی ئەوەیان دەكرد، كێشەكە دەگاتە ئەو ئاستەی شەڕی تائیفی و مەزهەبی لە عێراقدا هەڵبگیرسێت و چارەنووسی وڵات بەرەو هەڵدێر ببات، بەڵام لۆژیكی سەرۆك بارزانی ئەمجارەش بارودۆخەكەی رزگار كرد و توانرا رەشبینیەكان لەوپەڕیەوە بگۆڕێت بۆ گەشبینیەكی بەحەزەر و سیاسەتمەدار و چاودێرانی سیاسیی لە روانگەیەكی دیكەوە سەیری بارودۆخەكە بكەن و هەڵسەنگاندنەكانیان گرێبدەنەوە بە چەند مەرجێك كە هەرە گرنگترینیان جێبەجێكردنی دەستووری عێراقە، ئەمەش مانای ئەوەیە جۆرە قەناعەتێك لای زۆربەی عێراقییەكان دروست بووە، بەتایبەتی ئەوانەی ماوەی چەند ساڵێكیشە جێبەجێكردنی ئەم دەستوورەیان بەبیانووی جۆراوجۆر دواخستووە ئێستا خەریكە دەگەنە ئەو قەناعەتەی، ئەگەر دەستووری عێراق پێشێل بكرێت یان ئاستەنگ و گرفت بۆ جێبەجێكردنی دروست بكرێت، ئەوا سەرەنجام هەر چارەنووسی عێراق زیاتر دەكەوێتە مەترسیەوە و زیاتر خزمەتگوزارییەكان دوادەكەوێت و سەرەنجامیش دەبێت هاووڵاتیان باجەكەی بدەن، لەم حاڵەتەدا كە وەرچەرخانێك لە پرۆسەی سیاسی عێراق بەدی دەكرێت، گرنگە بە هەڵسەنگاندنی واقیعیانە خوێندنەوە بۆ ئەم بارودۆخە بكرێت و لەگەڵ ئەوەی هەموو چاودێرێكی بارودۆخەكە ئەو راستیەی لەبەرچاوە كە ئەم حكومەتە بێ كەموكوڕیی نییە و هەر پێكهاتەی حكومەتەكە وەك حكومەتێك كە زیاتر رەچاوی هاوبەشێكی نیشتمانی بۆ هەموو لایەك كراوە نەك ئیستیحقاقی هەڵبژاردن بكرێتە پێوەر بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەمەش هۆكارێكی گرنگە كە ئاست و تواناكانی حكومەت بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و بونیادنانەوەی وڵات دوای چەندین شەڕ سنووردار دەكات و ناكرێت بەو ئاستە ئومێد بەم حكومەتە دروست بكرێت كە دەتوانێت هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونی تێكڕای كێشەكانی عێراق بەكۆتایی بێت، بەڵام دیسان جۆرە گەشبینییەكی بەحەزەر سەرهەڵدەدات بەوەی هەرچۆنێك پرۆسەی سیاسیی و ئەدای حكومەتی عێراق لە ساڵی 2011 زۆر لە هاوكێشەی سیاسی و ئەدای حكومەتی راپەڕاندنی كاری رۆژانەی 2010 باشتر دەبێت، بۆ زیاتر هەڵسەنگاندن و دەربڕینی مەزندەكان بۆ ساڵی 2011، بۆ ئەم راپۆرتە راو بۆچوونی چەندین سیاسەتمەدار و چاودێرمان وەرگرتووە كە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتنە ئاخاوتن:




پرۆفیسۆر عامر حەسەن فەیاز راگری كۆلێژی زانستە سیاسییەكانە لە زانكۆی بەغداو شرۆڤەوان و چاودێری سیاسی سەبارەت بە پێشبینییەكانی بۆ حكومەتی تازەی عێراق بەمجۆرە بۆچوونەكانی بۆ گوڵان خستەڕوو: (پێش هەموو شت ئەگەر لەمیانەی پەرلەمانەوە مەزندەكانمان گەڵاڵە بكەین، ئەوا پێشبینییەكان بریتین لە نەبوونی وەزیفەیەكی گرنگ لە كارەكانی پەرلەمان، كە ئەویش كاری چاودێرییە. ئەگەر بێت و ئەم چاودێرییە نەبێت، ئەوە بارەكە زۆر ئاڵۆز دەبێت. سەبارەت بە مەسەلەكەی تر، پێموایە بەرنامەی حكومەت كە گوایە پڕە لە خواست و ئومێد، لەو بڕوایەدانیم كە حكومەت بتوانێت ئەم بەرنامەیە جێبەجێ بكات. ئەگەر بێت و لەماوەی 4 ساڵی داهاتوودا بتوانێت نیوەی ئەم بەرنامەیەش جێبەجێ بكات، ئەوە بە دەسكەوتێكی گەورە دەژمێردرێت. سەبارەت بە یاساكانیش، بەڕای من باری دەركردنی یاسا كە بەشێوەیەكی دەستووری بڕیاری لەسەردراوە، زیاتر ئەوانەی كە بە یاسا سەرەكییەكان پۆلێنكراوە مەبەستمانە، لەهەمووشیان گرنگتر یاسای حزبە سیاسییەكان و یاسای هەڵبژاردنەكان، هەڵبەتە پێشبینیی ئەوە ناكرێت كە یاسای حزبە سیاسییەكان دەربكرێت، بەتایبەتی لەبەرئەوەی بەرنامەی حكومی تەنانەت بەشێوەیەكی سادەش ئاماژەی نەداوە بە چۆنیەتی رێكخستنی ژیانی حزبی لە عێراق لەڕێگەی دەركردنی یاسایەك بۆ حزبە سیاسییەكان. ئەمە لەلایەنە سلبییەكانە، بەڵام هەندێك لایەنی پۆزەتیفیش هەیە دەتوانین ئاماژەی پێبكەین، وەكو لایەنی خزمەتگوزارییەكان و هەروەها دۆسیەی ئەمنی. سەبارەت بە پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی فیدرالی بەغدان، بەڕای من دەكرێ تێگەیشتن و تەوافوق بێتە كایەوە، بەتایبەتی پاش ئەوەی قەیرانە سەختەكە تێپەڕی، مەبەستم لەبارەی پێكهێنانی حكومەتە، كە بەڕێز «مسعود بارزانی» لەم رووەوە رۆڵێكی گەوەری هەبوو. هەربۆیە، لەبەرئەوەی هەرێمی كوردستان ئەو توانایەی هەبوو لە رزگاركردنی عێراق لەو قەیرانە، قەیرانی سستی لە پێكهێنانی حكومەت، هەربۆیە پێموایە دەتوانێت ئەو ئاستەنگە ببەزێنێت لەبارەی چارەسەركردنی كێشەكان و پێوەندییەكانی نێوان دەسەڵاتی هەرێم و دەسەڵاتی حكومەتی فیدرالی لەبەغدا، سەبارەت بە كێشەی كەركوك هیچ كێشەیەكی دەستووریمان نییە، لەبەرئەوەی ماددەی 140 چەند میكانیزمێكی دەستنیشانكردووە. پێموایە پاپەندبوون و پاراستن چەند بەهێزتربێت بە دەستوور و لەگەڵ پیادەكردنی كۆنتێكستەكانی، بەڕای من ئەم پرسە لە كێشەیەك دەگۆڕێت و چارەسەردەكرێت. هەربۆیە، بەڕای من پاپەندبوون بە دەستوور و پیادەكردنی كۆنتێكستە دەستوورییەكان بەسە لەپێناو بەرژەوەندیی هەموو لایەنە عێراقییەكان، تەنانەت بۆ كوردەكان یان لایەنەكانی تر. ئەویش بەو مەرجەی دەستوور جێبەجێ بكرێت و نواندنی رێز هەبێت بەرامبەر پێشنیارەكانی دەستوور لەم بارەیەوە)).
قسەكانی پرۆفیسۆر عامر لەگەڵ ئەوەی لایەنە رەشبینیەكانی پێش لایەنە سلبییەكان خستەڕوو، بەڵام لە هەمانكاتدا ئاماژەی بەوەشكرد كە ئومێدی ئەوەش هەیە كە بارودۆخی عێراق بەرەو باشتر هەنگاو هەڵبگرێت بەتایبەتی كە ئاماژەی بەوەكرد ئومێدیك بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لە ئارادایە.




رەشید عەزاوی یەكێكە لە سەركردەكانی حزبی ئیسلامی عێراق و پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیەیە سەبارەت بە مەزندە و بۆچوونەكانی بۆ ساڵی 2011 و سەركەوتنی حكومەتی عێراق لەبەرنامەكانیدا، لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆری رای خۆی دەربڕی و وتی: (دوای ئەو دەستپێشخەرییەی بەڕێز مسعود بارزانی و هەوڵە جدییەكانی بۆ لێك نزیككردنەوەی لایەنە پێك ناكۆكەكانی عێراق و سەركەوتنی دەستپێشخەریەكە، من وای دەبینم، لە ساڵی 2011 پێوەندی نێوان پێكهاتەكانی عێراق باشتر دەبێت، بەتایبەتی تێڕوانینی رای گشتی عێراق بەرامبەر هەرێمی كوردستان، بۆیە دەتوانم راشكاوانە بڵێم، ئێستا كورد وەك صەمامی ئەمان بۆ پاراستنی یەكێتی عێراق سەیر دەكرێت، زۆربەی سیاسەتمەداران و بگرە لای هاووڵاتی ئاسایی عێراقیش هەمان بۆچوونی منیان هەیە و بۆچوونی پێشتریان دەربارەی هەرێم گۆڕاوە، ئێمە چاوەڕێی زیاتری لێدەكەین، ئەوەی ئێمە لە كوردستان ئومێدی بۆ دەخوازین ئەوەیە لە هەرێمی كوردستان دیموكراسیەت بە تەواوی بێتە دی بۆ ئەوەی ببێت بە نموونەیەك بۆ سەرتاسەری عێراق، ئەمەش خاڵێكی زۆر ئیجابییە لە بونیادنانی عێراق لە داهاتوودا. سەبارەت بە ئەدای حكومەتیش بۆ ساڵی 2011، ئەگەر بە وردی سەیری بكەین، دەببین كۆمەڵێك خاڵی پۆزەتیف كۆبۆتەوە، وەك: (ساڵێكی نوێ و پەرلەمان و حكومەتێكی نوێ و ناردنە دەرەوە و نرخی نوێی نەوت) هەموویان كۆبوونەتەوە، ئەگەر ئەوانەی هاتوونەتە نێو حكومەتیشەوە و ئەو بەڵینانەی داویانە بیهێننە دی، پەنا بە خوا سەردەكەوین، چونكە ئێمە توانای ئەوەمان هەیە سەربكەوین. بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەوانەی ئێستا ئەركەكەیان لەسەر شانە تەنیا بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان لەبەرچاو بگرن، ئەوا سەركەوتوو نابین. ئێمە خاوەن توانایەكی زۆرترین لەو وڵاتانەی كە سەركەوتوون بەتایبەتی وڵاتانی دەوروبەر، ئەگەر بە دڵسۆزییەو كار بكەین زۆر گەشبینم لەمساڵ و لە چوار ساڵی داهاتوودا زۆر سەركەوتووتر دەبین. ئەوجا ئەگەر لێرەوە باس لە كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆك وەزیران بكەین، پێویستە باس لەوە بكەین كە دەستوور وەك خۆیەتی نەگۆڕاوە، واتە دەسەڵاتەكانی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و پەرلەمان لە دەستووردا دیاریكراون، كەواتە هەر یەكێك دەسەڵاتەكانی خۆی دەزانێت و مەسەلە كەمكردنەوە و زیادكردنی دەسەڵات نییە. ئەگەر لە بەراوردكاریمان لە حكومەتی پێشووشەوە سەیری حكومەتی تازە بكەین، ناتوانین حكومەتی پێشتر بە سەرنەكەوتوو لە قەڵەم بدەین، چونكە بارودۆخەكەی جیاوازتر بوو لە بارودۆخی ئێستا، بارودۆخێكی سەخت بوو، ئاسایش لەبار نەبوو و زۆر لە ناوچەكانی عێراق لەژێر كۆنترۆڵی گرووپە تیرۆریستییەكاندا بوو، بۆیە حكومەتی رابردوو زۆر بیری لە سەقامگیری و ئاسایش دەكردەوە و توانیشی زۆربەی ئەو ناوچانە لە دەست تیرۆریستان دەربهێنێت كە پێشتر گرووپە تیرۆریستیەكان كردبوویانە مۆڵگەی خۆیان، سەبارەت بە داخوازییەكانی هاووڵاتیانیش پێموایە ئاسایش و سەقامگیریش لە داخوازیە هەرە سەرەكییەكانی هاووڵاتیانن، ئێستا دوای ئەوەی ئاسایش بەرقەرار بوو، هاووڵاتی بیر لە شتی دیكە دەكاتەوە، وەك: ئاوەدانكردنە و نەهێشتنی كەموكوڕیەكان، كە ئەمەش مافی خۆیەتی)).


د.حەسەن كامل چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسیی عێراقی سەبارەت بە پێشبینییەكانی بۆ بارودۆخی عێراق لەساڵی 2011 لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (مەسەلەیەك هەیە پێویستە بایەخی پێبدرێت، عێراق وەك حاڵەتێك لە 2003 تا ساتەوەختەكانی كۆتایی هاتن بە كاروباری حكومەتی پێشوو، وێڕای هەموو ئەو كۆسپ و تەگەرانەی بۆ حكومەتی مالیكی دروست بوون، ئەو حكومەتە لەرووی هونەرییەوە بنەماكانی خۆی پێ چەسپاند، بەڵام نەیتوانی بە وردەكاریی كارەكانی خۆی هەستێت، چونكە حكومەتی حزبەكان بووە، واتا هەر وەزیرێك سەرچاوەی بڕیارەكانی لەو حزبەوە وەردەگرت كە پۆستەكەی بۆ مسۆگەركردبوو، ماوەیەك لە ماوەكانیش لەلایەن سەرۆكی فراكسیۆنەكانەوە بڕیار بۆ وەزیرەكانی خۆیان دەردەكرا بێئەوەی پرس بە سەرۆك وەزیران بكەن یا حساب بۆ وەزیری بەرگری دابنێن، بڕیاری سەرۆكی فراكسیۆنەكە جێبەجێ دەكرا، كەواتە چۆن دەكرێت هەموو ئۆباڵەكە بخرێتە سەر شانی مالیكی، ئەمە واقیعەكەیە نەك بەرگری و پاكانەكردن لە كەموكورتییەكانی مالیكی، بۆیە ئومێد دەكەم حكومەتی نوێ عێراقیانە بێت و وەفای بۆ بەرنامەكانی حكومەتەكە هەبێت نەك بۆ ئاڕاستە و بەرنامەی حزبەكان، راشكاوانەتر دەسەڵاتەكانی وەزیرەكان لەناو كابینەی حكومەتیدا بێنە دەرەوە نەك لە ناو بارەگای حزبەكانەوە، تا چیتر ناكۆكی و دابڕان و گومان لەنێوان كابینەكاندا دروست نەبێتەوە، پێویستە دووربینترو فراوانتر لە پرۆسەی حوكمڕانی بڕوانرێت، ئەگینا كارەكانی وەزارەتەكان پەكیان دەكەوێت، بەڵام وێڕای كۆسپ و بەربەستەكانی كە لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتدا رێگر بوون، پێویستە گەشبین بین بەو ئەدا سیاسییەی كە لە دواجاردا ئەنجامەكەی بە روونی كەوتە پێش دیدەنیمان، چەند خاڵێكی پۆزەتیڤ هەن لە پێشمان وەك ئەكتیڤكردنی رۆڵی چاودێریكردن لە ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، جێبەجێكردنی ئەم خاڵە دەبێتە هۆی نیشاندانی رێگەیەكی دروست بۆ بەرجەستەكردنی ئەدای دەسەڵاتی جێبەجێكار و دۆسیەی گەندەڵیش كە تا ئاستێكی كارەسات ئامێز وڵاتی خنكاندووە دەخرێتە بەر مێزی لێپرسینەوە، لەم دواییەدا ئەندامێك لە دەستەی نەزاهەوە ئەوەی لەلا دركاندم كە لە %90ی پارەی تەرخانكراو بۆ پەرەپێدان بەهۆی گەندەڵیەوە دیار نامێنێت، بۆیە كارەكانی پەرەپێدانی وڵات بەو لە%10ی كە دەمێنێتەوە خاووخلیچكانە بەڕێوە دەچن، ئەگەر پەرلەمان نەبێتە چەتر بۆ گەندەڵكاران، ئەوا ئاڕاستەی مەسەلەكان روو لە باشی دەكەن، پێویستە وەزارەتە تازەكانی حكومەتی دووەمی مالیكیش ئەو بەرنامە پەكخراوەی پێشوو بگۆڕن بە بەرنامەی نوێ، بەر لە هەر شتێكیش ئارامی و ئاسایش لە مەسەلە گرنگەكانە تا بەهۆیەوە دینگەكانی ئابووری عیراق پتەو بكرێن. لە هەموو ئەمانەش گرنگتر با رێزلە دەستوور بگیرێت، چونكە مەدەنییەت لە رێزگرتنی یاساو دەستوورەوە دروست دەبێت، رۆژنامەنووسێكی بەتەمەنی ناسراوی ئەمریكا جارێكیان لە بۆنەیەكدا لێمانی پرسی سەرچاوەی هێزی لەبن نەهاتووی ئەمریكا لەچییەوە هاتووە؟ رۆژنامەنووسەكانی ئێمە هەر یەكەو شتێكیان باس دەكرد، یەكێك وتی پارە و سامان، ئەوی تر وتی سیاسەت، یەكێك دیكە وتی هێزی سەربازی، بەڵام ئەمریكیەكە لە گیرفانیدا كتێبۆكەیەكی بچكۆلانەی دەرهێنا و دەستوور وتی ئەمەیە سەرچاوەی هێزی وڵاتەكەم،ناسنامەیە بۆ هەموومان، كەواتە بۆ ئێمەش پێویستە دەستوور هەموو شتێك بێت و هەمووان لەسەر دەستوور هاوڕاو هاو بۆچوون بین و ماددەكانی تایبەتن بە مافی هەموو ئەندامانی گەلی عێراق، پێویستە لەو روانینەوە رێز لە دەستوور بگرین، رەنگە هەندێ بەندی لەگەڵ عەرەبی شیعە یان سوننە یان لەگەڵ بەرژەوەندی كورد نەگونجێت، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی پێویستە بكرێتە بەرنامە بۆ هەمووان، تا سامان و ماف و ئەركەكان دیاری بكات و هەموو كەسێك سنووری خۆی بزانێت و ناسنامەی هاووڵاتیبوون دابڕێژرێتەوەو یاسا سەروەری هەمووان بكات و كەس لە یاسا بڵندتر نەبێت.
ئێستا پێویستە ئێمە دەستوور بە یاسای سەرجەم یاساكان دابنێین، هەر بڕیاروبەڵێن و رێككەوتن و هاوپەیمانیەتیەك گەر بە پێچەوانەی دەستوورەوە بن،باشترە بە دیواردا بدرێن، بۆ ئەوەی دەستوور حاكم بێ و لەو دەسەڵاتە یاساییەی هەیەتی كەم نەكرێتەوە، پێویستە شێوازی پێوەندییەكانی نێوان فەرمانداران و فەرمان وەرگران دیاری بكات و سنووری نێوان دەسەڵاتەكان لە یەكتر جیابكاتەوە، عێراق كەشتییەكی گەورەیە كە هەموومان سەرنشینین بە سەرییەوە، گەر لایەكمان داواكارییەكی سیاسیمان بۆ وەدینەیەت، ئیتر ئەمە كۆتایی دنیا نابێت و رێگەچارەكان زۆرن، وەك ئێوەش باش دەزانن سیاسەت هونەری مومكیناتە، لەوانەیە ئەمڕۆ دەسكەوتێك كە بە مافی تەواوی خۆتی دەزانیت بۆت نەیەتە دی، رەنگە سبەینێ یان لە كاتێكی گونجاوتردا بە ئاسانی بە دەستەوە بێن، روانینێكی تەمومژانە لەسەر ئەم بابەتە هەیە، بۆیە پێویستە سەرەتا ئاوی رووبارەكە روون بێتەوە و لەو لێڵبوونەی ئێستا دەریبكەین، لەبەر ئەوەی لەبەردەم تەحەددیاتی چارەنووسسازداین، پێكهێنانی حكومەت كۆتایی رێگە نییە، بەڵكو سەرەتای رێگەیە.




یونادم یوسف كەنا پەرلەمانتاری عێراق وەك نوێنەری ئاشووری سەبارەت بە كارەكانی حكومەت لەساڵی داهاتوودا، لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان راوبۆچوونی خۆی بەمجۆرە دەربڕی و وتی: (دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت لە ساڵی 2010 كەلێنێكی گەورە بوو لەسەر دۆسیەی ئەمنی، هەروەها بەرژەوەندی و ئەجێندای دەرەكیش كاریگەرییەكی زۆری لەسەر بارودۆخی عێراق هەبوو و توانییان ئەنجێنداكانی خۆیان جێبەجێ بكەن و هەڕەشەی سیاسیش لەسەر عێراق دروست بكەن، بەڵام دوای رێككەوتن و پێكهێنانی حكومەت هیوادارم ئەم كەلێنانە نەمێنن و ئەم مەسەلەیە چارەسەر بكرێت و بارودۆخێكی ئیجابی تر بێتە ئاراوە نەك تەنیا بۆ مەسیحییەكان، چونكە ئێمە 14 تائیفەین، واتە بارودۆخەكە گونجاوتر دەبێت بۆ مەسیحی و سابیئەی مەندائی و ئێزدییەكانیش لە هەمان كاتدا. بۆیە لێرەوە دەتوانم بڵێم دوای ئەوەی حكومەت پێكهات، بەشێوەیەكی گشتی بەرەو ئاراستەیەكی ئیجابی هەنگاو دەنێین، لەم راستەوە دەتوانم بڵێم گەشبینم، بەڵام ئەمە بەندە بە پابەندبوونی كاربەدەستانی حكومەت بەو بەڵێنانەی لە بەرنامەی حكومەتدا داویانە و ئەو پرەنسیپانەی لە وتاری د.مالیكیدا خراونەتەروو، ئەمە مەرجێكی سەرەكییە، لایەنێكی دیكە پێویستە یەكگرتوو بین بەرامبەر بە دەستێوەردانی دەرەكی و یەك هەڵوێستی هاوبەشمان هەبێت بۆ رووبەڕوو بوونەوەی هەر لایەنێكی دەرەكی، بەشێوەیەكی گشتی ئەگەر هەماهەنگی هەبێت بێگومان ساڵی 2011 ساڵی وەرچەرخانێكی گەورە دەبێت لە ژیانی سیاسی عێراقیدا، سەبارەت بە چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدرالیش، بێگومان داواكانی هەرێمی كوردستان دەستوورین و رێككەوتنی لەسەر كراوە، بەڵام ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ بڕیار بەدەستان و ئەو بەڵێنانەی كە داویانە، پەنا بە خوا بەڵێنەكانیان دەهێننە دی. ئەو داواكارییانەی لە وتاری سەرۆك وەزیراندا هاتبوون، داواكاری دەستووری بوون و هەموو لایەك پێی رازی بوون و ئەگەر ئیرادەیەكی سیاسی راستەقینە هەبووایە، ئەوا ئەم داواكارییانە سرووشتی و دەستوورین و پێویستە هەموو لایەكمان هەوڵی هێنانەدییان بدەین و هیوادارین هەموو لایەنەكان پابەند بن بەوەی پێشتر بەڵێنیان دابوو، لایەنێكی دیكە كە جێگەی رەخنە لێگرتنە مەسەلەی دیاریكردنی پۆستەكانی هەردوو وەزارەتی بەرگری و ناوخۆیە كە دەدرێنە كەسانی بێلایەن، بەڵام بەداخەوە دەیڵێم ئەوانەی پاڵێوراون بۆ ئەم پۆستانە هیچیان بێلایەن نین و لە حزبە دەسەڵاتدارەكانن، ئەمەش كارێكی راست و دروست نییە، دەبێ كەسانی پسپۆر و لێهاتوو و بێلایەن لە پۆستە گرنگەكاندا دابنرێن بۆ ئەوەی لەسەر ئەساسی هاووڵاتی بوون مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكە بكەن نەك لەسەر ئەساسی لایەن یان تائیفە)).



غالب زنجیلی رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسیی عێراقی سەبارەت بە تێڕوانیەكانی وەك چاودێرێك و رۆژنامەنووسێك بۆ ساڵی 2011 و پێشبییەكانی بۆ ئەدای حكومەت لەو ساڵەدا لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (بەهۆی ئەو كێشە و گرفتانەی لە ساڵی رابردوو بینیمان و ئەو كێشە و ناكۆكیە زۆرانەی لە ماوەی هەشت مانگی رابردوودا هاتنە ئاراوە بۆ پێكهێنانی حكومەت، بە بڕوای من نە مایەی ئەوەیە متمانەیەكی زۆرمان پێ هەبێت و نە هیوایەكی زۆریشمان پێی هەبێت بەوەی بتوانێت گشت داخوازییەكانی گەلی عێراق بهێنێتە دی لە داهاتوودا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بارودۆخی داهاتووش هەر بەوجۆرە دەبێت، كێشەكان لە ئەنجومەنی نوێنەرانەوە دەگوازرێنەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران، راستە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران حەزی لەوەیە دەسەڵاتی هەبێت، بەڵام ئیرادەی خۆی بەدەست خۆی نییە، ئەمریكییەكان دەسەڵاتەكانیان بەشێوەیەك دابەش كردووە كە هیچ كەسێك بەهێز نەبێت، بێگومان ئەمەش لایەنی باش و خراپی هەیە، خراپیەكەی ئەوەیە حكومەت ئیفلیج دەبێت، باشیەكەشی ئەوەیە كە مالیكی نەتوانێت وەك چوار ساڵی رابردوو گشت دەسەڵاتەكانی بەدەست بێت، بەهەرحاڵ پاشەڕۆژمان روون نییە، بەڵكو تەماوییە. گرفتی دووەمیش ئەوەیە كە تواناكان كەمن لەم حكومەتەدا، بەتایبەتی وەزارەتە خزمەتگوزاریەكان لێهاتوو نین وەك ئاوەدانكردنەوە، هەر بۆ نموونە ئێستا وەزارەتی پلاندانان یەكێك بەڕێوەی دەبات كە پسپۆریی خۆی بەیتەرییەیە، بەهەمان شێوە وەزیری دارایی پسپۆریەكەی پزیشكی نەشتەرگەرییە ئەمەش كەموكوڕییە. هەربۆیە ئەم واقیعە پێمان دەڵێت لەم حكومەتەدا هاووڵاتی دوایین شتە كە دەسەڵاتدارانی ئێستا بیری لێ بكەنەوە دەسەڵاتەكانیش وەك پێشتر بە دەست سەرۆك وەزیرانەوە نەماوە، بۆیە بەڕای من ئەمە حكومەتی ململانێیەكانە و باوەڕ ناكەم تەمەنی لە شەش مانگ زیاتر بێت و ئەگەر گەشبینیش بم پێموانییە ساڵێك زیاتر بەردەوام بێت، لەبەر ئەوەش ئەم قسەیە ناكەم كە بەم حكومەتە رازی نیم، بەڵام پێشەكییەكان ئەنجامەكانمان بۆ روون دەكەن و دەیخەنە روو و ئەوەی تا ئێستا دەیبینین ئاماژەی ئیجابی نین. بۆیە لەكۆتاییدا دەڵیم خۆزگە حكومەتی مەركەزی لەرووی گەشەپێدانەوە سوودی لە ئەزموونی هەرێمی كوردستان وەردەگرت)).




فالح فەیاز پەرلەمانتاری عێراق لەسەر لیستی تەیاری ئیسلاح، بارودۆخی عێراق لەساڵی 2011 بە گەشەبینی سەیر دەكات و ئومێدی ئەوە دەخوازێت ساڵی 2011 ساڵی بونیادی دیموكراتی بێت لەعێراقدا، سەبارەت بەم پرسە و مەزندەكانی بۆ ساڵی داهاتوو، فالح فەیاز بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی: (هیواخوازین ساڵی نوێ ساڵی چەسپاندنی سیستمی دیموكراتی و هێنانەدی هیوا و ئاواتەكانی گەلی عێراق و لەناوبردنی هەموو هۆكارەكانی دوووبەرەكی و فیتنە بێت، لەرووی واقیعیشەوە پێشبینی دەكەم ئەمساڵ سەرەتای پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری راستەقینە بێت بە هاووڵاتیان، چونكە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە دووچاری گرفت و ئاستەنگی زۆر هاتەوە بەهۆی كردەوە تیرۆریستییەكان و هۆكاری گەندەڵی دارایی و ئیداریی و فاكتەرەكانی دووبەرەكی، هەروەها ئەمساڵ ساڵی كشانەوەی هێزە سەربازییە بیانییەكان دەبێت لە عێراق و شادبوونی عێراق بە سەروەری راستەقینە و پشت بەست بە رۆڵەكانی خۆی بۆ پاراستنی وڵات و هێنانەدی سەقامگیری و ئاسایش، لەلایەكی دیكەوە تەجروبەی یەكەمە لە پرۆسەی شەراكەتی نیشتیمانی راستەقینە بەجۆرێك كە هەموو پێكهاتەكانی گەلی عێراق بەشداری لە حكومەتدا بكەن و ئەگەر لەم تەجروبەیەدا سەركەوتوو بین، پێموایە عێراق قۆناغێكی زۆر دەبڕێت لە پێشكەوتن و گەشەپێدانی و لەناوبردنی دوژمنەكانی، لە هەمان كاتدا بونیادنانی دەوڵەتێكی بەهێز و هێنانەدی ئاشتی و دیموكراسی و پێشبینی دەكەم لە بواری وبەرهێنانیش عێراق هەنگاوی زیاتر دەچێتە پێشەوە زیاتر لە حكومەتی پێشوو. لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر باسی دەسەڵاتە دەستوورییەكان بكەین كە هەندێك پێیانوایە دەبێتە ئاستەنگ بۆ حكومەتی داهاتوو، ئەوا حكومەتی ئێستاش هەمان دەسەڵاتی حكومەتی پێشتری هەیە، بەڵام ئێمە باسی شتێكی واقیعی دەكەین، پێموایە حكومەتی پێشتر كەسانی بەتوانای زۆرتری تێدا هەبوو و توانییان كاری زۆر گرنگ ئەنجام بدەن، بەتایبەتی لەبواری ئەمنی. ئەوەی راستی بێت وەرچەرخانێكی زۆر باش لە رووی ئەمنییەوە روویدا لە سەرەتای پێكهێنانی حكومەتی پێشوو و تا كۆتایی هاتنی كارەكانی، ئەمەش لە گشت بوارەكانی دیكەدا رەنگی دابۆوە، بەڵام گیروگرفتی سیاسی هەبوو، پێموایە ئەگەر ئەم حكومەتە بتوانێت ئەم گرفتە سیاسییانە تێپەڕێنێت و چارەسەریان بكات، ئەوا بە ئیجابی رەنگ دەداتەوە لەسەر كارەكانی حكومەت بێ لەبەرچاو گرتنی بارودۆخی دیكە، پێموایە لانەدان لە دەسەڵاتەكان خزمەتی دەستووری عێراق و پرۆسەی سیاسی دەكات، راستە لەوانەیە هەندێك دەسەڵات ئیستیسنائی وەك خۆی نەماوە، بەڵام ئەگەر پڕۆژەی پێكەوە ژیانی سیاسی سەركەوتوو بوو و شەریكەكان جددی و راستگۆ بن لە بەشداریكردنیان لە حكومەتدا، ژینگەی سیاسی یارمەتیدە ر دەبێت و ئەو وەزارەتانەی خاڵی لاوازیشیان هەبێت ئەم خاڵانە ناهێڵرێن، ئەگەر لە حكومەتی داهاتوودا هەبن. ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە دەروازەیەك بۆ كێشەكانی نێوان هەریم و ناوەند كراوەتەوە، من لە وەفدی دانوستكار بووم لەگەڵ برایان لە هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانییەكان و لەسەر 25 خاڵ رێككەوتین بەو 19 خاڵەشەوە كە كوردەكان باسیان دەكرد، ئەگەر پابەند بین بەو 25 خاڵەوە، ئەوا دەبێتە بنكەیەكی بەهێز و پتەو بۆ چارەسەركردنی هەموو گرفتەكان، ئەم خاڵانە گشت پرسە هەستیارەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی مەركەزی تێدا باس كراوە و دیدو بۆچوونی هەردوولا هاوشێوە و لێك نزیك بوو لە زۆربەی مەسەلەكان تەنانەت لە مەسەلە زۆر هەستیارەكانیشدا جیاوازییەكی زۆر نەبوو، هەروەها هەستم بەوە كرد كە نیازپاكی لەنێوان هەردوو لا هەیە و هەردووكیان هەست بە بەرپرسیاریەتی دەكەن بەرامبەر بە چارەنووسی وڵات و هیچ لایەكیان ئامادە نییە دەستبەرداری لایەنەكەی تر بێت، بەڕای من ماوەی هەشت مانگی دانوستاندن بۆ پێكهێنانی حكومەت زۆر بەفری تواندەوە كە لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی مەركەزی هەبوون و بنكەیەكی دانا بۆ پێكەوە ژیان بەپێی دەستوور)).
فەیاز لە درێژەی لێدوانەكەی بۆ گوڵان و سەبارەت بەوەی بەڕێز ئیبراهیم جەعفەری پێشنیاركراوە ببێتە سەرۆكی كوتلەی هاوپەیمانی نیشتمانی(ئیتلافی شیعە و دەوڵەتی یاسا) لە پەرلەمانی عێراقدا، بەمجۆرە وەڵامی داینەوەو وتی: (ئەوە یەكەم كۆبوونەوە بوو بۆ ئەوەی هاوپەیمانی نیشتیمانی سەرۆك و هەیكەلیەتی خۆی دیاری بكات و بەڕێز ئیبراهیم جەعفەری لەو كۆبوونەوە وەك سەرۆكی هاوپەیمانی هەڵبژێردرا و لە رۆژانی داهاتوودا هەیكەلیەتی خۆی بە تەواوی دیاری دەكات و بڕیارێك هەیە بۆ ئەوەی ئەم هاوپەیمانییەتە ببێتە دەزگایەك كە پاڵپشتی حكومەت و كاری هاوبەش بكات، سەبارەت بە وەزارەتە ئەمنییەكان ئێستا زۆر پاڵێوراون، هاوپەیمانی نیشتمانی دەسەڵاتی بە سەرۆك وەزیران داوە بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەگەڵ كوتلە سیاسییەكاندا بكات لە هەرێمی كوردستان و لیستی ئەلعێراقییە بۆ دیاریكردنی جۆرێك لە تەوافوق لەم پۆستانەدا سەرۆك وەزیران رازی نییە بە دیاریكردنی هیچ وەزارەتێك بۆ لیستێكی دیاریكراو، برایانمان لە ئەلعێراقییە سوورن لەسەر وەرگرتنی وەزارەتی بەرگری، بەڵام ئێمە لە سەرەتا وا رێككەوتووین كە ئەم وەزارەتانە بە رەزامەندی هەموو لایەك دەبێ یەكلا بكرێنەوە)).