بەپێچەوانەی هەموو ئەوانەی پێیانوایە پێشوەختە سەرنج و تێبینیان لەسەر ئەدای حكومەتی داهاتووی عێراق هەیە بەوەی حكومەتی داهاتووی عێراق ئەو حكومەتە نابێت كە جێگەی ئومێد بێت و توانای ئەوەی هەبێت لە ئاستی خواستی عێراقییەكاندا بێت، بەڵام راستیەك هەیە دەبێت لەبەرچاوی بگرین، ئەویش ئەوەیە دوای سەركەوتنی دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی هەستدەكرێت گۆڕانێك بەسەر بیركردنەوەی لایەنە سەرەكییەكانی عێراقدا و تاراددەیەكی زۆر بۆیان روونبۆوە كێشە سیاسییەكانی عێراقی پێ جێبەجێ ناكرێت و تەنیا رێگە كە بتوانن لەچوارچێوەی عێراقدا پێكەوە بژین رێگەی دیالۆگ و لێكتێگەیشتنە، هەروەها سەبارەت بە پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغداش، دوای ئەوەی نوری مالیكی وەرەقە 19 خاڵییەكەی فراكسیۆنی هاوپەیمانییە كوردستانییەكانی پەسەند كرد، ئەمەش واتە جێبەجێكردنی دەستووری عێراق و ماددەی 140 دەبێتە یەكێك لە ئەجێندا سەرەكییەكانی حكومەتی داهاتووی عێراق، لەلایەكی دیكە تواندنەوەی بەستەڵەكی كێشە و ناكۆكیە سیاسییەكانیش زەمینەیەكی لەبارتر دڕەخسێنێت بۆ ئەوەی عێراقییەكان بتوانن هەنگاوی زیاتر هەڵبگرن، سەبارەت بە مەزندەكان بۆ عێراق لە ساڵی داهاتوودا پرۆفیسۆر مارینا ئۆتاوا بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای كارینجی و تایبەتمەند لەسەر دۆسێی عێراق، بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (عێراق دەرفەتی ئەوەی لەبەردەمدایە كە لەساڵی نوێدا هاوكێشەكە لەو سیاسەتەوە بگۆڕێت كە پەیوەستە بەوەی –كێ هەڵدەبژێردرێت، كێ حكومەت پێكدەهێنێت، كێ چ وەزارەتێكی بەردەكەوێت-بۆ ئەو سیاسەتەی پێوەندیدارە بەوەی پێویستە چ شتێك ئەنجام بدرێت بۆ چارەسەركردنی كێشە هەرە زەحمەتەكانی وڵاتەكە. ئەگەر حكومەتی عێراق جەخت لەسەر ئەم كێشانە بكاتەوە-رەخسانی هەلی كار، دابینكردنی خزمەتگوزاری، پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت، چارەسەركردنی كێشەی كەركوك و كۆنتڕۆڵكردنی بەرهەمهێنانی نەوت، ئەوا دۆخەكە بەرەوپێشچوون بەخۆوە دەبینێت. ئەگەر سیاسییەكان بەردەوام بن لەسەر ململانێی دەسەڵات لەنێو خۆیاندا، ئەوا ئاڵۆزییەكان بەرەو هەڵكشان دەچن و ئێش و ئازاری خەڵكیش بەردەوام دەبێت. لەبەر ئەوەی تەنیا ئەو كاتە حكومەت دەتوانێت خزمەتگوزاری باشتر دابین بكات ئەگەر دۆخێكی ئەمنی بەرەوپێشچوون لە ئارادابێت. تەنیا ئەو كاتەش دۆخی ئەمنی بەرەوپێشدەچێت كە حكومەت بەشێوەیەكی بەربڵاو نوێنەرایەتی هەمو لایەك بكات، بە چەشنێك هەموو گروپەكان بە رەنگدانەوەی خۆیان بزانن و كەس و لایەنە رادیكاڵەكانیش گۆشەگیربكرێن. ئەگەر سیاسییەكان بەردەوام بن لەسەر ململانێی دەسەڵات لەنێو خۆیاندا، وەك ئەوەی چەند مانگێكە بەم شێوەیە رەفتار دەكەن، ئەوا دۆخی ئەمنی خراپتر دەبێت، دابینكردنی خزمەتگوزارییەكانیش پشتگوێ دەخرێت و ئاڵۆزی سیاسی بەرەو هەڵكشان دەچێت)).

سەبارەت بە هەرێمی كوردستانیش وەك بەشێك لە عێراق، خاتوو مارینا ئۆتاوا لە درێژەی لێدوانەكەیدا وتی: (ئەوەی من گوێبستی دەبم، ئاماژەیە بەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەو شێوەیە لە كوردستان دەڕوانێت كە رۆڵێكی بنیاتنەر دەبینێت. توركیا پێوەندی زۆر باشی لەكەڵ كوردەكاندا دامەزراندووە، بەڵام لە هەمان كاتدا پێوەندی زۆر باشیشی لەگەڵ حكومەتی عێراقدا بنیاتناوە. هەروەها رۆڵێكی ئیجابی دەبینێت لە وڵاتەكەدا و بەشدارە لە هێنانەدی سەقامگیریدا)).
تێڕوانینەكانی خاتوو مارینا لەگەڵ ئەوەی جۆرێك ئومێد و گەشبینی بۆ داهاتووی لێ دەخوێنرێتەوە، عێراق بەڵام ئەم ئومێد و گەشبینیەی مەرجدار كردووە بە گۆڕینی تێڕوانینی سیاسییەكانی عێراقەوە.


حكومەتی داهاتووی عێراق شوێنك بۆ تاقیكردنەوە
جەمال بەتیخ نوێنەری پارێزگای واست لەسەر لیستی ئەلعراقیەو كاندیكراو بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەت و پڕكردنەوەی پۆستەكانی هەردوو وەزارەتی بەرگری و ناوخۆ، لەلێدوانێكی تایبەتیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە باسی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقی كردوو وتی: (مەسەلەی حكومەت كەوتە ژێر ئیستحقاقاتەكانی هەڵبژاردن و سەبارەت بە كاندیدەكانیش ئەوەی راستی بێت كاتی پێویست بەدەستەوە نەبوو بۆ سەرۆك وەزیران بۆئەوەی «سی ڤی»یەكانیان بخوێنێتەوە. هەربۆیە بەڕای من لەبەر نەبوونی كات ئەم حكومەتە دەبێتە كێڵگەی تاقیكردنەوە (حقل تجارب) لەبەرئەوەی هەر لەسەرەتاوە مەسەلەكە لەسەر بنەمای لێهاتوویی و شیاوی نەبووە، بەڵكو لەچوارچێوەی مۆڵەتێكی دەستووری دیاریكراودا، كاتەكەی تێپەڕی. سەبارەت بە هەردوو وەزارەتی ناوخۆ و بەرگریش، وەزارەتی بەرگری بە لیستی «عێراقیە» دراوە، وەزارەتی ناوخۆ و ئاسایشی نەتەوەیی-ش بە لیستی «هاوپەیمانی نیشتمانی» دراوە. پرۆسەكەش یەكلاكراوەتەوە لەسەر ئەو بنەمایەی كە كەسایەتییەكان بێلایەن بن، لیستی «عێراقیە» «فەلاح ئەل نەقیب»ی كاندیدكردووە بۆ وەزارەتی بەرگری، ئەمە وێڕای چەندین كاندیدی تر. «هاوپەیمانی نیشتمانی»ش ژمارەیەك كاندیدی دەستنیشانكردووە بۆ وەزارەتی ناوخۆ و ئاسایشی نەتەوەیی)).

وێڕای ئەمانەش نوێنەری لیستی ئەلعراقیە رەشبینی خۆی بەرامبەر ئەم حاڵەتە پیشان نەداو سەبارەت بە مەزندەكانی بۆ داهاتووی حكومەتی عێراق لەدرێژەی لێدوانەكەیدا وتی: (ئامانجەكە بریتییە لە بونیادنانەوە و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان. هەربۆیە، بۆئەوەی ئەم حكومەتە لە حكومەتی پێشوو جیاواز بێت، پێویستە بونیادنانەوەی وڵات و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان بۆ هاووڵاتیان بكرێت بە ئەولەوییاتی كارەكانی. هەربۆیە، پێویستە لەماوەی 6 مانگی یەككەمدا ئەم چەند سیمایە دەركەوێت، سەبارەت بە پێوەندی نێوان هەرێم و بەغداش، ئێستا سەرۆك وەزیران وەرەقە 19 خاڵییەكەی هاوپەیمانی كوردستانی ئیمزا كرووە و ئێستاش لەسەر ئەو بنەمایە وتووێژ و مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت)).


ئافرەتانی عێراق داوای پۆستی جێگری سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران دەكەن
لەكاتی پێكهێنانی حكومەتی عێراقدا، یەكێك لەو كەموكورتیانەی وەك رەخنە ئاراستەی كابینە تازەكەی نوری مالیكی كرا، ئەوەبوو لەم كابینەیەدا هیچ پۆستێك بۆ ئافرەتان دیاری نەكرابوو، سەبارەت بەم پرسە خاتوو ئینتیسار حەسەن پەلەمانتاری لیستی دەوڵەتی یاسا لە هاوپەیمانی نیشتمانی لە لێدوانێكی تایبەتدا بەم راپۆرتەی راگەیاند و وتی: (بەڵێ، لەم پێكهاتە تازەیەدا كابینەی حكومەت ناوی ئافرەتانی تێدا هەیە و بەڕێز سەرۆك وەزیران بەڵێنیدا و وتی ئەگەر وەزارەت بە ئافرەتان نەدرێت ئەوە هەرگیز ناڕواتە تەلاری پەرلەمان)).
ئەمەش مانای ئەوەیە یەكدوو پۆستی وەزاری دەدرێت بە ئافرەتان، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئافرەتانی عێراق بەم رێژەیە رازی دەبن؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا خاتوو سەفیە سوهیل پەرلەمانتاری عێراق بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارەی گوڵانی دایەوە و وتی: ((ئێمە دەناڵێنین بە دەست نەبوونی كولتووری دیموكراسی، ئێمە پێویستیمان بە كولتووری دیموكراسی هەیە، بەڵام نەك لەسەر ئاستی گەلی عێراق، ئاستی كولتووری دیموكراسی لەلای گەلی عێراقی زۆر بەرزترە لە ئاستی كولتووری دیموكراسی لەلای بەرپرسەكان. لەبەرئەوەی زۆربەی بەرپرسەكان یان بە رووداو (صدفە) یان بە بەخت تێكەڵی ژیانی سیاسی بوونە، یان لەبەرئەوەیە كە هەندێك لە پارتە سیاسییەكان دەنگێكی زۆر بەدەست دێنن و ژمارەی سەركردایەتیی پارتەكەیان بەس نییە، هەربۆیە دەڕۆن خەڵكی تر دێنن لە زاوا و ئامۆزا و برا و خوشك و هاوسەر و كوڕی پوور، ئەمەیە كێشەكەی ئێمە. بڵاوكردنەوەی هۆشیاری و كولتووری دیموكراسی پێویستیی بە كاركردن هەیە لەلایەن هەموومانەوە، كۆمەڵگە و دەوڵەت و میدیاكان و بیرمەندەكان، پێویستە لەسەر هەموومان بۆ ئەم مەبەستە كاربكەین و تا پێمان بكرێت هەوڵ لەپێناوی بدەین و بەراستگۆیی و راشكاوانە راو بۆچوونەكانمان دەربڕین. پێموایە مەسەلەی بەشداری ئافرەتانیش لەم چوارچێوەیە بەدەر نییە و ماوەیەكی زۆر كورتە دەستمان بە شۆڕشی ئافرەتان كردووە، سوپاس بۆ خوداش سەركەوتوو بووین و وتارەكەمان زۆر نایاب بوو لە رۆژی بەخشینی متمانەیی بە حكومەت، وتمان ئێمە وەك بەزەییەك بە گەلی عێراقی متمانەییتان پێ دەبەخشین لەبەرئەوەی نامانەوێ ببینە هۆكارێك بۆ دواكەوتنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت و پاشان داواكارییەكانی خۆمان پێشكەشكرد. پێموایە ئەمەیە كولتووری دیموكراسی، مەبەستم لە وەرگرتنی ئەم جۆرە هەڵوێستانە. پەرلەمان چییە؟ پەرلەمان كەسانێكی رۆشنبیری تێدایە، هەروەها كەسانێكی لێهاتوو و شیاوی تێدایە، لەگەڵ چەندین كەسایەتی كە هەندێكیان گروپ و پارتی لە پشتە. بەڵام لەهەمان كاتیشدا زۆربەیان پێویستییان بە ئامادەكردن و پەرەپێدان و تێگەیاندن هەیە لەبارەی كاری دیموكراسی. چاوەڕوانی چی لە كۆمەڵگەیەك بكەین كە هەمیشە راهاتبوو لەسەر تاكە حزب و ئایدیۆلۆژیای شمولی لەگەڵ تێنەگەیشتن لە كەسی بەرامبەر؟ بەڵام پرۆسەكە پێویستیی بە كات هەیە و پێویستە هەنگاو بە هەنگاو بەرەو پێشەوە بڕوات، سوپاس بۆ خودا ئەمڕۆ هاووڵاتیان گوێ لە كەسانی بەرامبەر دەگرن، لەیادمە لە پەرلەمانی پێشوودا هەمیشە وشەی «نەخێر» بەكاردەهێنرا، بەبێ ئەوەی كەسەكان داوای مۆڵەت بكەن و بڵێن «ببورە، نەخێر، بەڵام ئەمەیە بۆچوونی من»، یەكسەر وشەی «نەخێر» لەسەر زاریان بوو. بەڵام ئێستا شتەكان بەرەو باشتر دەڕوات و هەنگاو بە هەنگاو بەرەو پێشەوە دەڕوات و مەسەلەكە پێویستیی بە كات هەیە. بەڵام بەداخەوە كارەساتەكە لەوەدایە كە ئەمڕۆ سەركردە سیاسییەكان دەكەونە هەڵەوە لەبارەی هەندێ لە چەمكەكان، بۆ نموونە من لێرەدا باس لە ئافرەت دەكەم، ئەمڕۆ لەبارەی هەبوونی ئافرەتان لە پۆستەكاندا ناكرێ وەك ئافرەتێك چاوەڕوانی خەڵكی تر بم كارم بۆ بكەن، بەڵكو پێویستە خۆم دەستپێشخەربم و خۆم دەست پێبكەم و جەخت بكەمەوە لەسەر سیستەمی دیموكراسی. پێویستە لە پۆستەكەی خۆمەوە هەوڵبدەم، تەنانەت گەر سەرۆك بم یان سەرۆك پەرلەمان بم یان سەرۆك وەزیران، ناكرێ پێشنیار پێشكەشی ئەوانی تر بكەم و چاوەڕوان بم ئەوان كاندیدم بۆ دەستنیشان بكەن. بەڵكو پێویستە خۆم كاندیدەكان پێشكەش بكەم و داخوازییەكان بخەمەڕوو، بەڵام نەك بەشێوازی پاڕانەوە و تكا، بەڵكو بەشێوازی جەختكردنەوە و پێداگرتن. لەبەرئەوەی ئەمەیە كولتووری دیموكراسی. بەڵام كێشەی ئەمڕۆمان بریتییە لەوەی كە پرۆسەی سیاسی كاری پێدەكرێت لەسەر بنەماكانی دۆستایەتی و موجامەلەی سیاسی لەگەڵ چاوپۆشین لە كارە گەندەڵییەكان لە دزی و گەندەڵی و ئیستیغلالی پۆستەكان و لێپرسینەوە و لێكۆڵینەوە نییە. پێویستە ئەم شتە نەمێنێت.

زۆر ئاساییە ئەگەر پۆستی جێگری سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران بە ئافرەت بدرێت. هەروەها پێموایە كە پێویستە وەزارەتی ئافرەتان لە «محاصصە» دەربكرێت لەنێوان سیاسییەكان، هاوشێوە لەگەڵ وەزارەتە ئاسایشەكان. پێموایە رێژەیەك كە كەمتر نەبێت لە %25 لە ئافرەتانی لێهاتوو و شیاو كاندیدبكرێن بۆ وەزارەتەكان، لەبەرئەوەی بەپێچەوانەوە دەبێتە مایەی فەرامۆشكردنی رۆڵی ئافرەتان لە حكومەتی نوێ و ئەم كێشەیەیش پێویستیی بە هەڵوەستەیەك دەبێت لەپێناو چاكسازی و چارەسەركردنی. حكومەت بەرپرسیارە لەو فەرامۆشكردنەی كە دووچاری ئافرەت و رۆڵی بووە لە پێكهێنانی حكومەتی نوێ و ئەمە شتێكی زۆر ترسناكە و ناكرێ لەسەری بێ دەنگی بنوێنین.

پێموایە كە پێویستە هەردووك لە پۆستەكانی جێگری سەرۆك كۆمار و جێگری سەرۆك وەزیران بە ئافرەتان بدرێت، لەبەرئەوەی فەرامۆشكردنی رۆڵی ئافرەت لە بڕیاری سیاسی و بەڕێوەبردنی دەوڵەت هێمایەكە بۆ شكستهاتنی پرۆسەی سیاسیی دیموكراسی لە عێراق. ئەمڕۆ ئافرەتان پێكهاتەی زۆرینەن لە عێراق كە رێژەكەی دەگاتە %60، بەڵام وێڕای ئەوەش فەرامۆشكراوە و دوورخرایەوە لە دانوستانەكانی نێوان قەوارە سیاسییەكان و رێگەیان نەدا ئافرەت ئامادەبێت. هەست بە نیگەرانییەكی زۆر دەكەم بەهۆی نەبوونی ئیرادەیەكی سیاسی كە پاڵپشتی بكات لە هاوبەشكردنی ئافرەتی سیاسی لە پرۆسەی سیاسی لە عێراق)).

ئەم چەند لایەنە تێڕوانینی لایەنە عێراقییە جیاوازەكان بوو بۆ حكومەتی داهاتووی عێراق. لایەنێكی دیكە كە تاراددەیەكی زۆر تێڕوانینی دەوڵەتی یاسا بۆ ئەم حكومەتە بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پرسیارمان ئاراستەی بەڕێز عەلی شەلا پەرلەمانتاری لیستی دەوڵەتی یاسا كرد و بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (هەرچەندە ئەم حكومەتە حكومەتێكە جێگەی تموح نییە، بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەتێكی شەراكەتی نیشتمانییە بەشێوەیەكی پۆزەتیڤانە كاریگەریی لەسەر رەوشی ئاسایش دەبێت. لەبەرئەوەی هەموو لایەنە جیاوازەكان لە كابینەی حكومەتدا ئامادەبوونیان هەیە و پێویستە ئەم لایەنە بەشێوەیەكی پۆزەتیڤ بەكاربهێنرێت لەپێناو چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ ئیحتواكردنیان بۆئەوەی نەكەوێتە مەودایەكی فراوانتر. لەسەر ئەم بنەمایەش ئێمە هەست بە گەشبینی دەكەین، لەبەرئەوەی نالەباری رەوشی ئاسایش كە لەماوەی 2 ساڵی یەكەمی حكومەتی پێشوودا رێگرێك بوو لەبەردەم حكومەت، هەربۆیە ئەمڕۆ حكومەت لە سفر-ەوە دەست پێ ناكات، لەبەرئەوەی ئەمڕۆ رەوشی ئاسایش لەجاران باشترە و هەروەها حكومەت هیچ پاساوێكی نابێت بۆ كەمتەرخەمی لەبەرئەوەی مەفروزە ئێستا خاوەن ئاسۆیەكی فراوانتر بێت بۆ كاركردن و هەروەها لەبارەی رەوشی ئاسایش-یش. لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێبكەم ئەوەیە ئێمە دەبێت پێش هەموو شتێك ئەوە بزانین، جگە لە چارەسەركردنی كێشەكان هیچ رێگەچارەیەكی ترمان نییە. پێویستە هەموومان پێكەوە كاربكەین لەپێناو چارەسەركردنی كێشەكان. پێموایە ئەمە شتێكی ئاساییە كە لەگەڵ هەر پێكهاتەیەكی نوێ لە پرۆسەی سیاسیدا كێشە و گرفت بێتە ئاراوە، بەتایبەتی لەبەرئەوەی عێراق دەرچووە لەژێر دەسەڵاتێكی مەركەزی و ستەمدار و دیكتاتۆر. هەربۆیە، ئەوە شتێكی پێشبینیكراوە كە هەندێ كێشە و گرفت بێتە سەر رێگامان، بەڵام بە حیكمەتی بەڕێز «نوری مالیكی» و بەڕێز «مسعود بارزانی» و بەڕێز «جەلال تاڵەبانی» و لەگەڵ سەركردەكانی تر، پێموایە كە دەتوانین كێشەكان ئیحتیوابكەین و هەوڵی چارەسەركردنیان بۆ بدەین، بەشێوەیەك كە لە بەرژەوەندیی هەرێم و عێراق-یش بێت بەشێوەیەكی گشتی. ‎هیچ پێكدادانێك نابینم لەنێوان بەرژەوەندییەكانی هەرێم و بەرژەوەندییەكانی عێراق، لەبەرئەوەی هیچ گومانێك لەوەدانییە كە بەرژەوەندیی بەشێك لە گەلی عێراقی یەك دەگرێتەوە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی تێكڕای پێكهاتەكانی عێراق)).

هەر لەم چوارچێوەیەدا سەبارەت بە پێوەندی و كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، عەلی شەلا لەدرێژەی لێدوانەكەیدا وتی: (ماددەی 140 ماددەیەكی دەستووریە و بەڕێز سەرۆك وەزیران تەنانەت لە وتارە وەزارییەكەشیدا جەختی لەسەر كردەوە. ئێستاش تێڕوانینێكی باو و پۆزەتیڤ لە حكومەت و لە پەرلەمانیش هەیە كە هەموو قەوارە سیاسییەكان تێگەیشتنیان بۆی هەیە. هەربۆیە، بەڕای من هیچ ترسێك لەئارادا نییە لەبارەی جێبەجێكردنی ماددەی 140. پێموایە ئەم جارەیان كەشوهەوای دروست رەخساوە بۆ چارەسەركردنی هەموو كێشەكان، نەك تەنیا لە كەركوك، بەڵكو لەهەموو پارچەكانی عێراق)).
هەروەها سەبارەت بەچۆنیەتی چارەسەركردنی نەبوونی ئافرەت لە كابینەكە لەكاتی راگەیاندنی حكومەت و پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە لە باری ئێستا، عەلی شەلا بەگوڵانی راگەیاند: (كاتێك مەسەلەكە بێتە سەر بەشداری ئافرەتان، پەرلەمانتار و سیاسەتوانی عێراقی كێشەی ئیزدیواجییەتیان هەیە، لەبەر ئەوەی سیاسەتوانەكان لە پشت پەردەكان و بەبێ ئامادەبوونی ئافرەتان بڕیارەكان دەردێنن و كاتێك دەكەونە پێش كامێراكان لەبەردەم ئافرەتان رادەوەستن، تەنانەت سەركردەی قەوارە سیاسییەكان و ئەو كەسانەش كە ئافرەتیان فەرامۆشكردووە موزایەدە دەكەن، ئەمە لەڕاستیدا ئیزدیواجییەتێكی ئاشكرایە. هەربۆیە، پێویستە ئەم نەریتە ببەزێنین لەبەرئەوەی ئافرەت نەك كە نیوەی كۆمەڵگەیە، بەڵكو بەهۆی جەنگ و كارە گەمژانەكانی سەدام ئەمڕۆ رێژەی ئافرەت لەنیوە تێپەڕییە. رێژەی ئافرەتان نزیكەی %64ـە لە رێژەی دانیشتووانی عێراق. بەداخەوە، لە حكومەتی پێشوودا 4 وەزیری ئافرەتمان هەبوو، هیواداربووین لە حكومەتی نوێ ژمارەی ئافرەتی تیا زیاتربێت، بەڵام بەداخەوە ئەم شتە وەدینەهێنرا. هەروەها دەستپێشخەرییەك هەیە لەلایەن ئیئتیلافی كوردستانی كە ئافرەتێكی وەزیریان هەیە، هاوكات لە ئیئتیلافی نیشتمانی 2 ئافرەت هەیە كە سوێندیان خوارد، هەروەها بەڕێز «مالیكی» داوای لە «ئیئتیلافی نیشتمانی» كرد وەزیرێكی ئافرەت بەشێوەیەكی دیموكراسییانە هەڵبژێرن. بەڕای من ئەمە هەنگاوێكی پۆزەتیڤە و هیوادارم رەنگدانەوەی لەسەر برایانمان هەبێت لە لیستی «عێراقیە» بۆئەوەی ئەوانیش وەزیرێكی ئافرەت هەڵبژێرن)).


ئێستا عێراق و ئەفغانستان كاریگەریان لەسەر رای گشتی ئەمریكا نییە
لایەنێكی دیكە لەم هاوكێشەیەدا كە هەموو كات حسابی وردی لەسەر كراوە، كاریگەری رای گشتی ئەمریكا بووە لەسەر سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا، بەڵام لەبەر ئەوەی بانگەشەی ئەمجارەی ئۆباما لە هەڵبژاردنەكانی كۆنگرێسدا پەیوەست بوو بە سیاسەتی دیموكراتیەكان لەناوخۆی ئەمریكادا، بۆیە ئێستا عێراق و ئەفغانستان وەك پێشان لەناو رای گشتی ئەمریكادا كاریگەریان نییە، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر هومام سەدری ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ناوەڕاستی فلۆریدا و تایبەتمەند لەسەر كێشەی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئاخاوتنێكی تایبەتی بۆ گوڵان وتی: ((پرسیارێكی زۆر لەجێیە. سەبارەت بە سەرۆك «ئۆباما»، هەڵبەتە ئاشكرایە سەرۆك «ئۆباما» رووبەڕووی تەحەددای گەورە بۆتەوە بەهۆی هەڵبژاردنەكان، بەڵام لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەمجۆرە دیاردانە شتێكی هەر زۆر ئاساییە، لەبەرئەوەی لەمیانی هەڵبژاردنەكاندا پارتی سیاسیی بەرامبەر دەرفەتەكە بۆخۆی دەقۆزێتەوە و هەندێ سوودمەند دەبێت. هەربۆیە هەست بە سەرسوڕمانی ناكەم لەسەر روودانی ئەمجۆرە شتانە، بەڵام پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە كە ئایا تێوەگلانەكەی ئیدارەی سەرۆك «ئۆباما» چی بووە. پێموایە تێوەگلانەكە زیاتر پەیوەستە بە سیاسەتی ناوخۆیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەهۆی سیاسەتی دەرەوە. لەبەرئەوەی سیاسەتی دەرەوە سەبارەت بە سەرۆك «ئۆباما» بریتییە لە تێڕوانینی پارتەكەی، پارتی دیموكراتەكان لەگەڵ تێڕوانینی پارتی كۆمارییەكان. ئەم شتەش بە روونی دیارە بەتایبەتی لەبەر بارودۆخی عێراق، دەبینین لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گۆڕانكاری زۆر ئەنجامدراوە و سازشبوونێكی زۆر بەرچاو پێشكەشكراوە، شتێك لەبارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەیە و پێویستە باش تێی بگەن. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ پاڵپشتییەكی بەردەوام و درێژخایەن نییە. هەربۆیە ئەو شتەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیكات بریتییە لە دابینكردنی پاڵپشتی بۆ ماوەیەكی كورت لەگەڵ جەختكردنەوە لەسەر مەشق و راهێنان بە دانیشتوانی لۆكاڵ لە وڵاتان بۆئەوەی ببنە خاوەن شارەزایی و لێهاتوویی، پاشان بەخۆیان دەسەڵاتەكان لە دەست دەگرن و حكومەت و وڵاتەكەیان بەڕێوەدەبەن. هەربۆیە، ئەمڕۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەو هەستەی هەیە كە ئەو پێشوەختە پاڵپشتیی لە عێراق كردووە و سەرچاوەكانی بۆ دابینكردووە، بۆ نموونە، ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان و رێپیشاندان لەبارەی چۆنیەتی حوكمڕانی و چەسپاندنی سەقامگیری و ئارامی، بەڵام من لەو بڕوایەدام كە نە عێراق و نە كورد-یش خوازیارنین سەربازەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێوەیەكی هەمیشەیی لە عێراق-دا بمێننەوە. ئێوە ئەو شتەتان ناوێت، هاوكات ویلایەتە یەكگرتووەكانیش ئەم شتەیان ناوێت، لەبەرئەوەی هاووڵاتیانی ئەمریكا نایانەوێ رۆڵەكانیان بۆ ماوەیەكی درێژخایەن لەسەر خاكێكی بیانیدا بمێننەوە. .سەبارەت بە پێگەی هەرێمی كوردستانیش لەم هاوكێشەیەدا كە من زۆر پێمخۆشە ئاماژەی پێبكەم ئەوەیە بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی راو بۆچوونی جیاوازی لەسەر كورد هەبوو بەتایبەتی پێش سەركەوتنی گۆڕانكارییەكانی عێراق، مەبەستم پێش رووخانی رژێمی سەدام و گۆڕینی بە حكومەتێكی جیاواز. پێموایە جوانترین شت ئەوە بوو كە سەركردەكانی كورد لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا سەلماندیان كە دەتوانن رۆڵێكی زۆر پۆزەتیڤانە بگێڕن لەڕێگەی ئەو رۆڵە میانرۆییەی (معتدل) كە دەیانگێڕا و وەك دەڵێن دارەكەیان لە ناوەڕاستدا گرتبوو، بەشێوەیەك كە ئامادەباشییان تێدا هەبوو بۆ سازشبوون و هەروەها هەندێكجار 2 لایەنیان پێك دەگەیاند. هەربۆیە دەتوانم بڵێم كە ئەمڕۆ وێنەی سەركردەكانی كوردی عێراق لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەجاران زۆر پۆزەتیڤترە)).

دوای روونكردنەوەی ئەم لایەنانە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر سەدری كرد سەبارەت بە تێڕوانیەكانی بۆ حكومەتی عێراق لەساڵی داهاتوودا، لەوەڵامدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (بەڕای من ساڵی 2010 ساڵێكی زۆر باش بوو بۆ عێراق، لەبەرئەوەی لەكۆتاییدا توانرا رێككەوتن ئەنجامبدرێت لەبارەی پێكهێنانی عێراق. هەواڵمان بیستووە لەبارەی پێكهێنانی حكومەت و هەڵبژاردنی وەزیرەكان و پێموایە ئەمە پێشكەوتنێكی زۆر زۆر بەرچاوە، لەبەرئەوەی ئەگەر بێت و سەیرێكی لیستی كەسەكان بكەین كە بۆ وەزارەتەكان هەڵبژێردراون دەبینین سازشبوونێكی زۆری پێوە دیارە، لیستەكە ئەوەمان پیشان دەدات كە ژمارەیەك پۆست بە كوردەكان دراوە كە پێكهاتەیەكی عەلمانیە، هاوكات هەندێك لە پۆستەكانی تر دراوە بە شیعە و هەروەها بۆ عەرەبی سوننەش. هەربۆیە، بەڕای من ئەو باڵانسەی كە ئەمڕۆ درووست بووە زۆر باشترە لەو باڵانسەی كە لە حكومەتی پێشوودا هەبوو. هیوا دەخوازم ئەمە ببێتە نیشانەیەكی باش بەرەو سەقامگیریی حكومەتی نوێ)).