ئاستەنگەكانی پرۆسەی پێكهێنانی حكــومەت گەیشتە مـــانگی رەمەزان
ئایا لـە مـانگی رەمەزاندا تەنگژەی پێكهێنانی حكومەت كۆتایی دێت؟

رۆژی دووی ئاب سەرۆك ئۆباما راشكاوانە رایگەیاند بارودۆخی عێراق هەر چۆنێك بێت، ئەوا ئەمریكا پابەندە بە كەمكردنەوەی هێزەكانی و لەكاتی خۆیدا (واتە لە كۆتایی ئەم مانگەدا) هێزەكانی كەمدەكاتەوە، لە رۆژی پێنجی ئابیشدا وەك گۆڤاری فۆرین پۆلیسی بڵاویكردۆتەوە دیسان سەرۆك ئۆباما نامەیەكی نهێنی ناردووە بۆ ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی بۆ ئەوەی نفوزی خۆی بەكار بهێنێت بۆ ئەوەی لایەنە عێراقییەكان بگەنە رێككەوتن و حكومەتی داهاتوو پێكبهێنن، هەموو ئەم هەوڵانەی سەرۆك ئۆباما چەند رۆژێك پێش هاتنی مانگی پیرۆزی رەمەزان چڕكراونەتەوە و بەو ئومێدەن كە لەمانگی رەمەزاندا دەروازەیەك لەو تەنگژە و قەیرانە سیاسییە بكرێتەوە كە ماوەی پێنج مانگە پرۆسەی سیاسیی عێراق بەدەستیەوە دەناڵێنێت، بێگومان گرێدانەوەی مانگی پیرۆزی رەمەزان بە چڕكردنەوەی هەوڵەكانی سەرۆك ئۆباما بە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی عێراق بەتایبەتی دوای ئەوەی لە رۆژی چواری ئاب و لە كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشدا كاردانەوە و كاریگەرییەكی ئەوتۆ لەسەر خێراكردنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت نەهاتە ئاراوە، ئەوانەی شارەزای سایكۆلۆژیەتی سیاسەتمەدارانی عێراق و نەریتی بەڕێكردنی مانگی رەمەزانن لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیدا، پێیانوایە هاتنی مانگی رەمەزان كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر كردنەوەی گرێكوێرەی پرۆسەی سیاسیی عێراق دەبێت، ئەم كاریگەریەش لەچەند خاڵیكدا چڕدەكەنەوە:
1- لەمانگی رەمەزاندا سەركردە سیاسییە عەرەبەكانی عێراق كەمتر سەردانی دەرەوە دەكەن و زیاتر لەناو وڵات دەمێننەوە، بۆیە ئەم مانەوەیە دەبێتە هۆكاری ئەوەی زیاتر كار لەسەر ناكۆكی و كێشەكان بكرێت و دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنیان بدۆزرێتەوە.
2- شێوازی مەراسیمەكانی مانگی رەمەزان جۆرە تایبەتمەندیەكی هەیە، بەتایبەتی تایبەتمەندی بەربانگ و رۆژ و شكاندن، كە زۆر ئەم تایبەتمەندیە دەبێتە هۆكاری ئەوەی لە بەربانگدا سەركردەی لایەنە سیاسییەكان پێكەوە كۆبكاتەوە و كەشێكی ئەوتۆ بێتە كایەوە كە بتوانن بە هێمنی كێشەكانی نێو خۆیان تاوتوێ بكەن.
3- مانگی رەمەزان مانگی خواپەرستییەو لەم مانگەدا زۆربەی سەركردەكانی عێراق پابەندی خواپەرستی دەبن و جۆرێك لە سیاسەتی نەرمتر پیادەدەكەن، وەك پێشتر لەسەر هەڵوێستەكانیان توند نابن، ئەم نەرمییە كە پێدەچێت لەهەموو لایەنەكاندا دەربكەوێت دەبێتە هۆكاری ئەوەی رێگەیەك بۆ پرۆسەی كۆمپرۆمایز و لێكتیگەیشتن فەراهەم ببێت.
وێڕای ئەم خاڵە ئیجابییانەی ئاماژەمان پێكردن، ئایا تەنیا ئەو لایەنە ئیجابیانە دەكرێت ببنە بنەمای گەشبینییەكی ئەوتۆ كە بڵێن لەماوەی ئەم مانگەدا هەموو كێشەكان چارەسەر دەبن؟ بێگومان زۆربەی پسپۆران پێیانوایە مانگی رەمەزان بەو ئاستە كاریگەری نابێت، ئەگەر هەوڵی دیكەی لەپاڵدا نەخرێتە گەڕ بۆ ئەوەی لایەنە عێراقییەكان (بەتایبەتی لایەنە عەرەبییەكانی عێراق) لەكاتی پرۆسەی كۆمپرۆمایزكردندا هەست بەوە نەكەن كە لەداواكانی خۆیان تەنازولیان كردووە یان لە پرۆسەكەدا دۆڕاندویانە، هەر بۆ نموونە سووربوونی ئێستای لیستی دەوڵەوتی قانوون لەسەر دووبارە كاندیدكردنەوەی د.نوری مالیكی، ئەگەر ئەم مەرجەی لیستی دەوڵەتی یاسا بەبێ گۆڕانكاری لە دەسەڵاتی سەرۆك وەزیران بە تایبەتی لەهەردوو بواری ئاسایش و سەربازی گۆڕانكاری بەسەردا نەیەت، ئەوا لایەنی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقی (لیستەكەی ئەلحەكیم) خۆی بەدۆڕاو لە پرۆسەكە دەزانێت، بەڵام ئەگەر هەوڵێك هەبێت وەڵامی ئەو مەرجانەی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقی بداتەوە و كە سوورن لەسەر ئەوەی د.مالیكی كاندید نەكرێتەوەو كاندیدێكی دیكە دەستنیشان بكرێتەوە، ئەوا ئاسایی دەبێت لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراق بە تایبەتیش تەیاری سەدر كە گەورەترین گرووپە لەنێو ئەو هاوپەیمانییە بەوە رازی بێت جارێكی دیكە د.مالیكی كاندید بكرێتەوە، پسپۆران و چاودێری سیاسیی بارودۆخی عێراق وای دەبینن ئەگەر دەسەڵاتی سەرۆك وەزیران (ئەوجا هەر كەس سەرۆك وەزیران بێت) لە هەردوو بواری ئاسایش و سەربازی كەمبكرێتەوە، ئەوا ئەو ململانێ سەختەی كە ئێستا لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران دەكرێت بەو ئاستە سەخت نابێت و جۆرە هێوربوونەوەیەك بە خۆیەوە دەبینێت، ئەم هێوربوونەوەیە دەبێتە دەروازەیەك بۆ ئەوەی لیستی دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقی بگەنە رێكەوتنێك و ببنەوە خاوەنی زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمان و بەپێی دەستوور كاندیدی خۆیان بۆ سەرۆك وەزیران بپاڵیۆن، لەم حاڵەتەدا لیستی ئەلعراقیە كە ئەیاد عەللاوی سەرۆكایەتی دەكات ئەو بوارەی لەبەردەمدا نامێنێتەوە وەك براوەی یەكەمی هەڵبژاردنەكان و خاوەنی زۆرترین كورسی لە پەرلەماندا داوای پۆستی سەرۆك وەزیران بكات، لەم حاڵەتەدا كە پۆستی سەرۆك وەزیران یەكلایی دەبێتەوە، ئەوا كارێكی باش دەبێت ئەگەر بە پۆستی وەزارەتە سەروەرییەكان تۆڵە بۆ ئەلعراقیە و لیستی فراكسیۆنە كوردستانییەكان بكەنەوە، كەواتە ئەوەی لەم خاڵەدا جێگەی هەڵوەستەكردنە، ئەوەیە دەسەڵاتەكانی سەرۆك وەزیران بەپێی دەستووری عێراق هێندە زۆرن كە ئەم كێشمە كێش و ململانێ توندەی ناوەتەوە و بەهیچ شێوەیەك رێگە نادات لایەنە عێراقییەكان بەتایبەتیش هەردوو لیستی دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی نیشتمانی رێكبكەون، سەبارەت بە چۆنییەتی بەشداری لیستی فراكسیۆنە كوردستانییەكانیش، ئەوا چەند راستیەك هەیە هەر لایەك حكومەت پێكبهێنێت، ناتوانێت لەبەرچاوی نەگرێت، ئەویش لەبەر ئەم خاڵانە:
1- هەر حكومەتێك بەبێ بەشداری لیستی فراكسیۆنە كوردستانییەكان پێكبهێنرێت، ئەوا ئەو حكومەتە نابێت كە نوێنەرایەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی یەكپارچە بكات، ئەو حكومەتەی بێ بەشداری فراكسیۆنە كوردستانییەكان پێكبهێنرێت، تەنیا حكومەتی بەشە عەرەبیەكەی عێراق دەبێت، لایەنە عێراقییەكان ئەو راستیەیان لا روونە كە فراكسیۆنی لایەنە كوردستانییەكان وەك یەك لیست بەشدار دەبن و وەك یەك لیستیش دەچنە پرۆسەی وتووێژكردنەوە بۆ بەشداربوون لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراقدا، هەربۆیە دەبێت هەر لایەك حكومەت پێكبهێنێت مەرجەكانی لیستی فراكسیۆنە كوردستانییەكان لەبەر چاو بگرێت بۆ ئەوەی كورد بتوانێت لەو حكومەتدا بەشدار بێت.
2- هەر لایەك حكومەت پێكبهێنێت، دەبێت ئەوەی لەبەرچاو بێت مەرجە سەرەكییەكانی لیستی فراكسێونە كوردستانییەكان جێبەجێ بكات، ئەو مەرجە سەرەكیانەش دوو مەرجن، یەكەمیان جێبەجێكردنی دەستووری عێراق، ئەوان باش لەم خواستەی لیستی فراكسیۆنە كوردستانییەكان تێدەگەن، كە پێداگرتنی فراكسیۆنە كوردستانییەكان بە جێبەجێكردنی دەستوور بەپلەی یەكەم جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراقە و تایبەت بە چارەسەركردنی كێشەی ناوچە دابڕاوەكان بەگشتی و كەركوك بەتایبەتی، مەرجی دووەمی فراكسیۆنە كوردستانییەكان، پێدانەوەی پۆستی سەرۆك كۆمارە بەكورد و بۆ ئەم پۆستەش كاندیدی فراكسیۆنە كوردستانییەكان مام جەلالە، ئەگەر ئەم دوو مەرجە سەرەكییە بۆ لایەنی كوردی جێبەجێ بكرێت، ئەوا لەوانەیە لایەنی كوردستانیش ئامادەبێت لە پرۆسەی وتووێژكردنی حكومەتدا، نەرمی لەسەر هەندێك مەسەلەی دیكە بنوێنێت، پرۆفیسۆر مایكل نایت سەبارەت بەم پرسە پێیوایە ئەگەر حكومەتی داهاتووی عێراق بەڵێننامەیەك بۆ لایەنی كوردستانی ئیمزا بكات بەوەی ماددەی 140 جێبەجێ دەكرێت، پرۆسەكە كرانەوەی زیاتر بەخۆیەوە دەبینێت.

تا ئێستاش پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت
قۆناغی نائومێدی بەجێنەهێشتووە
هەموو ئەو ئەگەر و سیناریۆیانەی پێشتر ئاماژەمان پێكردن، تا پۆستی سەرۆك وەزیران یەكلایی نەبێتەوە، ناتوانین بڵێین پرۆسەكە قۆناغی نائومێدی تێپەڕاندووە و بەرەو ئومێد و گەشبینی هەنگاو هەڵدەگرێت، پرۆفیسۆر دانیال پایپس كە یەكێكە لە شرۆڤەوانە جیهانییەكان لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق سەبارەت بەم راپۆرتە پرسیاری ئەوەمان لێكرد ئایا تاچەند بە پرۆسەكە گەشبینە؟ لە وەڵامدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەروو وتی: ((بێجگە لەسەركردە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، زۆر رەشبینم بە سیاسەتوانەكانی عێراق. پێموایە كە ئەوان لە بەغدا و زۆربەی پارێزگاكانی دیكە تاكو ئەمڕۆ نەیانتوانیوە بەشێوەیەكی درووست پەرە بە دامەزراوەكان بدەن. هاوكات پێموایە كە عێراق خاوەن پێگەیەكی دروست نییە بۆئەوەی بتوانرێت لە داهاتوودا سەقامگیریی وڵاتەكە بچەسپێنرێت)).
هەر لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بە نامە نهێنییەكەی سەرۆك ئۆباما بۆ سیستانی لێمان پرسی: دوای ئەوەی هەموو رێگەكان داخران، بەپێی هەندێ سەرچاوە ئێستا ئیدارەی سەرۆك ئۆباما هەوڵ دەدات بەرێگەی «ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی» لایەنە سیاسییەكان پێك بگەیەنێت. ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە كە پرۆسە سیاسییەكە گەیشتۆتە ئاستێكی ئەوتۆ كە هیچ ئومێدێك بە پرۆسەی سیاسی نەماوە، بۆیە پەنا بۆ «سیستانی» دەبردرێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشەدا پرۆفیسۆر پایپس وتی : (بەڵێ بێگومان، ئەو بۆچوونەتان زۆر دروستە و لەگەڵتان هاوڕام. پێموایە كە ئەمە نیشانەی نائومێدییە. لەبەرئەوەی پاش شكستهاتنی هەموو ئاراستە دیموكراسی و سیاسی و تایفەگەرییەكان، ئێستا پەنایان بردۆتە بەر كەسێك بەو هیوایەی كە بتوانێ عێراق رزگاربكات. لەگەڵ ئەم بۆچوونە هاوڕام كە دەڵێت باشتر بوو ئیدارەی سەرۆك ئۆباما لەبری پەنابردنە بەر (سیستانی)، پەنای بردایە بەر دەستووری عێراقی و عێراقییەكانی هانبدایە لەسەر جێبەجێكردنی دەستوورەكە رێكبكەون. پێموایە عێراق پێویستیی بە سیستەمی فیدراڵی هەیە. رۆڵە مێژووییەكەی شاری بەغدا هەر لە ساڵانی بیستەكانەوە رووی لە دابەزین كردووە. زۆربەی بڕیارەكان لە عێراق بە پشت بەستن لەسەر بنەمای هەرێمی دەردەچێت. بەڵام ترسی من ئەوەیە كە لەوانەیە ناسەقامگیریی عێراق ببێتە مایەی سەرهەڵدانی دیكتاتۆرێكی دیكە لە وڵاتەكە، هەروەكو رابردوو كە دیكتاتۆرێك بۆ دەیان ساڵ حوكمی عێراقی كرد. هاوكات هەست بە مەترسی دەكەم لە دەستێوەردان لەلایەن ئێران-ەوە، كە بەپێی بۆچوونم ئێران خاوەن دەستێوەردانێكی بەهێز و مەترسیدارە لە كاروبارەكانی عێراق)). ئەمە بۆچوونی شرۆڤەوانێكی بێلایەنە كەلەسەر بنەمایەكی زانستیانە بارودۆخەكە شیدەكاتەوەو واقیعی عێراق دەبینێت، بەڵام ئەم بۆچوونەی پایبس زۆر لە بۆچوونی شرۆڤەوانە عێراقییەكان دوور نییە، هەر بۆیە سەبارەت بەم پرسە پرسیارمان لە د.ئیبراهیم ئەلسومێدعی كرد كە یەكێكە لە شرۆڤەوانە سیاسییەكانی عێراق و سەبارەت بە واقیعی ئێستای عێراق بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: ((ئێمە دەزانین پێشتر هۆكاری داڕووخانی دۆخی سیاسی و سەربازی بۆ بڕیارە بە پەلەكەی ئەو كاتەی سەرۆكی ئەمریكا دەگەڕایەوە كە كۆتایی هاتنی ئەركەكەی راگەیاند. ئێستاش ئۆباما دەیەوێت بە بڕیارێكی فەردی و میزاجی كۆتایی بە ئەركەكە بهێنێت، ئەمە لە كاتێكدا لەسەر ئەرزی واقیع عێراق رووبەڕووی دەستێوەردانی دەرەكی و قەیرانی ناوخۆیی دەبێتەوە، قەیران و ناكۆكی تائیفی، بێئەوەی هێزێكی بێلایەن هەبێت لەكاتی هەڵكشانی دۆخەكەدا دەستێوەردان بكات و دۆخەكە یەكلابكاتەوە. كەواتە پێموایە میزاجیەتی سەرۆكی ئەمریكا و ئیدارەی ئەمریكا عێراق بەرەو دۆخێكی مەترسیدار دەبات. ئێستاش كە ئەمریكا هێزە جەنگاوەرەكانی لە كۆتایی ئەم مانگەدا دەكێشێتەوە، ئەوا نزیكەی 50 هەزار سەربازی لە عێراقدا دەمێنێت كە دەوترێت ئەو هێزانە وەك راوێژكار دەمێننەوە- پێموایە ئەمە مایەی كارەسات دەبێت- لەبەر ئەوە باری ئێستا پێویستی بە بڕیارێكی سیاسی بوێرانە دەكات، بڕیارێكی سیاسی بوێرانە لەلایەن ئەمریكاوە بۆ ئەوەی ئەو هێزانە لە كاتی تێكچوونی یاخود هەڵكشانی دۆخە ئەمنییەكەدا دەستێوەردان بكەن، هەروەها بڕیارێكی سیاسی بوێرانەی لەلایەن عێراقییەكانەوە كە ئیعتیراف بكەن بە زەرورەتی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و هەوڵی ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی دیكە بدەن، رێككەوتنی بەرگری هاوبەش. بەڵام بەداخەوە هێزگەلێك هەن لە عێراقدا هەوڵدەدەن بەرگی شۆڕشگێڕی و پاڵەوانێتی و نیشتمانی بوون بپۆشن و هاوشانی داواكاری خەڵكی سادە هەنگاوبنێن و بانگەشەی ئەوە بكەن دژی مانەوەی داگیركارن لەسەر حسابی بەرژەوەندی وڵاتەكە و لەسەر حسابی سەقامگیری ئەمنی و سیاسی وڵاتەكە. لەم چوارچێوەیەدا دووبارەی دەكەمەوە غیابی رۆڵی ئەمریكا و دواتر دەستێوەردانی هەڵەی ئەمریكا هۆكاری دواكەوتنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت بووە، ئێوە بڕوانن ئەمریكا بانگەشەی بوونی چەكی كۆمەڵكۆژی دەكرد لە عێراقدا، بەڵام دواتر باسی لەوە دەكرد كە بۆ بڵاوكردنەوەی دیموكراتی هاتۆتە عێراقەوە، پرسیارەكە ئەوەیە كام دیموكراتی لە كاتێكدا ئەوان پەنا بۆ مەرجەعیەتێكی ئایینی دەبەن كە نوێنەرایەتی تێكڕای عێراقییەكان ناكات، چونكە ئێمە دەزانین ئەوە مەرجەعیەتێكی شیعەیە و كار بۆ یەكخستنی هێزە شیعەكان دەكات. دواتر ئەمریكا پێشتر و ئێستاشی لەگەڵدا بێت كار بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لە نێوان دەوڵەتی یاسا و لیستی ئەلعێراقیەدا دەكات، ئەمەش بە مانای دوورخستنەوەی چەند لایەنێكی سەرەكی و گرنگ دێت لە پرۆسەكە، وەك رەوتی سەدر، ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی، هاوپەیمانی كوردستانی، دواتر ئایا ئەم مەرجەعیەتە پشتگیری لەم ئاراستەیە دەكات -هاوپەیمانێتی لەنێوان دەوڵەتی یاسا و لیستی ئەلعیراقیەدا- ئایا ئەم مەرجەعیەتە رازی دەبێت بە دوورخستنەوەی رەوتی سەدر كە سەنگێكی گەورەیان هەیە لە ناو خەڵكدا؟ ئەگەرچی ناكۆكیشیان هەبێت لەگەڵ مەرجەعی تەقلیدیدا، ئایا رازی دەبێت بە دوورخستنەوەی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی، كەواتە لەم رووەوە پشێوییەك هەیە و رۆڵی ئەمریكا نائومێدی پێوە دیارە، ئەمریكا بە شێوەیەك رەفتار دەكات وەك ئەوەی مامەڵە لەگەڵ باخچەی منداڵاندا بكات، نەك لەگەڵ پڕۆژەی سیاسی دەوڵەتێكدا، دواتر ئەمریكا سەنگی دیپلۆماسی هەیە لە عێراقدا، پەنتاگۆن سەنگی هەیە لە عێراقدا، ئەی ئەم پڕۆژە خورافی و بێهوودانە چییە لە كۆشكی سپیەوە دەخرێنەڕوو. ئەمە لەكاتێكدا ئێستا تەنگژەكە بە رەوتێكی زۆر خێرا بەرەو چارەسەركردن دەڕوات، خێراتر لەوەی چاوەڕان دەكرێت، بەڵام دەبوو ئێوە ئەو پرسیارەتان بكردایە ئەم دواكەوتنە بۆ؟ دەڵێم راستە هۆكاری ناوخۆیی هەیە وەك ئەوەی هەڵبژاردنەكان ئەنجامێكی یەكلاكەرەوەیان لێنەكەوتەوە، بەڵام نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە ئەجێندای ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش لە ئارادان و هۆكاربوون لە ئاڵۆزكردنی رەوشەكە، بەڵام ئێستا بە رەوتێكی خێرا بەرەو پێكهێنانی حكومەت هەنگاو دەنێن و گفتوگۆی جددی لە ئارادایە لەم رووە بەتایبەتی ئەو گفتوگۆیەی ئەگەری گەیشتن بە ئەنجامی لێدەكرێت ئەو گفتوگۆیەیە كە لەنێوان هاوپەیمانی كوردستانی و هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقی و لیستی ئەلعیراقیەدا هەیە)). ئەلسومێدعی لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ ئەم راپۆرتە و لەوەڵامی ئەو پرسیارەی ئایا جێبەجێكردنی دەستووری عێراق نابێتە كلیلی چارەسەری كێشەكانی عێراق و لەو هەوڵە لابەلاكانی دیكە باشتر نییە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ خستینەڕوو وتی: ((ئەگەر دەستوور رێسای روونی لەخۆ بگرتایە كە بواری تەفسیر و راڤەی جیاوازی نەبوایە، ئەوا مەسەلەكان یەكلادەكرانەوە، بەڵام دەستوور چەندین دەقی لەخۆگرتووە كە لایەنە سیاسییەكان دەتوانن بەپێی میزاج و بەرژەوەندی خۆیان لێكدانەوەی بۆ بكەن و ئێستاش ئەمە روودەدات، لەبەر ئەوە باوەڕم وانییە دەستوور بتوانێت ئەم كێشەیە چارەسەر بكات، راستە چەندین میكانیزمی لەخۆگرتووە، بەڵام ئەگەر لە دەستووردا بە روونی ئەوە بەسەر لایەنەكاندا فەرزبكرایە كە ئەگەر لە ماوەیەكی دیاریكراودا حكومەت پێكنەهێنرێت، ئەوا دەبێت پەرلەمان هەڵبوەشێنرێتەوە و دووبارە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێتەوە، ئەوا ئێستا حكومەت پێكهێنرابوو، ئەمە لەلایەك. لەلایەكی دیكە خۆ بەس بەتەنیا پێكهێنانی حكومەت بەس نییە، دەبێت ئەو حكومەتەی پێكدەهێنرێت توانای بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی هەبێت و خۆی بەدووربگرێت لەو قەیران و تەنگژانەی كە رووبەڕووی حكومەتەكانی دیكە بۆتەوە، بۆ نموونە چەندەها ملیار دۆلار بەهەدەر دران بێئەوەی شوێنەواریان دیاری بێت، بەلای كەمەوە ئەمە بۆ بەشە عەرەبیەكەی عێراق راستە، لەبەر ئەوەی لە كوردستان رواڵەتەكانی گەشەكردن و پەرەپێدان دیارن- ئەگەرچی ئێمە لە هەندێ وردەكاریدا رای جیاوازمان لەگەڵ سەركردەكانی هەرێمدا-هەروەها ئەزموونێكی دەوڵەمەند هەیە لەو هەرێمەدا. لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت سەرەتا حكومەت پێكبهێنرێت و دواتر هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانی دیكە بدرێت، چونكە پێكنەهێنانی حكومەت وامان لێدەكات بێئومێد بین لە چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی وەك مەلەفی خزمەتگوزاری، ئاوەدانكردنەوە و پرۆسەی سیاسی و تاد)). ئاماژە كردنی سومێدعی بۆ هەرێمی كوردستان ئەو پرسیارەی لا وروژاندین، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان لە عێراقدا خاوەنی حكومەتی لۆكاڵی خۆیەتی، دەبینین مەسەلەی پێكنەهێنانی حكومەتی بەغدا كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر هەرێمی كوردستان نییە، پرسیار ئەوەیە ئایا ئەگەر هەرێمەكان لە عێراقدا پێكبهێنرێن، پێكهێنانی حكومەتی فیدراڵی بەغدا بەو ئاستە زەحمەت دەبوو؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا ئیبراهیم سومێدعی بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو وتی: ((بەڵێ زەحمەتتریش دەبوو، لەبەر ئەوەی مەرج نییە هەموو هەرێمەكان هەمان هەڵوێستی كوردستانیان هەبوایە، كە وەك هەمیشە سەرۆكی كوردستان رایدەگەیەنێت ئەوان بەشێكن لە چارەسەر، بەڵام رەنگە ئەگەر هەرێمی دیكە هەبوایە هەمان هەڵوێستیان نەبوایە. كوردستان خاوەنی تایبەتمەندی جوگرافی و نەتەوەیی خۆیەتی و ئەمەش بواری پێدەدات كاروبارەكانی خۆی بەڕێوە ببات، بەڵام ئەگەر هەرێمی دیكە دروست بێت، ئەوا دەبێت لەسەر بنەمای تائیفی بێت، ئەوكاتە بوونی هەرێمی كوردستان و دوو هەرێمی شیعە و سوننە كە هەموویان لاواز و لەرزۆك دەبن، ئەمەش سیناریۆییەكی مەترسیدارە، لەگەڵ مانەوەی هەرێمی كوردستان و جێبەجێكردنی فیدراڵیزم لەو هەرێمەدا بە شێوەیەكی حەسری و نابێت لە شوێنی دیكەی عێراق دووبارە بكرێتەوە، بەڵام ئەگەر كوردەكان پێیانوابێت دروستكردنی هەرێمی دیكە لە عێراقدا زەمانەتە بۆ بە فیدراڵیكردنی عێراق، ئەوا بە هەڵەداچوونە، چونكە دروستكردنی هەرێمی دیكە لە عێراقدا لە بەرژەوەندی وڵاتەكەدا نییە، پێت دەڵێم چۆن، ئێستا كوردستان بەشێكی دیاریكراو لە میزانییەی عێراق دەبات، بەڵام ئەگەر سێ یان دوو هەرێمی دیكە لە ئارادابن ئەوا كەس رازی نابێت ئەم بەشە میزانییە بە كوردستان بدرێت. دەڵێم عێراق پێویستی بە مێرگێگی هێمن هەیە، مێرگی هێمنی عێراقی و پایتەختی سیاسی و رەنگە ئابووری لە داهاتوودا لە عێراقدا هەولێری گەشەكردووە و پەرەسەندووە، ئەزموونی كوردستان ئەزموونێكی سوودبەخەش و دەوڵەمەندە، بەڵام دروستكردنی هەرێمی دیكە دەبێتەهۆی دروستكردنی دۆخێك نەتوانرێت حكومەت پێكبهێنرێت، ئەوكاتە چەند هەرێمێكی لاواز و دابەش بوومان دەبێت كە لە شەڕ و ناكۆكیدا دەبن لەگەڵ یەكدا لەسەر خاك و لەسەر سەروەت و سامانی وڵاتەكە)). لە درێژەی وتووێژەكەماندا لەگەڵ سومێدعی ئەو پرسیارەشمان وروژاند: ئێستا عێراق لە دووڕیاندایە، ئەگەر عێراقییەكان نەتوانن بگەنە رێككەوتن، ئەوا یان دەبێت بڕیاری دووبارە هەڵبژاردن بدەنەوە، یان دەبێت بەوە رازی بن حكومەتی ئێستای مالیكی حكومەتی ئەمری واقیع بێت، هەریەك لەم دوو ئەگەرە مەترسی ئەوەی هەیە یەكپارچەیی عێراق بخاتە مەترسییەوە، ئایا ئەگەر یەكپارچەیی عێراق بكەوێتە مەترسییەوە، چۆن كۆنترۆلی ئەم بارودۆخە دەكرێت بەجۆرێك كاردانەوەی لەسەر ناوچەكەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەبێت؟ لەوەڵامی ئەو ئەگەرانەی پرسیارەكە گوڵان وروژاندنی سومێدعی بەمجۆرە وەڵامی داینەوە: ((ئەم دوو ئەگەرە دوو ئەگەری نامەنتیقین، لەبەر ئەوەی ئەگەر بڕیارێك لە ئەنجوومەنی ئاسایش دەرنەچێت كە تێیدا ئاماژە بەوە بكرێت كە ئەوەی لە عێراقدا روودەدات هەڕەشەیە بۆ سەر ئاشتی جیهانی و ئاشتی ناوخۆیی، بەو ئیعتیبارەی ئێستاش عێراق لە ژێر فەسڵی حەوتی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكاندایە، ئەوا ناكرێت هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە. دواتر قبووڵكردنی ئەمری واقیع و قبووڵكردنی حكومەتەكەی مالیكی كودەتایە بەسەر دیموكراسی و پرۆسە سیاسییەكەدا و هیچ لایەكیش ئەمە قبووڵ ناكات، ئێستا لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر گەشبینم، لەبەر ئەوەی كوردەكان زۆر بەهێزتر هاتوونەتە ناو پرۆسەكە و هەفتەی داهاتوو شاندێكی كوردەكان دەگات كە ئەمە یەكەمین گفتوگۆی جددی و راستەقینەی كوردەكان دەبێت. كێشەی نێوان دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانی گەیشتۆتە ئاستێك كە هەریەكەیان بە ئاشكرا رووبكەنە هاوپەیمانی كوردستان و ئەلعیراقیە، كەواتە پێشنیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش و چەند بەیاننامەكەی مەرجەعیەتی شیعە لە عێراق و فشاری خەڵك و شەكەت بوونی لایەنەكان، بە تایبەتی كە عەللاوی رازی بووە لە مونافەسەكە بچێتەدەرەوە، مالیكیش بە رەسمی چۆتە دەرەوەی مونافەسەكە و پێی راگەیەنراوە كە لە دەرەوەی گەمەكەیە، هەموو ئەمانە هۆكارن بۆ گەشبینی بۆ بەرەپێشچوونی پرۆسەكە. لەبەر ئەوە هیوادارم حكومەتی داهاتوو حكومەتی خێر و خۆشی خەڵك بێت و پێش جەژنی رەمەزانی پیرۆز پێكبهێنرێت)).