بەشداری كورد لە حكومەتی داهاتوودا بـەنـدە بە جێبەجێكردنی دەستوورەوە

ئەمجارەش پێشبینی ناوەندەكانی توێژینەوە لە ئەمریكا راست دەرچوو، لە نیوەی یەكەمی مانگی مارتی رابردوو، واتە چەند رۆژێك دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی عێراق، ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك لە دوو وتاری هەردوو تۆژەر مایكل نایت و سكۆت كارپێنتەر ئاماژەیان بەوەكرد حكومەتی داهاتووی عێراق لە كۆتایی مانگی ئۆگەست پێكدەهێنرێت، لە ناوەڕاستی مانگی نیسانیش ئامۆژگای برۆكینگز لە وتارێكی بەڕێوەبەری سەنتەری سبان كینس پۆلاك راشكاوانە ئەویش هەمان مەزندەی نایت و كارپێنتەری دووپاتكردەوە، بەڵام جیاوازی نێوان بۆچوونەكەی پۆلاك و نایت و كارپێنتەر ئەوەبوو، پۆلاك پێیوابوو لە كۆتایی مانگی حوزەیران پرۆسەی سیاسیی عێراق بە بن بەست دەگات و عێراقییەكان ناتوانن حكومەت پێكبهێنن و ئەمریكا ناچار دەبێت بێتەوە ناو پرۆسەكە و هەرچۆنێك بێت حكومەتێك لە هەموو پێكهاتەكانی عێراق پێكبهێنێت، بەڵام لێرەدا پرسیار ئەوەیە ئایا حكومەت هەرچۆنێك پێكبهینرێت دەتوانێت كێشەكانی عێراق چارەسەر بكات، یان ئەو حكومەتەی ئەمریكا دەیەوێت پێكبهێنرێت تەنیا بۆ ئەوەیە وەڵامی ئەو بانگەشانە لە رای گشتی و رۆژنامەكانی ئەمریكا بداتەوە و بڵێت پرۆسەی سیاسیی لە عێراقدا بە بن بەست نەگەیشتووە، بۆ زیاتر هەڵوەستەكردن و بەدواداچوون لەسەر ئەم پرسە و هەوڵی ئەمریكا لەم چوارچێوەیەدا، بۆ ئەم راپۆرتە لەباڵیۆز ئیدوارد گونەیم باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە كوەیت و ئەردەن و ئێستاش تۆژەر و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لێمان پرسی ئایا ئێستا پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا چۆن دەبینی؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا باڵیۆز ئیدوارد گونەیم بەمجۆرە وەڵامی ئەم راپۆرتەی دایەوەو وتی: ((لە راستیدا هەمیشە بە حەزەرەوە گەشبین بوومە بەرامبەر رەوتی رووداوەكان لە عێراقدا و پێموابووە رووداوەكان ئاڕاستەیەكی باش دەگرنەبەر، چونكە سیاسییەكانی عێراق پابەندن بەكاركردن بۆ ئەوەی عێراقێكی سەركەوتوو بهێننەئاراوە، هەرچەندە ئەوان سەرقاڵی مانۆڕكردنی سیاسین بۆ ئەوەی لە گفتوگۆكاندا بە دەستكەوتی بەهێزترەوە بچنە دەرەوە، بەڵام باوەڕم وایە لە كۆتاییدا هەر دەگەنە رێككەوتن بۆ پێكهێنانی حكومەتێك كە بتوانێت كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكات و خەڵكی عێراقیش پێی رازی بن.. هاتنەوەی ئەمریكاش لەم كاتەدا نیشانەی نیگەرانی راستەقینەی ئەمریكیەكانە، لە هەمان كاتدا نیشانەی بایەخپێدانی راستەقینەی ئەمریكاشن بە عێراق و بە داهاتووی ئەو وڵاتە. تا ئێستا ئەمریكا كات و كۆششێكی زۆری بۆ عێراق تەرخانكردووە. هەروەها خوازیارە عێراقێكی بەهێز و سەقامگیر بێتەوە ئاراوە. ئەمەش پێویستی بە حكومەتێكی سەقامگیر هەیە، كە لە ماوەی رابردوودا هەنگاوی باش بەم ئاڕاستەیەدا هەڵگیراوە، ئەگەرچی ئەمە هاوشان بوو بە ئاڵۆزی و گیرو گرفتیش. لەلایەكی دیكەوە دەبێت ئەو راستیە بزانین كە دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا لە عێراقدا بەرەو داكشان دەچێت، كە خەڵكانێك خوازیاری ئەوەن ئەمریكا بێتە پرۆسەكەوە و بیروبۆچوونی خۆی تەرح بكات و خەڵكانێكیش بە پێچەوانەوە، بەڵام تەنانەت ئەگەر ئێمە بۆچوونیش تەرح بكەین و فشاریش بكەین، ئەوا بۆ ئەوەیە كە عێراقییەكان بڕیارێك بدەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان، بۆ ئەوەیە لە پرۆسەكەدا بەرەوپێش بچن. ئێمە فشار ناكەین بۆ ئەوەی عێراقییەكان چارەسەرێكی دیاریكراو تەبەنی بكەن، ئێمە پشتگیری لە چارەسەرێك یان پاڵێوراوێكی دیاریكراو ناكەین. لە راستیدا ئێمە لە دید و تێڕوانینی خۆمانەوە هەڵدەستین بە گوزارشتكردن لە بیربۆچوونەكانمان، بەڵام ئومێدەكە ئەوەیە ئێمە (هەرچەندە من كەسێكی بەرپرسم نییە لە حكومەتی ئەمریكادا) هەلومەرجی عێراق و ئەو ئیعتیباراتانە لەبەرچاو بگرین كە ئێوە ئاماژەیان بۆ دەكەن. بەڵام دڵنیام ئێمە لە كۆتاییدا دەبینین كە عێراقییەكان خۆیان بڕیار لە بارەی پرۆسەكەوە دەدەن. راستە ئێمە هەڵدەستین بە دەربڕینی و راوبۆچوونی خۆمان، هەروەها باشترین ئەنجام بەلای ئەمریكاوە پێكهێنانی حكومەتێكە كە هەر چوار لایەنە سەرەكییەكە بەشداری تێدا بكەن، بەڵام ئەگەر ئەمەش روونەدات، ئەوا ئەمە بڕیارێكی پەیوەستە بە خودی عێراقییەكان خۆیانەوە، بەڵام قەناعەتی تەواوم هەیە كە عێراقییەكان هەر بڕیارێك بدەن، ئەوا بڕیارێك دەبێت كە لە بەرژەوەندی عێراق و ئەمریكادا دەبێت)). بەڵام پرۆفیسۆر جەی رانسۆم كلارك كەماوەی 25 ساڵ لەگەڵ CIA لەسەر پرسی ئاسایشی نیشتمانی كاریكردووە و ئێستاش تۆژەرە لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق لە زانكۆی مۆسكین، سەبارەت بە هۆكاری نەگەیشتنی عێراقییەكان بە رێككەوتن و هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ لابردنی ئاستەنگەكان رایەكی دیكەی هەیەو لە لێدوانێكی تایبەتەدا بەمجۆرە بۆ ئەم راپۆرتە هاتە ئاخاوتن و وتی: ((لە راستیدا نەتوانینی لایەنە عێراقییەكان بە گەیشتن بە رێككەوتنێك لە نێو خۆیاندا، لایەنێكی زۆر خراپ و سلبی بارودۆخەكە نیشان دەدات، ئێوە پرسیار لە هۆكارەكە دەكەن، دەڵێم هۆكارەكە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بەرژەوەندییەكی هاوبەش لە نێو لایەنە عێراقیەكاندا نییە، ئەمەش بۆتە هۆی خوڵقاندنی بارودۆخێكی دژوار و رێگەگرتن لە پێكهێنانی حكومەتێكی كارا. سەبارەت بە هەوڵەكانی ئەمریكاش، رێزێكی زۆرم هەیە بۆ سەرۆكی ئەمریكا و بۆ بەرپرسە باڵاكانی ئیدارەكەی، ئەوان نیەتی باشیان هەیە و لە سرووشتی كێشەكان تێدەگەن، بە تایبەتی لە غیابی نەبوونی حكومەتێكی چالاك و كارادا. هەروەها ئامانجەكانیان جێی ئیعجابە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك دەستڕۆیشتووییان هەیە لە عێراقدا، دەڵێم ئەوان پێیانوایە دەتوانن یارمەتیدەربن لە خوڵقاندنی دۆخێكدا تێیدا عێراقییەكان بتوانن حكومەتێك پێكبهێنن كە لەسەر بنەمای هاوكاری هەموو لایەك بنیادنرابێت. ئەمەش هەم لە بەرژەوەندی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هەم لە بەرژەوەندی عێراقیشدایە، بەڵام بە تێڕوانینی من تا ئەو كاتەی پارت و لایەنە سیاسییەكانی عێراق خوازیاری پێكهێنانی حكومەتێكی كارا نەبن و خوازیاری دابەشكردنی دەسەڵات و دابەشكردنی پرۆسەی بڕیارسازی نەبن، ئەوا هەموو هەوڵەكان چارەنووسیان شكست دەبێت. بەڵام تا ئێستا دابەشكردنی دەسەڵات نەبۆتە ئامانجی ئەو كەسانەی راستەوخۆ بەشداری پرۆسەكە دەكەن. كەواتە تاوەكو لایەنە عێراقییەكان خوازیاری پێكهێنانی حكومەتێكی هاوپەیمانی نەبن، ئەوا گومانم هەیە لەوەی هیچ لایەنێك كاریگەر و دەستڕۆیشتوویی هەبێت لە عێراقدا.. پێموایە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا و ئیدارەی پێشووتریش خوازیاری ئەوەبوونە كە هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا بكشێننەوە و حكومەتێك لە عێراقدا بێتەئاراوە كە بەلای كەمەوە بەو شێوەیە دەربكەوێت كە نوێنەرایەتی خەڵكی عێراق دەكات. ئەمریكا لە توانایدا هەیە فشار بكات بۆ ئەوەی حكومەتێكی نوێ لە عێراقدا بێتەئاراوە، بەڵام باوەڕم وانییە هەر حكومەتێك بە فشاری ئەمریكا دروست بووبێت، توانای چارەسەركردنی كێشەكانی وڵاتەكەی نەبووە. واتە حكومەتێكی هاوپەیمانی كە لە نێوان ئەو لایەنانەدا دروست بووبێت كە متمانە بە یەكتری ناكەن، ناتوانێت لە مەودای دووردا رووبەڕووی كێشەكانی وڵاتەكە ببێتەوە، ئەگەرچی رەنگە ئەمە لە بەرژەوەندی ئەمریكاشدا بێ، چونكە دەبێت ئێمە ئەو راستیە لەبەرچاوبگرین كە لە عێراقدا چەندین كێشەی دژوار و درێژخایەن لە ئارادان)). بۆ زیاتر رۆچوون بەدوای هۆكاری ئەم كێشەیەدا سەبارەت بە شلۆقی باری سیاسی ئێستای عێراق لە پرۆفیسۆر دەڤید واڵاندەر پسپۆر و تایبەتمەند لەسەر بونیادنانەوەی دەوڵەتانی دوای شەڕ بەگشتی و عێراق بە تایبەتمان لە زانكۆی ڤێرجینا پرسی لەوەڵامدا پرۆفیسۆر واڵاندەر بەمجۆرە هۆكاری شلۆقی پرۆسەی سیاسی عێراقی بۆ ئەم راپۆرتە خستەڕوو و وتی: (بەشێوەیەكی گشتی دیموكراسی لە عێراقدا بەدەست دوو كێشەی گەورەوە دەناڵێنێت، یەكەمیان پەیوەستە بە هەوڵی لایەنە سەرەكییەكانی عێراق بۆ گەیشتن بە رێككەوتنێك لە پێناو پێكهێنانی حكومەتی نوێدا و رێككەوتن لەسەر هەندێ پرسی سەرەكی وەك دابەشكردنی داهاتی نەوت و دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ ئاوێتەكردنی زیاتری پێكهاتەی سوننە لە پرۆسە سیاسییەكەدا. كێشەی دووەم پەیوەستە بەوەی هەر حكومەتێك لە بەغدادا باڵادەست بێت، ئەوا دەستڕۆیشتووییەكی زۆری نییە لە بەشەكانی دیكەی وڵاتەكەدا، هۆكارەكەش هەندێجار هەلومەرجە ئەمنیەكە و هەندێجاریش ئەوەیە دەسەڵاتدارە محەلییەكان رێگە بە كارێكی لەم چەشنە نادەن. بۆ نموونە ئێمە هەست دەكەین كە لەهەرێمی كوردستاندا ئەو خواستە هەیە كە خەڵكی ئەو هەرێمە هەوڵی بەدەستهێنانی ئاستێكی بەرزتر لە ئۆتۆنۆمی دەدەن و ئەمەش شتێكی سرووشتیە و هەموو لایەك تەفەهومی ئەم خواستەی كوردەكان دەكات، بەڵام لە لایەكی دیكەوە زۆرێك لە تیۆرزانەكانی دیموكراسی پێیانوایە سەركەوتنی دیموكراسی، یاخود سەركەوتنی دەسەڵاتی سیاسی لە نوێنەرایەتیكردنی راستەوخۆی خەڵكدا پێویست بەوە دەكات ئەو دەسەڵاتە توانای جێبەجێكردنی سیاسەت و بەرنامەكانی هەبێت لە تێكڕای بەشەكانی وڵاتەكەدا، كەواتە دیموكراسی لە عێراقدا بە دەست كێشەی راستەقینەوە دەناڵێنیت و تا ئێستاش روون نییە چ چارەسەرێك بۆ ئەم دۆخە دەدۆزرێتەوە و هەر لەم رووەشەوە گرژییەك دروست بووە لەنێوان خواستی كوردەكان بۆ بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی زیاتر و لەنێوان پێكهێنانی حكومەتێكی دیموكراتیدا كە بە كارایی ئەركەكانی خۆی ئەدا بكات)). كەواتە ئەو پسپۆرانە لەرەوشی سیاسیی عێراقدا هەموویان جەخت لەسەر چەند خاڵێك دەكەنەوە كە پرسی سیاسی لە عێراق و پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراقدا بەبارێكی نائاسایی تێدەپەڕێت، هەروەك پرۆفیسۆر كلاركیش راشكاوانە ئاماژەی پێكرد كە حكومەتی ئەمریكا لەم پرۆسەیەدا دەتواینێت رۆڵی خۆی بگێڕێت، بەڵام حكومەتێك بە گوشاری ئەمریكا دروست بێت، كێشەكانی عێراقی پێ چارەسەر ناكرێت.

كورد لە پرۆسە سیاسییە ئاڵۆزەكەی عێراقدا
لەگەڵ ئەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراق و پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت هەندێك چاودێر بەگەیشتنە بنبەست باسی لێوە دەكەن، بەڵام هەتا ئێستاش هەموو رایەكان لەسەر ئەوە كۆكن كە كورد لەم پرۆسەیەدا گرنگی خۆی هەیە و هەر لایەك حكومەت پێكبهێنێت پێویستی بە رۆڵی كورد دەبێت و بێ بوونی كورد حكومەتی پێ پێكنایەت، دوای سەردانەكەی جۆزیف بایدن بۆ عێراق و نزیكبوونەوەی مالیكی و عەللاوی لەیەكتری دەنگۆی ئەوە بڵاوبۆەوە بەوەی گوایە جۆزیف بایدن پێشنیاری ئەوەی خستۆتە روو كە هەردوو لیستی ئەلعراقیە و دەوڵەتی یاسا پۆستی سەرۆك وەزیران و سەرۆكایەتی كۆمار لە نێوخۆیاندا بەش بكەن و رێكەوتنێك لەنێوان عەللاوی و مالیكی ئیمزا بكرێت، بەڵام نووسینگەی سەرۆك كۆمار لەسەر زاری بەڕێز مام جەلالەوە ئەو هەواڵانەی بەدرۆ خستەوە كە جۆزیف بایدن هەوڵێكی لەو جۆرەی دابێت، بەپێچەوانەوە وەك نووسینگەی سەرۆك كۆمار لە زاری سەرۆك كۆمارەوە بڵاوی كردۆتەوە پارتی خۆشحاڵی خۆی وەك ئیدارەی ئەمریكا و تەواوی لایەنە عێراقییەكانی بە تاڵەبانی راگەیاندووە بەوەی ئەوان پێیان خۆشە مام جەلال بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید بكرێتەوە، هەموو ئەمانە پێكەوە ئاماژە بەوەدەكەن كە كورد رۆڵێكی گرنگ و یەكلاكەرەوەی دەبێت لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقدا، سەبارەت بە بایەخ و رۆڵی گرنگی لەم پرۆسەیەدا باڵیۆز ئیدوارد گونەیم بەم راپۆرتەی راگەیاند: ((لە راستیدا كوردەكان رۆڵێكی گرنگیان دەبێت و بەشداری كردنیشیان بایەخی خۆی هەیە، بە چەشنێك ناكرێت كوردەكان لە پرۆسەكە دووربخرێنەوە و دووریش ناخرێنەوە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە دەبێت حكومەتێكی هاوپەیمانی پێكبهێنرێت و كوردەكان رۆڵی گرنگیان دەبێت لە پرۆسەی بڕیارسازی و ناكرێت لە پرۆسەكە دووربخرێنەوە. هەروەها دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت كە بە تێپەڕبوونی كات دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا لە عێراقدا كەم دەبێتەوە، هەروەها ئێمە دەزانین كە هەمیشە ئەمریكا پشتگیری كوردی كردووە لە ماوەی دەیەی رابردوودا، هەر لەم رووەشەوە ئەمریكا پێیوایە كوردەكان گەمەكارێكی گرنگن لە عێراقدا. ئاگادارم كە جیاوازی و ناكۆكی هەیە لە نێوان لایەنەكان لەسەر كێشەكانی كورد و پێموایە دەكرێت بەهۆی گفتوگۆوە چارەسەر بكرێن كە ئەو كاتەش بە باشترین شێوە چارەسەر دەكرێن كە كوردەكان بەشێك بن لە حكومەت، ئەمەش بڕیارێكی ناوخۆییە نەك دەرەكی)). هەر سەبارەت بە رۆڵی كورد لە پرۆسەكە و هاتنە ناوەوەی ئەمریكا بۆ پێكهێنانی حكومەت دیپلۆماتكاری ئەمریكی ولیام كوانت كە لەسەردەمی ئیدارەی كارتەردا ئەندامی شاندی دانوستاندنی رێككەوتنی كامب دەیڤید بووە، بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: ((پێموایە بایدن بۆ ئەوە نەهاتووە وردەكارییەكانی چۆنیەتی پێكهێنانی حكومەت بۆ عێراقییەكان روون بكاتەوە، بەڵكو بایدن و ئەو كەسایەتی و شاندانەی دیكەی ئەمریكا كە هاتوونەتە عێراق، بۆ ئەوە هاتوون ئەو راستیە بۆ عێراقییەكان بخەنەڕوو كە نەگەیشتنیان بە رێككەوتن و ئیجماعێك لەسەر چۆنیەتی پێكهێنانی حكومەت هۆكاری خراپبوون و ئاڵۆزبوونی دۆخە ئەمنیەكەیە و لەم رووەوە دەیانەوێت لایەنە عێراقییەكان لێكنزیكەنەوە، ئەمەش بە ئامانجی ئەوەی ئەمریكا بتوانێت هەنگاو بە هەنگاو هێزەكانی بكشێنێتەوە و بە چەشنی رابردوو خۆی لە كاروبارە ناوخۆییەكانی عێراقەوە نەگلێنێت. هەر لەم رووەشەوە گرنگ نییە بەلای ئەمریكا عەللاوی پۆستی سەرۆك وەزیران بەدەست دەهێنێت یاخود مالیكی، جەلال تاڵەبانی دەبێتە سەرۆك كۆمار یان كەسێكی دیكە، گرنگ ئەوەیە حكومەتێك پێكبهێنرێت و دۆخێك بێتەئاراوە كە ئەمریكا بتوانێت بەرپرسیارانە ئەركە سیاسی و ئەمنییەكان بۆ عێراقییەكان بگوازێتەوە، كەواتە هەروەك لەسەرەتاشدا ئاماژەم پێكرد، بایدن بۆ ئەوە نەهاتووە پشتگیری لە پاڵێوراوێكی دیاریكراو بكات بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، هەروەها ئەمریكا ناتوانێت كێشەكانی عێراق چارەسەربكات، ئەمە بەرسیارێتیەكە دەكەوێتە ئەستۆی خۆتان، دواتر دەبێت ئێمە ئەو راستیە بزانین كە زۆرینەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رووبەڕووی كێشەی پێكهێنانی حكومەتێكی كارا بوونەتەوە، مەبەستم ئەوەیە ئێمە خوازیاری ئەوەین لە عێراقدا حكومەتێكی كارا و دیموكراتی بێتەئاراوە، بەڵام ئەگەر بە راشكاوی بدوێم، ئەوا ئێمە پێشبینی ناكەین عێراق زۆر جیاوازتر بێت لە وڵاتەكانی دیكەی ناوچەكە كە حكومەتەكانیان گەندەڵ و ناكاران و سەروەتی وڵاتەكە بەهەدەر دەدەن. دووبارە جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە هەڵەیە پێتان وابێت ئەمریكا دەتوانێت كێشەكانتان بۆ چارەسەر بكات.. سەبارەت بە رۆڵی كوردیش لەم پرۆسەیەدا، هیوادارم كوردەكان رۆڵیان هەبێت لە چارەسەركردنی كێشەكانی عێراقدا، بەڵام ئێمە دەبێت ئەگەرەكانی دیكەش لەبەرچاوبگرین، بۆ نموونە ئەگەر هەردوو لیستەكەی ئەیاد عەللاوی و نوری مالیكی بگەنە رێككەوتنێك لەنێو خۆیاندا، ئەوا پێویستیان بە هاوپەیمانێتی كردن لەگەڵ كوردەكاندا نییە بۆ پێكهێنانی حكومەت، بە پێچەوانەوە ئەگەر هەوڵەكانی گەیشتنیان بە رێككەوتن شكست بهێنێت، ئەوا ئەو كاتە پەنا بۆ هاوپەیمانێتیكردن لەگەڵ كوردەكاندا دەبەن. مەبەستم ئەوەیە كوردەكان یەكێكن لە گرووپە گرنگەكانی عێراق، بەڵام ئەوان تەنیا گرووپی گرنگی وڵاتەكە نین)). ئەم بۆچوونەی ولیام كوانت كە تاراددەیەك جۆرە رەشبینیەكی پێوە دیارە، بەڵام ناشتوانرێت وەك یەكێك لە ئەگەرە چاوەڕوانكراوەكان سەیر نەكرێت، لەبەرامبەردا پرۆفیسۆر جەی رانسۆم كلارك سەبارەت بەهەمان پرس و رۆڵی كورد لە پرۆسەكەدا، بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە خستەڕوو: ((ئەگەر بە راشكاوی بدوێم، نازانم تێڕوانین و تێگەیشتنی ئیدارەی ئەمریكا بۆ كوردەكان و بۆ رۆڵی كوردەكان هەمان ئەو تێڕوانین و تێگەیشتنەیە كە من هەمە لە بەرامبەر كوردەكاندا، كە من باوەڕم وایە كوردەكان دەتوانن رۆڵی یارمەتیدەر ببینن لە پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقدا، هەروەها ئەوان لە ماوەی ساڵانی رابردوودا دۆستی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بوونە، راستە مێژووییەكی پڕ لە هەوراز و نشێو هەیە لە نێوان ئەمریكا و كوردەكاندا كە هەندێ جار ئەمریكا پشتگیری كوردەكانی كردووە كاتێك ئەم پشتگیریەكردنە لە بەرژەوەندی ئەمریكادا بووبێت و كاتێك لە بەرژەوەندیشیدا نەبووە، پشتی تێكردوون. لەگەڵ ئەوەشدا نیشانە و ئاماژەگەلێكی كەم دەبینم كە ئەمریكا وەك پێویست ئەم رۆڵەی كوردەكانی لەبەرچاوگرتبێت، بەڵكو پێدەچێت پتر تەركیز و كۆششی خۆی بۆ كێشە و گرفتەكانی نێوان شیعە و سوننەكان تەرخان كردبێت. لەم چوارچێوەیەدا كوردەكان رۆڵێكی زۆر گرنگیان هەیە لەم پرۆسەیەدا، لەگەڵ ئەوەشدا باوەڕم وایە كێشەكە ئەوەیە نە سوننە و نە شیعەكانیش ئامادەی ئەوەیان تێدانییە لەسەر بنەمای سازشكردن سیاسەت بكەن، چونكە لە جەوهەردا سیاسەت بریتییە لە گەیشتن بە رێككەوتن لەسەر بنەمای سازشكردن لە نێوان ئەو لایەنانەی هەر لە بنەڕەتدا ناكۆك بە یەك و جیاوازن. مەبەستم ئەوەیە تا ئێستا شیعە و سوننەكان ئامادەنین لەسەر ئەم بنەمایە بگەنە رێككەوتنێك لەگەڵ كوردەكاندا. باوەڕم وایە لە سەروبەندی ئەو گفتوگۆیانەی بەڕێوەدەچن، كوردەكان دەتوانن رۆڵێكی مەركەزیان هەبێت بە مەرجێك شیعە و سوننەكان ئامادەییان تێدابێت بۆ ئەوەی هاوكاریان لەگەڵ بكەن، كوردەكان دەتوانن لەم پرۆسەیەدا دەستكەوتی گەورە بەدەست بهێنن، لە هەمان كاتدا ئەوان ترسی ئەوەشیان هەیە دەستكەوتی گەورە لە دەستیان بدەن. هەر لەم رووەوە باوەڕم وایە كوردەكان دەتوانن كارێكی گەورە ئەنجام بدەن، ئەگەر لایەنەكانی دیكە هاوكاریان لەگەڵدا بكەن)).

داهاتووی عێراق و
پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت
لە دووماهی ئەم راپۆرتە پرسیارێكی هاوبەشمان ئاراستەی ئەو چوار بەڕێزە كرد كە لەم راپۆرتە هاوكاریان كردووین و لێمان پرسین ئایا داهاتووی پرۆسەی سیاسی عێراق چۆن دەبینن و تاچەند بە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق گەشبینن، ئەوان بەمجۆرە سەبارەت بەم پرسە رای خۆیان بۆ ئەم راپۆرتە دەربڕی:
• باڵیۆز ئیداوارد گونەیم: لە نیگەرانی ئێوە تێدەگەم، هەروەها ئەم نیگەرانیە لای زۆرێك لە سیاسییەكانی ئەمریكاشدا هەستی پێدەكرێ كە بایەخ بەوە دەدەن پێوەندییەكانی داهاتووی عێراق و ئەمریكا چۆن بێت. باوەڕم وایە لەبەر ئەوەی حاڵی حازر لە عێراقدا حكومەتی نوێ پێكنەهێنراوە، ئەوا ئەمریكا ناتوانێت لەگەڵ بەرپرسانی عێراقدا لە بارەی ئەم پرسەوە گفتوگۆ بكات. ئەوەی پێوەندی بە هەڵبژاردنەكانی ئەمریكاوە هەبێت، ئەوا لە راستیدا ئەمە هۆكارێكی باڵادەست نییە لەم رووەوە، بەڵكو كێشە و پرسی دیكەش هەن، وەك دۆخی ئابووری ناوخۆیی، شەڕی ئەفغانستان و نەوتی كەنداو تاد. هەروەها ئیدارەی ئەمریكا و سەرۆك ئۆباما پێداگیری دەكەن لەسەر كشاندنەوەی هێزەكان بەو شێوەیەی كە بەڵێنی بە خەڵكی ئەمریكا داوە، بەڵام هیچ كەسێك لە ئەمریكا داوای ئەوە ناكات دەست لە عێراق هەڵبگرین، بەڵكو باوەڕیان وایە ئەمریكا ئیلتیزام و بەرژەوەندی زیندووی هەیە لە عێراقدا، كەواتە ئێمە دەمانەوێت لە عێراقدا بمێننیەوە وەك شەریكێك بۆ ئەو وڵاتە، جا ئەو بوونە لە كوردستاندا بێت یان لە باشووری وڵاتەكە.
• ولیام كوانت: نابێت كوردەكان هیواكانی خۆیان لەسەر ئەوە هەڵچنن كە لەنێو گرووپەكانی دیكەی عێراقدا ئەمریكا مامەڵەیەكی باشتریان لەگەڵدا دەكات، لێرەدا مەبەستم ئەوەیە ئەگەر كوردەكان پێیانوایە پێوەندی تایبەتی ئەوان زەمانەتێكە بۆ ئەوەی هەموو كاتێك كاریگەری ئەمریكا بۆ بەدەستهێنانی بەرژەوەندییەكانیان بەكاربهێنن، ئەوا حساباتێكی هەڵە دەكەن، بەڵكو دەبێت لەسەر ئەساسی پێوەندییەكانیان لەگەڵ گرووپەكانی دیكەی عێراقدا بڕیار لە داهاتووی خۆیان بدەن. پێموایە یەكێتی عێراق پارێزراو دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئێوە رووبەڕووی تەحەددی راستەقینە بوونەتەوە، ئێوە رووبەڕووی كێشە سیاسییە كەڵەكەبووەكان و ئاسەوارەكانی پەنابردنە بەر توندوتیژی بوونەتەوە، كە چارەسەركردنی ئەم كێشانەش پێویستی بە سازشی سیاسی و بەبوونی سەركردەگەلێكی بەهێزە، چونكە لە كۆتاییدا هەر دەبێت خۆتان بەرپرسیارێتی چارەسەركردنی كێشەكانتان بگرنەئەستۆ و ناتوانن لەم رووەوە ئۆباڵی كێشەكانتان بخەنە ئەستۆی هێزە دەرەكیەكان.
• رانسۆم كلارك: ئەوەی پێوەندی بە گەشبینی منەوە هەبێت بە داهاتووی ئەو وڵاتە، ئەوا سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێم كە لە ساڵی 2003دا باوەڕم وانەبوو هێرشكڕدنە سەر عێراق خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەكات، ئەگەرچی رەنگە لابردنی دیكتاتۆرێك لە بەرژەوەندی عێراقییەكاندا بووبێت، بۆ نموونە كوردەكان سوودێكی زۆریان لەم رووەوە وەرگرت، بەهەرحاڵ زۆر گەشبین نیم بە پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانی، بە تایبەتی تا ئەو كاتەی هەموو لایەنە عێراقییەكان نەگەنە ئەو قەناعەتەی كە ئەمە لە بەرژەوەندی ئەوان و تێكڕای خەڵكی وڵاتەكەیاندایە. هەروەها ئەوەی پێوەندی بە كوردەكانەوە هەبێت، ئەوا ئەگەر من لە جێی سەركردە كوردەكان بومایە، زۆر نیگەران دەبووم لە داهاتووی هەرێمەكە و خەڵكی هەرێمەكە، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە هێنانەئارای حكومەتێكی بەهێزەوە لە بەغدا، ئەمە شیكردنەوەیەكی گشتیە، بەڵام پێموایە زۆر وردیشە.
• دەیڤید واڵاندەر: لەو باوەڕدانیم حكومەتی مەركەزی لە عێراقدا بتوانێت مومارەسەی دەستڕۆیشتووییەكی زۆر بكات لە هەرێمی كوردستاندا، هەروەها تا ئەو كاتەی كوردستان لەسەر گرتنەبەری رێگەی دیموكراسی و بازاڕی ئازاد بەردەوام بێت، ئەوا هیچ هەڕەشەیەكی لەسەرنابێت، رەنگە تاقە كێشەیەك لەم رووەوە بریتی بێت لە ئەگەری سەرهەڵدانی ناكۆكییەك كە تێیدا پەنا بۆ توندوتیژی ببردرێت لەنێوان حكومەتی مەركەزی و هەرێمی كوردستاندا كە ئەو ناكۆكییەش لە ململانێ لەسەر ناوچەی كێشە لەسەرەكان و چۆنیەتی دابەشەكردنی داهاتی نەوتەوە سەرچاوە بگرێت كە ئومێدەوارم ئەمە روونەدات.