دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت پرۆسە سیاسییەكە ئاڵۆز دەكات

نزیكەی چوار مانگ بەسەر هەڵبژاردنەكانی ئاداری رابردوو تێدەپەڕێت، هەتا ئێستا پەرلەمانی عێراق بەبێ ئامادەبوونی سەرۆك كۆمار یەك كۆبوونەوەی بۆ سوێندخواردنی ئەندامەكانی گرێداوە بەبێ ئەوەی تەنانەت سەرۆكی پەرلەمانیش دیاری كرابێت، ئەمەش واتە ئێستا پەرلەمانی تازە بێ سەرۆكە و حكومەتی كاری رۆژانەی د.مالكی-ش بەبێ پەرلەمان بۆ خۆی تەنیا دەسەڵاتە لە عێراقدا، ئەمە بێجگە لەوەی وەك پرۆفیسۆر سكۆت كارپێنتەر تۆژەری باڵا لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك دەڵێت ئەمە مەترسیەكە و خۆی لەخۆیدا بۆشاییەكی دەستووری دروست دەكات، لەبەر ئەوەی دەستووری عێراق دەسەڵاتی حكومەتی كاری رۆژانەی دیاری نەكردووە و لەم ماوەیەدا چەند درێژە بكێشێت حكومەتی ماوە بەسەرچوو دەتوانێت سوود لەو بۆشاییە وەربگرێت و دەتوانێت دەسەڵاتە دەستووریەكەی بە خراپ بەكاربهێنێت، لەهەمانكاتدا مەترسی هەڵكشانی خواستی پاوانخوازیش سەرهەڵدەدات، بۆیە ئەو چاودێرانە پێیانوایە چەند ماوەی پێكهێنانی حكومەت درێژە بكێشێت، هێندە بارودۆخەكە بەرەو خراپتر دەچێت، پرۆفیسۆر كینس پۆلاكیش بەڕێوەبەری سەنتەری سابان لە ئامۆژگای برۆكینگز و تایبەتمەند لەسەر بارودۆخی عێراق، لە رۆژی 5ی نیسانی 2010 واتە تەنیا 28 رۆژ دوای ئەنجامدانی هەڵبژادنەكانی مارتی رابردوو لە گۆڤاری ناشناڵ ئینترێست بە ناونیشانی (عێراق هاوینێكی درێژ و گەرم - Iraq’s Long، Hot Summer) راشكاوانە ئاماژەی بەوە كردووە كە حكومەتی داهاتووی عێراق بە ئاسانی پێكنایەت و عێراقییەكان پاش ئەوەی لە ململانێ و وتووێژ ماندوو دەبن و ناگەنە هیچ رێككەوتنێك لە كۆتایی مانگی حوزەیران، ئەمریكا دێتە ناو پرۆسەكە، هەتا ئێرە قسەكانی پۆلاك راست دەرچوون و ئەوە دەگەینە كۆتایی مانگی حوزەیران هێشتا نەتوانراوە نە سەرۆكی كۆمار نە سەرۆكی حكومەت، نە سەرۆكی پەرلەمان دیاریبكرێت، لەم روانگەیەوە وادەی دیاریكراوی پۆلاك بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق كۆتایی مانگی ئاب و سەرەتایی ئەیلوولە، بەڵام ئەم بەروارەی گرێداوەتەوە بە وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاوە لە مانگی ئابی دادێ و ئەو پێیوایە مەسەلەی درەنگ پێكهێنانی حكومەت هەم عێراق رووبەڕووی مەترسی دەكاتەوە و هەمیش ئیدارەی ئۆباما، لەبەر ئەوەی دواكەوتنی كشانەوەی بەشی یەكەمی هێزەكانی ئەمریكا دەبێتە هۆكاری ئەوەی رووبەڕووی رەخنەی توندی دیموكراتەكان ببێتەوە كە بۆ ئەو بەڵێنانە وەفادار نەبووە كە لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا بە گەلی ئەمریكای داوە، ئەگەر هێزەكانیش بكێشێتەوە و بارودۆخی عێراق ئالۆزتر بێت و نەتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت، ئەوا رووبەڕووی رەخنەی توندی كۆمارییەكان دەبێتەوە و ئەوانیش رەخنەی ئەوەی لێدەگرن كە شەڕێكی سەركەوتوویان تەسلیمی ئۆباما كرد، بەڵام ئۆباما نەیتوانی بەڕێوەی بەرێت و شەڕەكەی دۆڕاند، كەواتە ئەگەر پێكهێنانی حكومەتی عێراق بكەوێتە دوای مانگی ئابی دادێ، ئیدارەی ئۆباما هێزەكانی بكێشێتەوە یان نە، رووبەڕووی دووجۆر رەخنەی جیاواز لەلایەن دیموكراتی و كۆمارییەكان دەبنەوە، ئەوانەی لەو روانگەیەوە سەیری سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا دەكەن، بەوەی كێشەكە لەوە گەورەترە لەسەر ئاستی ناوخۆ یان ئاستی كۆماری و دیموكراتییەكان هەڵبسەنگێنرێت، مەسەلەكە بەو ئاراستەیە دەخوێننەوە، گرنگ نییە ئیدارەی ئۆباما رووبەڕووی رەخنە دەبێتەوە یان نە،، بەڵكو ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە حكومەتێكی ئەوتۆ لە عێراقدا پێكبهێنرێت كە بتوانێت كێشەكانی ئێستای عێراق چارەسەربكات و هەروەها بتوانێت دەستووری عێراق جێبەجێ بكات و عێراق بەرەو سەركەوتن بەرێت، نەك بەرەو هەڵكشانی توندوتیژی و شەڕی ناوخۆیی، بۆ ئەمەش ئەو چاودێرانە بەوجۆرە رێنمایی ئیدارەی ئۆباما دەكەن ئەگەر لە پێناوی ئەوەی تەنیا لە عێراقدا حكومەت پیكبهێرێت و دوای ئەوە بانگێشەی ئەوە بكرێت كە عێراق خاوەنی حكومەتی خۆیەتی و سەروەریی بۆ گەڕاوەتەوە، ئەوا ئەوجۆرە حكومەتانە كێشەكانی عێراق چارەسەرناكات و پێشی چارەسەر ناكرێت، بۆیە لەبری ئەوەی ئەمریكا گوشار بخاتە سەر لایەنەكان بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی حكومەتێكی نیشتمانی هەموو لایەنەكان كۆبكاتەوە، باشترە رێگە بە عێراقییەكان بدرێت ماوەیەكی زیاتر وتووێژ بكەن بۆ ئەوەی حكومەتێك پێكبهێنن كە توانای ئەوەی هەبێت كێشەكانی عێراق چارەسەر بكات.

زەحمەتە هیچ حكومەتێك بتوانێت هەموو كێشەكانی عێراق چارەسەر بكات
زۆرجار كە باسی كێشەكانی عێراق دەكرێت، زۆر لە چاودێرانی سیاسیی بە تایبەتی ئەوانە بە شیوەیەكی قووڵ شارەزای پێكهاتە ئیتنی و ئایینی و نەتەوەییەكانی عێراق و كاریگەری هێزە دەركییەكان نین لەسەر پێكهاتەكانی عێراق، سەبارەت بەكێشەكانی عێراق بە بۆچوونی تیۆری چارەسەر بۆ كێشەكان دەدۆزنەوە، لەساڵی 2008 كاتێك بۆ یەكەمین جار لەگەڵ پرۆفیسۆر جودیس یاف شرۆڤەكاری دەزگای هەواڵگری ئەمریكا لەسەر بارودۆخی عێراق لە ساڵی 1991-2003 و تۆژەر لەزانكۆی بەرگری نیشتمانی ئەمریكا، قسەمانكردو وەك گۆڤاری گوڵان دیمانەیەكی تایبەتمان لەگەڵ ئەنجامدا، خاتوو یاف پێیوابوو باشترین رێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق ئەوەیە كە حكومەتی ناوەند لە بەغدا حكومەتێكی سەنترالی بەهێز بێت بۆ ئەوەی بتوانێت ئاسایش دابینبكات و كێشەكان چارەسەر بكات، ئێمە لە دیمانەی یەكەمماندا هەوڵماندا ئەوە بۆ خاتوو یاف روونبەكەینەوە كە كێشەكانی عێراق لەسەرەتای دروستبوونیەوە تائێستا هۆكارەكەی ئەوەبووە كە حكومەتی ناوەندی بەغدا حكومەتێكی سەنترالی بەهێز و عەسكەرتاری سەركوتكار بووە، بەڵام ئەو پسپۆرە هەر جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە هۆكاری كێشەكانی عێراق ئەوەیە حكومەتی ناوەندی بەغدا حكومەتێكی مەركەزی بەهێز نییە، بەڵام لە ساڵی 2009 جارێكی دیكەش دیمانەمان لەگەڵ كرد، هەستمانكرد ئەمجارەیان رایەكانی هەندێك گۆڕاون لەبەر ئەوەی ئەویش هەستی كردبوو كە كێشەكانی عێراق لەوە ئاڵۆزترە كە ئەو بەڕێزە بیری لێكردبۆوە، بەڵام پرۆفیسۆر ئەنتۆنی داماتۆ كە راوێژكاری یاسایی بووە بۆ دەوڵەتی كۆسۆڤۆ، پاش ئیمزاكردنی رێككەوتنی ئەمنی نێوان حكومەتی ئەمریكاو حكومەتی عێراق، وتارێكی بڵاوكردەوە كە پێویستە ئیدارەی ئەمریكا لەو كاتەی بیر لەكشانەوەی هێزەكانی دەكاتەوە لە عێراق، حسابێكی ورد بۆ هەرێمی كوردستانی عێراق بكات، داماتۆ پێشنیاری ئەوەی كردبوو بۆ ئەخلاقی ئەمریكا جوان نییە كوردستان بێ پشت و پەنا بەجێبهیڵێت، بۆیە گرنگە پێش ئەوەی هێزەكان بكێشێتەوە گرنگە هەوڵبدرێت كە هەرێمی كوردستان وەك دەوڵەت بناسرێت، ئێمە لە مانگی 12ی 2009 وەك بەدواداچوونێك لەسەر ئەو پێشنیارەی پرۆفیسۆر داماتۆ پێوەندیمان پێوەكرد و دیمانەیەكی تایبەتمان لەگەڵدا سازكرد، داماتۆ لەو دیمانە تایبەتەی گوڵاندا راشكاوانە ئاماژەی بەوەكردبوو كە نابێت دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا پشت بەكەس ببەستن و نابێت بەكەمتر لە دەوڵەتی سەربەخۆ رازی بن، پێویستە لە ئێستا زەمینەی یاسایی بۆ دروستكردنی دەوڵەت بڕەخسێنن، هەروەها پێی وتین: ((جیابوونەوە بڕیارێك نییە لە بۆشاییدا بدرێت، جیابوونەوە و سەربەخۆیی ئامادەكاری دەوێت بۆ ئەوەی بتوانن لە چەند ساڵی داهاتوودا ئەم ئامانجە بهێننەدی)). هەروەها پێمان وت بەڵام ئێمە وەك كورد ترسی ئەوەمان هەیە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دژمان رابووەستێت، بەڵام راوێژكاری یاسایی دەوڵەتی كۆسۆڤۆ بەمجۆرە وەڵامی داینەوە: ((پێموایە جیهان پێشوازی لە بڕیاری سەربەخۆیی كوردستان دەكات، لەبەر ئەوەی كوردستان رواڵەتەكانی دەوڵەتێكی بەهێزی لەخۆگرتووە. كە خەڵكەكەی هەمان خەلفیەتیان هەیە، پێموایە پێشوازی لێدەكەن لەبەر ئەوەی مامەڵەكردن لەگەڵ دەوڵەتێكدا ئاسانترە لە چوار ناوچەی ئۆتۆنۆمی كە هەڵوێست و تێڕوانینی جیاوازیان هەیە)). گەڕانەوە بۆ ئەم باكگراوندە پێوەندی بە خودی ئەنتۆنی داماتۆوە هەیە كە جارێكی دیكە و لە رۆژی 22/6/2010 و سەبارەت بەپێگەی كورد دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا پرسیارمان لێكردەوە، پرۆفیسۆر داماتۆ ئەمجارەشیان جەختی لەسەر ئەو هەڵوێستانەی خۆی كردەوە كە پێشتر لە دیمانەكەی مانگی 12ی 2009 بە گوڵانی راگەیاندبوو بەمجۆرە وەڵامەكەی بۆ گوڵان ناردبۆەوە: ((مایەی شەڕفەمەندی و خۆشحاڵییە كە بۆ جارێكی دیكە چاوپێكەوتنم لەگەڵدا دەكرێت بۆ گۆڤاری گوڵان.

دواچاوپێكەوتنم بۆ گۆڤاری گوڵان لە مانگی دیسەمبەری ساڵی 2009 بوو.
تاكو ئەمڕۆش لەسەر ئەو بۆچوونەم ماوم كاتێك هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراق دەكشێنەوە كوردستان لە بارودۆخێكی ترسناكدا دەبێت، تاكە پاراستن كە لەلایەنی عێراقییەكانەوە بۆ كوردەكان دەمێنێتەوە تەنیا دەستووری نوێی عێراق-دەبێت. بەهەرحاڵ، پێموایە تاكو دەستوورەكە بەشێوەیەكی ئاسایی پەسەند دەكرێت، چەندین ساڵ تێدەپەڕێت. لەو چەند ساڵەدا ئەگەری ئەوە هەیە لە چەندین گۆشەوە هێرش بكرێتە سەر دەستوورەكە و پێداچوونەوەی لەسەر ئەنجامبدرێت بۆئەوەی لەگەڵ «داخوازییە بێكۆتاییەكانی» بارودۆخە سیاسییەكاندا بگونجێت.

هەرچەندە بەندەكانی دەستووری عێراقی پارێزگاری لە پاراستنی سەربەخۆیی كوردەكان دەكات، بەڵام هەرگیز باوەڕناكەم ئەو جۆرە پارێزگاریكردنە رووبدات.
بێگومان بەڕێز «بارزانی» رۆڵێكی گرنگ لەبواری دیپلۆماتی دەگێڕێت. بەڵام بەڕای من، بە تەنیا هەوڵی دیپلۆماتی ناتوانێت هێزێكی سەربازی ببەزێنێت. ئەگەر كوردستان دەیەوێ خاوەندارێتی لەسەر سامانە سرووشتییەكانی خاكەكەی وەدەست بێنێت، ئەوا پێویستە لەسەری كاری زیاتر ئەنجامبدات لەوەی كە ئێستا دەیكات.
ئێستا عێراق دەستی كردووە بانگەشەی دەستوورییانە بۆ بە نشتیمانكردنی هەموو سامانە نەوتییەكانی ژێر خاكی كوردستان بەو بیانوەی كە ئەو كارە هەموو هاوڵاتییە عێراقییەكان سوودمەند دەبێت بە كوردەكانیشەوە و نەك تەنیا سوودەكان لە فرۆشتنی نەوت تەنیا بۆ كوردەكان بێت. لەوانەیە ئەم شتەش ببێت بە مایەی زامنكردنی تەواوی ناوچەكەتان بۆ عێراق. ئامۆژكاریم بۆ كوردستان ئەوەیە كە ئەو هەنگاوانە لەبەرچاوبگرن كە لە چاوپێكەوتنەكەم بۆ گۆڤاری گوڵان لە دیسەمبەری ساڵی 2009دا ئاماژەم پێیان كردبوو)). كەواتە ئەم پەرۆشیەی پرۆفیسۆر داماتۆ بۆ داهاتووی هەرێمی كوردستان لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە شاندی فراكسیۆنی كوردستان بەنیازە بۆ وتووێژەكانی داهاتوو لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان بیكاتە خاڵی سەرەكی و دەستپێك بۆ بەشداربوون لەحكومەتی داهاتوودا، ئەو خاڵە سەرەكییەش پابەندبوون و جێبەجێكردنی دەستووری عێراقە، كە داماتۆش وای دەبینێ تەنیا زامنە بۆ پاراستنی دەسكەوتەكانی هەرێمی كوردستان و چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدادا، بەڵام ئەوەی داماتۆ وەك پسپۆرێكی یاسای نێودەوڵەتی گومانی دەخاتە سەر ئەوە ئەو دەستوورە بە ئاسانی جێبەجێ ناكرێت و چەند ساڵێكی دەوێت هەتا هەموو لایەنەكان پەسەندی دەكەن و پابەندبوونی خۆیان بەجێبەجێكردنیەوە پیشاندەدەن.

ئەو مەترسیانەی بۆ ئێستای عێراق مەزندە دەكرێن
ئەگەر پرۆسەی سیاسی عێراق سەركەتوو نەبێت و عێراقییەكان نەتوانن حكومەتێك پێكبێنن كە لەئاستی ئێستای كێشەكانی عێراق بێت و ئەمریكاش ناچار بێت هێزەكانی لەوادەی خۆی بكشێنێتەوە، ئەوا هیچ گومانی تێدا نییە ئەگەری روودانی هەموو مەترسییەك و هەڵكشانی توندوتیژی و شەڕی ناوخۆش دووبارە ببێتەوە، ئێمە بۆ زیاتر بەدواداچوونی ئەم پرسە پێوەندیمان بە چەندین پسپۆر و چاودێر لەسەر بارودۆخی عێراق كردووە و رای ئەوانمان بۆ ئەم راپۆرتە وەرگرتووە، سەرەتا لە باڵیۆز موختار لەمانی باڵیۆزی پێشووی شانشینی مەغریبمان لە عێراق پرسی ئایا تاچەند پرۆسەی سیاسی عێراق كەتۆتە مەترسیەوە، باڵیۆز لەمانی بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: ((بە دڵنیاییەوە پرۆسەی سیاسیی عێراق ئێستا لەمەترسیدایە، لەبەر ئەوەی لە رابرودا و ئێستاشی لەگەڵدا بێت پرۆسە سیاسییەكە لە دۆخێكی لەرزۆكدا بووە، ئەمەش لەبەر چەند هۆكارێك، لە سەرووی هەموویانەوە نەبوونی رێسایەك كە لایەنە سیاسییەكان پێوەی پابەند بن، بۆ نموونە تا ئێستا هیچ لایەنێك بەرگەی ئەوە ناگرێت خۆی لە دەرەوەی دەسەڵاتدا ببینێتەوە، هەروەها پێكهاتەكانی وڵاتەكە متمانەیان بە یەكتری نییە و ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە سەقفی داواكاریەكانیان زۆر بەرزە، كە بۆتە هۆی زیادبوونی كێشەكان نەك چارەسەركردنیان. لە لایەكی دیكەوە لە هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەدا دەركەوت كە هێشتا ئەوە لە ئارادایە سوننەكان دەنگ بە لیستە سوننیەكان و شیعەكان بە لایەنە شیعەكان و كوردەكانیش متمانە بە لایەنە كوردییەكان دەكەن و هیچ لایەنێك نەیتوانی بەرنامەیەكی نیشتمانی بخاتەڕوو كە دەنگی ئەم سێ پێكهاتەیە بۆ خۆی مسۆگەر بكات. كەواتە پرۆسە سیاسییەكە لە دۆخێكی لەرزۆكدایە و كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش ئەو كێشانە زیاد دەكات، لەبەر ئەوە باوەڕم وایە هێشتا ئەمریكا بەرپرسیارێتی لە ئەستۆیە و لە راستیدا ئەگەر هاتوو پرۆسەی كشاندنەوەی هێزەكانیشی تەواو كرد، دەبێت لە رووی سیاسییەوە پاڵپشتی لە عێراقییەكان بكات بۆ ئەوەی لەو دۆخە رزگار بن، ئەگەر نا دووبارە هێرشە تیرۆریستییەكان دەست پێدەكەنەوە و ئێمەش دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت كە عێراق وڵاتێكی گرنگ و گەورەی ناوچەكەیە و ناسەقامگیربوونی دەبێتەهۆی ئەوەی هەموو لایەك باجێكی گەورەی بۆ بدەن.. بۆیە هەمووكات لەبارودۆخێكی لەو جۆرەدا مەترسی سەرهەڵدانی توندوتیژی دێتە ئاراوە، بەڵام ئەوەی پێوەندی بە پێكهێنانی حكومەتەوە هەبێت، ئەوا ئەگەر بۆ رووداوەكانی هەڵبژاردنی پێشوو بگەڕێینەوە، ئەوا ئەو راستیە بەدی دەكەین كە ئەو كاتە باڵیۆز خەلیلزدا رۆڵێكی گەورەی بینی لە لێكنزیككردنەوەی لایەنەكان لە یەكتری، بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا لایەنەكان یەكەمجار روویان كردە تەهران، كەواتە ئێستا ئێران رۆڵێكی زیاتر دەبینێت لەم رووەوە. لە لایەكی دیكەوە پەنابردنی لایەنە عێراقییەكان بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتی لەگەڵ هێزە دەرەكیەكاندا لە دژی لایەنە ناوخۆییەكانی دیكە هەڵەیەكی گەورەیە و دەبێتە هۆی زیادبوونی كێشەكان نەك چارەسەركردنیان)).

هەر سەبارەت بەهەمان پرس و لە ئەگەری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا تاچەند عێراق رووبەڕووی مەترسی دەبێتەوە، پرۆفیسۆر باكەر سپرینگ گەورە تۆژەری هێرتاج فاوەندەیشن و پسپۆر لە ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكا و سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتەی گوڵان دەربڕی: ( هیچ گومانم نییە لەوەی پرۆسەی سیاسی عێراق تاراددەیەكی زۆر لەبەردەم مەترسییەكی گەورە دابێ، ئەمەش شتێكی نوێ نییە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی بارودۆخەكە بە ئەنجامێكی نەخوازراو بگات؟ لە راستیدا ئەمە دەوەستێتەسەر مرونەتی ئیدارەی ئەمریكا، مرونەت نواندن نەك هەر تەنیا لە پرۆسەی كشاندنەوەی هێزەكان، بەڵام لە تێكڕای ئەو سیاسەتە ئەمنیەی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی لە عێراقدا لەسەر بنەمای هەلومەرجی ئەو وڵاتە گرتویانەتەبەر، لەم روانگەیەوە پێموایە دەبێت ئیدارەی ئەمریكا نەرمی بنوێنێت. مەسەلەی روودانی توندوتیژی و شەڕی ناوخۆش ئەگەرێكی دیكەیە و ئەنجامێكی گریمانكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا روودانی بە دوور نازانرێت، لەم روانگەیەوە پێموایە پێویستە هەمیشە پرۆسەی كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا پابەند بێت بە هەلومەرجی ئەو وڵاتەوە، ئەمە ئەگەرچی بەرپرسیارێتی سەرەكی پاراستنی دۆخی ئاسایش لە عێراقدا لە ئەستۆی خەڵكی وڵاتەكە خۆیاندایە و ئەگەر ئەوان ئەم بەرپرسیارێتیە وەك پێویست نەگرنە ئەستۆ، ئەوا هیچ هاوكاری و یارمەتییەكی دەرەكی ناتوانێت ئاسایش و ئارامی بۆ عێراق بگەڕێنێتەوە. ئومێدی من ئەوەیە عێراق دووچاری هەمان تەنگژە و هەلومەرجی لوبنان نەبێت كە لە لوبناندا لایەنەكان بەرژەوەندییە تایبەتی و كورت مەوداكانی خۆیان دەخەنە سەرووی بەرژەوەندی پێكهێنانی ناسنامەیەكی سیاسی بەهێز و هێنانەدی لوبنانێكی یەكگرتوو، هەرچەندە باوەڕم وایە عێراق بە هەمان چارەنووس ناگات، لەبەر ئەوەی خەڵكەكەی پابەندبوونێكی زیاتریان هەیە بە پاراستنی سەروەریی وڵاتەكەیانەوە)).

هەرێمی كوردستان لەم پرۆسە سیاسییە ئاڵۆزەی عێراقدا
هەتا ئێستا كورد و هەرێمی كوردستان بەشێك نەبوون لە كێشەكانی عێراق، بەڵكو فاكتەرێكی خێربوون بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و لێكنزیكردنەوەی لایەنە پێكناكۆكەكان، بەڵام پرسی گرنگ لێرەدا هێندە خەمی پاراستنی ئەو دەسكەوتانەیە كە لە هەرێمی كوردستان بەدەست هاتوون لەدەست نەچن، لەمبارەوە لە باڵیۆز موختار لەمانیمان پرسی لە عێراقدا هەرێمێكی فیدراڵی سەقامگیر هەیە، ئەم هەرێمە بە عێراقە ئارام و سەقامگیرەكە ناسراوە، كە تێیدا هەنگاو بەرەو دیموكراسی هەڵدەگرێت و بازرگانی و وەبەرهێنان پەرەیان پێدەدرێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بایەخ و گرنگی بەم هەرێمە دەدات بۆ ئەوەی دوای كشانەوەی هێزەكانی لە عێراقدا ئارامی و سەقامگیری ئەم هەرێمە نەشێوێنرێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا باڵیۆزی پێشووی مەغریب لە عێراق تایبەت بەم راپۆرتە وتی: ((بە دڵنیاییەوە هەرێمی كوردستان بەشە سەقامگیرەكەی عێراقە و ئەمەش شتێكی نوێ نییە، لەبەر ئەوەی كاتێك لە ساڵی 2003دا سەردانی عێراقم كرد، تەنیا لە كوردستاندا دەمتوانی بێ كێشە بگەڕێم یان پیاسە بكەم. هەروەها كوردەكان رەوتێكی پراگماتیان گرتۆتەبەر و ئەوان چاویان لە تۆڵەسەندنەوە نەبووە، لەبەر ئەوە دەكرێت كوردستان رۆڵێكی گەورە ببینێت لە لێكنیزككردنەوەی لایەنەكان بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەگەڵ یەكدا بكەن و بگەنە رێككەوتنێكی هاوبەش. لە لایەكی دیكەوە دەبێت ئەو راستیەشمان لەبیر نەچێت كە هێشتا سەقامگیری كوردستان لە مەترسی رزگاری نەبووە، بۆ نموونە ئێمە دەبینین ئێران بۆردومانی سنوورەكان دەكات و توركیاش چیای قەندیلی كردۆتە ئامانجی تۆپبارانكردن، لەگەڵ ئەوەشدا پێموایە حیكمەتی كوردەكان یەكێكە لە هۆكارە گەورەكانی هێنانەدی سەقامگیری لە عێراقدا. لە لایەكی دیكەوە بۆ من جێی سەرسوڕمانە كە بەرپرسەكانی ئەمریكا یاخود بیریارانی ئەمریكا چیتر بایەخی پێویست بە عێراق نادەن و هەموو تەركیزێكیان لەسەر ئەفغانستانە، ئەمە جێی داخە، لەبەر ئەوەی ناسەقامگیربوونی عێراق دەبێتەهۆی ناسەقامگیربوونی ناوچەكە، كەواتە هیوادارام ئەمریكا لەم رووەوە هەڵوێستی خۆی راست بكاتەوە و هەمان هەڵە و كەموكوڕییەكانی رابردوو لە عێراقدا دووبارە نەكاتەوە. بۆیە پشتگیرییەكی بەهێز دەكەم لەوەی كوردەكان لە گفتوگۆیەكی بەردەوامدابن لەگەڵ تێكڕای لایەنەكانی دیكەدا بۆ هێنانەدی سەقامگیری عێراق، هەرچەندە كوردەكانیش كێشە و نیگەرانی تایبەت بە خۆیان هەیە، وەك كێشەی پێشمەرگە و نەوت و تاد. بەڵام كارێكی باشە ئەگەر كوردەكان درێژە بەو گفتوگۆیانە بدەن، نەك هەر لەسەر ئاستی سیاسی، بەڵكو لەسەر هەموو ئاستەكانی دیكە بۆ ئەوەی بە بەرچاوڕوونییەوە هەنگاو بنێن)). سەبارەت بەم پرسە و لەم چوارچێوەیەدا تۆژەری باڵای هیرتاج فاوەندیش پرۆفیسۆر سپرینگ تایبەت بەم راپۆرتە وتی: ((كوردەكان رۆڵێكی بنەڕەتی ئەدا دەكەن لەم رووەوە، راستە ئەوان ناتوانن رەوتی پرۆسە سیاسییەكە لە عێراقدا كۆنتڕۆڵ بكەن و بە ئەنجامێكی دیاریكراوی بگەیەنن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بێ بوونی پابەندبوونێكی بەهێزی كوردەكان ئەو پرۆسەیە سەركەوتن بەدەست ناهێنێت)).

ئاستەنگەكان و كێشەی یەكلاییكردنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران
ئەوەی ئێستا گرفت و كێشەی سەرەكی لەپرۆسەكەدا دروستكردووە، مەسەلەی یەكلایینەبوونەوەی دەسنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقە، ئاشكرایە ئەم كێشەیە تەنیا كێشەی نێوان د.عەللاوی و د.مالكیی نییە، بەڵكو كێشەی نێو هاوپەیمانی ئیئتیلاف و دەوڵەتی یاساشەو لەناو ئەو هاوپەیمانیە تازەیەشدا كە بۆ یەكلاییكردنەوەی دەستنیشانكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران گرێدراوە، هێشتا دیار نییە ئایا كاندیدی هاوپەیمانیە تازەكە هەر د.مالكی-یە یان كەسێكی دیكە دەبێت، سەبارەت بەم لایەنەش باڵیۆز موختار لەمانی بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی: ((لە راستیدا دوورخستنەوەی لایەنێك یان پێكهاتەیەكی عێراق لە پرۆسە سیاسییەكە كارێكی باش نییە، هەروەها هەوڵدان بۆ پەراوێزخستنی د.عەللاوی كە لیستی براوە بووە لە هەڵبژاردنەكان ئەنجامەكەی باش نابێت، چونكە باشترە دەرفەتی ئەوەی پێبدرێت حكومەت پێكبهێنێت، ئەگەر نەیتوانی زۆرینە مسۆگەر بكات، ئەوا لەم ئەركەدا شكست دەهێنێت. دوای ئەوە جێی داخە كە ئەو لایەنانە شەڕی ئەو پۆستە دەكەن لە كاتێكدا خەڵكی وڵاتەكە سەرەڕای دەوڵەمەندی وڵاتەكەیان نە كارەبایان هەیە و نە كاریان هەیە و عێراقیش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لە گەندەڵترین و نائارامترین ناوچەكانی جیهانە. لەبەر ئەوە پێموایە هەر كەسێك ئەو پۆستە دەگرێتەدەست، دەبێت لە پێگەیەكدا بێت بتوانێت ئەو كێشانە چارەسەر بكات. ئەوەی عێراق پێویستییەتی، كاركردنە لەسەر چەمكی هاووڵاتیبوون، لەسەر رێزگرتن لە فرەیی، لەبەر ئەوەی فرەیی لە عێراقدا ئەمری واقیعە و ناكرێت بڵێین عێراق تەنیا لە عەرەب پێكهاتووە، ئەمەش بەو مانایە دێت كە دەبێت دەرفەت بە هەموو پێكهاتەكان بدرێت بۆ ئەوەی شانسی ئەوەیان هەبێت پۆستە باڵاكان بگرنەدەست، نەك ئەم پۆستانە بۆ لایەنێكی دیاریكراوەوە قۆرغ بكرێن، بۆ نموونە لە هیندستاندا روویداوە كە سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە سەر بە گروپێكی كەمینەی وڵاتەكە و سەرۆكی وڵاتەكەش سەر بە گروپێكی كەمینەی دیكە بوونە، بۆچی ئەمەش لە عێراقدا دووبارە نەبێتەوە، بۆچی مەسیحیەك نەبێتە سەرۆك كۆمار و كوردێك نەبێتە سەرۆك وەزیران یان كەسێك لە كەمینەكانی دیكە؟ كەواتە ئەو كێشمە كێشەی ئێستا لە ئارادایە و ئەو شەڕكردنە لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران رێگەیەكی راست نییە كە لایەنە عێراقییەكان هەڵیان بژاردووە. بۆ نموونە كاتێك سەردانی سەرۆك تاڵەبانیم دەكرد راوێژكارەكانی رەنگدانەوەی فرەیی عێراق بوون، لەبەر ئەوەی عەرەب و كورد و مەسیحی و یەزیدیان لە خۆدەگرت، لە كاتێكدا راوێژكارەكانی مالیكی سەر بە گروپەكەی خۆی بوون... بۆیە ئەگەر كێشەی یەكلاییكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران قۆرخبكرێت و كەسێك ماوەی حكومڕانێتی كردنەكەی كۆتایی هاتبێت و لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتنی بەدەست نەهێنابێتەوە و ئامادە نەبێت دەست لە دەسەڵات هەڵبگرێت، ئەوا ئەمكارە دەچێتە چوارچێوەی كودەتاوە. ئێمە دەبێت ئەوەمان لە بیر نەچێت كە پێشتریش ئیبراهیم جەعفەری ئامادەنەبوو بە ئاسانی دەستبەرداری دەسەڵات بێت. ئەمە شتێكی نوێ نییە و لە راستیدا ئەگەر ئەو كەسانە بەم شێوەیە رەفتار بكەن، ئەمە ناچێتە چوارچێوەی گەمەی دیموكراسیەوە. بەڵام راستیەكیش هەیە نابێت بیرمان بچێت، ئەویش ئەوەیە كارتەكانی دەست ئەمریكا كەمبوونەتەوە و ئێستا ئەمریكا لە پێگەی ساڵی 2003 و 2004دا نییە و پرۆسەی كشاندنەوەكەش دەستی پێكردووە، لەم رووەوە دەتوانین بڵێین كە حاڵی حازر دۆستەكانی ئێران لە عێراقدا زیاترن بە بەراورد بە دۆستەكانی ئەمریكا لەو وڵاتەدا و بۆ من جێی سەرسوڕمان بوو كە لە دوای هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییە بەرپرسەكانی عێراق روویان كردە تەهران لە بری واشنتۆن)).
بۆ كردنەوەی ئەم حاڵەتی گرێ سیاسییەی كە ئێستا لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هاتۆتە ئاراوە، تاچەند ئەمریكا دەتوانێت هاریكاری عێراقییەكان لەم بارودۆخەدا بكات، باكەر سپرینگ بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارەی داینەوە: ((دەبێت عێراقییەكان هەموو هەوڵێكی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە و بۆ شكاندنی ئەو بە بنبەست گەیشتنە، عێراقییەكان دەتوانن ئەمكارە بكەن و ئەمەش بەرپرسیارێتیەكە دەكەوێتە ئەستۆی خۆیان، هەروەها پێموانیە مالیكی پەنا بۆ بەكارهێنانێكی بەرفراوانی توندوتیژی ببات بۆ پاراستن و درێژەپێدانی پۆستەكەی. چونكە ئێمە لە سەردەمی حكومڕانی سەددام حوسێندا هەموو لایەنەكانی ژیان بە سیاسی كرابوون و ئەمەش سەری كێشا بۆ پەنابردن بۆ سەركوتكاری، كە هیوادارم ئەو هەلومەرجە لە عێراقدا دووبارە بەم ئاڕاستەیەدا رێچكەنەگرێت.. سەبارەت بە رۆڵی ئەمریكاش لە پرۆسەكەدا دیسان لەو بڕوایەدا نیم هەوڵەكانی ئەمریكا بە فشار دروستكردن لەسەر عێراقییەكان لێكبدەینەوە، لەبەر ئەوەی هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد بەرپرسیارێتی سەرەكی پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری وڵاتەكە و گەڕاندنەوەی سەروەریی بۆ وڵاتەكە دەكەوێتە ئەستۆی خودی خۆیان و ئەمە ئەركی لە پێشینەی ئەوانە. ئەمەش رێ لەوە ناگرێت كە ئەمریكا داوا لە عێراقییەكان بكات لە ئاستی ئەم بەرپرسیارێتیەدابن، چونكە ئەمریكا خوازیاری ئەوە نییە بۆ هەمیشە وەك هێزێكی داگیركار لە عێراقدا بمێنێتەوە. لەبەر ئەوەی ئەمە ئەنجامی پێچەوانەی لێدەكەوێتەوە. هەروەها پێموایە كارێكی هەڵەیە ئەگەری ئۆباما فشار بخاتەسەر عێراقییەكان بۆ ئەوەی بە ئاراستەیەكی دیاریكراودا كار بكەن، بەڵكو دەبێت لێگەڕێت ئەم كێشانە لە رێی گفتوگۆی ناوخۆییەوە یەكلاببنەوە)).
كەواتە ئەوەی لەم خوێندوەیە بۆ بارودۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان پێیگەیشتین ئەوەیە هەموو لایەنەكان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت پرۆسەی سیاسیی عێراق دووچاری هەڕەشە و تەحددیەكی گەورە دەكاتەوە، پێویستە شاندی فراكسیۆنی كوردستانیش ئەو تەحددی و مەترسیانە لەبەر چاو بگرێت.