دێڤید برۆدەر بۆ گوڵان:
((رۆژنامەگەری ئازاد خزمەت بە دیموكراسی دەكات، لەبەرئەوەی هاووڵاتیان دەتوانن لەرێی بوونی ئازادی رۆژنامەگەریەوە زانیاری پێویست لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە بەدەست بهێنن، ئەوكاتە دەتوانن هەڵوێستێك وەربگرن كە لایەنگیریی تێدا نەبێت))


شەین شافەر بۆ گوڵان:
ئەگەر دەزگاكانی راگەیاندن بتوانن زانیاری راست و دروست بڵاوبكەنەوە، ئەوا دەبنە جێی متمانەی خەڵك و دەبنە خاوەنی میسداقیەت لە كاتی ئەداكردنی ئەركەكانیاندا

بایەخ و گرنگی ئازادی رادەربڕین و رۆژنامەگەری ئازاد بۆ كۆمەڵگەی دیموكراسی وەك بایەخی ئاوە بۆ ماسی، تۆماس جیفرسۆن داڕێژەری بەیانی سەربەخۆی ئەمریكا دەڵێت: ((ئەگەر سەرپشك بكرێم لە نێوان حكومەتێك بێ رۆژنامەگەری و رۆژنامەگەری بێ حكومەت یەكێكیان هەڵبژێرم، ئەوا بێ هیچ دوو دڵییەك رۆژنامەگەری هەڵدەبژێرم)) ئەمە مانای ئەوەیە هەر لە داڕشتنی بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكاوە بۆ بونیادی دیموكراتی، رۆژنامەگەری و ئازادی رۆژنامەگەری نەك هاوشانی بایەخی هەموو حكومڕانی ئەمریكا كراوە، بەڵكو ئەگەر هاتنە سەر ئەوەی لە نێوان حكومەت و رۆژنامەگەری ئازاددا بڕیار بدەن، رۆژنامەگەری ئازاد هەڵدەبژێرن، بەڵام پرسیار ئەوەیە كاتێك ئەم توخمە گرنگە بۆ بونیادی دیموكراتی و پاراستنی ئازادییەكان، كەموكورتی تێدەكەوێت یان رۆژنامەگەری لەبەر هەر هۆیەك بێت ناتوانێت ئەركی خۆی لە نێو كۆمەڵگەی دیموكراتی ئەدا بكات، ئایا ئەمە مانای ئەوەیە ئازادی رۆژنامەگەری بێ بایەخ بكرێت و بە پێچەوانەی قسەكەی تۆماس جیفرسۆنەوە حكومەت و حكومڕانی هەڵبژێرین و دەستبەرداری رۆژنامەگەری ئازاد بین؟ بێگومان ئەمە نەك هەر نابێت، بەڵكو ئەگەر هەر سیستم و كۆمەڵگەیەك ئەو بڕیارە بدات بەدەستی خۆی دیموكراسی لە سێدارە دەدات، كەواتە لێرەوە بۆ بەرچاو روونی خوێنەرانی خۆمان راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكەین، كە ئەم راپۆرتە بەدواداچوونە بۆ ئەو ئاستەنگ و گرفتانەی هاتوونە بەردەم میدیای ئازاد و هەڵدانەوەی ئەو پەردەیەیە كە كۆمەڵێك راگەیاندن و رۆژنامەگەری پاشكۆ، بە ناونیشانی (میدیای ئازاد) لە كۆمەڵگەی كوردستان فیلمەكانی خۆیان نمایش دەكەن و كاتێكیش پێیان دەگوترێت ئێوە میدیای پاشكۆی هەندێ حزب و كۆمپانیان نەك میدیای ئازاد، دوور لە ئاكار و ئەخلاقی رۆژنامەگەری پرۆفیشناڵ بارودۆخەكە بۆ بەرژەوەندی ئەو لایەنەی هەڵیان دەسووڕێنێت دەشێوێنن، كەواتە گرنگە رۆڵ و كاریگەری ئیجابیانەی میدیای ئازاد لە ناو كۆمەڵگەی دیموكراتی، لەگەڵ رۆڵی سلبی ئەو میدیا پاشكۆیانەی لەژێر پەردەی میدیای ئازاد خۆیان ماكیاژ دەكەن لێكجیابكەینەوە، ئەم لێكجیاكردنەوەیە خزمەتێكی گەورە بە پرۆسەی دیموكراتی و پەرەپێدانی كۆمەڵگەی كولتووری دیموكراتی لە ناو كۆمەڵدا دەكات، بەڵام بەپێچەوانەوە چاو لێ پۆشین و بێدەنگ بوون دەبێتە هۆكاری ئەوەی كولتوورێك لە كۆمەڵگە دروست بێت كە هەر خودی ئەو كولتوورە ریشەی كولتووری دیموكراتی لەناو كۆمەڵگە هەڵبكێشێت، ئەمەش وەك جۆزیف پۆلیتزەر دەڵێت : میدیای خراپ بە تێپەڕبوونی كات، گەلێكی خراپی وەك خۆی بەرهەم دەهێنێت،بۆ ئەوەی میدیا لە كاری خراپی خۆی بەردەوام نەبێت، پێویستە میكانیزمی گونجاو بگیرێتە بەر بۆ ئەوەی میدیا راست بكرێتەوە، پۆلیتزەر راشكاوانە لەسەر بایەخ و گرنگی رۆژنامەگەری ئازاد رادەوەستێت و پێی وایە پاراستنی رۆژنامەگەری ئازاد و پاراستنی كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكا پێكەوەن، هەر كاتێك رۆژنامەگەری ئازاد شكستی هێناو رووخا، ئەوا كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكاش شكست دێنێت ودەڕووخێت، هەر كاتێكیش رۆژنامەگەری ئازاد سەلامەت بوو، كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكاش سەلامەت و پارێزراو دەبێت، ئەم ترسەی پۆلیتزەر لەو خاڵەوە سەرچاوەی گرتبوو، كاتێك ئەو وەك خاوەنی رۆژنامەی نیویۆرك وۆرڵد هەستی پێكردبوو، بەوەی خەریكە گەلی ئەمریكا لە بایەخی پیشەی رۆژنامەگەری تێناگەن و بە چاوی سووك سەیری دەكەن و پێیانوایە رۆژنامەنووس ئەو كەسەیە كە بتوانێت وتاریك بنووسێت و هەمووكات دەستی بە مەرەكەبی چاپخانەكان سواخ درابێت، ئەو هەستی كردبوو گەلی ئەمریكا لە بەهای رۆژنامەنووس و رۆژنامەگەری ئازاد بۆ پاراستنی كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكا سەرچیغ چوون و رۆژنامەگەری وەك هونەر سەیر ناكەن، بۆیە داوایكرد هونەری رۆژنامەنووسی لە زانكۆ بخوێنرێت و كۆلێژی رۆژنامەگەری دابمەزرێت، پۆلیتزەر وەك رۆژنامەنووسێك و بۆ بەرگریكردن لە رۆژنامەنووسان ئەمكارەی نەكرد، نەخێر ئەو وەك بیرمەندێك پاراستنی كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكای خستە ئەستۆی نەوەی داهاتووی رۆژنامەنووسان، ئەم بیركردنەوەیەی پۆلیتزەر كە لە روویەكەوە لە لەبیركردنەوەی نیتچە دەچێت بۆ فەیلەسوفی داهاتوو و نیتچە پێیوایە دەبێت یاسا دانەری (المشرع) داهاتوو، ئەو یاسادانەرەی كە یاساكانی هیچ كۆت و زنجیرێك بۆ ئازادی دانانێت و بیر و بەهای تازە بەرهەمدەهێنی بۆ پاراستنی ئازادی، دەبێت فەیلەسووف بێت، ئەگەر پۆلیتزەر لەم خاڵەدا جێگۆڕكێی بە فەیلەسووفی داهاتووبۆ پاراستنی داهاتوولە فەلسەفەی نیتچەدا كردبێت و لە جێگەی یاسادانەر رۆژنامەنووسی دانابێت، ئەوا لە ئەركدا، هەمان ئەو ئەركانەی رووبەڕووی رۆژنامەنووسان كردۆتەوە كە نیتچە رووبەڕووی یاسادانەری ئایندەی دەكاتەوە بەوەی پێویستە یاسادانەری داهاتوو لە یەك كاتدا((هەم پزیشك بێت و هەم هونەرمەند)) پۆلیتزەریش كە ئەركی پاراستنی كۆمارە ئازادەكەی ئەمریكا بە رۆژنامەنووسان دەسپێرێت، داوا دەكات نەوەی داهاتووی رۆژنامەنووسانی ئەمریكا لەیەك كاتدا ((پزیشك و هونەرمەند)یش بن، ئەمەش مانای ئەوەیە پیشەی رۆژنامەنووسی هەم زانستە وەك چۆن بە رێگەی زانست مرۆڤ دەبێتە پزیشك، هەم هونەریشە كە لەمیانەی پیادەكردنی كاری رۆژانەوە فێری دەبین، كەواتە پۆلیتزەر درێژە پێدەری هەمان قسەیە كە 100 ساڵ پێش قسەكەی پۆلیتزەر، تۆماس جیفرسۆن كردویەتی، جیفرسۆن لە نێوان پەرلەمانی ئازاد و رۆژنامەگەری ئازاد، رۆژنامەگەری ئازادی هەڵبژارد، بەڵام پۆلیتزەر لەبری یاسادانەرەكانی ناو كۆنگرێسی ئەمریكا بۆ پاراستنی كۆماری ئازادی ئەمریكا رۆژنامەنووسانی دانا، ئەمەش لەسەر ئەو خەڵاتە نووسراوە كە ساڵانە باشترین رۆژنامەنووسی لە جیهاندا پێ خەڵات دەكرێت.


فیلیپ پەوۆلینۆ بۆ گوڵان:
ئەگەر رۆژنامەنووسان پابەندبن بە رێسا و ئەخلاقیاتی پیشەكەیانەوە لە گرنگی بوونی راگەیاندنی سەربەخۆ تێدەگەن




چۆن مامەڵە لەگەڵ ئاستەنگەكانی بەردەم میدیای ئازاد بكەین
ئەو پێشەكیەی سەرەوە پێویست بوو بۆ ئەوەی ئاماژە بەوە بكەین، ئەوە تەنیا كۆمەڵگەی ئێمە نییە هەندێك جار ئاراستەی رۆژنامەگەری ئازاد بە لاڕێدا دەبرێت و بۆ مەبەستی سیاسیی بەرگی میدیای ئازاد بە بەری چەند رۆژنامە یان راگەیاندنی پاشكۆی لایەنە سیاسییەكاندا دەكرێت، بۆیە لەم راپۆرتە ئێمە لەو دەرگایەوە ناچینە سەر ئەو پرسە گرنگەی لە رێگەی گرفتەكانەوە بەدواداچوون دەست پێبكەین، نەخێر ئێمە لە بایەخی میدیای ئازادەوە بۆ كۆمەڵگەی دیموكراتی بەدواداچوون دەكەین بۆ ئەوەی خوێنەرانی ئەم راپۆرتە راشكاوانە لەمەترسی ئەو هەڕەشانە تێبگەن كە رووبەڕووی رۆژنامەگەری ئازاد لە كوردستان دەبێتەوە، هەروەها ئەوەش بە خوێنەرانی خۆمان دەڵێین ئەم راپۆرتە كە بەوجۆرە بەدواداچوون لەسەر بایەخ و گرنگی میدیای ئازاد بۆ كۆمەڵگەی دیموكراتی دەكات، لە گۆڤارێكدا بڵاودەكرێتەوە، ئەو گۆڤارە بانگەشەی ئەوە ناكات كە خۆی بەشێكە لە رۆژنامەگەری ئازاد سەربەخۆ، بەڵكو بەخوێنەرانی دەڵێت ئەمە بایەخی رۆژنامەگەری ئازادە لە كۆمەڵگە و چارەنووسی رۆژنامەگەری لەم وڵاتە، رۆژنامەگەری ئازادە نەك رۆژنامەگەری دیكە، بۆ زیاتر رۆچوون لەسەر ئەم پرسە گرنگە و بایەخی رۆژنامەگەری ئازاد بۆ دیموكراتی، پرۆفیسۆر دیڤید برۆدەر ستوون نووسی بەناوبانگی رۆژنامەی واشنتۆن پۆست و وەرگری خەڵاتی پۆلیتزەر بەمجۆرە سەبارەت بە بایەخی رۆژنامەگەری ئازاد بۆ ئەم راپۆرتە رای خۆی خستەڕوو: (رۆژنامەگەری ئازاد خزمەت بە دیموكراسی دەكات، لەبەر ئەوەی هاووڵاتیان دەتوانن لە رێی بوونی ئازادی رۆژنامەگەریەوە زانیاری پێویست لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە بەدەست بهێنن و ئەوكاتە دەتوانن هەڵوێستێك وەربگرن كە لایەنگیریی تێدا نەبێت، ئەگەر كۆتوبەند لەسەر ئازادی رۆژنامەگەری دابنرێت، ئەوا كۆمەڵگە زیانی پێدەگات، لەبەر ئەوەی ئەو كاتە سەرچاوەی بەدەستهێنانی هەواڵ و زانیاریان لێدەبڕێت) سەبارەت بەئەرك و بەرپرسیاریەتی رۆژنامەنووس لە كۆمەڵگە و چۆنیەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ رووداوەكان، وەرگری خەڵاتی پۆلیتزەر بە گوڵانی راگەیاند (ئەركی رۆژنامەنووسان ئەوەیە بە باشترین شێوە هەواڵ و زانیاری بە هاووڵاتیان بدەن لە بارەی ئەو پرس و مەسەلانەی كە كاریگەریان هەیە لە سەر ژیانیان.. بەرپرسیارێتی رۆژنامەنووسان پەیوەست نییە بە هەلومەرجەكەوە، ئایا دۆخێكی سەقامگیر لە ئارادایە یاخود نا؟، بەڵكو پەیوەستە بە هەستكردن بە بەرپرسیارێتی ئەوەی دەبێت بە باشترین شێوە زانیارییەكان بە هاووڵاتیان بدرێت). ئەم رۆژنامەنووسە بە ئەزموونە كە خەڵاتی پۆلیتزەری لەسەر كارە رۆژنامەنووسییەكانی وەرگرتووە، ئازادی رۆژنامەگەری بە خزمەتێك بۆ كۆمەڵگەی دیموكراتی لە قەڵەم دەدات، بەڵام لەهەمانكاتدا بە كۆمەڵێك ئەرك و بەرپرسیاریەتیەوە گرێیدەداتەوە كە پێویستە رۆژنامەنووس بێجگە لە پابەندبوون بە ئەمانەتی كاری رۆژنامەگەری خۆیەوە، بەهیچ شتێكی دیكەوە كاریگەر نەبێت و هەموو ئامانجی ئەوە بێ زانیاری راست و دروست بگەیەنێتە هاووڵاتیان. سەبارەت بەوەشی چۆن دەزگاكانی راگەیاندن دەتوانن خزمەت بە بەرەوپێشچوونی دیموكراسی بكەن؟ بۆچی رۆژنامەگەری ئازاد بە یەكێك لە ستوونەكانی دیموكراسی دادەنرێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا پرۆفیسۆر فیلیپ پەوۆلینۆ كە پسپۆرە لە بواری كاریگەری میدیا لە قۆناغی ئینتیقالی و كتێبێكیشی بەناونیشانی دیموكراتیزەكردنی تایوان: تەحدیەكانی قۆناغی ئینتیقالی نووسیووە، بۆ ئەم راپۆرتە وتی: (دەزگاكانی راگەیاندن دەتوانن دوو رۆڵی سەرەكی ببینن لەم رووەوە، یەكەمیان لە رێی گەیاندنی زانیاری راست و دروست لە بارەی چۆنیەتی بەڕێوەبردنی كاروبارەكانەوە لەلایەن حكومەتەوە، دووەمیان بریتییە لە ئەداكردنی رۆڵی چاودێریكردن، بۆ نموونە ئەگەر هاتوو حكومەت لە گەندەڵیەوە تێوەگلابوو، ئەوا پێویستە دەزگاكانی راگەیاندن هەڵبستن بە زەقكردنەوە و ئاشكراكردنی ئەم پرسە. واتە دەبێت ئەوە بخەنەڕوو ئایا حكومەت بە شێوەیەكی گونجاو كارەكانی خۆی ئەدا ئەكات یان نا، بۆ ئەوەی هاووڵاتیانیش لەسەر ئەم بنەمایە هەڵوێست لە ئاست حكومەتدا وەربگرن. لە هەمانكاتدا پێویستە رۆژنامەنووسان پابەندبن بە رێسا و ئەخلاقیاتی پیشەكەیانەوە و وەك ئامڕازێكی دەستی پارتە سیاسییەكان كارنەكەن، لەبەر ئەوەی ئەو كاتە تەنیا كاریان ئەوە دەبێت هەڵبستن بە برەودان بە بەرژەوەندییەكانی ئەو پارتە، هەر لەم روانگەیەشەوە ئێمە دەتوانن لە گرنگی بوونی راگەیاندنی سەربەخۆ تێبگەین) هەر لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بەوەی كە زۆر لەو وڵاتانەی بە قۆناغی ئینتیقالی تێدەپەڕن و راگەیاندنەكان نا بەرپرسانە هەندێك رووداوی ناو كۆمەڵگە رووماڵ دەكەن و زانیاری هەڵە و چەواشە بڵاو دەكەنەوە، پرۆفیسۆر فیلیپ بە گوڵانی راگەیاند: (كاتێك رووداوێك لەناو كۆمەڵگە روودەدات، دەبێت لەم رووەوە دەزگاكانی راگەیاندن هەوڵبدەن چاوپێكەوتن لەگەڵ ئەو كەسانەدا بكەن كە زانیاریان لایە و ئامادەن قسە بۆ دەزگاكانی راگەیاندن بكەن، هەرچەندە زۆرجار رۆژنامەنووسان لەم رووەوە دووچاری دژواری دەبنەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە دەبێت ئەوە بزانین ئەمە ئەركی رۆژنامەنووسانە و ئەوان لەم رێیەوە خزمەتێكی گەورە بە كۆمەڵگە دەكەن .. ئەمە دۆخێكە دەبێت هاوسەنگیەكی تێدا بەدی بهێنرێت، بۆ نموونە هەمیشە دەزگاكانی راگەیاندن فشار دەخەنەسەر هێزەكانی پۆلیس بۆ دركاندنی زانیاری و بۆ ئاشكراكردنی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان، بەڵام لێرەدا دەبێت هێزەكانی پۆلیس ئاگاداری ئەوەبن ئەوەندە زانیاری نەدركێنن كە زیان بە پرۆسەی لێكۆڵینەوەكە بگەیەنێت. لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێ جار فشاری زیاد لە پێویستی رۆژنامەكان بۆ ئاشكراكردنی ئەم زانیاریانە حكومەت دەخاتە دۆخێكەوە كە هەوڵی شاردنەوەی هەموو زانیاریەك بدات لە رۆژنامەنووسان. ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێدەكەن كێشەیەكی سەختە تەنانەت لەو كۆمەڵگەیانەی كە مێژووییەكی دوورودرێژیشیان هەیە لە حكومڕانی دیموكراسی و لە بوونی راگەیاندنی ئازاد. ئەوەی پێوەندی بەم كێشەیەوە هەبێت، پێموایە دەبێت دەزگاكانی راگەیاندن بەرپرسیارانە رەفتار بكەن و پەنا بۆ تاوانباركردنی كەسێك نەبەن ئەگەر هاتوو ئەم تاوانباركردنە هیچ بنەما و بەڵگەیەكی نەبوو، هەروەها پێموایە لەم حاڵەتەدا، واتە ئەگەر هاتوو دەزگایەكی راگەیاندن بانگەشەی تاوانباربوونی كەسێكی كرد كە نەتوانرا ئەو بانگەشەیە بسەلمێنرێت، ئەوا كەسی زەرەمەند بۆی هەیە پەنا بۆ یاسا و بۆ دادگا ببات و بەپێی بەندەكانی یاسای لەكەداركردن و ناوزڕاندن داوای مافی خۆی بكات، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كارێكی لەم چەشنە زیان بە میسداقیەتی ئەو دەزگایەش دەگەیەنێت)). بۆ زیاتر جەختكردن لەسەر ئەم مەسەلەیە و سەبارەت بەوەی ئایا لە كاتی روودانی تاوانێكدا دەزگاكانی راگەیاندن دەتوانن كەسێك یان لایەنێكی دیاریكراو تاوانبار بكەن پێش ئەوەی لایەنە پێوەندیدارەكان و هێزەكانی پۆلیس بە فەرمی تاوانبارە راستەقینەكان ئاشكرا بكەن؟ ئەگەر دەزگاكانی راگەیاندن بەم شێوەیە رەفتار بكەن، ئایا تا چ راددەیەك دەبنە مەترسی بۆ سەر سەقامگیری ناو كۆمەڵگە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا پرۆفیسۆر وەدیك دۆیل سەرۆكی بەشی گەیاندنی نێودەوڵەتی لە زانكۆی ئەمریكی لە پاریس بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارەی گوڵانی دایەوە: (هەرگیز بۆ رۆژنامەنووس نەهاتووە پێش پۆلیس تۆمەت بخاتە پاڵ كەسێك یان لایەنێك، رۆژنامەنووسان دەتوانن تەنیا رووماڵی روودا و لێكۆڵینەوەكان بكەن و نابێت كەس بە تاوانبار دابنێن و تەنیا دەتوانن ئاماژە بەوە بكەن كە هێزەكانی پۆلیس گومان لە كەسێك دەكەن و تەنانەت لەم كاتەشدا ناتوانین بەو كەسە بڵێین تاوانبار تاوەكو لە دادگادا حوكمی لە دژ دەرنەچێت. تەنیا هێزەكانی پۆلیس دەتوانن ئەوە روون بكەنەوە كە چۆن كار دەكەن بۆ ئەوەی بگەنە ئەنجامێك لە كێشەكەدا، بەڵام ناتوانن وردەكاری زیاتر لەسەر رەوتی لێكۆڵینەوەكە ئاشكرا بكەن. هەروەها ئەوەش ئاشكرایە دەزگاكانی راگەیاندن لە هەموو وڵاتێكدا فشار دەكەن بۆ بەدەستهێنانی زانیاری زیاتر، بەڵام دەبێت هێزەكانی پۆلیس رێسای خۆیان هەبێت بۆ باش ئەنجامدانی كار و ئەركی خۆیان.. هەروەها دەزگاكانی راگەیاندن ناتوانن و بۆیان نییە سیناریۆی جۆراوجۆر بڵاو بكەنەوە و دەبێت یاسایەك هەبێت رێگریان لێبكات ئەگەر هاتوو هەوڵێكی لەم چەشنەیان دا، لەبەر ئەوەی ناتوانن لە خۆیانەوە خەمڵاندن بكەن). هەر سەبارەت بە ئەركی راگەیاندن و هەست كردن بە بەرپرسیاریەتی ناو كۆمەڵگە و پەنابردنی هەندێك رۆژنامەنووس بۆ تەشهیر و ناوزڕاندن، خاتوو كلیانی چادە بەڕێوەبەری بەشی میدیا و كۆمەڵگە لە زانكۆی میریلاند بەم راپۆرتەی گوڵانی راگەیاند: ((پێموایە دەبێت جیاوازیەك بكەین لە نێوان بڵاوكردنەوەی هەواڵ و زانیارییە شەخسییەكان و لەگەڵ هەواڵ و زانیارییەكانی پەیوەست بە چۆنیەتی هەڵسوڕاندنی كاروبارەكان لەلایەن حكومەت و لەلایەن دەسەڵاتەوە، چونكە ئەوەی یەكەمیان بەپێی كولتوور و هەلومەرج و تایبەتمەندی هەر كۆمەڵگەیەك دیاری دەكرێت، لە كاتێكدا پێویستە دەزگاكانی راگەیاندن لە هەموو وڵاتاندا بە چاوپۆشین لە كولتووری كۆمەڵگەكە بە داواداچوون و لێكۆڵێنەوەی رۆژنامەوانی لە بارەی چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كاروبارەكان و لە بارەی ئەدای حكومەتەوە ئەنجام بدات. بەڵام دەبێت دەزگاكانی راگەیاندن سەربەخۆیی خۆیان بپارێزن و نەبنە ئامراز و دەنگی لایەنێكی دیاریكراو، بەڵكو كار و ئەركی راگەیاندن بریتییە لە گەیاندنی زانیاری و هەواڵەكان بە وردی و بە ئەمانەتەوە، وەزیفەی راگەیاندن ئەوەیە لێدوان و بیروبۆچونی لایەنە جیاوازەكان بگوازێتەوە و شیكردنەوەیان بۆ بكات، نەك تەنیا داكۆكی لە لایەنێكی دیاریكراو بكات. لەمەش زیاتر نابێت دەزگاكانی راگەیاندن پاشكۆی پارتە سیاسییەكان بن، بەڵام ئەوەی لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا بەدی دەكەین، ئاماژەیە بۆ بوونی كێشەیەكی جددی، كە پارتە سیاسییەكان ئەم دەزگاكانەیان كۆنتڕۆڵ كردووە. لە لایەكی دیكەوە ئەگەر دەزگاكانی راگەیاندن هەڵبستن بە چەواشەكردنی خەڵك، ئەوا ئەمە زیانێكی راستەقینە بە دیموكراسی دەگەیەنێت، لەبەر ئەوەی ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی خەڵكی متمانەیان بەم دەزگایانە نەمێنێت، ئەمە لە كاتێكدا ئەم دەزگایانە رۆڵێكی گرنگ دەبینن لە بنیاتنانی دیموكراسیدا)). لەدووماهی بەدواداچوونی ئەم راپۆرتە لەسەر لایەنێكی گرنگی دیكە كە بایەخی میدیای ئازاد بۆ كۆمەڵگەی دیموكراتی و سەبارەت بەوەی ئایا سەرچاوەی بایەخی رۆژنامەگەری ئازاد چۆن هاتۆتە ئاراوە؟ پرۆفیسۆر و رۆژنامەنووس شەین شافەر كە ئوستادی رۆژنامەگەرییە لە زانكۆی میترۆپۆلیتیان سەتیەت و پێشتر كاری رۆژنامەگەری لە رۆژنامەكانی شیكاگۆ و سان فرانسیسكۆ كردووە، سەبارەت بەم پرسە بەم راپۆرتەی گوڵانی راگەیاندن: (فیكرەی راگەیاندنی ئازاد لە ئازادی رادەبڕینەوە سەرچاوەی گرتووە، لە هەمان كاتدا بڵاوكردنەوە و گوزارشتكردن لە بیروبۆچوونە جیاوازەكان خزمەت بە پرۆسەی حكومڕانیكردن دەگەیەنێت، لەبەر ئەوەی ئەمە دەبێتەهۆی ئەوەی حكومەت تێگەیشتنێكی باشتری لەبارەی كێشە و پرسەكانی كۆمەڵگەوە هەبێت و ئەمەش یارمەتیدەر دەبێت لە داڕشتن و پیادەكردنی سیاسەتێكی باشتر لەلایەن حكومەتەوە. بەرپرسیاریەتی رۆژنامەنووس و دەزگاكانی راگەیاندنیش ئەوەیە تا ئەو راددەیەی مومكینە وردبن لە گواستنەوەی زانیاری و هەواڵەكاندا بۆ ئەوەی میسداقیەتێك بۆ خۆیان دروست بكەن، هەروەها یەكێكی دیكە لە ئەركەكان ئەوەیە بەهۆی چاودێریكردن و بە داواداچوونەكانیان حكومەت رووبەڕووی بەرپرسیارێتی بكەنەوە، بۆیە ئەگەر دەزگاكانی راگەیاندن بتوانن زانیاری راست و دروست بڵاوبكەنەوە، ئەوا دەبنە جێی متمانەی خەڵك و دەبنە خاوەنی میسداقیەت لە كاتی ئەداكردنی ئەركەكانیاندا. كەواتە باوەڕێكی بەهێزم هەیە بە سەربەخۆبوونی دەزگاكانی راگەیاندن كە ئەمەش رزگاركردنی ئەم دەزگایانەیە لە كۆنترۆڵ و لە پاشكۆیەتی دەسەڵات لە خۆدەگرێت. چونكە ئەگەر بە تەنیا هەڵوێستی حكومەت بگوازرێتەوە، ئەوا ئەمە نابێتەهۆی داڕشتنی سیاسەتێكی دروست و گونجاو كە خزمەت بە كۆمەڵگەكە بكات. واتە دەبێت لەم رووەوە دەزگاكانی راگەیاندن ئەو پرسیارە لە خۆیان بكەن ئایا ئەوان خزمەت بە كێ دەكەن؟ ئەگەر خزمەت بە دەسەڵات دەكەن ئەوا هەمیشە دەبێت داكۆكی لێبكەن و هیچ كاتێك ناتوانن رەخنەیان لێبگرن، ئەمەش كارێكی هەڵە و كارێكی گێلانەیە لەبەر ئەوەی هەرگیز ناتوانین بڵێین دامەزراوەكانی دەسەڵات هەڵە ناكەن و كارەكان بێ كەموكوڕی ئەدا ئەكەن.