پۆپۆلیزم وەك هەڕەشەیەك لەسەر دیموكراتی و بونیادی دامەزراوەكان

هەردوو پرۆفیسۆر پاتریشۆ ناڤیا و ئیگناسیۆ وڵكەر لەچاپتەری هەشتەمی ئەو دیراسەتەی لە زانكۆی ستانفۆرد بە ناونیشانی (دامەزارەوە سیاسیەكان و پۆپۆلیزم و دیموكراسی لە ئەمریكای لاتینی) ئامادەیانكردووە، ئاماژە بەوە دەكەن كە یەكێك لەو تەحدییە سەرەكیانەی هاتۆتە بەردەمی بونیادی دیموكراتی لە دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی دەركەوتنی سەركردە پۆپۆلیستەكانە، مەترسی لەمە گرنگتر ئەوەیە ئەو سەركردە پۆپۆلیستیانە بەرێگەی دەنگدان دەردەكەون، كاتێك ئەو سەركردانەش دەركەوتن دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی لاواز دەبن، بۆیە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، پێویستە دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی بەهێزبن و بچەسپێنرێن بۆ ئەوەی دیاردەی پۆپۆلیزم سەرهەڵنەدات، ئەو دوو پرۆفیسۆرە زۆر راشكاوانە دەست دەخەنە سەر برین و ئاستەنگەكانی بونیادی دیموكراتی لە دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی و دەڵێن: پۆپۆلیزمی تازە(Neo-Populism) دێتە ناو پرۆسە دیموكراتیەكە و رەچاوی بنەماكانی گەمەی دیموكراتی دەكات و بەرێگەی سندوقی دەنگدان دێتە ناو پرۆسەكە، بەڵام ئامانجی پۆپۆلیستەكە بەرهەمهێنانی دیموكراتی كەسی پۆپۆلیستەكەیە(personalistic democracy) نەك بونیادی سیستمی دیموكراتی نوێنەرایەتی دامەزراوەیی، ئەمەش وەك دیموكراسیەتی هۆگۆ شافێز لە فەنزویلا، نیستۆر كیرچنەر لە ئەرژەنتین و ئیڤۆ مۆرالس لە پۆلیڤیا، كەواتە تەنیا رێگە كە سنوور بۆ دەركەوتنی نیوپۆپۆلیزم دادەنێت دیموكراتیەتی دامەزراوەییە، ئەوەیە دەبێت دامەزراوەكانی كۆمەڵگەی دیموكراتی بەهێز بكرێن بۆ ئەوەی بونیادی دیموكراتی دامەزراوەیی نوێنەرایەتی بكرێت و بێتە دیموكراتیەتی دامەزراوەكان(Democracy of Institutions)، ئەو ئاكامەی هەر دوو پرۆفیسۆر ناڤیا و واڵكەر پێی گەیشتوون، پێمان دەڵین پێوەندییەكی پێچەوانەوە و یەكتر بڕ لە نێوان دیاردەی پۆپۆلیزم و دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتیدا هەیە، هەر كاتێك پۆپۆلیزم لە هەر كۆمەڵگەیەكدا دەركەوت مانای وایە دامەزراوەكانی ئەو سیستمە دیموكراتیە بەهێز نین، ئەگەر ئەو كۆمەڵگە یان ئەو سیستمە بیەوێت سنوورێك بۆ دیاردەی پۆپۆلیزم دابێت، دەبێت دامەزراوەكانی نێو سیستمە دیموكراتیەكە بەهێز بكات بۆ ئەوەی رێگە لە دیموكراسیەتی كەسیی پۆپۆلیستەكە بگرێت.

ئێمە بۆ ئەم راپۆرتە و بۆ بەدواداچوونی زیاتر لەسەر ئەم پرسە و سەبارەت بە دیاردەی دەركەوتنی سەركردە پۆپۆلیستیەكان و مەترسی بۆسەر سیستمی دیموكراتی دامەزراوەیی راستەخۆ پرسیارمان ئاراستەی چەند پسپۆرێك كرد، كە تایبەتمەندن لەسەر پرۆسەی دیموكراتی لە دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی، پرۆفیسۆر كینس رۆبەرت سەرۆكی بەشی حكومەت لە زانكۆی كۆرنێڵ و پسپۆر و تایبەتمەند لەسەر سیستمی پارتایەتی و پۆپۆلیزم و نیولیبرالی ئەمریكای لاتینی بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربری : ((ئەو پێناسەیەی لە وڵاتانی ئەمەریكای لاتین دەربارەی سەركردەی پۆپۆلستی لە ئارادایە بەم شێوەیە پێناسەی ئەم سەركردەیە دەكات، كە بریتیە لەو كەسایەتیەی زۆرجار لە دەرەوەی دامەزراوەكانەوە سەرهەڵدەدات و هەڵدەستێت بە موخاتەبەكردنی خەڵكە گشتیەكە بە تایبەتی ئەوانەی هەست دەكات لە پەراوێزی پرۆسە سیاسیەكەدان، بەم شێوەیە هەڵدەستێت بە تەحەدداكردنی نوخبە سیاسیەكە یان نوخبە ئابوورییەكەی وڵاتەكە. لەگەڵ ئەوەشدا، من پێم وایە لە هەموو دیموكراسیەتێكدا جۆرێك لە پۆپۆلیزم هەیە، لەبەر ئەوەی هەمیشە سەركردەكان بانگەشەی ئەوە دەكەن ئەوان گوزارشت لە خواست و ویستی خەڵك دەكەن، بەڵام ئەوەی پۆپۆلیزم لە دیموكراسی جیا دەكاتەوە ئەوەیە سەركردە پۆپۆلیستیەكان لە دەرەوەی پرۆسەكە و لە دەرەوەی دامەزراوەكانەوە كار بۆ بەرهەڵستیكردن و تەحەدداكردنی دەسەڵات و نوخبەی فەرمانڕەوا دەكەن)) دەربارەی ئەوەی تاچەند دیاردەی پۆپۆلیزم هۆكارێكە بۆ لاوازكردنی دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی نوێنەراتی، پرۆفیسۆر رۆبەرت بە گوڵانی راگەیاند: ((لە ڕاستیدا سەركردە پۆپۆلیستیەكان زیاتر لەو سیاقانەدا سەرهەڵدەدەن كە دامەزراوەگەلێكی سیاسی لاواز لە ئارادان، بە تایبەتی سیستمی حزبایەتی، بە چەشنێك ئەم دامەزراوانە ناتوانن زەمینەی ململانێیەكی تەندروست لە نێوان پارتە سیاسیەكاندا بڕەخسێنن، هەروەها كۆمەڵگەیەكی مەدەنی بەهێزیش لە ئارادانییە، لە هەمان كاتدا دامەزراوەكانی حكومەت ناتوانن وەك پێویست خزمەتگوزارییەكان بە خەڵك بگەیەنن. كە لەم كاتانەدا كەسانێك لە دەرەوەی ئەم دامەزراوانەوە سەرهەڵدەدەن و هەوڵی ڕاكێشانی خەڵك دەدەن بە لای خۆیاندا، كەواتە دەتوانم بڵێم دروستبوونی ئەم سەركردانە ڕەنگدانەوەی لاوازی دامەزراوەكانە ...كەواتە پۆپۆلیستەكان زیاتر لە دۆخێكدا دروست دەبن كە دامەزراوەكان زۆر لاوازن و ئەوانیش پەنا بۆ موخاتەبەكردنی ڕاستەوخۆی خەڵك دەبەن.))، لەم لێدوانە راستەوخۆیەی پرۆفیسۆر رۆبەرت بۆ ئەم راپۆرتەی گوڵان ئەوە دەخوێنرێتەوە كە دەركەوتنی سەركردەی پۆپۆلیستی یان نیوپۆپۆلیستی راستەوخۆ دەرەنجامی لاوازی دامەزراوەكانی سیستمە دیموكراتیەكە و لاوازی سیستمی حزبایەتیە لەو وڵاتەدا، ئەگەر لەم چوارچێوەیەدا سەیری لاوازی سیستمی حزبایەتی بكەین، دەبینن وەك پۆفیسۆر ئادەم پرۆزركسی لە زانكۆی نیویۆرك ئاماژەی پێكردووە، دیموكراتیەتی نوێنەرایەتی واتە ئەو دیموكراتیەتەی لە ئەنجامی ململانێی حزبەسیاسیەكان دێتە ئاراوە و، زیاتر لەمەش پرۆفیسۆر پرۆزركسی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە،(بەبێ بوونی پارتە سیاسییەكان دیموكراتی سەقامگیر لە جیهاندا بوونی نییە)، كەواتە كاتێك سەركردەی پۆپۆلیست دەردەكەوێت، یەكەم هەنگاوی بۆ لاوازكردنی پارتە سیاسەكان و ئینكاری وجودی پارتە سیاسیەكان دەست پێدەكات، سەركردەی پۆپۆلیست راستەوخۆ بانگێشە بۆ خەڵك دەكات حزبە سیاسیەكان گەندەڵن و دژی ئیرادەی ئێوەن، بۆیە پێویستە دوای ئیرادەی من بكەون و من فریادرەسی نەهامەتییەكانی ئێوەم، پۆپۆلیست خۆی پێش هەمووان دەزانێت فریادرەس نییە، بەڵام لەبەر ئەم هۆكارانە ئەم بانگێشانە دەكات:

1- سەركردەی پۆپۆلیست كاتێك دێتە ناو پرۆسەی گەمە دیموكراتیەكە، باش دەزانێت پارتە سیاسیەكان هۆكاری سەرەكین بۆ بونیادی دیموكراتی نوێنەرایەتی و دیموكراتی دامەزراوەیی، بەڵام ئامانجی پۆپۆلیستەكە دیموكراتی كەسی خۆیەتی، واتە دەیەوێت فیكری خۆی لە جێگەی بنەماكانی لیبرالیزم تەوزیف بكات.

2- ئەگەر دامەزراوەی بەهێز هەبوو دەسەڵاتەكانی نێو سیستمە دیموكراتیەكە لەژێر چاودێریدان واتە (چاودێری سەروەری یاسا)، بەڵام پۆپۆلیست دەیەوێت خۆی رۆڵی ئەو چاودێرە بەسەر هەموو دەسەڵاتەكانی نێو سیستمە سیاسیەكە بگێرێت، واتە بەخەڵك دەڵێت من چاودێری راستەقینەم نەك سەروەری یاسا، سەبارەت بەم پرسە و دژایەتیكردنی پۆپۆلیست بۆ بەها دیموكراتیەكان، پرۆفیسۆر رۆبەرت بە گوڵانی راگەیاند((هۆكاری پشتگیری نەكردنی پۆپۆلیستیەكان بۆ پیادەكردنی بەهادیموكراسییەكان ئەوەبێت چونكە لە دیموكراسیدا دەبێت دەسەڵاتەكان لە چوارچێوەیەكی دیاریكراودا مومارەسە بكرێن، هەروەها لەبەر ئەوەی لەدیموكراسیدا دەسەڵاتەكان دەكەونە ژێر لێپرسینەوە و چاودێرییە))


كاریگەری بیری چەپ لەسەرهەڵدانی پۆپۆلیست و بونیادی دیموكراتی كەسی نەك دامەزراوەیی

هەردوو پرۆفیسۆر ناڤیا و ۆلكەر لەزانكۆی ستانفۆرد لەو بڕوایەدان پارتە سیاسیەكانی دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی خۆیان باشترین زەمینە بۆ دەركەوتنی پۆپۆلیزم دروست دەكەن،ئەمەش لەبەر ئەوەیە پارتە سیاسیەكانی بەشێكی زۆری دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی نەیانتوانیوە لە بونیادی دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتیدا سەركەتوو بن، یان ئەگەر هەوڵیشیان دابێت بۆ ئەوەی بونیادی دامەزراوەكانی سیستمە دیموكراتیەكە بنێن پۆپۆلیست هۆكارێكی رێگربووە بۆ ئەو هەوڵانە، لەمبارەیەوە هەردوو پرۆفیسۆر پێیان وایە، لە هەردوو حاڵەتەكەدا چ دیاردەی پۆپۆلیست رێگر بووبێت لە بونیادی دامەزراوەی بەهێز یان حزبە سیاسیەكان نەیانتوانی بێت دامەزراوەی بەهێز بونیاد بنێن، دەمانگێڕێتەوە بۆ هەمان ئاكام ئەویش ئەوەیە كە دیاردەی پۆپۆلیزم پەیوەستە بەلاوازی دامەزراوەكانی سیستمە دیموكراتیەكە، بۆیە چەندە پارتە سیاسیەكان كاریگەربن لە كۆمەڵگە و هەوڵەكانیان بۆ ئەوە بێت دیموكراتی نوێنەرایەتی بەرهەم بهێنن هێندە دیاردەی پۆپۆلیزم لاواز دەبێت، ئەمە پێمان دەڵێت ئاساییە پۆپۆلیست دژی پارتە سیاسیەكان رابوەستێتەوە و هەوڵبدات لەناو كۆمەڵگە بێ متمانەیان بكات، هۆكاری ئەمە كەسایەتی پۆپۆلیست دیاری دەكات، ئەویش ئەوەیە ئەو دیموكراتیەیەی لە ئاكامی ململانێی حزبە سیاسیەكان لە كۆمەڵگەدا بەرهەمدێت پۆپۆلیست وەك دژی خۆی سەیری دەكات، سەبارەت بە سیستمی حزبایەتی لەو وڵاتانەی دیاردەی پۆپۆلیستی سەرهەڵدەدات،سەبارەت بەسیستمی پارتە سیاسیەكان و دژایەتی پۆپۆلیست بۆ ئەو سیستمە دیموكراتییەی حزبەسیاسیەكان بەرهەمی دەهێنن، پرۆفیسۆر سكۆت دیسپۆساتۆ پسپۆر و تایبەتمەند لە سەر پرۆسەی دیموكراسی و دیاردەی پۆپۆلیزم لە ئەمریكای لاتینی بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتەی گوڵان خستەروو: ((لە زۆرێك لە حاڵەتەكاندا دیموكراسی دەبێتەهۆی ئەوەی پۆپۆلیستەكان دەسەڵات بگرنەدەست. هەروەها هەمیشە پۆپۆلیستەكان بە نائومێدیەوە لە كەموكوڕییەكانی دیموكراسی دەڕوانن. هەموو كەسێك پۆپۆلیستی نییە، لەبەر ئەوەی ئێمەیش كەموكوڕی لە دیموكراسیدا بەدی دەكەین. بەڵام پۆپۆلیستەكان لە ڕوانگەی ئەم نائومێدبوونەیانەوە سیستمی وڵاتەكەیان بە سیستمێكی ناشەرعی دەزانن و سیاسەت بە مەسەلەیەكی سادە دەزانن، كە تەنیا پێوستی بە سەركردەیەكی بەهێز و بە ئایدیایەكی ڕاست و دروست هەیە. لە دیموكراسیەتی مۆدێرندا. مەسەلەكان ئاڵۆزترن. بەڵام لەبەر ئەوەی باوەڕیان وایە دەتوانن تەنیا بەهۆی بوونی حكومەتێكی بەهێزەوە هەموو كێشەكان چارەسەر بكەن، ئەوا دەكرێت پۆپۆلیستەكان دژە دیموكراتی بن، زۆربەی كات دەردەكەوێت هەڵەبوونە و لەم كاتانەشدا هەمیشە وەك مەترسییەك بۆ سەر دیموكراسی دەمێننەوە. هەموو سیستمێكی سیاسی ئاستێك لە پۆپۆلیزمی تێدایە، بەڵام كاتێك پارتە سیاسیەكان دووچاری شكست دەبن، ئەوا دەنگدەران دووچاری نائومێدی دەبن و ئەو كاتە كەشێك دروست دەبێت كە سەركردە پۆپۆلیستەكان سوود لە هەلومەرجەكە وەربگرن)). سەبارەت بە كوورتبینی پۆپۆلیستەكان و بەسادەیی سەیركردنی هاوكێشە سیاسیەكانیش، پرۆفیسۆر دیسپاسۆتۆ بەم راپۆرتەی راگەیاند: ((پۆپۆلیستەكان جیهانبینیەكی سادەیان هەیە، واقیعەكە بەوجۆرە دەبینن سەركردەیەكی بەهێز دەتوانێت سەركردایەتی نەتەوەكە بكات و بە باشترین شێوە بەرژەوەندییەكانیان بهێنێتەدی، كە سیاسەت مەسەلەیەكی سادەیە و تەنیا كردەوەی پێویستە. پۆپۆلیستەكان ڕكابەرەكانیان بە گەندەڵ و بە بەشێك لە كێشە گەورەكە دەزانن، لەبەر ئەوە لە زۆرێك لە حاڵەتەكاندا پێیان وایە هەڵبژاردن كۆسپە لە بەردەم چارەسەری « ڕاستەقینە»دا.بەڵام واقیعی حاڵ شتێكی دیكەیە و لە زۆربەی دیموكراسییەكاندا سیاسەت پێویستی بە سازشكردن هەیە. لەبەر ئەوە زۆربەی كات، خەڵكی خۆشحاڵ نین لە ئاست هەڵوێستی سەركردە و پارتە سیاسییەكانیاندا، بەڵام مەسەلەكە لە دیموكراسیدا ئەوەنییە تۆ دەتوانیت هەموو شتێك بەدەست بهێنێت، بەڵكو ئەوەیە ئایا مافەكانی ژیان و ئازادی پارێزراون و ئایا هەموو كەس دەتوانێت كاریگەری هەبێت لەسەر پرۆسەی داڕشتنی بڕیارەكان. زۆربەی هاووڵاتیان لە كۆمەڵگە دیموكراسیەكاندا ناڕازین لە سیاسەتی حكومەتەكەیان، بەڵام زۆربەی هاووڵاتیان لە كۆمەڵگە دیموكراسیەكاندا زیاتر لە هەر شێوەیەكی دیكەی حكومڕانی پشتگیری لە حكومڕانی دیموكراسی دەكەن. لەوەش زیاتر، بەڵگەگەلێكی زۆر لە ئارادان كە دیموكراسی دەبێتەهۆی باشتر گەشەكردنی ئابووری، دابینكردنی خزمەتگوزارییە گشتییەكان و بەرەوپێشچوون)). بەپێی ئەو قسانەی پرۆفیسۆر دیسپاسۆتۆ جۆرە هاودژیەك لە نێوان پۆپۆلیزم و سیستمی دیموكراتی دامەزراوەییدا هەیە، هەروەها هاودژیەكی دیكەش هەیە كە پۆپۆلیستەكان بەرێگەی سندوقی دەنگدان دەردەكەون، سەبارەت بەوەی ئایا پۆپۆلیست دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر سیستمی دیموكراتی ؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەی گوڵانیشدا وتی: ((هەمیشە پۆپۆلیزم پێچەوانەوی دیموكراسی نییە. بەڵام دەكرێت ببێتە هەڕەشە بۆ سەر زۆرێك لە گرنگترین ڕواڵەتەكانی دیموكراسەتێكی سەقامگیر. بۆ نموونە، دەبێت هەموو كەس پابەند بێت بە دیموكراسی و بە هەڵبژاردنەوە و ڕێز لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بگرێت كە گوزارشت لە ئیرادەی خەڵك دەكات. هەندێ جار پۆپۆلیستەكان ئەوەندە متمانەیان بەڕاست و دروستی خۆیان هەیە ڕێز لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان ناگرن. متمانە لە نێوان پارتە سیاسیەكان لە زۆرێك لە وڵاتاندا لە ئاستێكی نزمدایە. لە نێویاندا وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا. هەروەها بەرەوپێشبردنی سیستمێكی حزبایەتی پتەو كاتی دەوێت. ئەمەریكا بە دەستی چەندین دژوارییەوە گرفتارە، تەنانەت لە سەرەتادا یاخیبوون لە دژی حكومەتەكەی سەری هەڵدا. كەواتە كاتێكی زۆر خایاند تاوەكو ئەو سیستمە سیاسیەی ئێستا پێی ئاشنانین بێتەدی. )) لەم چوارچێوەیەدا و بۆ زیاتر بەدواداچوون لەسەر كاریگەری سیستمی پارتە سیاسیەكان و لەسەر دەركەوتنی دیاردەی پۆپۆلیستی پرۆفیسۆر محەمەد تەوەكولی تارخی تایبەتمەند لە شارستانیەت و دیراساتی سیاسیی و مێژووی لە زانكۆی تۆرنتۆ لە كەنەدا، بۆ ئەم راپۆرتە بەمجۆرە رای خۆی خستەروو: ((دروستبوونی پارتە شمولی و پۆپۆلستیەكان تەنیا پەیوەست نین بە وڵاتە تازە گەشەكردووەكانەوە، بەڵكو ئەم پارتانە لە وڵاتانی ئەوروپا و لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاشدا سەرهەڵدەدەن، بەڵام گرنگ ئەوەیە خەڵكی ئەو ڕاستیەیان لەبەرچاوبێت كە بە پێچەوانەی بانگەشەكانی خۆیانەوە ئەم پارتانە نوێنەرایەتی تێكڕای خەڵكی وڵاتەكە ناكەن. دواتر دەبێت خەڵكی فێری ئەوە ببن كە پرسیارگەلێكی دیاریكراو ئاڕاستەی پارتە سیاسیەكان بكەن كە پەیوەستن بە بەرنامەی كاری ئەو پارتانەوە بۆ دابینكردنی چاودێری تەندروستی و باشتركردنی ڕەوشی پەروەردە و تاد. ... هەروەها پۆپۆلیستەكان خۆیان بە شمولی نازانن، بەڵام ئەنجامی كارەكانیان دەبێتەهۆی ئەوەی وەك پارتێكی شمولی ڕەفتار بكەن،هەوڵە پۆپۆلسیستیەكان بۆ ئەوەیە وا پیشان بدرێت كە ئەو كەسە یان ئەو لایەنە گوزارشت لە خواست و تێڕوانینی تێكڕای خەڵك دەكات، لە كاتێكدا ئەو پارتە تەنیا نوێنەرایەتیەكی جوزئی خەڵك دەكات. هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە پارتە شمولیەكان بناغەی ئایدۆلۆژیای خۆیان لەسەر ئەو بنەمایە بنیاتناوە كە ئەوان نوێنەرایەتی و گوزارشت لە خواست و ویستی تێكڕای خەڵكی وڵاتەكە دەكەن، بۆ نموونە پارتە پۆپۆلیستیەكان لەسەر بنەمای ئەو بەڵێنە دەسەڵات دەگرنەدەست كە ژیانی خەڵك بەرەوپێشەوە ببەن، بەڵام لە كاتی شكستهێنانیان لە ئەداكردنی ئەم ئەركەدا پەنا بۆ دژایەتیكردنی پارتەكانی دیكە دەبەن،لەم ڕووەوە ئۆباڵەكەش دەخەنە ئەستۆی هێزەكانی دیكە كە وەك دوژمن لێیان دەڕوانن و پێیان وایە ئەوان هۆكاری شكستهێنانی ئەوانن) . كەواتە وەك ئەو پسپۆرانە ئاماژەی پێدەكەن سەركردە پۆپۆلیستەكان وا خۆیان نمایش دەكەن كەئەوان سەرچاوەی هەقیقەتن و كاتێك هاووڵاتیان متمانەیان لێوەردەگرێتەوە وەك دوژمنیش سەیری هاوڵاتیانیش دەكەن، بۆ ئەوەی رێگە لەم دیاردەیە بگیرێت پرۆفیسۆر نیتینا تان پسپۆر لە سیستمی پارتایەتی و سیستمی حكومرانی رۆژهەڵاتی ئاسیا بەمجۆرە رای خۆی بۆ ئەم راپۆرتە خستەروو: ((هەڵبژاردنەكان تەنیا میكانیزمێكن بۆ بە دامەزراوەییكردنی ململانێ و ڕكابەری، بۆ ئەوەی ئەو ململانێیە بێ خوێنڕشتن و توندوتیژی بەڕێوەبچێت. بەڵام ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە سیستمی حزبایەتی لە وڵاتە تازەگەشەكردوەكاندا بە دامەزراوەیی نەكراوە، مەبەستم ئەوەیە هێشتا پارتە سیاسیەكان و پاڵێوراوەكان فێری ڕێساكانی گەمەكە و چۆنیەتی قبوڵكردنی ئەنجامەكان نەبوونە. بە پێچەوانەوە لەو وڵاتانەی كە سیستمێكی حزبایەتی بە دامەزراوەییكراویان هەیە، هەمو لایەنەكان پابەندن بە ڕێساكانی گەمەكەوە، بە چەشنێك هەموو لایەك ئەو ڕاستیەیان لەبەرچاوە كە لە هەڵبژاردنەكاندا لایەنی براوە و لایەنی دۆڕاو دروست دەبێت و لایەنی دۆڕاویش بە ئاسانی ئەنجامەكان قبوڵ دەكات، بەڵام لەو وڵاتانەی ئەم سیستمە بە دامەزراوەیی نەكراوە، ئەوا هەموو لایەك دەیەوێت لایەنی براوە بێت و ئەو لایەنەی كە بە ئەنجامەكانیش خۆشحاڵ نییە، هەوڵی پەنابردنەبەر ئامرازی دیكە دەبات، وەك كودەتا و بەكارهێنانی توندوتیژی و دەربڕینی ناڕەزایی بۆ ڕوخاندنی دەسەڵاتی پارتی فەرمانڕەوا، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە لەو سیستمانەدا كە بە دامەزراویی نەكراون هەمیشە ناسەقامگیری لە ئارادایە... هەر لەم ڕووەوە ئێمە دەتوانین ئەوە بڵێین زۆرجار هۆكاری پێوەندیكردن و چوونە ناو پارتە سیاسیەكانەوە، یەكەمیان هۆكاری ئایدۆلۆژییە و دووەمیان بە ئامانجی بەدەستهێنانی پێگەیەكی سیاسی باشتر یاخود بەدەستهێنانی دەسەڵاتە. چونكە نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە پارتە سیاسیەكان ئامرازێكن بۆ بەدەستهێنان و بردنەوەی دەسەڵات. بەڵام ئەوەی پێوەندی بە دیموكراسیەتەوە هەبێت ئەوا خاڵی هەرە سەرەكی بریتیە لە بوونی ململانێ و ڕكابەریكردن لەسەر بەدەستهێنانی متمانەی خەڵك، كە دەبێت لە حاڵەتی بردنەوەی لایەنێكی دیاریكراودا هەمووان بە ئەنجامەكان ڕازی بن و دەرفەت بەو لایەنە براوەیەش بدرێت كە جڵەوی كاروبارەكان بگرێتەدەست. بەڵام لەم قۆناغەدا ناتوانین ئەوە دەستنیشان بكەین- جا لە وڵاتێكی گەشەكردودا بین یان تازەگەشەكردو_كە ئایا سەركردەیەكی سیاسی شمولیە یاخود نا)).