زۆر لە وتارو بابەتە ئابوورییەكان لەمەڕ قەیرانی كۆرۆنا و ئابوورییەوە لە خوێندنەوەی زانستی و واقیعبینانە دووركەوتوونەتەوە و، تێكەڵ بە موزایەدە و ئایدیۆلۆژیا و بەرژەوەنديی حزبایەتی بووە، بێ ئەوەی گوێ بدەنە مەینەتی و ئازارەكانی خەڵك، تەنیا وەكو موزایەدەیەك باس لە كێشەو قەیرانەكان دەكەن و، هیچ رێگاچارەیەكی دروستیان تێدا نییە بۆ قسەكردن لەسەر قەیرانی دارایی هەرێم. پڕۆفیسۆر دكتۆر محه‌مه‌د شەعبان شارەزا لە بواری ئابووری لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان جەخت لەسەر هۆكاری قووڵبوونەوەی كێشە ئابوورییەكانی هەرێم ده‌كات.ئا: شەماڵ نوری

پڕۆفیسۆر دكتۆر محه‌مه‌د شەعبان، له‌ ده‌ستپێكى وته‌كانيدا بۆ گۆڤارى گوڵان، باسی هۆكارە سەرەكی و لاوەكییەكانی قەیرانی دارایی هەرێم ده‌كات و هه‌ر له‌و بارەیەوە ده‌ڵێت: "هیچ ئابووریناس و شارەزایەكی دارایی ناتوانێت، نكۆڵی لەوە بكات كە كۆرۆنا جیهانی تووشی شۆك كردووه‌ و قەیرانێكی دارایی و ئابووری گەورەی لێ كەوتۆتەوە، هاوكات دابەزینی بەهای نەوت بەو ئاستە گەورەیە قەیرانەكەی لەسەر شانی ئەو وڵاتانەی بە رێژەیەكی زۆر پشتیان بە داهاتی نەوت بەستووە، مەترسیدارتر كردووه‌، لەمەش خراپتر، بڕینی مووچه‌ و بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن بەغداوە كە رەفتارو كردەوەیەكی چاوەڕوانكراو بوو، دۆخەكەی لەسەر خەڵكی كوردستان ئاڵۆزتر كرد.
من لەزنجیرە وتارێكمدا باسی هەموو مەترسیيەكانی ئەو ئەگەرانەم كردووه‌، كە رووبەرووی حكومەتی هەرێمی كرودستان دەبێتەوە لەهەمووشی ناشرینترو خراپتر ململانێی حزبایەتی و ناسەقامگیری سیاسی یە، ئەوەی لێی ترساین و پێشبینیمان كرد هاتە دی ئێستا كارەكە لەدەستی ئابووریناسان و شارەزایانی كارگێڕیی و ژمێریارەكان بوارە جۆراوجۆرەكان دەرچووە، چارەسەری رووبەرووبوونەوەی شوێنەوارەكانی كۆرۆناو قەیرانی ئابووری و دارایی كەوتۆتە دەستی سیاسییەكانەوە ، گرفتی ئەم هەرێمەش لەوەدایە سیاسییەكان بڕیار دەدەن بێ راوێژكردن بە ئابووریناسەكان واتا سیاسەت لە پێش ئابووریدایە بۆیە هەموو جارێك كەسانی سیاسی یاخود سەربازیی بڕیارە چارەنووسسازەكان دەدەن نەك بیرمەندو شارەزایانی ئابووری."
- پڕۆفیسۆر دكتۆر محه‌مه‌د شەعبان، سەبارەت بە هەنگاوەكانی رێگاچارەسەری قەیران و كێشەكان وتی: "هەموو قەیران و كێشەیەكی ئابووری و دارایی چارەسەری خۆی هەیە، ئەزموونی گەلان و حوكمڕانەكان پڕیەتی لەو بەند وعیبرەتانە، من پێم وایە دەبوایە هەرێمی كوردستان مادام توانای دارایی و ئابووری لەو ئاستەدا نییە، كه‌ بۆ تەنیا ساڵێك خۆی ڕاگرێت، دەبوو هەر زوو بگەڕایەتەوە بۆ بەغدا و ئاسایيكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ناوەند بكردایە بەستراتیژ، بەتایبەتی ئێمە هەڵوێستی وڵاتانی دراوسێ و هاوپەیمانەكان و ئەمریكامان بینی لە ریفراندۆمدا، كە ئێمە بە بەشێك لە عێراق دادەنێن، لەناوخۆشدا دەركەوت كە سەقامگیریمان نییە و بڕیاری گەورەی ئابووری لە دەستی ئێمەدا نییە. من تێناگەم وەكو كەسێكی ئابووری لەكاتێكدا بانكی ناوەندیمان نییە و ناتوانین قەرز لە بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و وڵاتانی بیانی وەربگرین و، هیچ یەدەگێكی دراو و توانای چاپكردنی دراومان نییە و لە رووی دارایی و سیاسی و سەربازيیشەوە دوو ئیدارەین، هەربۆیە دەبێت لەگەڵ حكومەتی ناوەندیدا رێك بكەوین. من لەگەڵ ئەوەدام ئەگەر سیاسەتێك رێگا خۆش بكات و دۆخەكە هێوربكاتەوە و مەنتیقی عەقڵ جێبەجێ بكات ئەمە كارێكی باشە چونكە لەم بارودۆخە ئاڵۆزو پڕ لەكێشمەكێشەدا لە 90% رزگارمان دەبێت و مووچه‌خۆران و دۆخی بازاڕ و كاروكاسبی ئاسایی دەكەینەوە. لەدوای ئەم بڕیارە چەند بڕیارێكی بوێر لەناوخۆدا دێت، كە پێویستی بە سەقامگیری هەیە، ئەمەش تەنیا بە رێكخستنی نێوماڵی ناوخۆیە لە رووی سیاسی و دواتر ئابوورییەوە، من تا ئێستا هەرێمی كوردستان بە ساقامگیر نازانم، ئەگینا چۆن دەبێت بە گرفتێكی زۆر بچووك راستەوخۆ ئیدارەی دووەم سەرهەڵبدات و ئەو هەموو حزبە بكەونە گیانی حكومەت و دامەزراوەكانی، لە كاتێكدا كابینە لە دوای كابینە ئەوانیش بە رێژەو شێوازی جۆراوجۆ بەشدار بوون لەو حكومەتە...
لە ساڵى 2003وە تا ئێستا نەمانتوانیوە دوو ئیدارەكە بكەینە یەك ئیدارە، نەشمانتوانیوە سیاسەتێكی نەوتی پەیڕەو بكەین. من نازانم نەوت چۆن دەردەهێنرێت و چۆن دەفرۆشرێت و هەندێكی لەدەست ئێرەیە و هەندێكی دیكەی لە دەستی كەسەكانی ئیدارەی ئەو لای سلێمانییە و نازانم لەوێ كێ سەرپەرشتی دەكات و لێرە كێ سەرپەرشتی دەكات. هەرچی داتاو ئامارەكانە شێوێندراون و تەواو نين. لەناوخۆدا متمانە لەنێوان حزبەكان و حكومەت لەلایەك و حزبە كوردستانیيەكان لەلایەكی دیكە و خەڵك و حزب و حكومەت نەماوە، لەم بارودۆخەدا چارەسەر لەوە دەرچووە كە نەخۆشيیەكەی كوردستان ئاسانە و بە چەند دەرمانێك چارەسەر ببێت، ئابووريی كوردستان تووشی نەخۆشی شێربەنجە بووە و پێویستی بە چارەسەری قووڵ و بەزەبر و ئازار هەیە. حكومەت پێویستی بە گۆڕانكاریی لە هەموو ئابوورییەكەی هەیە، نەك گەمەكردن بە مووچه‌ و رزقی خەڵك، ناكرێت جیهان و عێراق و كوردستان بەدەست چەندین قەیران و كێشەوه‌ بناڵێنن، كەچی نێوماڵی كورد وا ناكۆك بێت. ئەوانەی ئەمڕۆ باس لەچارەسەر دەكەن و، یەكتری تۆمەتبار دەكەن، هەڵەیەكی گەورە دەرهەق بە میللەت و چارەنووسی گەلێك دەكەن كە شایەنی نییە.
هەمووان پێویستیمان بە جۆرێك لە قوربانیدانە، ئەگەر وانەكەن شەمەندەفەرەكە لە سكەكەی دەردەچێت و كارەساتێكی گەورەتر لە ئێستای لێ دەكەوێتەوە. با هیچ دوور نەڕۆین، لەعێراق كە دەوڵەتە و سیادە و بانكی ناوەندی و دەسەڵاتی نێودەوڵەتی هەیە و، ئەندامە لە نەتەوە یەكگرتووەكان هەموومان گەیشتینە ئەو قەناعەتەی كە پێناسە و مۆركی دەوڵەتی تێدا نەماوە و بزر بووە و نغرۆی توندوتیژی و كوشتار بووەتەوە، باشە هەرێمێك كە ئەو هەموو خەسڵەتەى نەبێت، چۆن بەو نائارامی و ناكۆكی و ململانێی حزبی و شەخسییەوە دەرباز دەبێت لەو هەموو قەیران و كێشانە؟ ئەمڕۆ هەموو كەسێك دژایەتیى هه‌رێم دەكات، تەنیا میللەت دژایەتی حكومەت و ئەزموونەكەی ناكات، كەچی لەبری ئەوەی لەگەڵ میللەت قسە بكەن، دژایەتيی خواست و ویستی میللەتەكە دەكه‌ن. لەساڵی 1991ـەوە دڵسۆزەكانی ناوخۆمان ئەوەندەی هێزو توانایان لە ململانێ بەخەسار دا، ئەوەندە سەرقاڵی داهێنان و دەستكەوتی ئابووريی گەورە نەبوون، ئەمەش ئەجیندایەكی دەرەكییە كە لە ناوخۆدا بە شارەزایی، یان لە بێ ئاگایی جێبەجێ دەكرێت. من ناڵێم حكومەت خائینە، بەڵام بەرژەوەندیى تەسكی شەخسی و حزبی ماڵی ئێمەی كاول كردووه‌. لە 1990 ـەوە ژێرخانی ئابووریمان وا لێ نەكرد، هەر هیچ نەبێت ببینە خاوەنی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری، دواتریش لەگەڵ دۆزینەوەی نەوت، نەمانتوانی ببینە خاوەنی كەرتێكی پیشەسازیی نەوتی پێشكەوتووى نەوتی... گرفتەكە لەوەدایە قسە لەلایەكەو رەفتارو كردەوە لەلایەكی دیكەیە و هەنگاوەكان بەلاڕێدا دەبرێن. بۆ نموونە كارنامەكەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر باشە و كاتی خۆيشی لە گۆڤارەكەتانەوە باسم كرد، بەڵام من چی لە كارنامەیەك بكەم، ئەگەر وەزارەتەكان لە رووی واقیعەوە جێبەجێی نەكەن و هەنگاوی بۆ نەنێن؟ لە نەوەدەكانەوە تا ئێستا نزیكەی 30 ساڵە واتا ئەگەر پلانی 5 ساڵیمان هەبوایە، ئەوە 6 پلانی پێنچ ساڵی و دوو پلانی درێژخایەن، كە ماوەیەكی زۆرە بۆ بووژانەوەی سەرجەم سێكتەرە ئابوورییەكان، بەتایبەتی بووژانەوەی كەرتی بانكی، ئەو كەرتەی تا ئێستا شەخسەنە كراوە و هی فڵان و فیزارە. "
سەبارەت بە سوودوەرگرتن لە قەیرانەكە و هەڵسانەوەی، پرۆفیسۆر محه‌مه‌د شەعبان وتی: "قەیرانی كۆرۆنا و نەوت دەریانخستووە ئێمە تا ئێستا ئاسایشی خۆراكی و ئاسایشی ئابووری و سەقامگیری سیاسی و ئابووریمان نییە، تەنانەت سەقامگیریی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانمان نییە. رەنگە كۆرۆنا دوازەنگی ئاگاداركردنەوەی ئێمە بێت، كە وڵات بەم لاوازی و كاروكردەوانە بەڕێوەناچێت و ناڕەزایەتییەكان زیاتر دەبن و، كەسانی هەلپەرست و فێڵبازیش زیاتر گۆڕەپانەكەیان بۆ خۆش دەبێت. تۆ ئەوەندەی سەرقاڵی قەیرانەكانی نێودەوڵەتی وەكو كۆرۆنا و نەوت بیت، لەناوخۆشدا قەیرانی سیاسی لەگەڵ ناوەندو كێشەی دابینكردنی مووچه‌ و بودجەو دارایيت هەبێت، دەبێت لە هەرەمی دەسەڵات و هێزەوە بچنە بەغداو بە دانوستان و گفتوگۆ هەموو كێشەكان چارەسەر بكرێت. ئه‌وه‌ش پێویستی بە قوربانی و سازش هەیە. لەناوخۆدا لەسەر شەقام كەسێك بدوێنیت و پێی بڵێیت: حكومەت پارەی هەیە، راسته‌وخۆ دەڵێت: هەیەتی و خۆی دەڵێت نییە... ئەی ئەوەتا فڵان سیاسەتمەدارو كەسایەتی بزانە خاوەنی چی كۆمپانیاو باخ و ڤێلاو رەفاهیيەتە، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە پارە لای حكومەت نییە، بەڵكو لای كەسەكانە، بەم پشێوی و بێ سەروبەرييه‌، راستە پەیڕەوكردنی نامەركەزی چارەسەرە، بەڵام كێشەی گەورەی سیاسی بەدوایدا دێت، چونكە ناكۆكی و رق و قینەكان بە راددەیەكە متمانە لەناوخۆدا نەماوە، ئیتر چۆن متمانە بە دابەشكردنی دەسەڵات و چۆنیەتی بەكارهێنانی دەكرێت؟
پێش پەیڕەوكردنی نامەركەزی سەوزو زەرد و حزبی، دەبێت متمانە و ئیدارە تێكەڵ بكرێتەوە، ئەوجا نامەركەزی ئیداریی و دارایی و ئابووری ئەنجام بدرێت. "