باسی كەموكووڕیی خزمەتگوزارییەكان و چۆنیەتی چارەسەری كێشەكانی هاووڵاتیان و هەروەها زانینی پلان و بەرنامەی كار و ئەو گۆڕانكارییانەی لە رووی گشت سێكتەرەكانەوە لە داهاتووی نزیكدا لە سنووری پارێزگای هەولێر دەكرێن، تەوەری سەرەكیی ئەم دیدارەی گۆڤاری گوڵان لەگەڵ دكتۆر عەلی رەشید خۆشناو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێرپێكدەهێنن.

* سەرەتا دەمانەوێت بپرسین، ئایا بۆ كۆی پارێزگای هەولێر بەگشتی و ناو شاری هەولێر وەك پایتەخت بەتایبەتی چ بەرنامەیەكتان هەیە و، لە ماوەی یەك دوو ساڵی داهاتوودا پارێزگاكە چ گۆڕانكارییەك بە خۆیەوە دەبینێت؟
- ئێمە ئەو كاتەی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر دەستمان بەكارەكان كرد، لەلایەن حكومەتی عێراقی فیدڕاڵەوە میزانییەی هەرێمی كوردستان بڕابوو، ئەمە وایكرد ئەنجومەنەكان لە ژینگەیەكی زۆر ناتەندروست لە دایك بن، هەروەها دوای سێ بۆ چوار مانگ شەڕی تیرۆریستانی داعش دەستی پێكرد، ئەمەش وایكرد، دۆخی هەرێمی كوردستان زیاتر بەرەو بارێكی نالەبار و خراپ بڕوات و، كاریگەری لەسەر كۆێ پرۆسەی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی لە سەر حكومەتە خۆجێیەكانیش هەبوو، بەڵام ئێمە لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر، پێكەوە لەگەڵ فراكسیۆنەكان دیكە دەستمان بەكارەكان كرد و، یەكەم ئامانجیشمان ئەوە بوو كە هەرێمی كوردستان ئارام بێت و هەولێری پایتەختیش دوور بێت لە موزایەداتی سیاسی و بەرەو ئەو ستراتیژیەتییە بڕوات، كە ستراتیژیەتی سەربەخۆیە و لەو بوارەشدا لەگەڵ هەموو لایەنەكان هاوبیرو هاوئامانج بووین. بۆیە یەكدەست بووین لەناو ئەنجومەن وتوانیمان كارەكان راپەڕێنین، هەر چەندە لە ناو پارێزگای هەولێر كارە خزمەتگوزارییەكان لێرەو لەوی جێبەجێ دەكران، بەڵام ئەو پڕۆژە ستراتیژییانەی كە زۆر گرنگ و ئامانجی ئێمە بوون، چەند پڕۆژەیەك بوون، لەوانە: پڕۆژەی 120 مەتری كە گرووپی هێمن جێبەجێیان كرد و شەقامی 150 مەتری دەستی پێكردووە. لەبواری ئاو و ئاوەڕۆ، پڕۆژەیەكی ئاوی گەورە لەلایەن كۆمپانیای بای وەتەری بەریتانی دەستی پێكرد، بە قەرزی درێژخایەن كە پڕۆژەی ئاوی ئیفراز چوار، بەشێكە لەو پڕۆژەیە و، پڕۆژەی ئاوەڕۆی قورس و خاوێنكردنەوەی ئاوەڕۆكانی هەولێر و دووبارە بەكارهێنانەوەیان و تۆڕی ئاوەڕۆی هەولێر، ئەمانە هەر هەموویان چونەتە قۆناغی جێبەجێكردن و، پڕۆژەیەكی دیكە كە لە بەرنامە و پلانی ئەنجومەنی خۆجێیدایە، گواستنەوەی گشتییە و لەم پڕۆژەیەدا جەختمان لەسەر ستی پاس كردووەتەوە، حكومەتی ئەڵمانیاش ئامادەیە هاوكاریی پایتەختی هەرێمی كوردستان بكات، بۆ ناردنی ئەو پاسانە و بەڕێز پارێزگاریش بۆ ئەو مەبەستە لە پەیوەندی و كاركردندایە، قۆناغی دووەمی پڕۆژەی گواستنەوەی گشتییش، (ترام ڤا)یە كە دیزاینەكەی بە رێكوپێكی لەلایەن وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن بۆ ئەنجام دراوە، كە خۆی لە چوار لاینی ترام دەبینێتەوە و هەموو گەڕەكەكان و دامودەزگاكانی حكوومی لەناو شاری هەولێر بە یەكەوە دەبەستێتەوە، ئەم پڕۆژەیەش زۆر گرنگە، چونكە كەموكوڕیی زۆری گواستنەوەی گشتیمان لە شاری هەولێر هەیە، سەبارەت بە سێكتەری پەروەردەوە كە زۆر گرنگە و لە رووی باڵەخانە و بینایەی قوتابخانەكاندا كەموكوڕییەكی زۆر هەیە، لەكاتی خۆی بەرنامەی حكومەت بۆ قوتابخانەكان ئەوە بوو، سێ دەوامی نەهێشت، بەڵام ئێستاش زەختێكی زۆر لەسەر قوتابخانەكان هەیە، كە قوتابیان زۆربوون و پۆلەكان زیاتر لە 50 قوتابی تێیدا دەخوێنن، ئەمەش كاریگەری لەسەر ئاستی تێگەیشتنی قوتابیان و پەروەردەیان هەیە، هەر بۆیە جەخت لەوە كراوەتەوە كە لە سێكتەری پەروەردە لەناو شاری هەولێر و هەموو سنووری پارێزگاكە كۆمەڵێك قوتابخانە دروست بكرێن، دەكرێت لە شوێنی قوتابخانە كۆنەكان لە رێگای وەبەرهێنان لە بری ئەوەی قوتابخانەی 12پۆلی و 18 پۆلی دروست بكرێت، دوو تا سێ قوتابخانەی لەگەڵ باڵەخانەیەكی بازرگانی دروست بكرێت، كە باڵەخانەكە بۆ وەبەرهێنەرەكە بێت و حكومەت و پەروەردەش سوود لە قوتابخانەكانی وەربگرن. سەبارەت بە سێكتەری تەندروستی لە پارێزگای هەولێر بەهەمان شێوە بەرنامەو پلانی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بووە كە چەند نەخۆشخانە دروست بكرێن، لەوانە نەخۆشخانەكانی فریاكەوتن لە دوو نەخۆشخانە بكرێنە چوار نەخۆشخانەی فریاكەوتن و هەروەها نەخۆشخانەی لەدایكبوون و منداڵان و نەخۆشخانەی خوێن و سووتان كە زۆر پێویستن دروست بكرێن، ئەمانە نەك تەنیا لە ناو شار، بەڵكو بۆ قەزاو ناحیەكانی هەموو سنووری پارێزگای هەولێر لەبەرنامەدان و پلانەكانی ئەنجومەنی پارێزگاش گشتگیرە و بۆ هەموو سنووری پارێزگاكەیە و بۆ ئەو پڕۆژەو مەبەستانە لەگەڵ بەڕێز پارێزگاری هەولێر گفتوگۆ كراوە، كە پێویستە ئەو سێكتەرانە ببووژێنەوە.
* پارێزگای هەولێر لە حاجی ئۆمەران تا مەخموور دەگرێتەوە و كەشوهەوای جیاوازی هەیە و خاكی ئەو دەڤەرە بەپیت و بەرەكەتە، بەڵام كشتوكاڵی ئەم سنووەرە لەو ئاستەدا نییە، هەروەها هەولێر گەورەترین شوێنی عێراق و كوردستانە بۆ گەشتیاری، بەشی هەرە زۆری پارێزگای هەولێریش بە سرووشتی خۆی هاوینە هەوارێكە، بەڵام گەشتوگوزاریش هەر بە شێوازە تەقلیدییەكەی پێش 50 ساڵ بەڕێوەدەبرێت و نەتوانراوە بكرێتە پیشەسازیی گەشتیاری، ئایا بەرنامەتان بۆ پێشخستنی كەرتی كشتو كاڵ و گەشتیاری چییە؟
- لەم پرسیارەدا پەنجەتان لەسەر برینێكی زۆر قووڵ دانا، چونكە دەكرێت كشتوكاڵ بكرێتە بنەمای دەوڵەتداری، بەڵام بەداخەوە كشتوكاڵیش بەدەر نەبووە لەو هەموو قەیرانە كە بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە، بەڵام دەكرا بەرنامە و پلانی باشتر بۆ كەرتی كشتوكاڵ دابنرێت و وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان لەسەر چەند تەوەرێك كار بكەن. ئەم وەزارەتە لە دوای ساڵی 1997 بە هاوكاریی رێكخراوی «FAO» یارمەتییەكی زۆری خەڵك و كەرتی كشتوكاڵی دا، من یەكێكم لەو كەسانەی بۆ ماوەی حەوت ساڵ لەو رێكخراوە لەسەر سێكتەری ئاودێری كارم كرد، چەندین پڕۆژەی ئاودێری لە ناوچە شاخاوییەكانی سنووری پارێزگای هەولێر دروستكران، بەڵام بەداخەوە پڕۆژەی نەوت بەرامبەر بە خۆراك نەما، كشتوكاڵیش نەیتوانی ئەو هەموو بەرنامەی رێكخراوەی «فاو» كە لەژێر جێبەجێكردندا بوون، وەبەرهێنانی تێدا بكات. لە سێكتەری كشتوكاڵیدا بە بازاڕكردنی كاڵاكانی جووتیاران سفرە، ئەگەرچی لە كاتی خۆیدا لە لقە كشتوكاڵییەكاندا سەرجەم ستافەكانیان لە خزمەتی جووتیاراندابوون، بەڵام ئێستا لقە كشتوكاڵییەكان كاریان نەماوە، تەنانەت جووتیاران رێنماییەكانیشیان لێ وەرناگرن. بۆیە زۆر پێویستە لقە كشتوكاڵییەكان ببووژێندرێنەوە و ببنە سەرچاوەی زانیاری و رێنمایی بۆ جووتیاران و لە رووی تۆی باوڕپێكراو و پلانی كشتوكاڵی و چۆنیەتی چاندنی سەوزە و میوە و باخ و جۆرەكانی دەغڵ ودانەوە هاوكاریی جووتیاران بكەن. بۆ نموونە ناكرێت جووتیاران هەر لە مەخموورەوە تا سیدەكان لە هەموو خاكەكەیان تەنیا تەماتە بچێنن، ئەوە بازاڕیان سفر دەكات. هەروەها جگە لە پێدانی رێنمایی بە جووتیاران و هاریكردنیان دەبێت وابكەین قەزاو ناحیەكان لە رووی خزمەتگوزارییەكانی وەك تەندروستی و پەروەردە و رێگاوبان و كارەبا و...تاد، جیاوازییەكی وایان لەگەڵ سەنتەری شار نەبێت. هاوكات لە رووی گەشتوگوزارییەوە پێویستە پشت بە كۆمەڵێك وەبەرهێنەر ببەستین، بەتایبەتی كە سرووشتی كوردستان زۆر شوێنی جوانی هەیە و دەكرێت بیكەنە گەشتیاری، بۆ نموونە چیای كۆڕەك زۆر لەبار نەبوو بۆ گەشتیاری، بەڵام لە رێگای وەبەرهێنەرێكەوە كە دەستخۆشی لێ دەكەم، بۆتە پڕۆژەیەكی سەركەوتووی سەرنجڕاكێش بۆ گەشتیاران، بەتایبەتی لە وەرزی زستاندا و گەشتیاران رووی تێ دەكەن. لە شەقلاوەش پلان هەبوو، بەڵام جێبەجێ نەكرا. هەروەها چیای سەفین، چۆمان، مێرگەسۆر و زۆر شوێنی دیكە هەن، كە هەموویان گونجاون بۆ گەشتیاری، بەڵام پێویستە وەبەرهێنەرانی كەرتی تایبەت كاری بۆ بكەن، حكومەتیش دەرگایان بۆ بكاتەوە و هاوكاری و ئاسانكارییان بۆ بكات و، رێنمایی بە وەبەرهێنەران بدات كە پڕۆژەی گەشتیاری جێبەجێ بكەن. خاڵی سەرەكی بۆ گەشتیاری رێگاوبانە، كە خۆشبەختانە لە رێزبەند و هەنگاوی یەكەمی كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستاندایە و كارو پڕۆژەی بۆ رێگاوبانەكان ئەنجام داوە، بەمەش گەشتیاری لە سنووری پارێزگای هەولێر دەبووژێتەوە، دەمێنێتەوە سەر وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار كە ئەو پلان و بەرنامەیە دابنێت، كە زۆرترین ئاسانكاری بۆ وەبەرهێنەری راستەقینە بكات، كە دەڵێم وەبەرهێنەری راستەقینە، مەبەستم ئەوەیە دەبێت ئەو وەبەرهێنەرە سەرمایەكەی چێك بكرێت و بزانرێت چەند پارە و ئیمكاناتی هەیە، نەك پڕۆژەكە بدرێت بە دەڵاڵی وەبەرهێنەرێك كە هەندێك پارەی لێ بخوات و پڕۆژەكەش جێبەجێ نەكرێت.

* لەگەڵ ئەوەی هەڵمەتێكی گەورەی دارچاندن و سەوزكردنی پایتەخت ئەنجام دەدرێت، بەڵام هێشتا ریژەی سەوزایی هەولێر نەگەیشتۆتە ئاستی ستاندەری جیهانی، چەندین ساڵە حكومەت بەنیازە پشتێنەی سەوز بۆ ئەم شارە دروست بكات، ئایا ئەم پشتێنەیە دروست دەكرێت، یان تەنیا باسێك بوو بەسەر چوو؟
- پشتێنەی سەوزی هەولێر یەكێكە لە بەرنامەكانی ماستەرپلانی پایتەختی هەرێمی كوردستان كە بە پانیی دوو كیلۆمەتر و لە دووری 12كیلۆمەتر نیوەتیرە لە سەنتەری شارەوە و وەك بازنەیەك بە دەوری شاردا دەڕوات و، ئەو پڕۆژەیە تەنیا سەوزایی نییە، بەڵكو پڕۆژەی گەشتیارییش لەخۆدەگرێت، لەوانە مەلەوانگە و ئەسپسواری و یاریی گۆلف و...تاد، بەڵام دیارە ئەویش بە هەمان شێوەی چەندین پڕۆژەی دیكە كاریگەریی قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستانی لەسەر دروست بوو، بۆیە ئەو پڕۆژەیەش راوەستاوە، ئەگەرچی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار هەندێك لە پڕۆژەكانی بە وەبەرهێنەران داوە، بەڵام پێویست بەوە دەكات، پڕۆژەی پشتێنەی سەوز وەك یەك رینگ تەعامولی لەگەڵ بكرێت، ئەگەرچی پایتەختی كوردستان لە رووی سەوزاییەوە بە ئاراستەیەكی زۆر باش رۆیشتووە، بەڵام خەون و تمووحی ئێمە زۆر زۆر لەوە زیاترە و خەونی ئێمە ئەوەیە كە خەڵكی پایتەخت چێژی زیاتر لە سەوزایی و باخچە و پاركەكان وەربگرن. بەتایبەتی كە تا ئێستا نەگەیشتووینەتە ئەو ئاستەی كە ئەمجۆرە سەوزاییە لە هەموو گەڕەكەكان هەبێت، بەڵام پلان و بەرنامە هەیە لەگەڵ سەرۆكایەتیی شارەوانی و پارێزگای هەولێر، ئەو زۆنەی رێژەی سەوزاییەكەی زۆر كەمە، وەك شەقامی كەركووك - مەخموور– مووسڵ لەوێوە دەست پێ بكەین و زیاتر گرنگی بەو شوێنانە بدەین.
* ماوەیەكە كێشەی كەمیی غاز هاووڵاتییانی نیگەران كردووە، هەر چەند ئەنجومەنی پارێزگا ببووە ناوەندی سەرەكی بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، بەڵام بۆ دابینكردنی داخوازیی هاووڵاتیان لەو بوارەدا چیتان كردووە؟

- پێش ئەوەی قەیرانەكە دروست بێت، وەك ئەنجومەنی پارێزگا و لێژنەی پیشەسازی و وزە لەگەڵ بەڕێوەبەری غازی هەولێر كۆبوونەوەمان كرد، بۆ ئەوەی غازی تایبەت نەبێت، كە ئەو كات غازی حكوومی بە 7500 دینار بوو. غازی تایبەتیان بە ( 8 تا 9) هەزار دینار دەفرۆشت. لەسەر ئەوەش بڕیارمان دا كە بە هیچ شێوەیەك قبووڵ ناكەین، ئەو غازەی لە حكومەت بەرهەمدێت، بە ناوی تایبەت و بە نرخی گرانتر بیفرۆشن. لەماوەی ئەو دوو رۆژەی كە ئەو نرخە تایبەتەمان نەهێشت، كێشەی ئەمنی لەسەر غاز دروست بوو، كۆمپانیایەك قۆرخی بارودۆخەكەی كردووەو، تا ئەو ساتەی لەگەڵ ئێوە قسە دەكەم، ئەو كۆمپانیایە تەقە لە تانكەرەكانی غاز دەكات، ئەمەش حاڵەتێكی زۆر ناڕەوا و خراپە كە سەروماڵی شوفێران و خەڵكی خۆت بخەیتەبەر مەترسی، بۆ ئەوەی مۆنۆپۆلی شتێك بكەیت، ئەو پێشێلكارییە ئەگەر كۆنتڕۆڵ نەكرێت، دەگوازرێتەوە بۆ سێكتەرەكانی دیكەی وەبەرهێنان لە سلێمانی، وەك سێكتەری رێگاوبان و باڵەخانەكان و پڕۆژەكان و لە هەقیقەتدا ئەگەر بەردەوام بێت، ئەوا وەبەرهێنەرانی سلێمانی بەرەو شار و شوێنی دیكە دەچن، كە ئاسایش و هێمنی تێدا پارێزراو و سەقامگیرە. شەوی سێشەمە 11/2/2020 سێ كەس لەسەر تەقەكردن لە تانكەرەكانی غاز دەستگیر كراون و بەرپرسی ئەو تەقەكەرانەش ناسراوە و لێپێچینەوەیان لەگەڵ دەكرێت. جگە لەوەش هۆكاری كێشەی كەمیی غاز بەشێكی خودی هاووڵاتیانن، بەتایبەتی كە هەندێك هاووڵاتی هەن، چەندین بوتڵە عازیان هەیە و هەر یەك بوتڵی بەتاڵ دەبێت، هەوڵدەدات پڕی بكاتەوە و رێگا نادات دراوسێیەكەی كە هیچ غازی نییە، وەری بگرێت. لەگەڵ ئەوانەشدا ئێستا چارەسەرێكی باشی قەیرانی كەمیی غاز كراوە، هەر چەندە هەندێك لە وەكیل و سەیارەكانی غاز هەوڵدەدەن بۆ خۆیان قۆرخی بكەن، تاوەكو سوودی زیاتری لێ وەربگرن، دەچنە ئەو گەڕەك و شوێنانەی كە دەوڵەمەندن و پارەی زیاتر وەردەگرن، هەر بۆیە لەگەڵ هەر سەیارەیەكی دابەشكردنی غاز پۆلیس و ئاسایشی لەگەڵ دادەنرێت، تاوەكو ئەو غازە ببەنە گەڕەك و شوێنە هەژارنشینەكان و بە نرخی خۆی (7500)دینار بیفرۆشن. بێگومان بەڕێز فرسەت سۆفی پارێزگاری هەولێر زۆر هەماهەنگە لەگەڵمان و زۆر لەیەكتر نزیكین، ئەمە وایكردووە كە دەستنیشانكردنی كێشەو كەموكووڕییەكان بەهەند وەربگرێت. هەر بۆیە ئێمەش لە ئەنجومەنی پارێزگا پاڵپشتی دەكەین، بۆ ئەوەی سەركەوتوو بێت.

* دیارە كێشەكانی پارێزگا بە ناو شار و قەزاو ناحیەكانیشەوە بەشێكە لە كارەكانی ئێوە، ئایا میكانیزمی مامەڵەكردنتان لەگەڵ كێشەی قەزا و ناحیەكانی دەرەوەی شاری هەولێر چۆنە؟
- لەسەر ئاستی هەموو سنووری پارێزگا بە یەك بازنە هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر كرا، بۆیە دەنگی قەزاو ناحیەكانیش درایە ئەندامانی ئەنجومەن، هەر بۆیە ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر خۆیان بە نوێنەری خەڵكی قەزاو ناحیەكانیش دادەنێن و بەشێكیان خۆیان دانیشتووی چۆمان و كۆیە و مێرگەسۆر و سۆرانن و، ئەو ئەندامانە ماڵیشیان هەر لەو شوێنانەیە و هەموو كات لەناو خەڵكی ناوچە و دەڤەرەكانیانن، بەمەش كێشە و گرفتی خەڵكی ئەو ناوچانە زۆر بە باشی و خێرایی دەگەنە ئەنجومەنی پارێزگا و لێژنەكانیشمان بەردەوام لە پەیوەندیدان، كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنەكەشمان هەموو كات شەفافە و بە رووی میدیاكانەوە كراوەیە، بۆیە هاووڵاتیان زۆر شارەزاییان لەسەر ئەنجومەن هەیە و، زۆر بە ئاسانی و سادەیی دەتوانن كیشە و داواكارییەكانیان پێمان بگەیەنن. هەر پەیوەندی و داواكارییەك لە رێگای هەر ئەندامێكی ئەنجومەن بگات، دەیخەمە بەردەستی لیژنە و بەدواداچوونی بۆ دەكرێت. هەر بۆ نموونە: دابەشكردنی نەوت لە ناوچە شاخاوییەكان و دەرەوەی سنووری شاری هەولێر جەختی ئەنجومەنی پارێزگای لەسەر بوو، كە پێویستە دووبارە نەوت دابەش بكرێتەوە. لێرەدا بە شانازییەوە دەیڵێم زۆر سوپاس بۆ پارێزگاری هەولێر كە شەونخوونیەكی زۆری كرد بۆ دابەشكردنی نەوت و بەشە نەوتێك ون ببوو، ئەویشی گەڕاندەوە و بە سەر هاووڵاتیانی ناوچە شاخاوی و دوورەدەستەكاندا دابەش كران. ئێمە هەموو ئەندام و فراكسیۆنەكانی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر وەك یەك تیم كار دەكەین و نوێنەرایەتیی سەرجەم قەزاو ناحییەكان دەكەین و پاڵپشتییەكی بەهێزی پارێزگاری هەولێر دەكەین و پاڵپشتی دامودەزگاكانی حكومەتیشین و بە شێوازێك كار دەكەین، لە كارە باشەكان دەستخۆشییان لێ دەكەین و، لە كارە لاوازەكان ئاگاداریان دەكەینەوە و پەنجە لەسەر برینەكان دادەنێین بۆ ئەوەی چارەسەر بكرێن، پلان و بەرنامەی باشیش هەیە بۆ گۆڕانكاری لە سەر ئاستی بەڕێوەبەرەكان و بەڕێوەبەرە گشتییەكان (ئەوانەی كە ماوەیەكی زۆرە لەو پۆستانەن) بۆ ئەوەی كەسی نوێ بێن و ئەوانیش توانای خۆیان بۆ خزمەتكردنی خەڵك و حكومەت بسەلمێنن.