مووسڵ وەك دووەم گەورە شاری عێراق بە هۆی داگیركردنی لە لایەن تیرۆریستانی داعشەوە، تووشی وێرانكاری و كاولكردن هات، سەرباری ئەوەش تا ئێستا هەوڵەكانی ئاوەدانكردنەوە و سڕینەوەی ئاسەواری شەڕ وەك پێویست نین، هەر ئەوەش رەنگە هۆكاری دەست لەكار كێشانەوەی پارێزگاری پێشووی مووسڵ بێت، بە هاتنی پارێزگاری نوێیش تا ئێستا گۆڕانكارییەكی بەرچاو نەكراوە. گوڵان چەندین پرسی تایبەت بە مووسڵی لەم دیمانەیەدا لەگەڵ بەشار كیكی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تاوتوێ كردووە.

هەوڵەكانی حكومەتی عێراقی بۆ ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ شەرمنانەیە و لێی رازی نین


* لەگەڵ ئەوەی مووسڵ بە هۆی شەڕی دژی داعشەوە كاولكاریی زۆری بە خۆیەوە بینیوە و زیانێكی گەورەی پێكەوتووە، بەڵام پێناچێت حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق وەك پێویست هەوڵیدابێت بۆ ئەوەی ئەم شارە ئاوەدان بكاتەوە و ئاسەواری شەڕی تێدا بسرێتەوە، ئێوە تاچەند لە هەوڵەكانی حكومەتی عێراق بۆ ئاوەدانكردنەوەی پارێزگای مووسڵ رازین؟
- بێگومان لە هەوڵەكانی حكومەتی عێراق بۆ ئاوەدانكردنەوەی پارێزگای مووسڵ رازی نین و هەوڵەكان زۆر شەرمنانەبوون و تا ئێستاش بارودۆخی مووسڵ ئاسایی نەبۆتەوە، و دەبووایە حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق خوێندنەوەی وردی بۆ بارودۆخی مووسڵ هەبووایە، بۆچی داعش توانی مووسڵ داگیر بكات و خەڵافەتی خۆی لەوێ رابگەیەنێت و بۆ ماوەیەكی زۆریش بمێنێتەوە، هەر بۆیە زۆر پێویست بوو كە حكومەتی عێراقی بەرنامەی رێكوپێكی خۆی هەبووایە لە هەموو روویێكەوە بۆ ئەوەی ئاسەواری داعش لە رووی هزری و دەروونی و ماددی نەهێڵێت، هەروەها پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ بەهۆی چەندین هۆكار بەرێكوپێكی ئەنجام نەدراوە و هۆكارەكەشی زیاتر بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لە بەغدا ململانێ دروست بوو لەسەر ئەوەی كێ ئیدارەی مووسڵ بكات، هەر بۆیە ئەگەر راپرسییەك لە پارێزگای مووسڵ بكرێت، بەوەی كە ئایا ئەوان رازین لەسەر پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ و قەرەبووكردنەوەی خەڵكی زەرەرمەند، بێگومان وەڵامی راپرسییەكە لە90%ی نەخێر دەبێت. چونكە. لاوازیی ئیدارەی خۆجێی مووسڵ و ململانێی حزبی لەناو حكومەتی فیدڕاڵی رەنگدانەوەی نەرێنی لەسەر پارێزگای نەینەوا هەبووە. واتە حكومەتی خۆجێی مووسڵ و حكومەتی بەغدا نەیانتوانی بە زووترین كات دەست بە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ بكەن و نەیانتوانی ژێرخانی ئابووریی مووسڵ بنیاد بنێنەوە، بەتایبەتی دروستكردنەوەی پردەكانی ناو مووسڵ كە رووخاون و نەماون، هەروەها قەرەبووكردنەوەی ئەو كەسانەی كە خانووەكانیان رووخاوە و زەرەرمەندی گەورە بوون، و تا ئێستاش ئەو بارودۆخە لە پارێزگای مووسڵ بە هەمانشێوە بەردەوامە،جگە لەوەی جۆرێك لە فەوزای ئیدارییش لە پارێزگای نەینەوا هەیە، لەوانەش گۆڕینی سێ پارێزگار و بەڕێوەبەری گشتیی تەندروستی و پەروەردەی مووسڵ و لەم ماوەیەدا زیاتر لە پێنج بەڕێوەبەری گشتی لە پارێزگای مووسڵ ئاڵوگۆڕیان پێ كردوون، ئەمانە هەر هەمووی دەرئەنجامی ئەوەیە كە بێسەروبەری لە ئیدارەی پارێزگای نەینەوا هەیە و لە هەقیقەتیشدا بەغدا بەرپرسە لەو فەوزایە.
* لەم ماوەیەدا پارێزگارێكی نوێ بۆ مووسڵ دانراوە، ئایا كاروبارەكانی مووسڵ لەدوای دەستبەكاربوونی پارێزگارەوە چۆن بووە و هۆكاری گۆڕینی ئەو پارێزگارە و بەرنامەی تازە بۆ ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ چییە؟
- هۆكاری گۆڕینی پارێزگاری پێشووی مووسڵ ئەوە بوو كە خۆی نامەی دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەش كردبوو، وردەكاریی ئەو بابەتە زۆرە، بەڵام پێویست ناكات باسی بكەم، گرنگ داواكەی لە رووی یاساییەوە قبووڵ كرا، ئەو بەڕێزەی ئێستاش پارێزگاری مووسڵە، پێشتر سەركردەی عەمەلیاتی سەربازیی نەینەوا بوو، كەسایەتییەكی گونجاویشە بۆ ئەو پۆستە، پێشتریش قایمقامی تەلەعفەر بووە و پسپۆڕی لە بواری ئیداری و ئەمنی هەیە و كەسایەتیەكی مەعقوولە لەلایەن خەڵكی نەینەوا و لە عەشیرەتێكی گەورەیە لەسەر ئاستی مووسڵ و عێراق، ئەگەر پشتگیری و هاوكاریی ئەم پارێزگارە بكرێت و بەربەستی بۆ دروست نەكرێت، دەتوانێت لە ماوەیەكی كەمدا هەندێك گۆڕانكاری بكات و جۆرێك لە سەقامگیریی ئیداری لە پارێزگای مووسڵ بێنێتەدی و ئەو پرۆژانەی كە لەناو پلانی ئیداریدایە، ئاراستەی خۆیان وەربگرن و بەرەو تەواوبوون بچن. ئومێدم بەو پارێزگارە نوێیە هەیە كە بتوانێت لە ماوەیەكی كەمدا هەندێك گۆڕانكاریی ئەرێنی ئەنجام بدات. بێگومان پارێزگاری نوێ بەرنامەیەكی تازەی بۆ كارو ئاوەدانكردنەوە و سەقامگیریی پارێزگاكە هەیە و ئێمەش وەك هەرێمی كوردستان پشتیوانی لێ دەكەین، چونكە بۆمان گرنگە كە پارێزگای مووسڵ لە رووی ئەمنی و ئابووری سەقامگیر بێت، بۆ ئەوەی ئێمەش وەك هەرێمی كوردستان ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان هەرێم و مووسڵ بەهێز بێت و لە رووی ئەمنییش بتوانین هاوكاری یەكتر بین، لەدژی ئەو گرووپانەی كە دەیانەوێت ئاسایشی مووسڵ و هەرێمی كوردستان تێك بدەن، بەتایبەتی كە هەندێ شانەی نووستووی داعش لە مووسڵ و دەوروبەری ماون.
* لەماوەی پێشوو پارێزگاری مووسڵ سەردانی سەرۆك بارزانی كرد، ئەمەش مانای ئەوەیە پەیوەندییەكی پتەو لە نێوان پارێزگای نەینەواو و هەرێمی كوردستان هەیە، ئایا تاچەند بۆ ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ سوودتان لە ئەزموون و توانای هەرێمی كوردستان وەرگرتووە ؟
- ئەوە پرسیارێكی زۆر گرنگە، هەموو پارێزگارەكانی مووسڵ لە دوای ساڵی 2003 گەیشتنە ئەو باوڕەی كە ناتوانن بەبێ هەرێمی كوردستان نە ئەمنییەت و نە باری ئابووری و ئیدارەی مووسڵ بەڕێوە ببەن، خەڵكی مووسڵیش بەتایبەتی دوای ئەوەی داعش مووسڵی داگیر كرد و ئەو هەموو ئاوارەیەی لەلایەن هەرێمی كوردستان پێشوازی كران و حەوانەوە، بۆیان دەركەوت كە خەڵكی هەرێمی كوردستان و خودی جەنابی سەرۆك بارزانی و پەیوەندیە مێژووییەكانی ئەوان لەگەڵ عەرەبەكانی ئەو ناوچانە زۆر باشە و هەرێم پشت و پەنایەكی زۆر بەهێزە بۆیان. هەر بۆیە هەموو ئەو كەسانەی پارێزگاری مووسڵ بوون و هەر كەسێك بێت، ناتوانن پەیوەندیی باشیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان نەبێت، ئەگەریش ئەوان بیانەوێت مووسڵ ئاوەدان ببێتەوە و پێش بكەوێت، ئەوە دەبێت مامەڵێكی زۆر باش و بەهێز و ئیجابی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن، هەموو خەڵكی پارێزگای نەینەوا بەردەوام ستایشی ئەزموونی ئەمنی و ئابووریی هەرێمی كوردستان دەكەن و ئومێدەوارن و هەوڵدەدەن سوود لەو ئەزموونە وەربگرن.
* جیا لەناوشاری مووسڵ ناوچە كوردستانییەكانی نەینەواش، تا راددەیەكی زۆر بە هۆی شەڕی دژی داعشەوە كاولكارییان بەسەردا هاتووە، ئایا تاچەند توانراوە ئەو ناوچانە ئاوەدان بكرێتەوە و خەڵكەی بۆ شوێنی خۆیان بگەڕێنەوە؟
- لە شنگاڵەوە تا دەگاتە مەخموور لە دوای ساڵی 2003 لە سەردەمی هەموو پارێزگارەكانی مووسڵ بودجەی پێویست بۆ ئەو دەڤەرانە تەرخان نەكراوە و گرنگیی تەواو بەو ناوچە و شوێنانە نەدراوە و، هەموو كات كێشە و بەربەست بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەكان لەو دەڤەرانە بە هۆكاری جیاجیا دروست كراون و هەندێك لە كێشە و بەربەستەكان لەلایەن بەغداوە بووە و هەندێك لەو بەربەستانەش لەلایەن خودی ئیدارەی پارێزگای مووسڵەوە بووە، هاوكات لە دوای ساڵی 2017ش ئێتر هاوكێشەكە بە تەواوەتی گۆڕا، كە حەشدی شەعبی دەستی بەسەر ئەمنییەتی مووسڵدا گرت و كۆنتڕۆڵی هەموو یەكەكانی پارێزگای مووسڵی كرد، بەمەش بارودۆخی ناوچەكە و نەبوونی هاوسەنگی و نەبوونی چاودێریكردنی پێویست و نەبوونی خزمەتگوزاری، وای كردووە تا ئێستاش بەشی هەرە زۆری خەڵكی ئەو ناوچانە نەگەڕێنەوە سەر ماڵ و شوێن و حاڵی خۆیان.
* كێشەیەكی دیكەی نەینەوا قەزای شنگالە، كە بەشی هەرە زۆری ئێزدیین و لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان نەماون، لە ئێستاشدا بەهۆی هێزەكانی حەشدی شەعبی و پەكەكە زیاتر ناوچەكەیان مەترسیدارتر بووە، ئایا تا چەند هەوڵتانداوە كێشەی شنگال و ئێزدییەكان چارەسەر بكەن؟
- قەزای شنگاڵ و ناوچەكە خەڵكەكەی تەنیا ئێزدی نین، بەڵكو خەڵكی موسڵمان و هی دیكەشی هەیە، بەڵام كەمتر لە 10%ی خەڵكی ئەو ناوچانە بۆ شوێنی خۆیان گەڕاونەتەوە، چونكە خەڵكەكە لە ئەمنییەتی ناوچەكە و خۆیان دڵنیا نین. ئەو هێزانەی لە شنگال و دەڤەرەكەن، ناتوانن ئەمنییەتی ناوچەكە بپارێزن و دەستێوەردانی جۆراوجۆر لەو ناوچانەدا هەیە. واتە قەزییەكە تەنیا ئەوە نییە كە خوشك و برایانی ئێزدی تووشی جینۆساید و كارەسات بوون، بەڵكو بارودۆخی ئەمنیی ئەو ناوچەیە هەر هەمووی باش نییە، چونكە سنوورەكە كراوەیە و حكومەتی عێراقیش بەرپرسە لەو دۆخەی لەو ناوچەیە هەیە، لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراق جددییەتی نییە بۆ ئەوەی كۆنتڕۆڵی ئەو ناوچانە بكات، هەروەها ئەو هێزانەی سەر بە پەكەكەن كە لە دەڤەری شنگال لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە وەك حەشدی شەعبی مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و پشتیوانیی داراییشیان دەكرێت.
* كارە خێرخوازییەكانی رێكخراوی خێرخوازیی بارزانی، تاچەند كاریگەری لەسەر رەوشی ناو مووسڵ هەبووە؟
- بێگومان رێكخراوی خێرخوازیی بارزانی لەكاتی تەنگانەدا هاوكاریی ئاوارەكانی مووسڵی كردووە. هەروەها دوای پرۆسەی ئازادیی شاری مووسڵ لە دەستی داعش، رێكخراوی خێرخوازیی بارزانی بارەگا و نووسینگەی خۆیان لە شاری مووسڵ كردەوە، خەڵكی شارەكەش بە چاوی رێز و حورمەتەوە تەماشای كارو هەوڵەكانی ئەو رێكخراوە دەكەن، چونكە مانگانە هاوكاری و كۆمەكی خەڵك دەكات لە رووی دارایی و پێداویستیی ژیان و ئێمە كار و هاوكاری و كۆمەكەكانی رێكخراوی خێرخوازیی بارزانی زۆر بەرز دەنرخێنین. بەتایبەتی كردنەوەی نووسینگەی ئەو رێكخراوە لەناو مووسڵ ئەویش لەم بارودۆخە خراپەدا لە هەقیقەتدا كارێكی بوێرانەیە.
* بارودۆخی ئەمنیی شاری مووسڵ و ناوچەكە چۆن دەتوانرێت پارێزگاری لێ بكرێت؟
- ئێمە هەموو كات و ئێستاش دەمانەوێت جگە لە هێزی پۆلیسی ناوخۆیی هیچ هێزێكی دیكە مەلەفی ئەمنی ناو شاری مووسڵ و شارەكانی دیكەی ناوچەكە نەگرێتە دەست و هێزەكانی دیكە واز لە مەلەفی ئەمنیی مووسڵ بێنن و بۆ چارەسەری بنەڕەتی و سەرەكیش هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە بگەڕێنەوە كە زۆرینەیان كوردن.