یەكێك لە دروشمە گرنگەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، چەسپاندنی سەروەریی یاسایە، بێگومان چەسپاندنی سەروەریی یاساش پێویستی بە پاڵپشتی و بەهێزكردنی هەموو ئەو دامەزراوانەوە هەیە كە دەتوانن یاساكان بە بێ جیاوازی جێبەجێ بكەن و بەرژەوەندیی گشتی و سەر و ماڵی هاووڵاتیان بپارێزن. وەزارەتی داد یەكێكە لەو وەزارەتانەی كە پەیوەندیی راستەوخۆی بە بواری چەسپاندنی سەروەریی یاساوە هەیە، ئەوان میكانیزمی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانن بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە، بۆ قسەكردن لەسەر بایەخ و گرنگیی چەسپاندنی سەروەریی یاسا و، یان ئەوەی پێی دەگوترێت «دەوڵەتی یاسا»، گوڵان ئەم دیمانە تایبەتەی لەگەڵ فرسەت ئەحمەد وەزیری داد لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجام دا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

نەبوونی دەستوور گەورەترین ئاستەنگ بووە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا لە كوردستاندا

* دەوڵەتی یاسا و هەنگاوەكانی دروستكردنی، لە چییەوە دەست پێ دەكات؟

- رێزدار مسعود بارزانی یەكەم كەس بوو داوای كرد، هەرێم سیستەمێكی سیاسیی دامەزراوەیی هەبێت و یاسا تێیدا سەروەر بێت و كەس لە سەرووی یاساوە نەبێت، هەروەها داوای كرد، هەڵبژاردنی گشتی بكرێت بۆ دامەزراندنی پەرلەمان، ئەوە بوو سەركردایەتیی بەرەی كوردستانی بیرۆكەكەی بەڕێزیانی تەبەنی كرد و بڕیاری لەسەر پڕۆژە یاسای هەڵبژاردن (ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردستان-عێراق) دا، لەگەڵ پڕۆژەیەكی دیكەی هەڵبژاردنی رابەری بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد، هەڵبژاردنی گشتیی پەرلەمان لە 19/5/ 1992 (بەناوی ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردستان-عێراق) ئەنجام درا، لە هەمان كاتیشدا هەڵبژاردنی قۆناغی یەكەمی رابەری بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كورد ئەنجام درا، حكومەتی هەرێم لە 5/7/1992 دامەزرا، دوای ئەوە كۆمەڵێك یاسای تایبەت بە وەزارەتەكان و دەسەڵاتی دادوەری و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەرچوون، پڕۆسەی یاسادانان بەردەوام بوو، تا ئێستاش بە درێژایی بیست و هەشت ساڵە هەر بەردەوامە.

* ئایا چەمكی دەوڵەتی یاسا و دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا لە كەیەوە دەست پێ دەكات و ئەو پەرەسەندنانە چین كە بەسەر ئەم چەمكەدا هاتوون؟

- سەرەتا باسی چەمكی دەوڵەتی یاسا و پەرەسەندنەكانی دەكەم، پێش باسكردن لە هەنگاوەكانی پەیوەست بە دامەزراندنی، گرنگە ئاماژە بەوە بكەین كە مەزهەبی دەوڵەتی یاسا لە سەدەی نۆزدەیەم سەری هەڵدا، ئەمە بە دوو قۆناغدا تێپەڕی، قۆناغی یەكەم هەموو ئەو سەدەیەی خایاند و چەمكێكی پێچەوانەی چەمكی قۆناغی دووەمی هەبوو، سەرەتا بە واتای ملكەچیی تاكەكان بوو بۆ یاسا و بڕیارەكانی ئیمپراتۆر و فەرمان و رێنماییەكانی ئیدارە، بەڵام خودی ئیدارە و دەزگاكان و سیستەمە ناوخۆییەكانی و هەموو ئەوانەی سەر بە ئیدارە و سیستەم و دارایی و بەرژەوەندییە ئیدارییەكانی دیكە بوون، ئەوانە دەتوانرا لە دەرەوەی چوارچێوەی یاسادا بن، ئیمپراتۆریش مافی ژیان و مردنی بە سەر هاووڵاتییەكانیەوە هەبوو، بەڵام قۆناغی دووەم لە كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدەیەم و سەرەتای سەدەی بیستەم دەستی پێكرد. چەمكی دەوڵەتی یاسا لەسەر دەستی فەقیهانی یاسایی و فەیلەسووفە نەریتییەكان لە ئەوروپای رۆژئاوا پەرەی سەند، كە مەزهەبێكیان بۆ دەسەڵاتی سنوورداری دەوڵەتێكی سەروەر ئامادە كرد، كە یاسا سنووری بێت، هەروەها مافەكانی تاك زامن بكات. پرەنسیپەكانی مافەكانی مرۆڤ كە شۆڕشی فەرەنسی بانگەشەی بۆ كرد، هەروەها چەمك و پرەنسیپەكانی ئەنگلۆسەكسۆنی دەربارەی بەشی دەسەڵاتەكان و سەروەریی یاسا كاریگەرییان لەمەدا هەبوو، دەكرێ بڵێین كە لەدایكبوونی دەوڵەتی یاسا لە ئەڵمانیا هاتەئاراوە، كە ناكۆك بوو لەگەڵ پرەنسیپە باوەكانی ئەو كاتە، كە دەبوونە هۆی زێدەڕۆیی لە مەركەزییەتی دەسەڵات و ستەمكاری لە بەكارهێنانیدا و دانانی یاسا وەك میكانیزمێك بۆ تەحەكومكردن بە چارەنووسی هاووڵاتیانەوە، بەڵام دەوڵەت و دامەرزاوەكانی لە دەرەوەی چوارچێوەكانی یاسان، گەڵاڵەبوون و پەرەسەندنی چەمكی دەوڵەتی یاسا، یان دەوڵەتی دامەزراوەكان، یان دەوڵەتی دەستووری، یان دەوڵەتی شەرعی، ئەمانە هەموویان زاراوەی هاو واتان و چەمكەكانیان بە دیموكراسی و شەرعییەتی هەڵسوكەوتەكانی دەسەڵاتی حكومەتەوە پەیوەند بوون، شەرعییەتی دەوڵەت بە ئاستی ملكەچیی ئەو دەسەڵاتانە بە یاسا و رۆڵی یاسا لە كۆمەڵگە و رۆڵی دادوەر لە سەپاندنی یاسا بنەڕەتییەكان لە سەر حیسابی سیاسەت دەپێوەرێت، دەوڵەتی یاسا بوو بە پێوەر بۆ پێوانی دیموكراسی لە جیهاندا، تەنانەت بوو بە بنەمایەك كە رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و یەكێتیی ئەوروپا لە پاڵپشتیكردنی دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو پشتی پێ دەبەستن، دەوڵەتی یاسا بەوە ناسرا كە دەوڵەتی دەستوورییە و بە یاسا پەیڕەوكردنی دەسەڵاتی حكومەتی تێدا كۆتبەند دەكرێت، گرنگترین ئەركیشی پارێزگاریكردنی تاكەكان و ماف و ئازادییەكانە لە كردارە ستەمكارەكانی دەسەڵات.

* هەنگاوە پێویستەكان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا چین؟

- یەكەم شت كە دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا داوای دەكات، بریتییە لە بوونی قەوارەیەكی سیستەمی سیاسی، چ دەوڵەت، یان دەوڵەتۆكە (دویلة) وەك هەرێمی كوردستان، كە تا راددەیەكی دیاریكراو سەربەخۆیی ناوخۆیی هەبێت، بەو پێیەی كە یەكێكە لە یەكەكانی پێكهێنەری دەوڵەتی عێراقی فیدڕاڵی و دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەحێكردن و دادوەریی هەیە، كە دەستوور ددانی پێدا ناوە و دەسەڵات و پسپۆڕییەكانی خۆی بەپێی ماددەی 117 و 121/یەكەم لە دەستووری 2005 پیادە دەكات، بۆیە بە دەستوور دەبێتە دەوڵەتۆكە (دویلة) بەڵام پرەنسیپ و بەهاكان و مەرجەكانی دیكە كە پێویستە دەوڵەت، یان دەوڵەتۆكە (دویلة)هەیان بێت، بۆ ئەوەی ببنە دەوڵەت و هەنگاوە پێویستەكان بۆ دامەزراندنی، دەكرێ بەمجۆرە كورتیان بكەینەوە:

1. پێكهێنانی دەستوور و سەروەرییەكەی: بوونی دەستوور هاوشانە لەگەڵ سەرەتاكانی دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا، دەستوور پیرۆزترین و بەرزترینە لە دەوڵەتدا كە شێوەی سیستەمەكەی دیاری دەكات، لەگەڵ ئەركەكان و پسپۆڕییە بنەڕەتییەكانی گشت دەسەڵاتەكان و پەیوەندییەكانی نێوان دەسەڵاتە گشتییەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری لە دەوڵەتدا و شێوەی سیستەمی حوكمڕانی و مافە دەستوورییەكانی هاووڵاتیان و میكانیزمی زامنكردن و سرووشتی پەیوەندیی نێوان حوكمڕانان و حوكمكراوان، بەڵام بوونی دەستوور خۆی لە خۆیدا دەوڵەت ناكات بە دەستووری، بۆیە پێویستە حوكمەكانی دەستوور لەسەر ئەرزی واقیع پیادە بكرێن، چەندین دەوڵەت و رژێمی دیكتاتۆری هەن كە دەستووریان هەیە و حوكمەكانی بە بەرزترین شێوە داڕێژردراون، بەڵام جێبەجێ نەكراون و دەسەڵات و دامەزراوە حكوومییەكان پێوەی پابەند نابن.

2. پرەنسیپی جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان: دەبێت دەوڵەت لە دەستوور و سیستەمی حوكمڕانیدا پشتبەستوو بێت بە پرەنسیپی ناوبراو لە دیاریكردنی هەر سێ دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری، بە شێوەیەك هەر سێ دەسەڵات لە دەستی حوكمڕان، یان یەك دەستەدا نەبن، دەبێت بە شێوەیەك لێك جیاكرابنەوە كە هاوسەنگی زامن بكات، بەوەی هەر یەكەیان بتوانێت زێدەڕۆیی ئەوی دیكە سنووردار بكات، یان لە دەرچوونی لە سنووری دەسەڵاتەكانی خۆی و پسپۆڕییە یاساییەكانی، هەر یەكەیان بە سەر ئەوی دیكەوە سانسۆر بێت.

3. گرتنەبەری پرەنسیپی پلەبەندیی یاسایی: كە لە دەستوورەوە دەست پێ دەكات، كە لە سەرەوە دەبێت و یاساش دوای ئەو دێت، ئینجا پەیڕەو و بڕیارەكانی جێبەجێكردن، دەسەڵاتی یاسادانان پەیوەست دەبێت بە دەستوورەوە، بەڵام دەسەڵاتی جێبەجێكردن و دادوەری پەیوەست دەبن بە جێبەجێكردن و پیادەكردنی یاسا و بەپێی هەر یەكە لە پسپۆڕییەكانیان پێوەی پابەند دەبن، هەر یاسادانانێكیش پێویستە ملكەچی ئەو یاسادانانە بێت كە بە پلەیەكەوە لە سەرەوەیەتی، سیستەم و بڕیارەكانی جێبەجێكردن و كارگێڕیی یاساش ملكەچی یاسا دەبن و یاساش ملكەچی دەستوور دەبێت، دەرچوونی یاسا لە حوكمی دەستوور بە نادەستووریبوونی دەكەوێتە بەر تانەلێدان و دواتر دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی لەبەر نامەشرووعییەكەی، هەروەها دەرچوونی سیستەم و بڕیارەكان و رێنماییەكان لە یاسا دەبێتە هۆی تانەلێدانی تا راددەی هەڵوەشاندنەوە لەبەر نامەشرووعییەتی.

رێسا یاساییەكان لە یەك پلەدا نابن، نابێت رێسایەكی یاسایی خوارەوە سەرپێچیی رێسای یاسایی بەرزتر بكات، ئەگەرنا نامەشروع دەبێت، لە حاڵەتی ناكۆكبوون رێسای یەكەم سەردەخرێت.

4. دابینكردنی سەرچاوەكانی تانەلێدان و پارێزگارینەكردنی یاسا و بڕیارەكانی: بوونی دادگای دەستووری بۆ زامنی مەشرووعییەتی یاساكان و ئاستی وەك یەكبوونی لەگەڵ حوكمەكانی دەستوور و بڕیارەكان لەگەڵ یاساكان پێویستە، هەروەها دامەرزاندنی دادگا كارگێڕییەكان، یان پێدانی دەسەڵاتی تانەلێدان بە دادگا ئاساییەكان لە پەیڕەو و بڕیار و رێنماییەكان كە پێچەوانەی یاساكانن و هەڵاوێرنەكردنی هیچ لەو یاسادانانە لە تانەلێدان و پێ نەدانی پارێزبەندی زەمانەتە بۆ شەرعییەتی، هەروەها بناغەیەكی گرنگی دەوڵەتی یاسایە.

5. سەربەخۆیی و دەستپاكیی داگا.

6. قۆرخكردنی بەكارهێنانی هێز لەلایەن دەسەڵاتەكانی حكومەت كە بە یاسا رێگە پێدراون و بەكارهێنانی تەنیا بە مەبەستی پاراستنی سیستەمی گشتی و پاراستنی هاووڵاتیان و سامان و ماڵی گشتی و تایبەت.

7. پاراستنی مافە بنەڕەتییەكانی هاووڵاتیان و ئازادیی تاكەكەسی: چەسپاندنی مافە بنەڕەتییەكانی هاووڵاتیان لە دەستووردا، یان ئاماژەكردن بۆ گەڵاڵەنامە و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ لە دەستوور و یاساكان بەس نین، ئەگەر لە كردارە ستەمكارەكانی دەسەڵات نەپارێزدرێن، هەروەها لێپێچینەوە لە زێدەڕۆكاران، بە چاو پۆشین لەوەی كە رەخنەلێگر، یان ئەوەی زێدەڕۆیی دەكات لایەنێكی فەرمی، یان كەسێكی ئاسایی بێت.

8. جێبەجێكردنی پرەنسیپی یەكسانیی هەل بۆ هەمووان بە شێوەیەك كە گرتنەدەستی وەزیفە، یان پۆستی ناسیاسی، بریتی بێت لە لێهاتوویی و شارەزایی نەك ئینتیمای حزبی، یان كۆمەڵایەتی.

* ئەو هۆیانە چین كە ئەو ژینگەیەیان هێنایە ئاراوە و رێگر بوون لە سەروەریی یاسا لە كوردستان؟

وەڵامی ئەم پرسیارە بە چەند خاڵێك دەدەمەوە.

1. ئاشكرایە كە لەدایكبوونی سیستەمێكی سیاسیی حوكمڕان لە هەرێم، لەدایكبوونێكی سرووشتی نەبوو لە ئەنجامی پڕۆسەیەكی دەستووری كە حكومەتی ناوەند تەبەننی كردبێت، بەڵكو لەدایكبوونی سیستەمی سیاسیی ئێستای هەرێم بەرئەنجامی ژانی شۆڕشێك بوو بە درێژایی دەیان ساڵ، دواجاریش راپەڕینی میللی لە 1991ی لێ كەوتەوە، پێش ئەوە و دوای ئەویش ململانێ و ركابەریی حزبی هاتنەئاراوە، بووە هۆی توندوتیژی و لەو پەڕیشیدا لە ماوەی ساڵانی شۆڕشدا و دوای راپەڕین كوشتاری بەدوادا هات، كە ئاكامەكەی بێ متمانەیی نێوانیان بوو لە لایەك و هاندانی جەماوەر بۆ دوژمنایەتیكردنی یەكدی لە لایەكی دیكەوە، كە ئەمەش درزێكی خستە نێو پەیوەندییەكانیان، بۆیە لەو پەڕی قۆناغەكانی لێكنزیكبوونەوەی حزبەكان و سازانیان، دەبینین و گوێمان لە دەنگدانەوەی ئاسەواری پەیوەندییە گرژەكانی نێوانیان دەبێت، كە بە درێژایی ساڵانی شۆڕش دەردەكەوێت و لێرەوە لەوێ بەرچاو دەكەوێت لە راگەیاندن و كەناڵەكانی سۆشیال میدیا كە برینداركردن و یەكدی قبووڵ نەكردنی تێدا رەنگ دەداتەوە، ئەمەش ئاماژەیە كە هەتا ئێستا كولتووری یەكدی قبووڵكردن و پێكەوەژیانی ئاشتییانە و ركابەریی سیاسیی مەدەنی نەچەسپیوە و شۆڕنەبۆتەوە بۆ بنكەكانی حزبە كوردستانییەكان و نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە پێویستە بیگاتێ، بەرئەنجامی ئەو پەیوەندییانە زەمینەی دامەزراندنی دەوڵەتی یاسای تێك دا، ئەمەش وەك هۆیەك و فاكتەرێك كە دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا، یان دەوڵەتۆكەی یاسای وەك وەسفێكی دەستووریی هەرێمی دواخست. هەرچەندە قۆناغی گواستنەوە بۆ شەرعییەتی یاسایی بە هەنگاوەكانی یەكەمی دەستی پێ كردبێت، كە بریتی بوو لە هەڵبژاردنی پەرلەمان لە 19/5/1992دا، وەك مەرجێكی پێویست بۆ چەسپاندنی پرەنسیپی سەروەریی یاسا، بەڵام هەرێم تا ئێستا هەندێ لایەنی شەرعییەتی شۆڕشگێڕی و حوكمەكانی پەیڕەو دەكات، هۆكاری ئەمەش لەلایەكەوە دەگەڕێتەوە بۆ هەلومەرجی لەدایكبوونی سیستەمی سیاسی و دامەزراندنی و لەلایەكی دیكەشەوە دەگەڕێتەوە بۆ سرووشتی حزبە كوردستانییەكان كە تائێستا لە رووی پێكهاتەوە بەرگی شۆڕشگێڕییان لەخۆیان نەكردۆتەوە، لەبەر ئەوەی كە سیستەمی سیاسیی هەرێم لە دەستكەوتەكانی ئەو حزبانەیە كە بەشداربوون، یان سەركردایەتیی شۆڕشیان كردووە، هەستكردنی ئەو حزبانە بەوەی كە ئەم سیستەمەی ئێستایان دامەزراندووە و خۆیان زەمانەتی بەردەوامبوون و بەرگری لێ كردنیان هەیە، ئەمە راستییەكە چاوپۆشی لێ ناكرێت، وێڕای هەلومەرجی ئیقلیمی و عێراقی كە وادەكات سیستەمی سیاسیی هەرێم رووبەڕووی تەحەددیی زۆر ببێتەوە، بۆیە بەرپرسیارێتیی داكۆكی لێ كردن و پاراستنی لە ئەركە راستەوخۆكانیانە بە پشتبەستن بە پێكهاتە شۆڕشگێڕییە سەربازی و سیاسییەكانیان، هەروەها ئەو رووداوانەی لەوەتەی 1991بەسەر هەرێمی كوردستاندا هات و تا ئێستاش، هەڵوێستی ئەوانە دەكاتە پاساوێك بۆ ئەم واقیعە. بۆیە تەواونەبوونی قۆناغی گواستنەوە لە شەرعییەتی شۆڕشگێڕی بۆ قۆناغی شەرعییەتی دەستووری، یان یاسایی هۆكارێكە بۆ دواخستنی پڕۆسەی دامەزراندنی دەوڵەتۆكەیەكی یاسایی لە كوردستانی عێراقدا، وەك وەسفێكی دروست لە رووی دەستوورییەوە بۆ هەرێم، بەو پێیەی یەكەیەكی فیدڕاڵییە لە چوارچێوەی عێراقێكی ئیتیحادیدا.

2. هۆیەكی دیكە ئەو هەلومەرجەیە كە هەرێم پێیدا تێپەڕی، لەوەتەی راپەڕینە میللییەكەی ساڵی 1991 و تا ئێستاش، لەوانەش شەڕی نەخوازراوی ناوخۆ كە لە ئاكامدا هەرێم بوو بە دوو ئیدارە و تا ئێستاش ئاسەوار و دیاردەكانی هەر لەبەر چاوانن، وێڕای گرژیی پەیوەندییەكان لەگەڵ حكومەتی ئیتیحادی و مامەڵەكردنی لەگەڵ هەرێم بە بیروبۆچوونی مەركەزییەت، هەرچەندە عێراق بەپێی دەستوور دەوڵەتێكی ئیتیحادییە، ئەمە سەرباری شەڕی هەرێم لەگەڵ تیرۆر كە هەلومەرجێكی نائاسایی بەسەر هەرێمدا دەسەپێنێت.

3. نەبوونی دەستوور: دەستوور بناغەی دەوڵەتی یاسایە، یاسای هەرەبەرزو لووتكەی پلەبەندیی یاسایە، سەرباری چەند ساڵ دوای تەواوبوونی پڕۆژەكەی دەرنەچوونی دەستوور لە هەرێم، هەروەها گەیشتنی بە قۆناخی راپرسی، بەڵام هەڵوێستی هەندێ لە حزبەكان لەهەمبەر هەندێ لە ئەحكامەكانی، كە من هیچ پاساوێكی یاسایی تێدا نابینم، بووە بە رێگر لەبەردەم دەنگدان لەسە ئەو دەستوورە، بۆیە وەك پاراستنی یەكڕیزیی گەلی كوردستان و یەكێتیی وشە و هەڵوێست، سەرۆكی هێژا مسعود بارزانی بڕیاری دا، بگەڕێتەوە پەرلەمان بۆ چاوپێداخشاندنەوە، بۆیە نەبوونی دەستوور پرۆسەی یاسادانان دەشێوێنێت لەبەر نەبوونی یەكەی پێوانی شەرعیی كە ئەویش دەستوورە.

4. ركابەریی نامەشرووعی حزبی و سیاسەتی موزایەدە، بوونە هۆی دوورخستنەوەی پرەنسیپی (یەكسانیی هەل)ی نێوان هاووڵاتیان، لە كاتێكدا كە دەبوو ركابەریی نێوان حزبەكان لەسەر پۆستە سیاسییە گرنگەكان بووایە، بەڵام گەیشتە هەموو پلە وەزیفییەكان، بە شێوەیەك كە ئینتیمای حزبی، یان تەزكیەی حزبی پێوەرە كە بۆ ئەو پلە وەزیفییانە پشتی پێ دەبەسترێت.

5. پشت نەبەستن بە پرەنسیپی دانانی (كەسی شیاو لە شوێنی شیاو) كە ئەمەش ئەنجامی ركابەریی ناڕەوا و لەدەستدانی پێوەرە بابەتییەكان بوو لە هەڵبژاردنی كادیری وەزیفی، هەندێ حزب كادیری شیاوی نییە بۆ پڕكردنەوەی پلە وەزیفییەكان، بۆیە دەبینین كە هەندێك جار بە كەسی نەشیاو و ناكارامە پۆستەكان پڕ كراونەتەوە، هەندێكی دیكەشیان كەسی شیاو و بەتوانایان هەیە، بەڵام پەیوەندی و بەرژەوەندیی كەسی بوونەتە هۆی ئەوەی كە پشكی خۆیان لەو پلە وەزیفییانە بەوانە پڕبكەنەوە كە تەزكیە دەكرێن، تاكو بە حوكمی پەیوەندیی تایبەتی بگەنە ئەو پۆستانە.

6. سەرجەم بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان و پەیوەندییە ناوخۆییەكانی نێوان حزبەكان كە باسمان كرد، بوونەتە هۆی نەبوونی گرنگترین بنەمای دەوڵەتی یاسا، ئەویش پرەنسیپی (لێپرسینەوە و پاداشتی دادپەروەرانە)یە، زۆرجار بەهۆی پەیوەندیی حزبی و ئینتیمای سیاسییەوە چاوپۆشی لە خراپەكار دەكرێت، هەروەها ئەو كەسە پاداشت دەكرێت كە شایانی پاداشت نییە و لە یەكێكی دیكە بە باشتر دادەنرێت لەبەر هەمان هۆ.

سەرباری ئەوانەی پێشوو، بەڵام من گەشبینم بەوەی كە دەوڵەتی یاسا دێتەدی، چونكە ئەو شتە نەرێنییانەی باسمان كردن بەشێكیان بەسەر هەرێمدا سەپێندراوە، بە حوكمی بارودۆخ و هەلومەرجی گوشار، چ ناوخۆیی یان دەرەكی، بەشێكی دیكەش پێویستی بە كاراكردنی دامەزراوەكانەوە هەیە، هەروەها كاركردن بەو پرەنسیپانەی ئاماژەمان پێ كردن، ئەوەی مایەی گەشبینییە بوونی ئیرادەیە بۆ پەرەپێدان و رووبەڕووبوونەوەی ئەو هەلومەرج و فاكتەرانەی كە بوونەتە ئاستەنگ و لەمپەری سەر ئەم رێگایە.

* هاوكات لەگەڵ وەرگرتنی متمانە لە پەرلەمانی كوردستان و راگەیاندنی بەرنامەی كابینەی نۆیەم لەلایەن مسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە، لە بەرنامەكەدا زۆر جەخت لە سەر سەروەریی یاسا كرایەوە، ئایا لە ماوەی ئەم چوارساڵەی كابینەی نۆیەمدا، زەمینەی تەواو بۆ چەسپاندنی سەروەریی یاسا لە كوردستاندا فەراهەم دەبێت؟

- گرنگترین ئامانجی كابینەی نۆیەم هەروەك بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران رایگەیاند، چەسپاندنی سەروەریی یاسایە، زانراویشە كە ئەم ئەركەش تەنیا ناكەوێتە ئەستۆی بەڕێز سەرۆكی وەزیران، بەڵكو بەرپرسیارێتیی هەر سێ دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەرییەوە بگرە لە سەرۆكایەتییەكانیانەوە تا بچووكترین بەشی كارگێڕی، هەروەها بەرپرسیارێتیی هاووڵاتییانە لە پابەندبوون بە یاساكانەوە لەلایەك و ئاگاداركردنەوەی لایەنی بەرپرسیار لە حاڵەتی پێشێلكاری و زێدەڕۆیی یاسا لە لایەكی دیكەوە، بەڵام سەبارەت بە وەزارەتی داد بەو پێیەی كە پێكهاتەیەكی حكومەتی هەرێمە، ئەوا بەرنامەیەكی بۆخۆی داڕشتووە، هیوادارین لەلایەن كادیرەكانی و بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكان و بەشەكانیەوە جێبەجێ بكرێت. وەزارەتی داد بەردەوامە لە ئامادەكردنی دادوەر و داواكارانی گشتی لە پەیمانگەی دادوەریی سەر بە وەزارەت، هەوڵەكانیش بەردوامن بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی ئەوانەی لێی وەرگیراون، هەروەها بۆ پەرەپێدانی پڕۆگرامەكانیشی، چونكە دەرچووانی پەیمانگاكە بە حوكمی ئەو پۆستانەی وەك دادوەر و داواكاری گشتی وەری دەگرن، بە كۆڵەكەی دادپەروەری و میكانیزمی وەدیهێنانی ئەو دادپەروەرییە دادەنرێن لە میانی پابەندبوونیان بە جێبەجێكردنی یاسا و حوكمەكانی بە شێوەیەكی دروست، وێڕای هەوڵدان بۆ كاراكردنی دەزگای داواكاری گشتی و دەزگای سەرپەرشتیكردنی دادی و پاڵپشتیكردنیان لە ئەركەكانیاندا لە داكۆكیكردن لە مافی گشتی و كاركردن بۆ سەلامەتیی جێبەجێكردنی یاسا و چاودێریكردنی سەرپێچی و پێشێلكارییەكان. سەرباری ئەمەش و لەپێناو وەدیهێنانی ئامانجەكانی وەزارەت بۆ چەسپاندنی سەروەریی یاسا و هێنانەدیی دادپەروەری، وەزارەت دەستی كردووە بە دیراسەكردنی یاسای وەزارەت بۆ دەوڵەمەندكردنی بەو شێوەیەی ئامانجەكانی بێنێتەدی، هەروەها رۆڵی لە هەڵسەنگاندن و پەرەپێدانی یاساكان، ئەمەش بە كردنەوەی چەند بەشێك كە ئەركی دیراسەكردنی یاسا بەركارەكان و پڕۆژەكانی یاسایی ئاسان دەكەن، كە لەلایەن وەزارەتەكانی هەرێمەوە پێشكەش دەكرێن، هەروەها بەشداریكردنی وەزارەت لە لێژنەی یاسایی وەزاریی ئەنجومەنی وەزیران، سەرباری ئەو رۆڵە مەركەزییەی كە ئەنجومەنی شورا دەیگێڕێت لە داڕشتنی پڕۆژە یاساییەكان و دەوڵەمەندكردنیان لە رووی بابەتی و فۆرمەوە، هاوكات ئەو فتوایانەی لە ئەنجومەنەوە دەردەچن، لەگەڵ رۆڵی دادگای ئیداری لە یەكلاكردنەوەی كێشەكانی نێوان هاووڵاتیان و فەرمانگە حكوومییەكان، لەگەڵ رۆڵی ئەنجومەنی رێككاری (ئینزبات) تایبەت بە یەكلاكردنەوەی كێشەكانی نێوان فەرمانبەران و لایەنە حكوومییەكان تایبەت بەو بڕیارانەی مافە وەزیفییەكانیان دەگرێتەوە. هەوڵیش بەردەوامە بۆ پەرەپێدانی كاری فەرمانگەكانی وەزارەت و پاڵپشتیكردنیان لەمیانی رێكخستنی ئیش و كارەكانیان بە شێوەیەكی ئەلیكترۆنی و كەمكردنەوەی رۆتین و بیرۆكراتییەت لە فەرمانگاكاندا، هاوكات وەزارەت دەستپێشخەریی كردووە لە گشتاندنی سەندوقی سكاڵاكان بۆ هاووڵاتیان بە مەبەستی گەیاندنی دەنگ و سكاڵاو پێشنیارەكانیان بۆ وەزارەت.





فەرسەت ئەحمەد عەبدوڵا

لەدایكبووی:1946

بڕوانامە: بەكالۆریۆس لە حقوق

قۆناغەكانی كارو بەرپرسیاریەتی:

لە ساڵی 1970 پاش رێككەوتنی (11) ئادار بە وەزیفەی بەڕێوەبەری ناحیە دامەزراوە.

لە ساڵی 1970 تاكو 1974 وەك بەڕێوەبەری ناحیە لە ناحیەكانی مزوری باڵا (شێروان مەزن) – دۆسكی (مانگێش) نێروە و رێكان – رزگاری (ئیبراهیم خەلیل) كاری كردووە.

لە ساڵی 1974-1975 چووەتە ناو ریزەكانی بزووتنەوەی ئازادیخوازیی كوردستان، بووە بە قائیمقامی دهۆك لە رێكخستنەكانی ئیدارەی شۆڕش.

لە سالێ 1980 وازی لە وەزیفە هێناوە و لە دهۆك وەك پارێزەر كاری كردووە تا ساڵی 1992.

لە 19/5/1992 وەك ئەندام لە ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردستان – عێراق هەڵبژێردراوە.

لە4/6/1992 وەك سكرتێری ئەنجومەنی نیشتمانی (پەرلەمان) و ئەندامی دەستەی سەرۆكایەیی هەڵبژێردراوە و تاكو 2013 بەردەوام بوو بۆ سێ خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و لە زۆربەی چالاكییەكانی تەشریعی و قانوونیی پەرلەمان بەشدار بووە.

لە ساڵی 2002 بەشداری لە كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆن لە لەندەن كردووە.

لە ساڵی 2002 ئەندامی داڕشتنی رەشنووسی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان و ئەندامی داڕشتنی پڕۆژەی دەستووری عێراقیش بووە.

لە ساڵی 2003 ئەندامی ئەنجومەنی دانانی ئالییەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانیی عێراق بووە لە بەغدا.

لە ساڵی 2004 بۆ چەند مانگ بەشدار بووە لە كۆبوونەوەكانی (مجلس الحكم) وەك یاریدەدەر لەگەڵ شاندی پارتی لە ئەنجومەنی حوكم بە سەرۆكایەتیی جەنابی سەرۆك بارزانی و نوێنەرایەتیی كوردستانی كردووە لە لیژنەكانی ئەنجومەن.

لە ساڵی 2006-2008 سەرۆكی لیژنەی پێداچوونەوەی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستانی بووە.

لە 2015 تاكو ئێستا وەك راوێژكار لە بابەتەكانی دەستووری و فیدڕاڵی یارمەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەدات.