نكۆڵی لە سەنگ و قورسایی سیاسی و ئابووریی هەولێر وەك پایتەختی هەرێمی كوردستان ناكرێت، كە ئەمەش رۆڵی گرنگی هەیە لە هێنانەئارای كوردستانێكی بەهێزدا، لەم رووەوە پێگە و رۆڵی هەولێر لە برەودان بە ژێرخانی ئابووریی كوردستان و جێبەجێكردنی ستراتیژیەتی چاكسازی وەك ئەولەوییەتی سەرەكیی حكومەتی هەرێم و ئەو كێشە و ئاستەنگانەی رووبەڕووی كارەكانی حكومەتی مەحەلی لەم شارە دەبێتەوە، بوونە چەند تەوەرێكی دیدارێكی گوڵان لەگەڵ دكتۆر فرسەت سۆفی پارێزگاری هەولێر.

نە پاشەكشە لە ئەنجامدانی چاكسازی دەكەین و نە لە جێبەجێكردنیشی ماندوو دەبین

دەتوانین بە دروستكردنی متمانە لە نێوان هاووڵاتی و حكومەت كاری باش بكەین و ئومێدیش هەیە قۆناغی داهاتوو باشتر بێت


هەر كەسێكیش زێدەڕۆیی كردبێتە سەر كارەبای ماڵەكەی وەك تۆمەتبارێك مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و دەدرێت بە دادگا

* ئێوە لە پرۆسەیەكی سیاسیی نوێی كوردستاندا بوونە پارێزگاری پایتەخت، بێگومان پایتەخت كاری زۆر باشی بۆ كراوە، بەڵام هێشتا پێویستی بە زیاترە بۆ ئەوەی شایستەی ئەو كوردستانە بەهێزە بێت كە ئەم پرۆسە سیاسییە تازەیە بانگەشەی بۆ دەكات، ئایا هەولێر بۆ ئەوەی شایستەی ئەوە بێت ببێتە پایتەختی كوردستانێكی بەهێز دەبێت چۆن بەرنامەی بۆ دابنرێت؟
- لە سەرەتای دەستبەكاربوونمان هەڵساین بە ئامادەكردنی پلانێكی هەمەلایەن لەسەر ئاستی هەمووو سێكتەرەكان و ئەو پلانەمان لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر خستەڕوو و گفتوگۆی لەسەر كراو ئێستا بۆ خزمەتكردنی شاری هەولێر و سەرجەم قەزاو ناحیەو گوندەكانی سنووری پارێزگای هەولێر و دەستكراوە بە جێبەجێكردنی پلانەكە لەسەر ئاستی چاكسازی لە سێكتەری كارگێڕی و خزمەتگوزارییە گشتییەكان لە هەموو كەرتەكانی پەیوەست بە حوكمڕانیەتی، هەروەها لەسەر ئاستی وەڵامدانەوەی داخوازی و داواكاریی خەڵك و بۆ ئەو مەبەستەش چەندین میكانیزم و رێگامان داناوە تاوەكو بتوانین بە شێوەیەكی كاریگەرو كارا لە نزیك خەڵك بین بۆ ئەوەی بتوانین ئەوەی بكرێت، ئەنجامی بدەین، بەڵام بەربەستی هەرە گەورە كە لەم قۆناغەدا لە پێشمانە، ئەوەیە كە بودجەیەكی دیاریكراومان بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری لە بەردەست نییە، چونكە ئێستا بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان نەماوە كە پێشتر هەبوو، هەروەها ئێستا بودجەی وەبەرهێنان و هیچ جۆرە بودجەیەكی دیكەمان لەبەردەست نییە، بەڵكو ئەوەی دەكرێت بە نووسراو بۆ وەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیرانی دەنێرین تاوەكو بڕە پارەیەك ئەگەر كەمیش بێت، بدرێت، بۆیە هیوادارین لە پلانی حكومەتی هەرێم لە قۆناغی داهاتوو بودجەیەك تەرخان بكات كە لەبەردەستی پارێزگای هەولێر و پارێزگاكانی دیكەی هەرێمی كوردستاندا بێت بۆ ئەوەی بتوانین لەهەندێ سێكتەری سەرەكی كە كێشەمان لێیان هەیە، ئەویش وەك رێگاوبان و كارەبا و ئاو كە ئەم سێ خزمەتگوزارییە سێ ژمارەی گرنگی یەك لەدوای یەكن بۆ خەڵك، دەبێت كاری بۆ بكەین تاوەكو بەرەوپێشچوونیان تێدا بكرێت، بۆ ئەوەی زیاتر خزمەتی خەڵك بكەین و خزمەتگوزاری لەو سێ سێكتەرە بەخەڵك پێشكەش بكەین.
* لەوانەیە یەكێك لە فاكتەكانی دەستنیشانكردنتان بۆ پۆستی پارێزگار (بە تێڕوانینی گوڵان) ئەوە بێت، كە ماوەیەكی زۆرە كار لەسەر پرۆسەی چاكسازی بۆ تەواوی سێكتەرەكانی حكومەت لەسەرانسەری كوردستان دەكەیت، خاوەنی پرۆژەش بوویت، كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان نێچیرڤان بارزانی كە ئەوكات سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بوو، پێشوازی لێكردن و پرۆژەكەی پەسەندكردن، ئێستا خۆت سەرۆكی حكومەتی لۆكاڵی پایتەختی، ئایا ئەو بەشەی پرۆژە چاكسازییەكەت كە بۆ پایتەخت ئامادەت كردووە، چی دەگرێتەوە؟ ئایا ئامادەت كردبوو بۆ ئەوەی كەسانی دیكە جێبەجێی بكەن؟ لە ئێستادا خۆت چۆن جێبەجێی دەكەیت؟
- وەك ئاماژەم پێدا ئێمە پلانێكمان لە ئەنجومەنی پارێزگا راگەیاند، بەشێكی گەورەی ئەم پلانە پەیوەستە بەچاكسازی لە هەموو سێكتەرەكان بەتایبەتی چاكسازیی كارگێڕی، خۆشبەختانە دەستمان بەو چاكسازییە كردووە و بەشێك لە گۆڕانكارییە كارگێڕییەكانمان ئەنجامداوە بەهێنانە پێشی خوێنی تازەو بەشێك لەو گۆڕانكارییانە ماون و لە ئایندەیەكی نزیكدا دەیبینن كە ئەنجامی دەدەین، ئەمە خاڵی یەكەم. خاڵی دووەم: لەم ماوەیەی كە دەستبەكاربووین كارمان كردووە بۆ دانانی سنوور بۆ زێدەڕۆیی لەسەر موڵك و ماڵی گشتی و بەرنامە و پلانی ئێمەش ئەوەیە كە زەوی موڵكی نەوەكانە و دەبێت وەك چاوی خۆمان بیپارێزین و زەوی نەخرێتە خزمەتی بەرژەوەندیی تاكەكەسی، بەڵكو ئەو زەوییانەی هەمانە بۆ خزمەتی بەرژەوەندیی گشتی بێت، بۆ نموونە زەوی بۆ كەرتی پیشەسازی بێت كە كارگەیەك لەسەر رووبەرێكی زەوی دروست بكرێت (200) كەس تێیدا كار بكەن، نەك بیدەینە بەنزینخانەیەك تەنیا یەك كەس تیدا سوودمەند بێت، هەر بۆیە دروستكردنی بەنزینخانە و كارگەی غازمان راگرتووە، چونكە زەوی بۆ ئەو كارو مەبەستانە تەرخان دەكرا، تەنیا یەك كەس، یان یەك خێزان تێیدا سوودمەند دەبوون، بەڵام ئێستا لە چوارچێوەی ئەو چاكسازییەی دەكرێت، هانی پرۆژەی پیشەسازی و كشتوكاڵی و گەشتیاری دەدەین تاوەكو لەم پرۆژانەدا خەڵكێكی زۆر كار بكەن و وڵاتەكەشمان زیاتر گەشە بكات، هاوكات هەوڵدەدین هەندێك لایەن كە پەیوەست بوون بە لادانی ئیداری بیانهێنینەوە سەر رێچكەی خۆی و لەوانەیە ئەو لادانە كارگێڕییانەی ئەو كات پەیوەندی بە بارودۆخ و كاتێكی دیاریكراو هەبووە، بۆ نموونە لە ساڵی 2014 تا ساڵی 2018 قەیرانێكی دارایی و شەڕی داعش هەبوو و دامودەزگا و دامەزراوەكان بە جۆرێك لە جۆرەكان كێشەو گرفتی تێكەوتووە، بەڵام ئێستا كارو وەزیفەی ئێمەیە ئەمانە راست بكەینەوە. لەلایەكی دیكەوە دەمانەوێت تەندەر و (موساتەحە) بە شەفافیەت و ئاشكرا و بەپێی رێنمایی و یاساكان بەرێوەبچێت، هەر بۆیە لەناو پارێزگا شاشەیەكی گەورەمان داناوە و هەموو هاووڵاتیان دەتوانن وردەكارییەكانی تەندرەكان ببینن و لەلایان روون بێت، هەروەها ئێمە لە قۆناغەكانی دیكەی تەندرەكاندا لە كردنەوەو شیكردنەوەو خوێندنەوەی تەندەرەكان لیژنەكانمان گۆڕیوە و هەر شەش مانگ جارێكیش ئەو لیژنانە دووبارە دەگۆڕدرێن، هەروەها لە ناو پارێزگای خۆماندا دەستمان بە چاكسازی كردووە و كۆمەڵێك هەنگاومان ناوە كە لە خزمەتی پرۆسەكەدایە تاوەكو بەشێوەی یاسایی بڕوات. ئێمە رامانگەیاندووە ناكرێت هیچ كەسێك پارچە زەوییەك بە موساتەحە وەربگرێت، ئەگەر نەچێتە زیادكردنی بەئاشكرا (موزایەدە) و زیادكردنی بەئاشكراش بەپێی ئەو مەرجانەی كە یاسا دیاری كردووە، واتە ئەگەر كەسێك پێگەیەكی سیاسی و حزبی و كۆمەڵایەتی و سەربازی، یان هەر پێگەیەكی دیكەی هەبێت، زاڵ ناكرێت بەسەر هاووڵاتیەكی دیكەدا و ئێمە هەموو دەرگایەك دەكەینەوە كە كێبڕكێی رەوا لەسەر پرۆژە بازرگانییەكان لە شارەكەی خۆمان دروست بكەین و، هیچ یەكێك لە كایە و سێكتەرەكانیش بۆ كەس و كۆمپانیایەكی دیاریكراو قۆرخ نەكرێت. هەر چەندە لە هەقیقەتدا ئەمە رێگایەكی ئاسان نییە، بەڵكو رێگایەكە زەحمەت و ماندووبوونی دەوێت و لەوانەیە كاتیشی پێویست بێت، بەڵام بەهیچ شێوەیەك تەنازولی لێ ناكەین و بە هەموو توانامانەوە ئەو پەیامانەی لە چوارچێوەی كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بووە بە لایەنی چاكسازی كە 13 خاڵ لەخۆ دەگرێت، ئەوە ئێمە خۆمان بە پابەند دەزانین كە یەكە یەكەی ئەو خاڵانە كاری لەسەر بكەین و جێبەجێشیان بكەین، بۆ ئەو مەبەستەش نە ماندوو دەبین و نە پاشەكشەی لێ دەكەین و تەسلیمی ئەجیندا و ئیرادەی هیچ كەسێكیش نابین، ئەگەر هەر پێگەیەكیشی هەبێت.
* هەولێر جیا لەوەی پایتەختی سیاسیی كوردستانە، لە هەمانكاتدا دەكرێت بڵێین پایتەختی وەبەرهێنان و ئابووریی كوردستانیشە، هەروەها لەگەڵ چوار پارێزگا (سلێمانی، دهۆك، موسڵ و كەركووك) هاوسنوورە، ئەمەش مانای ئەوەیە بوارێكی فراوان لە هەولێردا هەیە كە بتوانرێت بە رێگەی بازرگانی و وەبەرهێنان ژێرخانێكی پتەوی ئابووری بۆ هەولێر دروست بكرێت، لەو بوارەدا چیتان كردووە و بەرنامەتان چییە؟
- ئێمە لەگەڵ وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارو دەستەی وەبەرهێنان و وەزیری بازرگانی و پیشەسازی كۆبوونەوەیەكمان كرد بۆ ئەوەی بتوانین چۆن خزمەتگوزارییەكانی ئاو و ئاوەڕۆ و كارەبا و شەقام و...تاد بۆ ناوچەی پێشەسازیی تیمار دروست بكەین، بۆ ئەوەی شارێكی پیشەسازیی گەورە لەشاری هەولێر دروست بكرێت، كە وێنەی نەبێت لەسەر ئاستی هەموو عێراق. بۆ ئەو مەبەستە ئێستا لیژنەیەكمان پێكهێناوە كە لەم هەفتەیەدا كۆدەبینەوە تاوەكو لە رێگای ئەو لیژنەیەوە پێشنیار بكرێت كە كەرتی تایبەت بە مەتر چوارگۆشە پرۆژەكانی خزمەتگوزاری لە ناوچە پیشەسازییەكە جێبەجێ بكات، كە ناوچەی پێشەسازیی تیمار (24)هەزار دۆنمە و جگە لەوانەی ئێستا لەو ناوچە پیشەسازییە كارگەیان هەیە و ئەوانەی لەمەودواش دەیانەوێت كارگە لەو ناوچەیە دابمەزرێنن، ئێمە زەوی و مۆڵەتیان پێ دەدین بۆ هاندان و پشتیوانیكردن لە برەودان بە كەرتی پێشەسازی، ئەگەرچی زۆر لە وەبەرهێنەران سەردانمان دەكەن و داوا دەكەن كە شاری نیشتەجێبوون دروست بكەن، بەڵام نیشتەجێبوون لەم قۆناغەدا پێداویستیی ناوخۆی پڕكردۆتەوە، بۆیە زەوی بۆ دروستكردنی شاری نیشتەجێبوون نادەین، بەڵام هەر كەس و وەبەرهێنەرێك بیەوێت كارگەی كێبڵ، یان كارگەی ریسایكلینی كارتۆن دروست بكات، هاوكاری دەكەین و بێگومان هاندان و پاڵپشتیمان بۆ كەرتی تایبەت و وەبەرهێنەران بەو ئاراستەیەیە كە بتوانین ژێرخانێكی باشی ئابووری لە هەرێمی كوردستان دروست بكەین، لەلایەكی دیكەوە كار دەكەین و هەوڵمان بەو شێوەیەیە كە برەو بە بەرهەمی ناوخۆ بدەین و پارێزگای لێ بكەین و بەرژەوەندیی خەڵكیش لەبەرچاو بگرین و نەهێڵین بەرهەمەكان گران بێت، بۆ نموونە وەك ئەوەی لە ماوەی رابردوو بۆ پارێزگاری لە هێلكەی ناوخۆ پیادەمان كرد و ئێمە بۆ هەموو بابەت و بەرهەمەكانی ناوخۆ لە كەرتی پێشەسازی و كشتوكاڵ و هەموو كەرتەكانی دیكە پاڵپشت و داكۆكیكارین و لێرەدا دەمەوێت لە رێگای ئێوەوە رایبگەیەنم هەر كەسێك دەیەوێت پڕۆژەی گەورەی كشتوكاڵی وەك پڕۆژەی پلاستیكی و پڕۆژەی باخداری بكات، ئەوە زەویمان هەیە و دەیخەینە خزمەتیان، هاوكات بۆ ئەوەی بتوانین یاسای پاراستنی بەرهەمی ناوخۆ جێبەجێ بكەین، رێگا نادەین ئەو بەرهەمانە لەو كاتەی وەرزی بەرهەمی خۆمان پێدەگات، هاوردە بكرێن. هەر كەسێكیش بیەوێت لە گوندەكان و دەوروبەری شار پرۆژەی گەورەی پیشەسازی بكات، زەوی بۆ دابین دەكەین و ئەوەی بیەوێت پرۆژەی گەشتیاریش بكات، ئێمە پاڵپشت و هاوكاری دەبین، چونكە دەمانەوێت گوندەكانمان لە چۆڵبوون بپارێزین و زیاتر ئاوەدان ببنەوە، هاوكات ئێمە هەست بە مەترسییەك دەكەین كە ئەو نەوە نوێیەی پێ رادەگات، نە دادەمەزرێت و نە كاری دەست دەكەوێت، رەنگە لە ئەنجامدا بە ناچاری سەرهەڵگرێت و بەرەو دەرەوەی وڵات كۆچ بكات، یان تووشی هەندێ حاڵەت ببێت، نامۆ ببێت، یان لە گوند و قەزا و ناحیەكان بە هۆی بێكاری و بۆ دەستكەوتنی كار بەرەو شار بێن، كە ئەمەش رەنگە كێشەی لێ بكەوێتەوە. لەبەر ئەوە دەمانەوێت دەرفەتی كاركردن لە گوند و لە دەروبەری شار دروست بكەین، ئەمەش بە دروستكردنی كارگەكان دەبێت. چونكە باوڕ ناكەم حكومەتی هەرێم لە توانای هەبێت ئەو هەموو خەڵكە دابمەزرێنێت، بودجەی هەرێمیش لەوە زیاتر بەرگەی دامەزراندن ناگرێت. بۆیە دەبێت دەرفەتی كار دروست بكەین. دواتر هەموو ئەو وڵاتانەش كە لە بێكاری رزگاریان بووە بە هاندانی پرۆژەی پیشەسازی و خستنەگەڕی دەستی كار بووە. بە راستی ئەمە هەورازێكی سەختە و كاتی دەوێت، بەڵام دەبێت كاری لەسەر بكرێت، ئەگەرچی هیچ شتێكیش مەحاڵ نییە و دەتوانین بە یەكەوە بە دروستكردنی متمانە لەنێوان هاووڵاتی و حكومەت و دامودەزگاكانی دەوڵەت كاری باش بكەین و ئومێد هەیە قۆناغی داهاتوو باشتر دەبێت.
* كێشەیەكی دیكەی حوكمرانیی پایتەخت ئەوەیە كە بینایەی دامەزراوە شەرعییەكانی (سەرۆكایەتی هەرێم و ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتەكان) لەناو هەولێردایە، ئێوەش راستەوخۆ وەك پارێزگا كارتان لەگەڵیان هەیە، ئەمەش ئیزدواجیەتێكی دەسەڵاتی دروست كردووە، هەر بۆ نموونە ئەو فەرمانگەیانەی هەولێر كە راستەوخۆ لەگەڵ وەزارەتەكان كاردەكەن، دوای دەست بەكاربوونت لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كۆبوویتەوە، ئایا چۆن ئەم كێشەیەت چارەسەر كردووە؟ ئایا ئەوەی باسی دەسەڵاتی لامەركەزیی پارێزگاكان دەكرێت، پایتەختیش دەگرێتەوە؟ ئەگەر دەیگرێتەوە ئەو میكانیزمە چۆنە؟
- لە كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە روونی باس لە ناسەنتەری لە دەسەڵات و لامەركەزیی ئیداری كراوە، ئێمەش وەك پارێزگای هەولێر پێمانوایە بۆ ئەوەی بارقورسی لەسەر ئەنجومەنی وەزیران دروست نەبێت، پێویستە بەشێك لە دەسەڵاتە ئێداری و داراییەكان بۆ پارێزگا شۆڕبكرێتەوە و بە هەمان شێوە دەسەڵاتەكان لە پارێزگاوەش بۆ قەزاو ناحیەو بەڕێوەبەرە گشتییەكان و فەرمانگەكان شۆڕبكرێتەوە بۆ ئەوەی هەم رۆتینەكان كەم ببێتەوە، هەم كارو مامەڵەكانی هاووڵاتیان خێراتر رایی بكرێت، بێگومان دابەزینی دەسەڵاتەكان بەتایبەتی لەرووی داراییەوە زۆر پێویستە، چونكە بەپێی یاسای ژمارە(3)ی ساڵی 2009 پارێزگاكان، ئەوا بەشێك لە داهاتی شارەكە بۆ پارێزگایە، ئەگەرچی ئێستا ئەو داهاتانە بە داهاتی موڵكەكانی ئیدارەی مەحەلییشەوە هەر هەموویان بۆ وەزارەتی دارایی دەگەڕێتەوە و هیچ لە داهاتەكە لەلای ئێمە نامێنێت، ئەمەش وایكردووە بۆ كڕینی كۆمپیوتەرێك نووسراو بۆ وەزارەتی دارایی بكەین و كڕینی ئەو كۆمپیوتەرە بۆی هەیە ماوەی شەش مانگ بخایەنێت، بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەین بۆ خێرا راییكردنی كارەكان پێویستمان بەوەیە جۆرێك لە لامەركەزیی ئیداری و دارایی هەبێت، بەمەش زیاتر دەستكراوەتر دەبین و زیاتر وەڵامدەرەوی خواست و داواكارییەكانی خەڵك دەبین.
* لەگەڵ ئەوەی شەقامە ناوخۆییەكانی پایتەخت بە هۆی بوونی 120مەتری و كاركردن لە 150مەتری لە هەموو عێراق باشترە، بەڵام كێشەی ترافیك لە ئاستێكدایە كە كێشەی بۆ هەموو هاووڵاتیان و فەرمانبەران دروست كردووە، بەتایبەتی لە كاتی دەستپێكردنی دەوام و كۆتایی دەوام خنكاندنی ترافیك لە هەموو شەقامەكانی (30، 40، 60، 100) مەتری روودەدات، وەك ئاگادارن زۆر وڵات كێشەی خنكاندنی ترافیكی بە سیستمی گواستنەوەی گشتی چارەسەر كردووە، ئێوە بەرنامەتان بۆ سیستمی گواستنەوەی گشتی چییە؟
- ئەم خنكانەی هاتوچۆ لە شەقام و ترافیكەكانی ناو شاری هەولێر لە هەندێ كات بەتایبەتی لەسەرەتای دەستپێكردنی دەوام و كۆتایی دەوام دروست دەبێت، بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە، یەكەم: پەیوەستە بە رێگاوبانەكان كە لەمبارەوە لە شاری هەولێر پێویستمان بە چاككردنەوە و بەرفراوانكردنی شەقامەكانە. دووەم: كێشەكە بەپلەی یەكەم و سەرەكی دەگەڕێتەوە بۆ نەبوون و خراپیی گواستنەوەی گشتی كە خەڵك زیاتر پشت بە گواستنەوەی تایبەتیی خۆی دەبەستێت، بۆیە سەد رێگاو شەقامی دیكەش دروست بكەین ئەو كێشەیە چارەسەر نابێت، تاوەكو ژێرخانی هاتوچۆی گشتی گرنگیی زیاتری پێ نەدرێت، ئەویش بە دروستكردنی ترام و میترۆ و باشكردنی هێڵی گشتیی پاسەكان، ئەوەی لەم قۆناغە مومكینە ئەوەیە كە ئێستا كار لەسەر باشكردنی سیستەمی پاسەكان دەكەین، كە دەمانەوێت بە شێوە و سیستەمێك پاسەكانی هێڵی گشتی رێكبخەین كە ببێتە هۆكاری كەمكردنەوەی قەرەباڵغی و ئەو خنكانەی كە لەناو شار روودەدات. سێیەم: بەشێك لەو قەرەباڵغییەی لە شاری هەولێر هەیە، پەیوەندی بە پلانی هاتوچۆ هەیە، لەمەشدا سەرقاڵین بەرنامە و پلانێك دابنێین بۆ كەمكردنەوەی قەرەباڵغی و ئەو خنكانەی روودەدات و بۆ باشتركردنی هاتوچۆ لێژنەیەكمان هەیە بەناوی پەرەپێدانی هاتوچۆ كە لایەنی پەیوەندیدار تێیدا بەشدارن و هەر 15 رۆژ، یان مانگانە جارێك كۆبوونەوە ئەنجام دەدەین و لەو كۆبوونەوانەدا بڕیار و پێشنیار دەدرێت، بۆ نموونە بڕیار دەدرێت كە ئاراستەی هاتوچۆ لە فڵانە شەقام بگۆڕدرێت و فڵانە چوارڕییان دابخرێت بۆ نەمانی كێشەو گرفت و قەرەباڵغی لە شەقامەكاندا، هەروەها لەم ماوەیەدا كۆمەڵێك بڕیارمان داوە، بە تێڕوانینی ئێمە ئەو بڕیارانە خزمەتی كەمكردنەوەی جەنجاڵی و قەرەباڵغی هاتوچۆ لەناو شاری هەولێر دەكات و بەردەوامیش دەبین بۆ زیاتر كەمكردنەوەی ئەو كێشەو گرفتانەی هاتوچۆ، بەڵام باشترین رێگا و چارەسەر ئەوەیە كە هانی هاتوچۆی گشتی بدەین و كولتووری خەڵكەكەی خۆشمان بەرەو هاتوچۆی گشتی ببەین و ئەمەش زیاتر بە زیادبوونی تێچووی هاتوچۆی تایبەت دەكرێت، لەوكاتەدا خەڵك بەناچاری روو لە هاتوچۆی گشتی دەكەن، هاتوچۆی گشتییش بەپێی ستانداردی جیهانی و پێشكەوتوو پێویستی بە پلان و ستراتیژی و بودجەیەكی یەكجار زۆر هەیە. لەوانە ترام كە چەند ساڵە بۆ ناو شاری هەولێر ماستەرپلانی بۆ دانراوە و ئێستا پلانێكمان بۆ جێبەجێكردنی ئەو پرۆژەیە هەیە كە لە رێگای كۆمپانیای گەورەی ناوخۆ و دەرەوە و لە رێگای وەبەرهێنان و قەرزی درێژخایەن جێبەجێ بكرێت كە بۆ ماوەیەك – كە بە پێی رێككەوتنەكە دیاری دەكرێت- داهاتەكە بۆ خۆیان بێت، لەپاشان پرۆژەكە ببێتە موڵكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەلایەكی دیكەوە لە چەند رۆژی رابردوو كۆمپانیایەك سەردانی كردین بۆ دروستكردنی رێگای هێڵی شەمەندەفەڕ كە تایبەت بێت بە گواستنەوەی كەلوپەل و نەوت و غازو سووتەمەنی كە لە ئەسكەندەرونەوە دەربچێت بۆ هەرێمی كوردستان، ئێمەش لەگەڵ ئەو جۆرە پڕۆژانەین و پشتیوانی و هاوكارییان دەكەین، چونكە هیچ خەرجی و بودجەیەكی لەسەر هەرێمی كوردستان نییە و باوڕیش ناكەم بودجە لە هەرێمی كوردستان وەك جاری جارانی لێ بێتەوە كە میزانییەیەكی زۆر و زەبەلاح لەبەردەست بێت بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكان و پەرەپێدان كە ساڵ هەبووە 300 ملیار دینار تەنیا پارەی پەرەپێدانی پارێزگا هاتۆتە پارێزگای هەولێر، هەر چەندە لە ساڵی 2014 تا ئێستاكەش لەم بودجەیەدا یەك دینارمان بۆ نەهاتووە و باوڕیش ناكەم جارێكی دیكە ئەو جۆرە بودجەیەمان بۆ بێت، بۆیە ناچارین زۆربەی پرۆژەكان بەتایبەتی پڕۆژە ستراتیژیەكان لە رێگای كەرتی تایبەتەوە جێبەجێ بكەین.
* هەتا ئێستاش لەناو پایتەختەئاوی پاكی پێویست بۆ هەموو گەڕەكەكانی بە رێژەی 100% دابین نەكراوە، بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە چی كراوە؟
- لە راستیدا ئەم كێشەیە بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە. یەكەم: ئەگەر ئەو بڕە ئاوەی دابین دەكرێت بە رێكوپێكی بەكار بێت و پێوەر لە ماڵەكان دابنرێت و زێدەڕۆی لە بەكارهێنانی ئاوەكە نەكرێت، ئەوا ئەو بڕە ئاوەی دابینی دەكەین، كەم نییە. بەڵام ئێمە زیادەڕەوی دەكەین لە بەركاهێنانی و ئەمە یەكێكە لە كێشەكان. دووەم: لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو شاری هەولێر بەرفراوانیی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، هەر بۆیە ئەگەر لە ماوەی داهاتوودا پڕۆژەی ئاوی ئیفراز چوار، تەواو نەكرێت، بە دڵنیاییەوە تووشی كێشەیەكی گەورەی ئاو دەبین لە ناو شاری هەولێردا، ئەو پرۆژەیەش بودجەیەكی زۆری پێویستە كە لە سەرووی 500ملیۆن دۆلارە و دەبێت بە جددی كاری لەسەر بكرێت. ئێمە لە سەردانەكەماندا لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ چین ئەم پرۆژەیەمان خستە نێو پڕۆژەكان بۆ ئەوەی دارایی بۆ دابین بكرێت لە چوارچێوەی ئەو رێككەوتنەی نێوان عێراق و چین، سەرەڕای ئەوەش ئەمساڵ بەهۆی دانانی 40% پێوەری ئاو لەماڵان لەناو شاری هەولێر، تا راددەیەكی زۆر باش كێشەی كەمئاوی كەم بووەتەوە، ئەگەر 100% پێوەری ئاو لە ماڵان دابنرێت، ئەوا كێشەكە زۆر كەمتریش دەبێتەوە. ئاوی خواردنەوە لە شاری هەولێر لە ئاست و رێژەیەكی باشە، بەڵام خراپ بەكاردەهێنرێت، رۆژانە هەر مالێك چەند سەد لیتر بۆ شووشتنی ئۆتۆمبێل و حەوشەكانیان بەكاردەهێنن، لە هیچ شوێنێكی دنیا ئاو بەمشێوەیە بەكار نایەت. كەواتە پێویستە حكومەت پێوەری ئاو بۆ هەموو ماڵەكان دابنێت، تاوەكو ئاو بەفیڕۆ نەدرێت، هەم هاووڵاتیش پێویستە كولتووری پاراستنی ئاو رەچاو بكات.
* ئایا بۆ رێگەگرتن لە زێدەڕۆی لەسەر تۆڕی كارەبا و دانانی پێوەر بۆ كارەبای ماڵان چیتان كردووە؟
- ئێمە لە سەرەتادا بڕیارمان دا كە لە ماوەی یەك مانگدا لە 1/12/2019 تا 1/1/2020 هاووڵاتیان پێوەری كارەبا دابنێن و هەر كەسێكیش زێدەڕۆیی كردۆتە سەر كارەبا بە هەر شێوەیەك لەماوەی ئەو مانگەدا چارەسەری بكات، لەگەڵ بڕیارەكەدا هاووڵاتیان بە ژمارە و رێژەیەكی زۆر سەردانی فەرمانگەكانی كارەبایان كرد بۆ دانانی پێوەر و نەهێشتنی ئەو زێدەڕۆییانەی لەسەر كارەبا كراوە، بەمەش قەرەباڵغییەكی زۆر لەسەر فەرمانگەكانی كارەبا دروست بوو، هاووڵاتیانیش هەر هەمووی لەو ماوەیەدا كارەكانیان تەواو نەكرد، بۆیە ماوەی مانگەكەمان درێژكردەوە تا 1/2/2020 تا ئەم ماوەیە پێویستە هەموو ماڵێك پێوەری كارەبای بەستبێت و زێدەڕۆییەكانیان نەمابێت، بەڵام لەگەڵ تەواوبوونی ماوەكە هەر لە رۆژی 1/2/2020 تیم و لێژنەكان بە بەشداریی پۆلیسی كارەبا و ئاسایش و زێرەڤانی و داواكاری گشتی هەڵمەتی گەڕان و پشكنین بۆ دانانی پێوەری كارەبا و زێدەڕۆییەكان ئەنجام دەدەن، هەر ماڵێك پابەندی رێنمایی و یاسا نەبێت، رووبەڕووی سزای دارایی و لێپێچینەوە دەبێت. هەر كەسێكیش زێدەڕۆیی كردبێتە سەر كارەبای ماڵەكەی ئەوە وەك تۆمەتبارێك مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و دەدرێت بە دادگا، هەروەها ئەو ماڵەی سەرپێچی كردبێت، بۆ ماوەیەكی دیاریكراو كارەبای ماڵەكەی لێ دەبڕین. لەلایەكی دیكەوە هەڵمەتەكەش تەنیا چەند گەڕەكێك ناگرێتەوە، بەڵكو لەو گەڕەكانەوە دەست پێدەكەین كە خەڵك پێیانوایە ناتوانین لەو گەڕەكانە دەست بە هەڵمەتەكە بكەین، هەر بۆیە بەدڵنیایەوە ئەو هەڵمەتە بۆ نەهێشتنی زێدەڕۆیی و بۆ چارەسەری كێشەی كارەبایە، بۆیە هیچ كەس و شوێنێك بەدەر نییە لە هەڵمەتەكە و لێپێچینەوە، هەروەها لە پێناوی بەرژەوەندیی هاووڵاتیان بڕیارمان داوە دواماوە بۆ گۆڕینی مولیدەی ئەهلی و گەڕەكەكان بە موەلیدەی بێدەنگ 1/5/2020بێت، ئەگەر تا ئەو كاتە خاوەن موەلیدەكان ئەم كارەیان نەكردبێت، ئەوە ئێمە موەلیدەی بێدەنگمان ئامادەیە لەشوێنی موەلیدەی كۆنەكانی گەڕەكەكان دایدەنێین. هاوكات بڕیارمان داوە هەر كۆمپانیایەكی ئینتەرنێت و فایبەر ئۆپتیك كە دادەنرێت، بۆیان نییە شەقامی قیر ببڕن، تەنیا ئەگەر شوێنەكە هیچ مەجالێكی تێدا نەبێت، چونكە بەشێكی زۆر لە شەقام و كۆڵانی ناو گەڕەك و شار بەم هۆیەوە تێكدراون، بۆیە ئەم بڕیارەش جێبەجێ دەكەین بۆ بەرژەوەندی و پاراستنی رێگاوبان و شەقام و كۆڵانەكان.