ئاسایشی ئاو و ئاسایشی خۆراك هیچی لە ئاسایشی ئەمنی كەمتر نییە، لەبەر ئەوەی ئاو سەرەكیترین سەرچاوەی ژیانە و چارەسەركردنی كێشە كەمیی ئاویش لە هەرێمی كوردستان هەمیشە لە پلانە سەرەكییەكانی حكومەتی هەرێم بووە و كاری بۆ كراوە، بەڵام هێشتا زۆر رێكاری زانستی هەن بۆ ئەوەی ئاوی سەر زەوی و ژێر زەوی كوردستان بەفێڕۆ نەچێت و بە باشترین شێوە سوودی لێ وەربگرین، ئەمەوە چەندین پرسی پەیوەندیدار لەم دیمانەیەدا لەگەڵ ئەندازیار ئەكرەم ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتیی بەنداو و كۆگاكانی ئاوی هەرێمی كوردستان تاوتوێ كراون و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

* هەروەك دەزانن كێشە كەمیی ئاو و هەوڵەكانی دەستەبەركردنی ئەم سەرچاوە گرنگە هەمیشە یەكێك بووە لە خەمە سەرەكییەكانی حكومەت، كە دروستكردنی بەنداوەكانیش دەتوانێت بەشێك بێت لە چارەسەرەكە و بەشدارییەكی كارا بكات لە دابینكردنی ئەوەی پێی دەوترێت «ئاسایشی ئاو»، ئێوە چۆن لە گرنگیی بەنداوەكان دەڕوانن لەم رووەوە؟
- دروستكردنی بەنداو بۆ چەند مەبەستێكە كە پێی دەگوترێت دروێنەی ئاو و لەوشوێنانە دروست دەكرێت كە گونجاون بەپێی سوودی ئابووری كە ئامانجی خۆی بپێكێت، لە هەرێمی كوردستان ماستەرپلانێكی بەنداوەكانمان هەیە كە (249) شوێنی گونجاو و لەبار لەخۆ دەگرێت. بەنداو گرنگییەكی یەكجار زۆری هەیە، لەوانە بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە و ناوچەی گەشتیاری و كاری كشتوكاڵی و پاراستنی سامانی ماسی و جوانكردنی ژینگە و بۆ هایدرۆپاوەر و بەرهەمێنانی كارەبا لەسەر رووبارە سرووشتییەكان و پاراستنی ئاوی ژێر زەوی، كە لە هەموو بەنداوەكان ئەو ئامانجانە لەبەرچاو دەگیرێت. لەساڵی 2007ـەوە زۆر بە جددی دەستمان بە كاركردن لەسەر جێبەجێكردنی بەنداوەكان كردووە، بەڵام لە ساڵی 2014وە بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش كاركردن و ئەنجامدانی زۆربەی پڕۆژەكانی بەنداوەكان راوەستاوە، یان كاركردن تێیاندا سستە، بەڵام ئێستا لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمەوە كە لە هێڵە گشتییەكانی كارنامەكەدا گرنگیی زۆری بە بواری ئاو داوە، دەستمان بە كاركردن لە پڕۆژەی بەنداوەكان كردۆتەوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو تێگەیشتنە باشەی لە ئایندەی ئاو بۆ هەرێمی كوردستان هەیە، چونكە لە ساڵی 1975 پێشبینیی كەمئاوی لە هەرێمی كوردستان كراوە و لە ساڵی نەوەتەكانەوە كەمئاوی لە هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد و زۆر بە زەقی دەركەوت و چەندین جارە لە هەرێمی كوردستان بە هۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و گۆڕینی كەشوهەوا كەمئاوی دووبارە دەبێتەوە، بۆیە دەبێت ئامادەكاری بۆ رووبەڕووبوونەوەی كەمئاوی بكەین، بەتایبەتی لەو ساڵانەی كە بارانبارین كەمە، تاوەكو خەڵكی گوندو شوێنە دوورەدەستەكان ئاوی پێویست بۆ خواردنەوەی خۆیان و مەڕوماڵاتەكانیان دابین بكەن، تاوەكو بژێوی ژیانیشیان لە رووی ئاودێرییەوە هەبێت. لەكارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش زۆر بە روونی باسی گرنگی و پێویستیی بەنداوەكان كراوە، چونكە دروستكردنی بەنداو واتە دابینكردنی ئاسایشی خۆراك، كە ئەمەش كارێكی ئاسایشی نەتەوەیە و كە ئاسایشی خۆراكمان هەبوو، ئەوا هەموو خەڵك بژێوی خۆی دەبێت. لەو ماستەرپلانەی بەنداوەكانی هەرێمی كوردستان 18 بەنداوی ستراتیژی و 220 بەنداوی مامناوەند و بچووكمان هەیە و، بە جێبەجێكردنی ئەو ماستەرپلانە ئاوی پێویست بۆ كشتوكاڵی هەمیشەیی دابین دەكەین و هیچ كێشەیەكمان لە ئاوی خواردنەوەش بۆ هەنوكە و دواڕۆژ لە هەرێمی كوردستان نامێنێت، تا راددەیەكی باشیش بەرهەمێنانی كارەبامان لە رێگای هایدرۆپاوەر دەست دەكەوێت، ئەمەش مانای ئەوەیە كار لەسەر پڕكردنەوەی پێداویسیتی ناوخۆ دەكەین.
* پێشتریش چەندین جار باس لە دروستكردنی بەنداوی نوێ و نۆژەنكردنەوەی بەنداوە دروستكراوەكان كراوە، بەڵام نەتوانراوە وەك پێویست ئەم كارە ئەنجام بدرێت، بەربەستەكان چی بوون و چۆن دەكرێت بەسەریاندا زاڵ بن؟
- بەنداو دروستكردن كارێكی زۆر ئاسان نییە، تەنیا دراسەی بەنداوێكی بچووك یەك ساڵی پێویستە و دراسەی بەنداوێكی گەورەو ستراتیژی لە نێوان ساڵێك بۆ دوو ساڵی پێویستە و ئەو بەنداوانەی لە ماستەرپلانەكەدا هەیە، دراسەی هەر هەمووی ئەنجام دراوە و لەو بەنداوانەی بڕیار بوو دروست بكرێن، تا ئێستا 14 بەنداوی مامناوەند و بچووك دروستكراون و 17 بەنداوی دیكەش كە چوار بەنداویان گەورەن لەژێر جێبەجێكردندان و 30 تا 40 بەنداوی دیكەش دیزاینی بۆ كراوە، چەندین بەنداوی جۆراوجۆری دیكەش لە قۆناغی ئامادەكاریدایە و ئێمە لە ئەنجامدانی بەنداوەكاندا تەنیا كێشەی كەمی و نەبوونی بودجەمان هەیە، بۆ دروستكردنی بەنداوەكان ئێستا لە هەوڵی دۆزینەوەی رێگایەكین كە پێ دەگوترێت(P.P)، ئەمەش مانای ئەوەیە كە لە رێگای وەبەرهێنان و قەرزی درێژخایەن پڕۆژەكان جێبەجێ بكەین، بەتایبەتی بۆ پڕۆژە ستراتیژییەكان، تاوەكو سامانی ئاوی هەرێمی كوردستان بپارێزین، لەم هەوڵ و كارەشماندا بەرەوپێشەوەچوونێكی باش بەدەست هاتووە. بۆ دروستكردنی بەنداوەكانیش لە رێگای وەبەرهێنان و قەرزی درێژخایەن لەگەڵ سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان قسە كراوە، كە رەزامەندی بدەن، لە پاشان بۆ ئەو مەبەستە لیژنە دروست بكرێت، تاوەكو بتوانین هانی وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و دەرەوە بدەین، كە بێن بەشداربن لە كێبڕكێیەكی شەفاف بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەی ئەو بەنداوانەی لە پلان و بەرنامەدان و هەم وەبەرهێنەران و هەم هەرێمی كوردستان لێی سوودمەند دەبن.
* ئەگەر بتوانرێت ئەم بەرنامە و ستراتیژیەتەی حكومەت جێبەجێ بكرێت، تا چەند دەتوانین دڵنیا بین لەوەی كە دەتوانرێت ئاوی پێویست گل بدرێتەوە، بەتایبەتی كە باس لەوە دەكرێت بە هۆی نەبوونی بەنداوی پێویستەوە ساڵانە ئاوێكی زۆر بەفیڕۆ دەڕوات؟
- ئەگەر ئەو (18) بەنداوەی كە لە ماستەرپلانەكەدا هەیە، بتوانرێت لە ماوەی (5 تا 6) ساڵدا دروست بكرێت، ئەوە بۆ ماوەی (20 تا 30) ساڵی داهاتوو بیر لەوە ناكەینەوە كە هەرێمی كوردستان تووشی كەمئاوی دەبێت، بەجێبەجێكردنی ئەو بەنداوانەش دەتوانین ئاوی پێویست بۆ كاری كشتوكاڵی جووتیارانیش دابین بكەین، كە بە تێچوویەكی زۆر كەم و بەبێ لێدانی بیری ئاو، ئاو بگاتە سەر زەوییەكانیان، چونكە بە تەواوبوونی ئەو بەنداوانە سیستەمێكی زۆر گونجاو و باش لە ئاودێری لە هەرێمی كوردستان دێتەدی، لەلایەكی دیكەوە دەتوانرێت پڕۆژەی گەشتیاری و پاراستنی سامانی ماسی و ژینگەیەكی جوان بۆ هەرێمی كوردستان بەرهەم بێت، كە بەم هۆیەشەوە دەتوانرێت خۆشگوزەرانییەكی زۆر باش بۆ هاووڵاتیان دابین بكرێت.
* بەرنامەتان بۆ دروستكردنی بەربەستی خاكی و بەنداوی بچووك چییە، بەتایبەتی كە لە پلانی ساڵی 2012 بڕیار بوو 78 بەربەستی خاكی دروست بكرێت و لەسەر بودجەی 2013ی حكومەتی هەرێم و بەرنامە هەبوو بۆ دیزاینكردنی 79 بەربەستی دیكەی خاكی و لە ساڵی 2014 دیسان بڕیار درابوو 58 بەربەستی دیكە بۆ گلدانەوەی ئاوی بارانبارین و كانیاوەكان دروست بكرێن؟
- بەربەستی خاكی و پۆنت و ئەستێرك گرنگییەكی یەكجار زۆری هەیە، هەرێمی كوردستان لەم رووەوە زۆر گونجاوە و تا ئێستا زیاتر لە (100) پۆنت لە شوێنی جیاجیا لە هەرێمی كوردستان دروستكراون و سەدان بەربەستی خاكی و پۆنتی دیكەش بەڕێوەن و لەهەندێ شوێن جووتیاران خۆیان ئەو جۆرە پڕۆژانە بۆ گلدانەوەی ئاو و ئاودێری ئەنجام دەدەن و ئەمەش وەك لایەنی پەیوەندیدار هاوكاری و پشتیوانییان دەكەین لە پێدانی زانیاری و تەكنیكی و پێداویستیی لۆجستێكی و كەلوپەلی پێویست و بەم هاوكاری و هەماهەنگییانە، ئەم جۆرە پڕۆژانە قۆناغی باشی بڕیوە و چەندین پڕۆژەی پۆنت و بەربەستی خاكی لە شوێنی جیاجیا لەهەرێمی كوردستان لەژێر ئەنجامدانن.
* ئێستا لە هەرێمی كوردستان چەند بەنداو لە قۆناغی جێبەجێكردندان و چەندیش هەیە كە تەواو كراون؟
- لەم نزیكانە بە سوپاسەوە سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان زیاتر لە (33) ملیار دیناری بۆ تەواوكردنی (11) بەنداو و بویرێك تەرخان كردووە، كە ئێستا لە هەندێك لەو بەنداوانە كاركردن دەستی پێكردووە، وەك بەنداوی (ئاقوبان و بانوتالەبان و دێوانە و خۆرنەوازان و تورجان و سینەتول و خنس و گەڵی بەنداوە و.. تاد) كە ئەو (11) بەنداوە لە شوێن و ناوچەی جیاجیای هەرێمی كوردستانن و لە هەوڵی ئەوەشداین كە بەنداوە گەورەكانیش وەك (گۆمەسپان و باسەرە و...تاد) كاریان تێدا بكەینەوە، وەك بەنداوی باوەنور كە ئێستا كاركردن تێیدا دەستی پێكردۆتەوە، بەڵام بەنداوی گۆمەسپان كێشەی تەنیا نەبوونی بودجەیە و كاركردن تێیدا بەردەوامە، بەڵام زۆر سستە، چونكە بەڵێندەر لەسەر حیسابی خۆی كاری تێدا دەكات كە ئیمكانیاتی بەڵێندەرەكەش سنووردارە و ئەو بەنداوە ستراتیژییە و پێویستی بە بودجەی زۆر هەیە كە حكومەتی هەرێمیش لەم كاتەدا توانای ئەو بودجەیەی نییە.
* لە بواری پڕۆژەی گەورەو ستراتیژیی ئاودێری چیتان كردووە؟
- لە هەرێمی كوردستان چەندین پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی ئاودێریمان لە بەرنامەدایە، وەك پڕۆژەی ئاودێریی هەولێر- شەمامك و هەولێر یەك و دوو و شانەدەر لە سلێمانی و گەرمیان یەك و دوو و لە دهۆك و ئاكرێ كە لە بەنداوی باكرمان ئاوی بۆ دەچێت. لەكاتێكدا ئەو پڕۆژانە تەواوبن كە تەواوكاری پڕۆژەی سەبەتی خۆراكی عێراقین و پێشتر دراسە كراون و پلانیان بۆ دانراوە، بەڵام ئێستا پێویستیان بە دراسەو پلانی تازە هەیە، چونكە كات و سەردەمەكەی گۆڕاوە، لە بەرنامەشدایە كە كاریان لەسەر بكەین، لێرەدا بە نموونە باس لە پڕۆژەی ئاودێری شەمامك و هەولێر یەك و دوو دەكەین، كە پڕۆژەی ئاودێریی شەمامك و گوێڕە و درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە لای ئەو پڕۆژەی ئاودێرییەی لە دوبز هەیە، كە زۆر گرنگ و كاریگەر دەبێت لەسەر كاری كشتوكاڵی لە ناوچەكەدا، هەولێریش دەكەوێتە نێوان زێی گەورە و زێی بچووك، هەر بۆیە پشت بە ئاوی زێی گەورە دەبەسترێت، كە ئەم پڕۆژەی ئاودێرییە پڕۆژەیەكی عێراقی بووە و پڕۆژەی ئاودێریی شەمامك و هەولێر یەك و دوو دەگرێتەوە، كە ئەم پڕۆژەیە لە دراسەی رووسییەكان بووە لە ساڵی 1977 كە بیرۆكەكە و دراسەكە بەو شێوەیەیە كە چەند بەنداوێك لەسەر زێی گەورە دروست بكەن و ئاویش لە زێی بچووك بۆ دەشتی هەولێر كە ناسراوە بە ناوچەكانی مولكیە و سەنییە، بەڵام ئێستا تەنیا پڕۆژەی ئاودێریی شەمامك دەستی پێ كردووە كە ئەم پڕۆژەیە رۆحی سبەتەی خۆراكی عێراق و كوردستانیشە.