سەقامگیریی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا وادەخوازێت ئەو پێشێلكارییە دەستوورییانەی بەرامبەر بە كورد كراون، بە گفتوگۆی جددی و هەماهەنگییەكی یەكلاكەرەوە چارەسەر بكرێن، ئەمە و رۆڵی مەرجەعییەتی نەجەف لەو دۆخە ئاڵۆزەدا، هەروەها پەسەندكردنی یاسای هەڵبژاردنەكان و چەند هاوكێشەیەكی دیكەی سیاسی تەوەری سەرەكیی ئەم دیدارەی گوڵان لەگەڵ شێروان دووبەردانی ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق -لێژنەی هەرێمەكان و پارێزگاكان، پێكدەهێنن.

هەندێ لایەنی سیاسیی عێراقی خۆپیشاندەران بۆ مەرام و بەرژەوەندیی خۆیان بەكاردەهێنن



* ئاشكرایە كە ئەوەی لە خوتبەی رۆژی جومعەدا مەرجەعییەتی نەجەف دەیڵێت، بۆتە ئاماژە و نیشاندەری ئاراستە و ئاقاری پرۆسە سیاسیەكەن، ئایا لە روانگەی وتارەكانی مەرجەعییەتەوە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەرەو كوێ دەچێت؟
- لە ئەنجامی فەشەلی لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەتایبەتی لایەنی شیعە كە نەیانتوانی خزمەتی ناوچە و شارەكانی شیعە بكەن، لە رۆژی یەكی تشرینی یەكەمی ساڵی 2019 خۆپیشاندەران هاتنە سەر شەقام و داواكارییەكانیان خستەڕوو، ئەگەرچی ئەو خۆپیشاندەرانە نوێنەرایەتیی هەموو عێراق ناكەن، بەڵكو نوێنەرایەتیی بەشێكی عێراق دەكەن، بەتایبەتی نوێنەرایەتیی بەشی شیعەكان دەكەن، هاوكات مەرجەعییەتی شیعە لەگەڵ خۆپیشانداران داوایان كرد چەند یاسایەك بگۆڕدرێن و هەموار بكرێنەوە، كە یەكێك لە داواكارییەكان گۆڕینی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان بوو بە كۆمیسیۆنێكی سەربەخۆ و دوور لەلایەن و دەستی سیاسی، یاسای هەڵبژاردنەكانیش بگۆڕدرێت بە شێوازێك كە زۆرترین خەڵكی بێ لایەن لە ئەنجومەنی نوێنەران بەشدار بێت و حزب و لایەنە سیاسییەكان رۆڵیان تێدا نەبێت، گۆڕینی ئەو پرۆژە یاسایانەی وەك یاسای كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و گۆڕینی ئەندام و دادوەرەكان بە كەسانی سەربەخۆ و یاسای هەڵبژاردنەكانی عێراقیش لە داواكارییەكانی مەرجەعییەت و خۆپیشاندەران بووە.
* ئەگەرچی وا دەردەكەوێت كە بارودۆخی سیاسی عێراق بێ ئەندازە ئاڵۆز بێت، بەڵام هێشتا پرۆسە سیاسیەكە لە دەستی هاوپەیمانی بینادایە، كە لە هەمان كاتدا هاوپەیمانەكانی فەتح و دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی گەورەی سووننەش وەك (حەلبوسی و خەنجەر) وبەم دواییەش ڕایگەیاندووە كە ئێمە گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانین و كاندیدی خۆشیان داوەتە سەرۆك كۆمار، پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر ئامانجی ئەم خۆپیشاندانانە ڕوخاندنی حكومەتی هاوپەیمانی بینیا، چۆن دەكرێت حەشدی شەعبی بە بەهێزترین فراكسیۆنی نێو ئەنجومەنی نوێنەران دابنرێت؟
- ئەوانەی حەشد و میلیشیایان هەیە، سەر بە میحوەری بینان و لەلایەن شەقامەوەش بەوانە دەوترێت سەر بە ئێرانن، ئەوانەشی سەر بە میحوەری چاكسازی (ئیسلاح)ن، بە ناوی نیشتمانپەروەری و عێراقییەتەوە دژی دەستتێوەردانی وڵاتانی ئەقلیمین، جەختیش لەوە دەكەنەوە كە چەندین ساڵە دەستێوەردانی راستەوخۆ لەناو هەموو جومگەكانی عێراق دەكرێت، ئەو هەقیقەتەش بەئاشكرا لەناو هۆلی پەرلەمان و لە سیاسەتی عێراقدا لە نێوان هەردوو هاوپەیمانیی بیناو ئیسلاح دەبینرێت. بەڵام ئێمە وەك فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان تاوەكو ئەمڕۆكە فراكسیۆنێكی سەربەخۆین و پەیوەندی و دۆستایەتی و برادەرایەتیمان لەگەڵ هەردوو هاوپەیمانیی سیاسی لە عێراقدا هەیە و هاوپەیمانیمان لەگەڵ هیچ لایەنێك لەو دوو میحوەرەی عێراق نەبەستووە، رێز لە ماڵی شیعەش دەگرین، بۆ ئەوەی بتوانین لەو ئەزمە سیاسی و ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی عێراق تێی كەوتووە، رزگاری بكەین، كار و پێشنیاریشمان هەبووە، تاوەكو ئەوان وەك مەرجەعییەت و خۆپیشاندەران و لایەنی سیاسیی شیعە بگەنە تەوافوق و لە پاشان وەك پارتی و لایەنی كوردی قسەی لە سەر دەكەین.
* دیارە لایەنە كوردستانییەكان بەگشتی و پارتی و یەكێتی بەتایبەتی دوو لایەنی سەرەكیی كوردستانین لەناو پرۆسە سیاسییەكەی عێراقدا و بەشدارن لە حكومەتی بەغدا، هەر بۆیە هەڵوێست و تێڕوانینی خۆیان بەرامبەر ئەو گۆڕانكاریانە دەبێت، ئایا بەشێوەیەكی گشتی هەرێمی كوردستان چۆن مامەڵە لەگەڵ پرۆسە سیاسییەكە و خواستەكانی خۆپیشاندەراندا دەكات؟
- بۆ هەرێمی كوردستان زۆر گرنگە كە لە عێراق سەقامگیری هەبێت، وەك پارتی دیموكراتی كوردستانیش بۆمان گرنگە هەر لایەك و هەر میحوەرێك (بینا، یان ئیسلاح) بێت، رێز لە بەندەكانی دەستووری هەمیشەیی عێراق و مافی كورد و كوردستان بگرن، لەلایەكی دیكەوە پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران وەك تەوافوق و زۆرینە پشكی شیعەیە، بۆیە ئێمە تەدەخولی ئەوە ناكەین، تەنیا بە شێوەیەكی ئەرێنی نەبێت، ئەو كەسەش كە بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كاندید دەكرێت، بێگومان دەبێت رەزامەندیی كوردی لەسەر بێت، تاوەكو بتوانین وەك لایەنی سیاسی لە ئایندە و لە نزیكەوە بەردەوام بین لە دانیشتن و گفتوگۆ بۆ چارەسەركردن و جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستوورییانەی كە لە 2003وە چارەسەر نەكراون، چارەسەر و تێپەڕاندنیشی تەنیا بە تەوافوقی لایەنە سیاسییەكان و شراكەتی راستەقینە بە ئەنجام دەگات. لە لایەكی دیكەوە گلەیی خۆپیشاندەرانی شیعە لە كورد و سوننە نییە، بەڵكو گلەیی و داواكاریان لە لایەنەكانی شیعەیە و ئێمە لەگەڵ داواكارییە یاسایی و دەستوورییەكانی خۆپیشاندەرانی شیعەین، كە هەقی خۆیانە، چونكە زیاتر لە 16 ساڵە پاش ئەو هەموو ملیار دینارەی كە بۆ كارو پرۆژە خزمەتگوزارییەكان تەرخان كراون، بە هۆی گەندەڵیی هەندێك بەرپرسی لایەنە شیعەكانەوە گرنگیی بە پرۆژەكانی خزمەتگوزاری بۆ ناوەڕاست و خوارووی عێراق نەدراوە، بەپێچەوانەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە پارتی دیموكراتی كوردستان سەرپەرشتیی حكومەتەكە دەكات، كە دەبینین سەرەڕای ئەو غەدرو مافخواردنەی لەلایەن حكومەتی بەغداوە لە دژی هەرێمی كوردستان كراوە، كە بودجەو مووچەی خەڵكی هەرێمی كوردستانیان بۆ ماوەی چەندین ساڵ بڕی و مووچەی پێشمەرگەیان نەناردووە، كەچی ئاستی ژیان و گوزەرانی خەڵكی هەرێمی كوردستان و گەشەكردن و ئاوەدانكردنەوەی شارو شارۆچكەكانی هەرێم بەراورد بە شارەكانی عێراق زۆر باشتر و بەرزترو پێشكەوتووتر بووە، هەر ئەمەش بۆتە هۆی ئەوە كە خۆپیشاندەرانی شیعە دەڵێن بۆچی حكومەتی هەرێمی كوردستان توانیویەتی ئەو سەركەوتنە بەدەست بێنێت لەبوارە جیا جیاكان بەتایبەتی لە رووی ئەمنی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان، كەچی بە هۆی گەندەڵییەوە لە شارەكانی عێراق نە خزمەتگوزاری و نە سەقامگیری نییە.
* باس لەوە دەكرێت كە جگە لە گەندەڵی هۆكاری سیاسیش بوونەتە پاڵنەری خۆپیشاندەرەكانی عێراق، تێڕوانینی ئێوە چییە لەم ڕوەوە؟
- ناوچەكانی سوننە پێش داعش و پاش داگیركردنی شارو ناوچەكانیان لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە لە موسل و رومادی و سەڵاحەدین و عەرەبەكانی سنووری پارێزگای كەركووك هاتنە سەر شەقام و خۆپیشاندانیان ئەنجامدا، بەڵام لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بە توندوتیژی و بە بەكارهێنانی هێز و دەمارگیری خۆپیشاندانەكانیان دامركاندەوە، سەرەڕای ئەوەش خۆپیشاندەران تۆمەتی داعش و كۆنە بەعسییان خرایەپاڵ، ئێستاش ئەو ناوچانەی سوننەنشین كە لەدەست داعش رزگار كراون، خەڵكەكەی دەیانەوێت بێنە سەرشەقام و هاوشانی شیعەكان خۆپیشاندان ئەنجام بدەن، بەڵام ترسیان لەوەیە كە دووبارە بە توندوتیژی هێرشیان بكرێتەوە سەر و بە داعش و كۆنە بەعسی تۆمەتباریان بكەن، هەر بۆیە هاووڵاتیانی ناوچەكانی سوننەنشین ناتوانن بە ئاشكرا ناڕەزایی و خۆپیشاندان ئەنجام بدەن، بەڵام لە سۆشیال میدیا و فیسبوك و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی دیكە پاڵپشتیی خۆپیشاندەرانی شیعە دەكەن و 100% دەنگیان دەخەنە پاڵ خۆپیشاندەران و ئەوانیش لە بەرپرسانی گەندەڵ و نەبوون و كەمیی خزمەتگوزارییەكان لە شارو ناوچەكانیان بێزاربوون، بێگومان خۆپیشاندانەكان لە رۆژی یەكەمەوە تا ئێستاكەش دوو لایەنی سیاسی لە پشتیانن و ئیستیغلالی خۆپیشاندەرانیان كردووە، بۆ ئەوەی زۆرترین دەستكەوتی سیاسی بۆ خۆیان بەدەست بێنن لە ئایندەدا و ئەو لایەنانە زۆر بە روونی دەركەوتن، كاتێك كە پرۆژە یاسای هەڵبژاردنەكان هاتە ناو هۆڵی پەرلەمان، دیتمان چۆن پێداگرییان لەسەر تێپەڕاندنی یاساكە دەكرد، ئەو دوو لایەنەش سائیرون و هێزی یەكگرتووی عراقییەن، لەلایەكی دیكەوە ئەمڕۆ كێشەی سەرەكیی عێراق دەوڵەتی و ئەقلیمییە و ئەمریكا و ئێران دوو لایەنی سەرەكین لە كێشەو ململانێكانی ناو عێراقدا و لایەنە سیاسییەكانی عێراقیش لەم ململانێیەدا كە بە ئاشكرا دەرناكەون، دابەش بوونەتە سەر ئێران و ئەمریكا و هەندێ لە دەوڵەتانی كەنداو، ئەمەش كاریگەری لەسەر شەقام و بڕیاری سیاسی لە عێراق دروست كردووە، هەر بۆیە ئەگەر لایەنەكانی دەسەڵاتی سیاسیی عێراق و مەرجەعییەت و خۆپیشاندەران نەگەنە تەوافوق ناتوانن لەسەر كاندیدكردنی سەرۆك وەزیران رێكبكەون.
* ئەگەر سەرنج بدەین دەبینین سەرجەم داواكارییەكانی مەرجەعییەت جێبەجێكران، دەووترێت كە ئەمە بۆتەهۆی ئەوەی هیچ بایەخێك بۆ دەستووری عێراق نەمێنێتەوە، راوبۆچونی ئێوە چییە لەم بارەیەوە؟
- دەستووری هەمیشەیی عێراق كە لەلایەن خەڵكی عێراقەوە دەنگی لەسەر دراوە، تا ئەمڕۆكە زیاتر لە 50 ماددەو بڕگەی لەلایەن دەسەڵاتی سیاسیی عێراق (بەتایبەتی شیعەكان) جێبەجێ نەكراوە. هەر بۆ نموونە ماددەی140، بەڵام ئەوەی ئەمڕۆكە زۆر گرنگە كاری بۆ بكرێت، ئەوەیە كە عێراق تووشی شەڕی ناوخۆ نەبێت، بۆ ئەمەش پێویستە بە تەواوی ماددەو بڕگەكانی دەستووری هەمیشەیی عێراق و پابەند بین. هاوكات دەبێت كار بكرێت بۆ داواكاری و مافی ئەو خۆپیشاندەرانەی كە ئێستا لە شەقامن، بەشێك لە هۆكارەكەشی ئەوەیە كە هەندێك لایەنی سیاسی بەشێك لە ماددەكانی دەستووری پێشێل دەكەن و بۆ بەرژەوەندیی لایەنی سیاسیی خۆیان جێبەجێی ناكەن، ئەوەش جێی مەترسییە، لە هەقیقەدا كێشەی گەورە ئەوەیە یاسا و دەستوور لەكار بخرێت و چاوەڕێی رۆژی جومعە بین كە مەرجەعییەت تەنیا بۆ لایەنی شیعە وتار و بڕیار دەدات، ئەمەش لەسەر یاسا و دەستووری هەمیشەیی عێراق جێی مەترسی دەبێت.
* هەندێ جار باس لەوە دەكرێت كە سیستمی سیاسی لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی بگۆڕێت، ئەگەر ئەمە ڕووبدات ئایا لایەنە كوردستانییەكان چ ئامادەكارییەكان كردووە بۆ ئەم ئەگەرە؟
- ئێمە وەك پارتی دیموكراتی كوردستان و وەك كورد بە سیستەمی زۆرینە و كەمینە لەبەغدا شوێنمان نامێنێت، پێویستە بۆ كوردو سوننەش لە عێراقدا حوكمێكی تەوافوقی هەبێت، چونكە ئەگەر دوور لە تەوافوق حوكم بگۆڕدرێت، نەك تەنیا كورد، بەڵكو سوننە و توركمانیش هەڵوێست وەردەگرن و پێكەوە بەو سیستەمە رازی نابین. پارتی و سەركردایەتیی سیاسیی كورد بۆ هاتنە كایەی سیستەمی حوكمی سەرۆكایەتی، یان هەر سیستەمێكی دیكەی حوكمڕانی لە عێراقدا ئامادەكاری و بڕیاری خۆی هەیە و بەرنامە دانراوە بۆ هەر گۆڕانكارییەك لە عێراقدا بكرێت.
* ئایا پرۆژە یاسای هەڵبژاردنەكان ناكۆكی لەسەر نەبوو و چۆن لە ئەنجومەنی نوێنەران تێپەڕی؟
- وەك پارتی لە تێپەڕاندنی یاسای هەڵبژاردنەكانی عێراق كێشەمان نییە، ئەگەرچی لەیەكەم رۆژدا كە ئەو پرۆژە یاسایە لە حكومەتەوە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران كرا وەك پارتی پێشنیارمان ئەوە بوو كە هەڵبژاردن لەسەر ئاستی عێراقدا یەك بازنەیی بێت، ئەگەرنا با لەسەر ئاستی پارێزگا بێت و لەكاتێكدا كە لەسەر ئاستی قەزاكانیش بێت ئەوە وەك پارتی كێشەمان نییە، بەڵام ئەوەی زۆر پێویست و گرنگە لە بەغداو لە هەرێمی كوردستانیش پاراستنی یەكڕێزیی ناوماڵی كوردو كوردستانە، وەك كورد بەگشتی لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان بەتایبەتی لەسەر ماددەی 15 لە پەرلەمانی عێراق بایكۆتمان كرد، چونكە بەو شێوازەی ئەم یاسایە تێپەڕێندرا زیاتر خزمەتی لایەنی سیاسیی دیاریكراو دەكات و لایەنە سیاسییەكانی دیكە و كیانە بچووكەكان زیان دەكەن.