گرێگۆری لیۆن ئەفتاندیلیان راوێژكار و توێژەر و وانەبێژە لە هەردوو زانكۆی بۆستن و زانكۆی ئەمەریكی. هەروەها توێژەرە لە سەنتەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی ماساشوسێتس لوێڵ و توێژەری باڵایە بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سەنتەری سیاسەتی نەتەوەیی لە واشنتۆن دی سی. خاوەنی 23 ساڵ كاركردنە لە نێو حكومەتی ئەمریكا وەك راوێژكاری سیاسەتی دەرەوە و شرۆڤەكاری كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە سیاسەتی ئێستای ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا لە ئاست ئێران و ئەوەی پێی دەوترێت (هەڵمەتی ئەوپەڕی فشار) و ئاكام و دەرئەنجامەكانی ئەم سیاسەتە و چەند پرس و بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

* ئاشكرایە لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵات سەرۆك دۆناڵد ترەمپ سیاسەتێكی جیاوازی لە ئاست وڵاتی ئێران گرتەبەر، ئەوەبوو لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئەو وڵاتەدا كشایەوە و لە هەمان كاتدا فشار و ئابڵوقەیەكی ئابووریی سەختی لە بەرامبەر ئەو وڵاتەدا گرتەبەر، ئێوە چۆن لە كاریگەری و دەرئەنجامەكانی ئەم سیاسەتە دەڕوانن؟
- لە راستیدا ئەگەر لەو دەرئەنجام و دەرهاویشتانە بڕوانین كە لەم سیاسەتەی ئەمریكا، یان ئەوەی پێی دەڵێن هەڵمەتی ئەوپەڕی فشار، ئەوا ئەو راستییە بەدی دەكەین كە ئەم ستراتیژە ئاكام و لێكەوتەی دژ و پێچەوانەی لێ كەوتۆتەوە. چونكە سەرەڕای چەندین پێشێلكاری كە دەرهەق بە مافەكانی مرۆڤ لە وڵاتی ئێراندا دەكرێن و سەرەڕای ئەوەی ئەم وڵاتە سیاسەتێك دەگرێتەبەر لە ئاست ناوچەكەدا كە مایەی مشتومڕ و ناكۆكییە، بەڵام لە هەمان كاتدا ئێران پابەندبوو بە بڕگە و ئیلتزامەتەكانی رێككەوتنی ئەتۆمی ساڵی 2015 وە، بەڵام كاتێك ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بڕیاریدا لەو رێككەوتنە بكشێتەوە و سزای سەختی ئابووری بەسەر ئێراندا بسەپێنێت، ئەوا بە هۆی ئەم فشارانەوە لە ئێستادا ئابووری ئێران دوچاری تەنگژە و كێشە بۆتەوە، بۆیە ئێران دەستی داوەتە گەمەیەكی مەترسیدار كە بریتییە لە پیتاندنی یۆرانیۆم، زیاتر لەو ئاستەی كە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە رێی پێ دەدات.
* ئەو كاتەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە واژۆكرا و ئەو كەسانەشی پشتیوانیان لێ دەكرد، پێیان وابوو كە ئەم رێككەوتنە دەبێتە هۆی گۆڕینی سیاسەتەكانی ئێران لە ئاست ناوچەكەدا، ئایا لە ئێستادا چۆن هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەتەكانی ئێران دەكەیت؟
- هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێ كرد، كشانەوە لە رێككەوتنەكە بۆتەهۆی ئەوەی ئێران ببێتە وڵاتێكی مەترسیدارتر، ئەمەش ئەو بۆچونەی من پشتڕاست دەكاتەوە كە پێم وایە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا دەرئەنجامی پێچەوانەی لێ دەكەوێتەوە. دواتر ئەگەر باس لە ئامانجە دوورمەوداكانی ئەم سیاسەت و فشارانە بكەین، كە پەیوەستن بەوەی تا چەند ئەم سزایانە دەبنەهۆی ئەوەی خەڵكی ئێران مەیلیان بۆ ئەمریكا لا دروست بێت، ئەوا بەپێچەوانەوە مەیلی رای گشتی ئێران لە ئاست ئەمریكا دابەزیوە. كەواتە دەتوانین بڵێین لە مەودای دووریشدا ئەمریكا زیانی بە خۆی گەیاندووە، لە كاتێكدا هەوڵ دەدات نەوەیەكی نێو ئێران بەلای خۆیدا رابكێشێت، لە كۆتاییدا دەتوانین بڵێین ئەم سیاسەتە لە زۆر رووەوە سیاسەتێكی زیانبەخش و خراپە كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە پیادە دەكرێت.
* خاڵێكی دیكە كە لە گوتار و لێدوانەكانی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە زۆر جار هەڕەشەی كاردانەوەی توند دەكات، ئەگەر بێتو پێشێلكاری، یان دەست درێژی بكرێتەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، ئێوە لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟
- ئەگەر لە پەیوەندی بە ئێرانەوە وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە، ئەوا راستە كە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ هەڕەشەی لە ئێران كردووە، بەڵام لە هەمان كاتدا خوازیاری ئەوە نییە كە لەگەڵ ئێراندا دوچاری شەڕ بێت، تەنانەت ئێمە بینیمان كاتێك ئێران فرۆكەیەكی بێ فرۆكەوانی ئەمریكای خستەخوارەوە، ئەمریكا كاردانەوە و وەڵامدانەوەی سەربازیی نەبوو، لە ئاست هەڕەشەكانی ئێراندا بۆ داخستنی گەروی هورمز و هێرشی ئێران بۆ سەر كێڵگە نەوتییەكانی عەرەبستانی سعودیەش بە هەمان شێوە. كەوابێت دەتوانین بڵێین سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە ئاست ئێران ناڕۆشنە، چونكە لەلایەك ترەمپ دەیەوێ خۆی بكات بە سەرداری ناوچەكە و هەڕەشە لە ئێران دەكات، لە هەمان كاتدا نایەوێت لە رووی سەربازییەوە لەگەڵ ئێران دوچاری رووبەڕووبونەوە بێتەوە.
* بە شێوەیەكی گشتی پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چ سیاسەت و رێگاچارەیەك بگرێتەبەر لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر دەستتێوەردانە سەربازییەكانی دەرئەنجامی خراپیان هەبوبێت و لە هەمان كاتدا فشاری ئابووریش كارا نەبوبێت، ئەی ئەمریكا چۆن دەتوانێت پەیوەندیی بنیاتنەرانە لەگەڵ وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا دروست بكات؟
- لە ئێستادا یەكێك لە كێشە سەرەكی و گەورەكان، بە تایبەتی كە ئێوە لە عێراقن و خۆتان هەست بەمە دەكەن، بریتییە لە كێشە و دژوارییە ئابوورییەكان كە وڵاتانی ئەم ناوچەیەوە بە دەستیانەوە دەناڵێنن، كە دەبینین خەڵكی وڵاتانی عێراق و لوبنان و ئێران بە هۆی بێكاری و نەبوونی گەشەی ئابووری و بوونی گەندەڵی ناڕەزاییەتی دەردەبڕن، كەواتە دووبارە ناوچەكە بەرەو دۆخێكی ناسەقامگیر هەنگاو دەنێت، كە پێم وایە پێویستە ئەمریكا كار لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپیەكانیدا بكات، بۆ ئەوەی بتوانێت هاوكار بێت لە سەقامگیركردنەوەی هەندێ لەم ئابووریانەدا كە بوونەتە هۆی دروستبوونی نائارامی لەم وڵاتانەدا، ئەگەر ئەم كارە بكرێت ئەوا وێنەی ئەمریكا لە ناوچەكەدا باشتر دەبێت.
* هەر لە پەیوەندی بە پرسی نائارامی و ناسەقامگیرییەوە، باس لەوە دەكرێت كە دوای تێكشكانی بەڵام رێكخراوی داعش جارێكی دی سەرقاڵی خۆرێكخستنەوە و خۆئامادەكردنەوەیە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند ئەمانە مەترسی و پێشهاتی جددی و مەترسیدارن؟
- ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە هێشتا داعش مایەی مەترسییە و لەم رووەوە گرنگە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزەكانی خۆی لە كورتمەودا لە عێراقدا جێگیر بكات، چونكە ئاشكرایە داعش دوای ئەوەی ئەو خاكەی لەدەست دا كە لەژێر كۆنتڕۆڵ و دەسەڵاتیدا بوو و دوای ئەوەی سەركردەكەی (ئەبو بەكر بەغدادی)ی لەدەستدا، بەڵام هێشتا لە هەوڵی دووبارە دروستبوونەوە و سەرهەڵدانەوەدایە.
* ئێوە پێشتر ئاماژەتان بە عێراق كرد، كە لە ئێستادا دۆخێكی نائاسایی لەم وڵاتەدا هەیە و باس لەوە دەكرێت كە عێراق كەوتۆتە نێوان بەرداشی ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، هەندێك ئەمریكا بەوە تۆمەتبار دەكەن كە عێراقی كردۆتە گۆڕەپانی ململانێكانی لەگەڵ ئێراندا، ئێوە لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟
- ئاشكرایە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئەوەدا نەبووە و نییە كە عێراق كارەبا و غاز لە ئێران بكڕێت، هەرچۆنێك بێت ئەولەویەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەوەیە كە دۆخی ژیان لە عێراقدا باشتر بێت، لەم رووەوە پێم وایە نابێت ئەمریكا عێراق بكاتە بەشێك لە هەڵمەتەكەی لە دژی ئێران، چونكە ئێمە دەزانین عێراق بە دەست چەندین كێشەوە دەناڵێنێت و نابێت بە ئاگری ململانێ و رووبەڕووبوونەوەی ئەم دوو وڵاتە بسوتێنرێت، بەڵكو دەبێت كار لەسەر باشتركردنی دۆخەكە بكرێت لە عێراقدا، هەرچەندە كێشەكە ئەوەیە كە زۆرێك لە هاوكارییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئەوروپاش كە لە دوای ساڵی 2003 دراونەتە عێراق لە گەندەڵیدا بەهەدەر چوون، لەم رووەوە ئەو وڵاتانە دوودڵن لەوەی كە لە رووی ئابوورییەوە هاوكاریی عێراق بكەن. هەرچەندە ئەگەر عێراق بەرەو دۆخی داڕوخان بڕوات، ئەوا زیان بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاش دەگەیەنێت.
* پێشبینییەكانت بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە لە رووی باشترین و خراپترین سیناریۆ كە چاوەڕوان بكرێت چییە؟
- لە راستیدا ئەوەی جێی داخە ئەوەیە كە ئەم ناوچەیە بەرەو ناسەقامگیرییەكی زیاتر دەڕوات، كە دەبینین خۆپیشاندانەكان لە عێراق و لوبنان و هەندێ شوێنی دیكە درێژەیان هەیە و بازنەی ناڕەزایەتی بەرفراوانتر دەبێت لە ئاست دۆخ و بارە ئابوورییە خراپەكەدا. خۆ ئەگەر ئەمە گرێ بدەینەوە بەو راستییەی هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێكرد، كە داعش دەیەوێت دووبارە سەرهەڵبداتەوە، بەتایبەتی كە هەزاران چەكداری ئەم رێكخراوە خۆیان حەشارداوە و دەیەنەوێت هەڵمەتێكی دیكە ئەنجام بدەنەوە، لە هەمان كاتدا سعودیە و ئێران هەوڵی هێنانەدی چەند بەرژەوەندییەكی جیاواز دەدەن لە ناوچەكەدا، هەموو ئەمانە پێمان دەڵێن سیناریۆیەكی باش چاوەڕوانی ئەم ناوچەیە ناكات.