ئاژەڵداری و پڕۆژەكانی پەلەوەری و كشتوكاڵ لەو جومگە سەرەكییانەی ئابووریی هەر كۆمەڵگەیەكن و هیچیان لە سامانە سرووشتییەكان كەمتر نییە و لە وڵاتانی جیهاندا بایەخێكی زۆریان پێ دەدرێت، بەڵام لە هەرێمی كوردستاندا تائێستا ئەو سەرچاوە بەرهەمهێنەرانە وەك پێویست كاریان لەسەر نەكراوە، بۆ ئەوەی هەم دەستی كاری زیاتر بكرێتەوە، هەم ئاستی هاوردەكردن داببەزێت. ئەوانە و چەندین پرسی گرینگی دیكە تەوەری سەرەكیی ئەم دیدارەی گوڵان لەگەڵ دكتۆر مامەند محەمەد قادر بەڕێوەبەری ڤێترنەریی هەولێر پێك دەهێنن.

* وەك لەهەموو لایەك دیارە هەرێمی كوردستان بەگشتی و پارێزگای هەولێر بەتایبەتی سنوورێكی بەرفراوانی ئاژەڵداری و پڕۆژەی پەرلەوەری هەیە، بۆ پاراستنی ئاژەڵ و پەلەوەرەكان بەرنامەتان چی بوووە و چۆن توانیوتانە چاودێرییان بكەن؟
- بەڕێوەبەرایەتیی ڤێترنەریی هەولێر 27 بنكەی ڤێترنەری هەیە كە دابەشی سەر قەزاو ناحیەكانی سنوورەكە بوون و هەر بنكەیەك لە رێگای ستاف و كارمەندی ڤێترنەری كارەكانیان ئەنجام دەدەن، كاری سەرەكییشیان هەڵمەتی كوتانی ساڵانەیە لە دژی نەخۆشییە ڤایرۆسییەكان، بەپێی بەرنامەیەكی دیاریكراو ستافی جێگرمان هەیە بۆ كوشتارگە و سەربڕخانەكانی پەلەوەر و چەند بنكەیەكیشمان هەیە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو خاڵ و سنوورانەی كە بەروبوومی ئاژەڵی و پەلەوەری پێدا تێپەڕدەبێت، هەروەها لێژنەمان بۆ چاودێریكردنی سەرپێچییەكانی بازاڕ و بەدواداچوون و پشكنینی كۆگاكان و كارگەكانی ئالێك و چەند بوارێكی دیكە هەیە. هەروەها نوێنەرمان لەلێژنەی باڵای هاوبەش لەسەر ئاستی قایمقامیەتی شاری هەولێر هەیە، هاوكات چەندین لێژنەی دیكەمان لەناو بەڕێوەبەرایەتی ڤێترنەریی هەولێر هەیە كە هەر لێژنەیەك تایبەتمەندی خۆیان هەیە.
* كێڵگە و پڕۆژەكانی بەخێوكردنی پەلەوەر لەسەر چ بنەما و مەرجێك سەرپەرشتی و بەدواداچوونیان بۆ دەكرێت ؟
- كێڵگەكانی پەلەوەر تەنیا لە رووی تەندروستی بەدواداچوون و پشكنینیان بۆ دەكەین، بەڵام ئەو پزیشكانەی ڤێترنەری كە لە رووی بەخێوكردنەوە سەرپەرشتییان دەكەن، پێویستە بەپێی یاسا راپۆرت ئامادە بكەن لەسەر چۆنیەتی و ئامادەبوونی مریشكەكان بۆ بازاڕ، ئەو ئالیكەش دەدرێت بە پەلەوەرەكان بڕوانامەیان پێ نادەین، تاوەكو پشكنینیان بۆ ئەنجام نەدەین، بۆ ئەوەی دڵنیابین لەوەی كە رێژەی (مایكۆتۆكسین) ژەهری كەڕووەكان لەناو ئالیكەكە لە رێژەی رێگاپێدراو زیاتر نەبێت. لە كاتێكدا مردنی مریشك بە كۆمەڵ بێت، لە هۆكارەكان دەپێچینەوە و لە رێگای فەرمانگەمانەوە بەرنامەی كوتان بۆ ئەو مەبەستە دادەنرێت و بە ستافێكی تایبەتمەند و شارەزا كارەكانی كوتانەكە جێبەجێ دەكرێت. لێژنەكانی فەرمانگەمان ناتوانن رۆژانە سەردانی كێڵگە و پڕۆژەكانی پەلەوەر بكەن، لەبەر ئەوەی ژمارەی شوێنەكان زۆرن و ستاف و كارمەندیشمان بۆ بەدواداچوونەكان بەپێی پێویست نییە.
* ئایا هۆكار چییە پاش 40 بۆ 50 رۆژ لە بەخێوكردنی مریشك لە پڕۆژەكان دەردەهێندرێن و دەخرێنە بازاڕ بۆ فرۆشتن، لە كاتێكدا دەڵێن پێویستە ماوەی بەخێوكردنی مریشك سێ مانگ بێت، لەپاشان بخرێتە بازاڕ؟
- ماوەی سێ مانگ بۆ بەخێوكردنی مریشك و پەلەوەرەكان زۆرە، بەڵكو پێویستی بە 42تا45 رۆژە، ئەگەر ئالیكەكەی ستاندارد بێت لە رووی پرۆتین و وزەو پێكهاتەكانی وەك (مپیونین و لایسین و ڤیتامینەكان) و پێدانی ڤیتگۆڕڤیژن كە توانای گۆڕینی ئالیكیان هەیە بۆ گۆشت كە بەم شێوەیە دەتوانرێت لە ماوەی 42 بۆ 45 رۆژ مریشك بە كێشی دوو كیلۆ زیاتریش بەرهەم بێت.
* ئایا لە سنووری پارێزگای هەولێر چەند كوشتارگەو سەربڕخانە هەیە و چۆن توانراوە لە رووی مەرجە تەندروستییەكانەوە كۆنتڕۆڵ بكرێن؟
- هەشت كوشتارگەی ئاژەڵی لە سنووری پارێزگای هەولێر هەیە، گەورەترینیان كوشتارگەی هاوچەرخی هەولێرە كە لەلایەن پارێزگای هەولێرەوە بەڕێوەدەبردرێن و كوشتارگەكان دەكەونە بنەسڵاوە و قوشتەپە و سەڵاحەدین و سۆران و رواندز و...هتد، پێش سەربڕین و دوای سەربڕینیش پشكنین بۆ هەموو ئەندامەكانی ئاژەڵەكە دەكرێت، ئەگەر هەر حاڵەت و نیشانەیەكی نەخۆشی دەربكەوێت ئەو ئاژەڵە رەت دەكرێتەوە و فڕێ دەدرێت، یان لە سووتێنەر لەناو دەبردرێت، كاتێكیش ئاژەڵ ئاوس (دووگیان) بێت، قبووڵ ناكرێت سەر ببڕدرێت.
* گۆشتی سووری هیندی سەرەڕای ئەوەی قەدەغە كراوە، بۆچی لەناو بازاڕەكان دەبیندرێت؟ رێوشوێنتان لەو بارەیەوە چییە؟
- بۆ هاوردەكردنی گۆشتی سووری بەستوو دەبێت لەلایەن كۆمپانیای تایبەتمەند و بازرگانان داواكاری پێشكەش بە وەزارەتی كشتوكاڵ بكرێت و مۆڵەتیش بەپێی مەرج و رێنماییەكان وەردەگرن. واتە داواكارییەكە دێتەلای ئێمە و لەلای ئێمەوە ئەو وڵاتە دیاری دەكرێت كە دەبێت گۆشتەكەی لێ بێنن،و ئەو وڵاتەش دەبێت نەخۆشیی ئاژەڵی و بەروبوومەكانی تێدا نەبێت، بەتایبەتی نەخۆشییە ڤایرۆسییە سنووربەزێنەكان و كۆمپانیاكەش مەرج و رێنماییەكانی پێویستی تێدا بێت، ئینجا رێگا دەدرێت گۆشتی سووری بەستوو هاوردە بكات. ئەگەرچی ئەگەری ئەوە هەیە كە گۆشتی سووری بەستوو بە قاچاخ هاوردەی هەولێر بكەن، شتی واش رووی داوە، بەڵام لێژنەكان بە پێی توانای خۆیان پشكنینیان بۆ ئەنجام داون و دوای ئەوەی كە دەركەوتووە گونجاو نین، دەست بەسەر گۆشتەكەدا گیراوە و لەناوبراوە، ئیجرائاتی یاساییش لەگەڵ سەرپێچیكارەكە كراوە. پێشتریش گۆشتی سووری بەستووی هێندی هاوردەی عێراق و هەرێمی كوردستان دەكرا، بەڵام شەش ساڵ پێش ئیستا بەپێی ئەو پشكنینانەی بۆ گۆشتی هیندی ئەنجام دران، دەركەوت ماددەی پارێزەر (پریزیتڤ) زۆر لە رێژەی رێگاپێدراوی جیهانی لە گۆشتەكەدا هەیە، كە ئەو ماددە پارێزەرە كاریگەری و شوێنەواری زۆر خراپ لەسەر تەندروستیی مرۆڤ هەیە. پیسبوونی هەندێك لەو گۆشتانە بە ماددەی (مەلاپیۆن) و هۆكاری دیكەش لەوانە بەپێی رێنمایی وەزارەت نابێت مانگا و جوانەگا سەرببڕێن ئەگەر تەمەنیان لە دوو ساڵ زیاتر بێت، چونكە بە كەڵكی خواردن نایەت، بەڵام دەركەوت گۆشتە سوورە هیندییەكە تەمەنی لە دوو ساڵ زیاترە، بۆیە بە هۆی ئەو هۆكارانەوە هاوردەكردنی گۆشتی سووری هیندی راگیراو قەدەغەكرا. ئەو گۆشتە سوورانەی ئێستا لە بازاڕ هەن، هیندی نین و بە رێگای وەرگرتنی مۆڵەت لە بەڕازیل و ئۆكڕانیا و ئۆرۆگوا و چەند وڵاتێكی دیكە دێت كە نەخۆشیان تێدا نییە.
* تاقیگەی ناوەندی ڤێترنەری هەولێر لەلایەنی زانستی لە ئاستێكی ستانداردی جیهانییە، ئایا كارەكانیان چۆن بەڕێوەدەچێت و دەرمان و پێداویستییەكانی پشكنین كەموكووڕییان نییە؟
- تاقیگەی ناوەندی ڤێترنەریی هەولێر بەڕێوەبەرایەتیەكی سەربەخۆیە و دەتوانێت هەموو پشكنیینەكان ئەنجام بدات، ئەگەر كیتەكان و پێداویستیی تاقیگەكانی هەبێت، بە نەبوونی پێداویستییەكان پشكنین و بەدوادچوونەكان دوادەخرێت و ناتوانرێت نەخۆشییەكان دەستنیشان بكرێن، بۆیە كاری تاقیگەكان بەپێی پێویست بەڕێوەناچێت، نەبوونی پێداویستییەكانیش پەیوەندی بە كەمی و نەبوونی بودجەو ئیمكانیاتی تەواو هەیە بۆ كڕینی (ڤاكسین و پێداویستیی تاقیگەی) بۆ نموونە سێ ساڵ زیاترە ڤاكسینی ئاژەڵمان بەپێی پێویست نییە و ساڵ هەبووە ئەو ڤاكسینە هەر نەبووە و ئەمساڵ بڕێكمان بۆ هاتووە، هەندێك جۆری ڤاكسینەكانمان هەر نییە، ئەمەش وادەكات كۆنتڕۆڵی هەمەجۆری نەخۆشییەكان نەكرێت. هەموو ئەو كێشەو كەموكووڕییانە پەیوەندی بە كەمی و بڕی ئەو بودجەیە هەیە كە بۆمان تەرخان دەكرێت.
* بە هۆی هەڵمەتەكانی كوتان و رێگریكردن لە نەخۆشیەكانی ئاژەڵ و پەلەوەر تا چەند توانیوتانە ئاستی نەخۆشییەكان كەم بكەنەوە، بۆ ئەوەی سامانی ئاژەڵی و پەلەوەری زیاتر بێت؟
- لەو ساڵەی ڤاكسینی تەواومان بووە، بەپێی ژمارەی تەواوی ئاژەڵی سنووری پارێزگای هەولێر، كۆنترۆڵی 90%ی نەخۆشیەكان ئاژەڵانمان كردووە، ئەو 10%ی كە كۆنتڕۆڵ نەكراوە لەبەر دوو هۆكار بووە، یەكەم: ئاژەڵدارەكان لەكاتی هەڵمەتی كوتانەكاندا هاوكاریی تیمەكانی كوتانیان نەكردووە. دووەم: جاری وا هەبووە ئاژەڵی قاچاخ هاتووتە سنوورەكە و لەگەڵ خۆیان جۆرێك ڤایرۆس و نەخۆشییان هێناوە، ئەگینا زۆر باش قۆناغ بە قۆناغ و ساڵ لەدوای ساڵ توانراوە كۆنترۆڵی نەخۆشیەكان بۆ ئاژەڵەكانی سنوورەكە بكەین، بەمەش هەم سامانی ئاژەڵی زیاتر بووە، هەم كوالیتیی بەروبوومی ئاژەڵییمان باشتر و بەرزتر بۆتەوە. هەر بۆ نموونە: توركیا و وڵاتانی دیكەش پێستی ئاژەڵ لە هەولێر و سنووری پارێزگاكە بۆ خۆیان هاوردە دەكەن، ئەمەش بەڵگەیە بۆ باشی و كوالیتی بەروبوومەكانی ئاژەڵی لە پارێزگای هەولێر.
* ئایا ئاگادارن كە لەدەرەوەی كوشتارگەكان مەڕومالات و ئاژەڵ لە كۆڵان و گەڕەكەكان بەشێوەیەكی بەربڵاو سەردەبڕدرێن، بێ ئەوەی پشكنین و مەرجی تەندروستی جێبەجێ بكەن؟
- بێگومان ئەو دیاردەیە زۆر بووە، بەپێی یاسای ژمارە 22ی ساڵی 1972 كە هەمواریش كراوەتەوە، سەربڕینی ئاژەڵ لە دەرەوەی كوشتكارگەكان سەرپێچییەكی گەورەیە و سزای گەورەی لەسەرە، لەوانە داخستنی دووكانەكە و زیندانیكردن، ئەگەرچی ئەو دیاردە ناتەندروست و نایاساییە هەر بەردەوامە، هۆكارەكەشی زیاتر بۆ كەمیی كارمەند و لێژنەكان دەگەڕێتەوە. هەروەها پێشینەی مانگانەمان بە 24 بنكەوە تەنیا چوار ملیۆن دینارە كە 75%ی بۆ سووتەمەنی و خەرجی ئۆتۆمبێلە، بۆیە پێویستە حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار زیاتر پشتیوان و هاوكارمان بن، بۆ ئەوەی بتوانین بە سەر هەموو سەرپێچییەكاندا زاڵ بین.
* بەروبوومی ئاژەڵی و پەلەوەری كە ماوەبەسەرچوو بن، بە چ رێگایەك و لەناوی دەبەن؟
- ئێمە كوورە و سووتێنەرمان هەیە بۆ لەناوبردنی ئەو بەرووبومە ئاژەڵی و پەلەوەرییانەی كە دەستیان بەسەردا دەگیرێت، بەتایبەتی ئەوانەی ماوەبەسەرچووبن، یان بەپێی رێنمایی تەندروستی نەخۆش بن، لە ژێر (1200) پلەی گەرمی دەسووتێندرنێن و كاڵاو بەروبومەكان دەبنە خۆڵەمێش، رێگایەكی دیكەش بۆ لەناوبردنی هەندێ بەروبووم كە ناتوانرێت بسووتێنرێن، ئەوانە دەبردرێنە زبڵخانەی كانی قڕژاڵە و بە حەفارە ژێر زەوی دەخرێن وەك ئەوەی لە سێ هەفتەی رابردوو 61 تەن هێلكە دەستی بەسەردا گیرا و لە زبڵخانەی كانی قڕژالە ژێر زەوی خرا.
* ئایا ئەو نۆرینگانەی ڤێترنەری چۆن چاودێری و بەدواداچوونیان بۆ دەكەن و تا چەند لەژێر چ رێنمایی و یاسادان؟
- ئەو نۆرینگانەی ڤێترنەری بەپێی مەرج و رێنمایی تایبەت و پێویست لەلایەن سەندیكای پەیوەندیدار مۆڵەت وەردەگرن، بەڵام ئەوەی پەیوەندی بە ئێمەوە هەبێت، وەك حكومەت نابێت ئەوان ڤاكسینە ستراتیژییەكان لەلایەن خۆیانەوە بفرۆشن، بەڵكو تەنیا ئەو كۆمپانییانەی كەرتی تایبەت كە مۆڵەتیان هەیە، دەتوانن لەژێر چاودێری و سەرپەرشتیی بنكەكانی ڤێترنەری و بەڕێوەبەرایەتیی ڤێترنەری ئەو ڤاكسینانە بهێنن و بەكاری بێنن و بیفرۆشن.
* بۆ كارگە و كۆگا و ساركەرەوەكان چ رێنماییەكتان هەیە؟
- هەموو ئەو شوێنانە پێش وەرگرتنی مۆڵەت و لەكاتی هێنان و هەڵگرتنی بەرووبۆمەكان ئێمە سەردانیان دەكەین و بەپێی رێنماییەكان بەدواداچوونیان بۆ ئەنجام دەدەین. زۆرجار زانیاریمان بۆ دێت لەسەر ئەو كۆگاو شوێنانە كە سەرپێچییان كردووە، ئێمەش بەدواداچوونیان بۆ دەكەین و لەكاتی پشتڕاستكردنەوەی زانیارییەكان ئەو بەروبوومە كە خراپ بێت، یان ماوەبەسەرچوو بێت، دەستی بەسەر دادەگیرێت و لەناودەبردرێن. بۆ نموونە لەماوەی ئەم مانگە 11 تەن گۆشتی بەسەرچوو كە گۆشتی بەرازیشی لەگەڵ بووە، دەستی بەسەردا گیراوە و خاوەنەكەشمان رووبەرووی رێكاری یاسایی كردووە، هەوڵمانداوە ئەو كۆمپانیاو كۆگانە بخەینە لیستی رەش. لەلایەكی دیكە كارگەكانی ئالیك لە بەرهەمهێنانی ئالیكەكەوە تا بەكارهێنانی دەبێت پابەندی چەند رێنماییەك بن، وەك تێكردنی ئالیكەكە لە گونیە كە بەرواری تێكردن و كۆتایی لەسەر بێت و لەسەر زەوی دانەنرێت و شوێنەكەی پلەی شیداری خۆی هەبێت و لە دەرەوەی ئەو مەرج و رێنماییانە بن، بەرەوڕووی لێپێچینەوەو سزا دەبن.
* ئایا بۆ ئەو كرێكارانەی لە كوشتارگەو سەربڕخانەكانی پەلەوەرو كۆگاو كارگەكان و كیلگەكانی بەخێوكردنی پەلەوەر كار دەكەن بۆ خۆپاراستن لەنەخۆشییەكان چیتان كردووە؟
- بۆ ئەو كرێكارانەی كار لە لە كوشتارگەو سەربڕخانەكان و كۆگاو كارگەكان و چەندین شوێنی دیكە كار دەكەن، یان هاتوچۆی بەردەوامیان بۆ ئەو شوێنانە هەیە، هەموو شەش مانگ جارێك پشكنینی تایبەتیان بۆ ئەنجام دەدەین بۆ نەخۆشییە هاوبەشەكان كە ئەو نەخۆشییانە دەگوازرێنەوە. ئەو پشكنینانە یەكێك لەو مەرجانەیە بۆ هەر كەسێك بیەوێت مۆڵەت وەربگرێت، تاوەكو لەو شوێنانە كار بكات.