زاكری لۆكمان پڕۆفیسۆری مێژوو و دیراساتی ئیسلامی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی نیویۆرك و توێژەر و وانەبێژی چەند بابەتێكی گرنگە وەك مێژووی هاوچەرخی ئابووری، كۆمەڵایەتی و سیاسی و كەلتووری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێشتریش بەڕێوەبەری كۆمەڵەی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، بەتایبەتی كە گفتوگۆ و مشتومڕێكی زۆری لەبارەوە دەكرێت، هەروەها كاریگەری، یان ئاكامەكانی سیاسەتی ئەمریكا وەك گەورەترین هێزی باڵادەست و دەستڕۆیشتوو لەم ناوچەیەدا و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

* هەروەك ئاشكرایە قسەكردن لە بارەی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ مشتومڕێكی زۆر هەڵدەگرێت، ئێمە دەمانەوێت بە دیاریكراوی پرسیار لەبارەی سیاسەتی ئەم ئیدارەیە بكەین لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، وەك شارەزایەك هەڵسەنگاندن و خۆێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم سیاسەتە چییە؟
- لە راستیدا سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا مایەی كارەسات بووە، بەتایبەتی بۆ خەڵكی سووریا و بەتایبەتتر بۆ كەمینەی كوردی سووریا، كە ئێمە دەزانین سەرۆك ترەمپ -رەنگە نەتوانین بڵێین كۆشكی سپی، چونكە پێناچێت ترەمپ راوێژ بە كەس بكات- بڕیاری دا كە رێگە بە توركیا بدات بەشێك لە خاكی سووریا داگیر بكات و ئەوەی پەیوەستە بە رۆژئاوا كە پێشتری لەژێر دەسەڵاتی هێزە كوردییەكان و هێزە دیموكراتییەكان و هاوپەیمانەكانیاندا بوو. واتە ئەم بڕیارە و ئەم پەرەسەندنانەی بەدوای خۆیدا هێنا، مایەی كارەساتێكی مرۆیی بوون، بەتایبەتی كە ژمارەیەكی زۆری ئاوارە و پەنابەریان لێكەوتەوە لەسەر دەستی سوپای توركیا و هێزە بەكرێگیراوەكانی. لە هەمان كاتدا گوزرێك بوو لە دیموكراسی و لەوەی لە رۆژئاوادا لە ئارادا بوو، كە یەكێكە لەو ئومێدە كەمانەی لە ناوچەكەدا هەبوو.
* لە ئێستادا باس لەوە دەكرێت كە داعش دووبارە سەرقاڵی خۆكۆكردنەوە و خۆڕێكخستنەوەیە كە ئاشكرایە كەم تا زۆر دەستی بە چالاكی كردۆتەوە، پێت وایە ئەم پەرەسەندنانەی ئەم دواییە تا چەند زەمینەی دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش دروست دەكەن؟
- بە دڵنیاییەوە ئەم پەرەسەندنانە بەربەست و ئاستەنگ دروست دەكەن بۆ هەوڵەكانی كۆتاییهێنان بە داعش كە راستە لە ئێستادا وەك دەوڵەت بوونی نەماوە، بەڵام وەك گروپ و رێكخراوێكی یاخیگەری بەردەوامە. كەواتە ئێمە ئەگەر لە دۆخ و رەوشی ئەو ناوچە سنوورییانە بڕوانین كە توركیا دەستتێوەردانی تێدا كردوون و ئەو هەوڵانە لەبەرچاو بگرین كە دەدرێن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پاشماوەی داعشدا، ئەوا ئەمە پەرەسەندنێكی نەرێنییە كە هاتۆتەئاراوە. هەرچۆنێك بێت، ئێمە نازانین سیاسەت و بڕیارەكانی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ چی دەبن، چونكە وا پێدەچێت بڕیارەكانی بەند بن بەوەی لەو كاتەدا چ هەستێك زاڵە بەسەریدا، مەبەستم ئەوەیە پێناچێت كە پرس و راوێژ لەگەڵ كەسدا بگۆڕێتەوە. هەرچەندە ئەو تا راددەیەك پاشەكشەیەكی كرد لە بڕیارەكەی، لەبەر ئەوەی وا دەردەكەوێت كە وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی دەرەوە ئاماژەیان بەوە كردبێت كە ئەمە بڕیارێكی ژیرانە نەبوو، ئەوە بوو كە هێزی سەربازیی ئەمریكا زیاتر رەوانەی ناوچەكە كرا و بە لای كەمەوە بەڵێنی ئەوە درا كە شەڕی دژ بە داعش درێژەی دەبێت. هەرچۆنێك بێت ئەمە پەرەسەندنێكی مەترسیدار بوو، ئیدی هۆكارەكەی هەرچییەك بێت، ئایا نەزانیی ترەمپ بوو، یان ئەو بە ئەنقەست و تەنیا بۆ زیانگەیاندن ئەم بڕیارەی دا، یان ئەوەتا بە ئەردۆغان سەرسام بوو- كە ئێمە ناتوانین ئەمە یەكلابكەینەوە-، ئەوا ئەمە پێشهاتێكی خراپ بوو بۆ خەڵكی سووریا و بۆ عێراقیش.
* ئەگەر ئەمە هەڵسەنگاندنی ئێوە بێت بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، ئایا پێتان وانییە لە مەودای دووردا خودی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا زیانیان پێ دەگات و لە هەمان كاتدا ناوچەكەش بەرەو كێشە و ململانێی زیاتر پەلكێش دەبێت؟
- بەڵێ بە دڵنیاییەوە كاریگەرییەكەی ئەوەیە كە ناسەقامگیری زیاتری لێ دەكەوێتەوە لەم ناوچەیەدا، چونكە ئێمە دەزانین كە چارەسەر و رێگاچارەیەكی سەربازی بۆ كێشەی كورد لە ئارادا نییە، ئیدی لە عێراق بێت، یان سووریا، یان توركیا، بەڵكو لە روی سیاسییەوە ئەم كێشەیە چارەسەر دەكرێت، واتە ئەم كێشانە بەوە یەكلا دەبێتەوە كە رێز لە مافی كورد و كەمینەكانی دیكە بگیرێت و دەوڵەتێكی دیموكراتی دروست بكرێت كە سەرجەم پێكهاتەكان بەشدار بن و لە زۆر رووەوە خۆبەڕێوبەرییان هەبێت.
* واتە ئێوە پێتان وایە دەبوو كار و كۆششی زیاتر بكرێت بۆ ئەوەی لە رووی سیاسی و دیپلۆماسییەوە كێشەكانی سووریا چارەسەر بكرێن بە كێشەی كوردیشەوە؟
- بەڵێ، دواتر مەبەستەكەی من ئەوە بوو كە رێگەدان بە توركیا بۆ ئەنجامدانی دەستتێوەردانی سەربازی- هەرچەندە ئەمە یەكەمجار نەبوو توركیا دەستتێوەردان بكات- لەسەر ئەو بنەمایە بوو كە دەكرێت لە رووی سەربازییەوە ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت، ئەمەش بە واتای ئەوە دێت كە لە مەودای دووردا تەركیز لەسەر كێشە بنەڕەتییەكان ناكرێت، كە یەكێك لە كێشە سەرەكییەكان بریتییە لە چۆنیەتی كۆتاییهێنان بە داعش بە یەكجاری، هەروەها مەسەلە بەرفراوانترەكە بریتییە لە دووبارە بونیادنانەوەی سووریا، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئەو وڵاتە لە رووی مرۆیی و ژێرخانەوە دووچاری تێكشكانێكی گەورە بوو، بە ئومێدی ئەوەی بتوانرێت بەرەوپێشچوون بەدی بێت بەرەو گرتنەبەری سیستمێكی دیموكراتی، بە چەشنێك كە پێگەی موعارەزەكانی بەشار ئەل ئەسەد لەبەرچاو بگیرێت و دووبارە وڵاتەكە یەكبخرێتەوە، هەرچەندە ئەمە ئەركێكی تا دوا راددە سەختە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی بە ملیۆنان كەس ئاوارە و پەنابەر بوون و سەرجەم پێكهاتەكانی سووریا دوچاری كارەسات بوونەتەوە، كە پێم وایە رێگەدان بە توركیا بۆ ئەنجامدانی ئەم جۆرە دەستتێوەردانانە لە سووریا دەبێتەهۆی ئەوەی جێبەجێكردنی ئەم ئەركانە هێندەی دیكە سەخت بێت.
* باشە ئەگەر پێت وایە لە ئێستادا دۆخەكە بە چەشنێكە كە لە بەرژەوەندیی پێكهاتەكانی سووریا نییە، ئایا كێ براوەی ئەم دۆخ و پەرەسەندنە نوێیانەیە كە لەو وڵاتەدا هاتوونەتەئاراوە؟
- بە دڵنیاییەوە ئێمە دەتوانین بڵێین توركیا و خودی ئەرۆدغان سوودمەندی سەرەكین، كە ئێمە دەزانین ئەرۆدغان سیاسەتێكی توند دەگرێتەبەر، كە لە سەرەتادا پشتیوانی لەم راپەڕینە كرد كە لە دژی حكومەتەكەی بەشار ئەل ئەسەد سەریهەڵدا، كە دەزانین دەرئەنجامێكی باشی لێنەكەوتەوە. هەروەها لە ئێستادا توركیا هەڵوێست و سیاسەتێكی سەختتری لە ئاست كێشەی كورددا- لە توركیا و هەروەها لە سووریاش- گرتۆتەبەر بە پێچەوانەی سەرەتای گرتنەدەستی حوكمڕانییەوە لەلایەن پارتەكەی ئەردۆغانەوە. واتە ئێستا دۆخەكە بە چەشنێكە كە توركیا نایەوێت خۆبەڕێوەبەرییەكی كوردی تەنانەت لە سووریاش دروست بێت. لەم رووەوە دەیەوێت هێزی سەربازی خۆی بەكار بهێنێت بۆ كۆنتڕۆڵكردنی لانیكەمی بەشێكی خاكی سووریا. هەرچەندە دەبێت لەم رووەوە ئەوەش لەبەرچاو بگرین كە ئەمە تێڕوانینی سەرجەم خەڵكی توركیا نییە، هەرچۆنێك بێت لەم ساڵانەی دواییدا تەوژمێكی گەورەی سەركوتكاری لە توركیا دروست بووە لە دژی مامۆستایان و رۆشنبیران و چین و توێژەكانی دیكە و لەم رووەوە بە هەزاران كەس دادگایی كران و لە كارەكانیان دوورخرانەوە و ناچاركران وڵات جێبهێڵن، كە بەشێكی هۆكارەكەش ئەوە بوو كە ئەوان پشتیوانییان لە ئەنجامدانی گفتوگۆ دەكرد بۆ چارەسەركردنی كێشەی كەمینەی كوردی وڵاتەكە، لە بەشێكیشدا لە بەر ئەوەی بەرهەڵستی سیاسەتە توند و دژوارەكەی حكومەتی ئەردۆغانیان دەكرد.
* بەڵام هەمیشە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ باس لەوە دەكات كە دەبێت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا خۆی دووربخاتەوە لە شەڕە بێكۆتاییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەبێت چارەسەری كێشەكان بۆ خودی وڵاتانی ناوچەكە بە جێ بهێڵدرێت، تێڕوانین و خوێندنەوەی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- ئەمە بیرۆكەیەكی باش و ئەرێنییە بە مەرجێكی بە شێوەیەكی گونجاو جێبەجێ بكرێت، چونكە ئێمە دەزانین كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزە باڵادەستەكەی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لە دوای كۆتاییهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی، كاتێك دەستڕۆیشتوویی فەڕەنسا و بەریتانیا بەرەو پاشەكشە و داكشان چوو. بەڵام من پێم وانییە ترەمپ مەبەستی ئەوەبێت كە چیتر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەك هێزێكی باڵادەست لەم ناوچەیە نەمێنێتەوە، چونكە ئێستا ئەمریكا ئەو هێزەیە لە ناوچەی كەنداوی فارسدا و هاوپەیمانێتییەكی نزیكی لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە و ئیمارات هەیە، هەروەها پشتیوانی سعودیە دەكات لەو دەستتێوەردانە سەربازییە كردوویەتی لە شەڕی ناوخۆیی یەمەندا. هەروەها ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە زۆر رووەوە لە دۆخی عێراقەوە تێوەگلاوە.