بارودۆخی خۆپیشاندانەكانی عەرەبی شیعە لە بەغدا و پارێزگاكانی باشووری عێراق گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە مەزندە ناكرێت پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەرەو كوێ دەچێت، مەرجەعییەتی شیعە كە راستەوخۆ سەرپەرشتیی ئەم خۆپیشاندانانە دەكات، دەیەوێت سەرەنجام بە كوێ بگاتە، هاوكات هەرێمی كوردستان كە هەتا ئێستاش بەشێكە لە عێراق، راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ دەكەوێتە ژیر كاریگەریی ئەم رەوشە سیاسییە ئاڵۆزەوە كە لە ئێستادا رێككەوتن و لێكتێگەیشتنی باش لە نێوان هەولێر و بەغدا بۆ پڕۆژە یاسای بودجەی 2020 و هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان دروست بووە، بۆ قسەكردن لەسەر خۆپیشاندانەكانی عەرەبی شیعە و پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، ئەم دیدارە تایبەتەمان لەگەڵ (دیندار نەجمان دۆسكی) وەزیری پێشووی حكومەتی عێراق و سیاسەتمەداری ناسراوی عێراق و كوردستان ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

عەرەبی شیعە بۆیان دەركەوتووە
كە ئیسلامی سیاسیی شیعە
لە حوكمڕانیدا شكستی
هێناوە



* لەگەڵ ئەوەی بارودۆخی سیاسی لە عێراقدا ئاڵۆزیی تێكەوتووە، بەڵام لە چەند رۆژی رابردوودا حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی بەغدا لەسەر پڕۆژە یاسای بوجەی 2020 رێككەوتن، چۆن هەڵسەنگاندن بۆ ئەم رێككەوتنە دەكەیت؟ ئایا ئەم رێككەوتنە كە لەگەڵ حكومەتی ئێستای عێراق كراوە، بە گۆڕینی حكومەتەكە گۆڕانكاریی بەسەردا دێت؟
- دكتۆر عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران باسی لەوە كردووە كە ئەو حكومەتەكەی كاربەڕێكەرە و ناتوانێت وەكو پڕۆژە (پڕۆژەی بودجە) بۆ پەرلەمان بنێرێت، بەڵام ئەم پەسەندكردنەوەی بودجەیە كە لێرەدا باسی دەكەین، لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵە و هەر پێویستی بە پەسەندكردنی پەرلەمانی عێراق هەبووە، هەرچەندە من نازانم ئەم پەسەندكردنەی كە دێت چۆن و كێ دەیكات، بەڵام من لەو باوەڕەدام گۆڕانكاریی ستراتیژی بەسەردا نایەت، پێشتریش كێشەی عێراق لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوە بوو كە نەوتەكە رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات، ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان رازییە 250 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكات، لەم روانگەیەوە بڕوام وایە ئەگەر بارودۆخەكە زۆر ئاڵۆز نەبێت، ئەو حكومەتەی عێراق كە دوای حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی دێت، بە هەمان شێوە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات.
* عێراق كەوتۆتە حاڵەتێكەوە كە پێشبینیكردن بۆی زۆر ئەستەم بووە، لەلایەك خۆپیشاندانەكانی عەرەبی شیعە بەردەوامە، لەلایەكی دیكە هەموو هەفتەیەك مەرجەعییەتی نەجەف پەیامێك بڵاودەكاتەوە، ئایا وەك كەسێكی شارەزاو بە ئەزموون، وەزعی سیاسیی ئێستای عێراق چۆن دەخوێنیتەوە؟
- بارودۆخی عێراق رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو ئاڵۆزیی زیاتر دەچێت، تا ئێستاش لایەنێكی سیاسی نییە هەڵگری پڕۆژەیەكی سیاسی بێت و لەگەڵ ئەم خۆپیشاندانانەدا بێت، ئەوەی پەیامی سیاسیی خۆپیشاندانانیش دەگەیەنێتە حكومەت مەرجەعییەتی نەجەفە، هەفتانە داخوازییەكانی خۆپیشاندەران وەردەگرن و دەیخەنە گوتاری مەرجەعییەتەوە، لەكاتێكدا هەموومان دەزانین داواكاریی خۆپیشاندەرەكان تەنیا داواكاریی خزمەتگوزارییەكان بوو، پاشان گۆڕدرا بۆ پڕۆژەیەكی سیاسی هەر لە گۆڕینی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و یاسای هەڵبژاردن و هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و.. هتد، ئەوەتا باس لە خۆپیشاندانی 4 بۆ 5 ملیۆن كەسی لەبەغدا دەكرێت، تەنانەت هەندێكیان باسی هەڵوەشاندنەوەی كۆی پرۆسە سیاسییەكە دەكەن كە لە 2003وە دروست بووە، یان باس لە هەمواركردنەوەی دەستوور و هەڵوەشانەوەی پەرلەمانیش دەكەن، بەڵام باسی ئەوە دەكەن كە حكومەتێك دروست بكرێت، وەكو حكومەتی فریاكەوتن بۆ شەش مانگ كەمتر، تاوەكو هەڵبژاردنێكی پێش وەختە بكرێت و پەرلەمانیش هەڵبوەشێتەوە، چونكە داواكاریی هەڵوەشانەوەی پەرلەمانیش لە ناو خۆپیشاندەراندا هەیە، هەروەها داوای پەسەندكردنی یاسای كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانیش دەكرێت، دەرئەنجام یاسای هەڵبژاردنیش هەر پەسەند دەكرێت، دیارە پڕۆژەی سیاسی هەر ئەوەیە دۆخەكە بەرەو هەڵبژاردنی پێش وەختە بچێت. خۆپشاندانەكان لە قۆناغی خۆپیشاندان دەرچووە و وەكو شۆڕشێك پێناسە دەكرێت، كە لە دژی سیستەم و نوخبەی سیاسی و دژی دەستتێوەردانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتین، بەتایبەتی دژی دەستتێوەردانی ئێران، من خۆپیشاندانەكانی عێراق بە پڕۆژەیەكی گەورە دادەنێم كە گوزارشت لەو پڕۆژە گەورەیەی مەرجەعییەتی ئایینی لە نەجەف دەكات، بەڵگەی ئەم قسەیەشم ئەوەیە كە ئەگەر مەرجەعییەت داوای هەڵوەشانەوەی حكومەتی نەكردایە، سەرۆك وەزیران دەستی لەكار نەدەكێشایەوە و حكومەت نەدەبووە حكومەتی كاربەڕێكەر، هەرچەندە تا ئێستا بارودۆخی عێراق ئاڵۆز و نادیارە و هەر هەفتە و شتێكی نوێ دروست دەبێت، هیچ هێزێكی سیاسی، یان شتێكی تازەش نییە بێتە پێشەوە، رەنگە لە داهاتووشدا سەركردەی نوێ بۆ خۆپیشاندەران دروست ببێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا من باوەڕم وایە ئەو حكومەتەی كە دێتە سەر حوكمیش هیچی لەبەردەست نییە، جگە لە هەڵبژاردنی پێش وەخت نەبێت .
* لە ئێستادا عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران دەستی لەكار كێشاوەتەوە، خۆپیشاندەرانی شیعە داوای كاندیدێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دەكەن، كە مەحاڵە ئەو كەسە بدۆزرێتەوە، لایەنە سیاسییەكان لە ترسی شەقام ناتوانن كاندیدێك دیاری بكەن، مەرجەعیەتیش داوای ئەوە دەكات لە 15 رۆژدا ئەو كاندیدە دیاری بكرێت، بەڵام زەحمەتە لەو ماوەیە دیاری بكرێت، ئایا پرۆسەی دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران بە كوێ دەگات؟
- من لەو بڕوایەدا نیم دەستنیشانكردنی كەسێك بۆ سەرۆك وەزیران كارێكی ئەوەندە زەحمەت بێت، بەڵام ئەو كەسەی دێت كێ دەبێت؟ ئێستا ئەوان دەڵێن سەربەخۆ بێت و سەر بە هیچ لایەن و حزب و هێزێكی سیاسی نەبێت و مەیل و هەواداریی بۆ هیچ دەوڵەتێكی ناوچەكە نەبێت، هەروەكو خۆپیشاندەرەكان ئاماژەی پی دەكەن، باشە خۆ عادل عەبدولمەهدی هەروا بووە و دكتۆر و كەسێكی بە ئەزموون و سەر بە هیچ حزب و دەوڵەتێك نییە و تەكنۆكرات بووە و سەربەخۆ بووە، ئەو كاتەش هێزە شیعەكان لەنێوان خۆیاندا رێككەوتن لەسەر ئەم كەسایەتییە، ئێستا هێزە ئەمنییەكان و حەشدی شەعبی و حزبەكان و هێزە سیاسییەكان ناتوانن وا بە ئاسانی لەسەر كەسایەتییەك رێكبكەون، هەرچەند سەرۆك كۆمار دەتوانێت لە ماوەی كەمتر لە 15 رۆژدا كەسێك بۆ ئەو پۆستە دەستنیشان بكات، بەڵام دەبێت هێزە سیاسییەكان لە پەرلەمان لەسەر ئەو كەسە رێكبكەون، زۆرجار گوێبیستی ئەوە دەبین رەنگە لەم هەفتەیەدا كەسێك دەستنیشان بكرێت، بەڵام ئەو گەنجانەی لەسەر شەقامن باوەڕیان بەو دەستەبژێرە سیاسییە نییە، بۆیە ئەگەر هەر كەسێك بێت و هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام نەدات، رەنگە ئەو بارودۆخە ئاڵۆزو خۆپیشاندان و پشێوییە كە ئێستا لە عێراق هەیە، بەردەوام بێت.
* لە ناو پەرلەمانی عێراقدا لیژنەیەك بۆ هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق پێكهێنراوە، هەموو ئاماژەكانیش بەرەو ئەو ئاراستەیە دەچن كە گوشاری خۆپیشاندەرانی شیعە بەرەو ئەوەیە كە دەستوور بەو شێوەیە هەموار بكرێتەوە كە سیستمی سیاسی لە عێراقدا بگۆڕێت، واتا لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی، پرسیاری ئێمە لەسەر شێوازی هەمواركردنەوەی دەستوورەكە نییە، بەڵكو خودی هەمواركردنەوەی دەستوور بۆ پرۆسەی سیاسی و داهاتووی عێراق چ مانایەكی هەیە؟
- لە دەستووردا لە ماددەی (142 و 126) باسی هەمواركردنەوەی دەستوور كراوە، واتا داواكاریی هەمواركردنەوەی دەستوور داواكارییەكی دەستوورییە، لە ساڵی 2005ـەوە تا ئێستا چەندین تێبینی لەسەر دەستووری عێراق هەیە، بەتایبەتی لە پابەندنەبوونی حكومەتی فیدڕاڵی بە ماددەكانی دەستوورەوە، بەڵام ئەوەی ئێستا باسی لێوە دەكرێت لە گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی بۆ سیستەمی سەرۆكایەتی، ئەمە رێك هەنگاوێكە وڵات بەرەو دیكتاتۆریەت راپێچ دەكات، هەر خۆی لەخۆیدا هۆكاری ئەو كێشەو ململانێیەش ئەو دابەشكردنە تائیفییە بووە كە ئێستا هەرچی بۆستە بە دابەشكردنی تائیفی دابەش كراوە، (سەرۆك كۆمار كوردە و سەرۆكی پەرلەمان سوننەیە و سەرۆك وەزیرانیش شیعەیە) لەم كاتەدا زۆر لە پێكهاتەكان بەتایبەتی كورد و عەرەبی سوننە پەراوێز دەخرێن، بەتایبەتی ئەگەر بێتوو هەمواركردنەوەی دەستوور بەو شێوەیە بێت كە مافەكانی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی هەموار بكرێتەوە و بگۆڕدرێت لەمەی كە هەیە، لەم حاڵەتەدا هەرێمی كوردستان قبووڵی ناكات، چونكە سێ پارێزگا بۆی هەیە ئەم هەمواركردنەوەیە رەت بكاتەوە، هەروەها دەبێت 2/3ی ئەندامانی پەرلەمان لەسەر ئەو هەمواركردنەوەیە رازی بن، هەر بۆیە هەمواركردنەوەی دەستوور ئەگەر پێشێلی مافی كورد و كوردستانی تێدا بێت، بەهیچ شێوەیەك ناكرێت و سەركەوتوو نابێت. سیستەمی سەرۆكایەتی پەراوێزی پێكهاتەی دیكە دەكات و هەموو كار و دەسەڵاتەكانیش لەژێر دەستی سەرۆك دەبێت، ئەمەش كار و هەنگاوێكی دیكتاتۆرییە و عێراق لەمبارەیەوە ئەزموونێكی تاڵ و ناخۆشی هەیە، وەكو سەردەمی سەدام حوسێن و حزبی بەعس دەبێت، لەلایەكی دیكەوە لە ئێستادا عێراق لەژێر چاودێریی نێودەوڵەتیدایە و رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا هەیە و كوردستان هەرێمە و رەنگە بژاردەیەكی دیكە بۆ سوننەكان هەبێت، وەك هەرێمێك، لە كاتێكدا ئەگەر هەموارێكی دروست بۆ دەستوور نەكرا و بەو جۆرەی كە دەیانەوێت دەستكاری ماددە سەرەكییەكانی بكەن، ئەوە ئەستەمە ئەم هەمواركردنەوەیە سەربگرێت.
* ئەگەر سەیر بكەین، هەڵوێستی هەرێمی كوردستان بەرامبەر ئەم بارودۆخەی ئێستای عێراق، هەڵوێستێكی هێمن و لەسەرخۆیە، نە خۆی تێكەڵاوی خۆپیشاندەران كردووە و نە لە بەرامبەر حكومەتی عێراقیش هەڵوێستی وەرگرتووە، ئێوە هەڵوێستی ئێستای هەرێمی كوردستان بەرامبەر عێراق چۆن دەخوێننەوە؟، ئایا پێویستە هەرێمی كوردستان چۆن مامەڵە لەگەڵ دەرهاویشتەكانی ئەم بارودۆخەی عێراق بكات؟
- هەرێمی كوردستان وەكو حكومەت لەگەڵ داواكاریی رەوای خۆپیشانداندایە، كە داوای خزمەتگوزاریی و دەرفەتی كار و خۆشگوزەرانی و دژایەتیكردنی گەندەڵی دەكەن، بەڵام لەگەڵ گۆڕینی حكومەت نەبووە، بۆچوونی منیش گۆڕینی حكومەت چارەسەر نییە، هاتنە پێشەوەی هەندێك داواكاریی وەكو گۆڕینی حوكم لە عێراق و هەمواركردنەوەی دەستوور دەریخست كە هەندێك داواكاری و ئامانجی سیاسییش لە پشت خۆپیشاندانەكانەوە هەیە، گۆڕینی حكومەت و لەدەستدانی دەسەڵاتی شەرعیی حكومەت لە جیهاندا كارێكی ئاساییە و بابەتێكی دیموكراسی و دەستوورییە، بەڵام حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا باش بووە و لە گفتوگۆ و هەنگاونان بەرەو چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەردوولاشدا جددی بووە، ئێستا دەبێت بەپێی دەستوور حكومەتێكی دیكە دابمەزرێت و ئەو حكومەتەش دەبێت رۆڵی كورد و پێكهاتەكانی دیكە لەبەرچاو بگرێت. تێبینییەكانی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و حكومەت لەسەر گۆڕینی عادل عەبدولمەهدی لە جێگای خۆیدا بووە، چونكە ئاساییە خەڵك داخوازیی هەبێت، بەڵام بەدیهێنانی داخوازییەكان بە یاسا و بە تەدریجی جێبەجێ دەكرێت، ئاستەمە هیچ حكومەتێك بتوانێت ئەم هەموو داواكارییە جێبەجێ بكات، بە رای من داواكارییە سیاسییەكان پەیوەندییان بە دەستتێوەردانی دەرەكییەوە هەیە، بەتایبەتی دەستتێوەردانی ئێران، هەرچەندە یەكێك لەداواكارییەكانی خۆپیشاندەران كەمكردنەوەی دەستتێوەردانەكانی ئێرانە لە ناو كاروباری ناوخۆی عێراق، ئەمەش دیسانەوە داواكارییەكی ئاسان نییە، لە كۆتاییدا هەموو ئەو ئاڵۆزی و پشێوییەی كە لە بەغدا روو دەدات، كاریگەریی لەسەر هەرێمی كوردستانیش دەبێت.
* راستە خۆپیشاندانەكان هەڵگری دروشمی چاكسازین، بەڵام دەرئەنجام خۆپیشاندانێكی شیعەیە و داوای سەرۆك وەزیرانێكی نوێی شیعە دەكەن، ئایا داواكارییەكەیان مۆركێكی تائیفیی وەرنەگرتووە؟
- راستە خۆپیشاندانەكانی شیعە ململانێیەكی نێوان شیعە شیعەیە و عەرەبی سوننە بە هۆی شەڕی داعش و قاعیدە ماڵ وێران و دەربەدەر بووە و بەرپرسیارێتی ئەم حكومەتە یەك لە دوای یەكەی شیعە هەڵناگرن، بەڵام دەرئەنجام خۆپیشاندانەكان دژی مەزهەبگەراییە و دروشمەكانیان باسی نیشتمان و ئازادكردنی نیشتمان دەكات و دژی چەمكی مەزهەبگەراییە، دیارە عەرەبی شیعەش هاوشێوەی عەرەبی سوننە بۆیان دەركەوتووە كە ئیسلامی سیاسیی شیعە شكستی هێناوە و بە گەندەڵی و خراپیی حوكمڕانی ناشیرین بووە، بە رای من ئەم مەسەلەیە تەنیا خۆپیشاندانێك نییە، بەڵكو پڕۆژەیەكی گەورەیە و دەیانەوێت ئەو حاڵەتە تێپەڕێنن كە لە ساڵی 2003وە تا ئێستا دروست بووە، ئیتر سەرۆك وەزیران شیعە بێت، یان شیعە نەبێت، گرنگ ئەوەیە خۆپیشاندەران نایانەوێت لەم حزبانە و نوخبەی سیاسی بێت، تەنانەت داخوازییان لە یاسای هەڵبژاردنەكان ئەوەیە كە ئەوانەی لە ساڵی 2003وە تاكو ئێستا لە سەرۆك وەزیرانەوە تاكو بەڕێوەبەری گشتی بوون، نابێت لە حكومەتدا رۆڵیان هەبێت، چونكە لە گەندەڵی تێوەگلاون.
* راستە كە تا ئێستا پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا نەگەیشتۆتە حاڵەتی پاشاگەردانی، بەڵام ئەو واقیعەی خۆپیشاندەرانیش كە رۆژانە لە ناو بەغدا و پارێزگاكانی دیكەی عێراق خەڵك دەكوژرێت، ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی ئەگەر بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ نەكرێت، لەوانەیە لەدەست دەربچێت و دۆخێكی نائاسایی بێتە ئاراوە، ئایا لە حاڵەتێكدا بارودۆخی عێراق بەرەو پاشاگەردانی بڕوات، ئەو ئۆپشنانە چین كە هەرێمی كوردستان پێویستە كاریان لەسەر بكات؟
- سەرەتا دەبێت ئەو راستییە بزانین كە عێراق لەگەڵ ئەمریكا رێككەوتنێكی گرنگیان بۆ پاراستنی ئارامی و ئاسایش هەیە، ئەمریكا و هاوپەیمانانیش بە گرنگییەوە دەڕواننە دۆخەكە، لە كۆتاییەكانی هەفتەی رابردوودا بوو كە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا باڵیۆزەكانی ئەمریكا و ئەڵمانیا و فەرەنسا و بەریتانیای بانگهێشت كرد و پێی راگەیاندن كە ئەوان لێدوانیان هەیە و پاڵپشتی داواكاریی خۆپیشاندەرەكان دەكەن، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە ئەم خۆپیشاندانانە بەو شێوەیە و بەو گەورەییە و بەو هەموو قوربانییە تەنیا بە رێكخستن و ئاراستەكردنێكی ناوخۆیی بەڕێوە ناچێت، بەڵكو لایەنێك لە پشتی ئەو پڕۆژە گەورە سیاسییەن، خۆ ئەگەر بارودۆخەكە بەرەو پشێوی و ئاڵۆزیی زیاتر بچێت، خۆ حكومەتی كاربەڕێكەر تەنیا ماوەی 30 رۆژی لەبەردەستدایە تا حكومەتێكی نوێ دابمەزرێنێت، مەگەر سەرۆك وەزیرانی نوێ راسپێردرێت تا 30 رۆژی دیكە حكومەتەكەی دابمەزرێنێت، سیناریۆیەكی دیكە هەیە كە سوپا دەستتێوەردان بكات و حكومەتێكی فریاكەوتنی نیشتمانی دابمەزرێنێت، لەم بارودۆخەشدا واتا سوپا حكومەتێكی سەربازی دروست دەكات، ئەمەش پێشینەیەكی خراپە، چونكە ئەمە پەكخستنی دەستوور و هەموو ئەو ماف و دەستكەوتانەیە كە نەتەوەو پێكهاتەكان لە دەستووردا هەیانە، لەم حاڵەتەدا عێراق دەكەوێتە مەترسییەوە، خۆ ئەگەر ئەمریكا و هێزە نێودەوڵەتییەكان دەستتێوەردان بكەن و پڕۆژەیەكی سیاسییان هەبێت بۆ دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤێكی نوێ بۆ ئەو پرۆسە سیاسییەی كە لەساڵی 2003وە هەیە و عێراق بەرەو فیدڕاڵییەتێكی تەواوی كورد و عەرەبی سوننە و عەرەبی شیعە ببەن، ئەمەش لەئارادایە، بەتایبەتی ئەو دروشمانەی لەناو خۆپیشاندەرەكاندا باس لە عێراقێكی بەهێز دەكات، هەمان قسەكانی ئەمریكایە كە دەڵێن ئێمە عێراقێكی بەهێز و هەرێمێكی بەهێزمان دەوێت، لەلایەكی دیكەوە رەنگە ئەمریكا و رۆژئاوا ئەو بوارەیان نەبێت و دۆخەكە بگاتە پشێوی و نائارامییەك كە نەتوانن چارەسەری سیاسی بۆ دۆخەكە بدۆزنەوە، هەروەكو ئەوەی مەرجەعییەتیش داوای دەكات.