ئیان لەستیك پڕۆفیسۆری بەشی زانستی سیاسییە لە زانكۆی پەنسلڤانیا. وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە وەك سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سیاسەتی بەراوردكاری. پێشتریش وانەبێژ بووە لە كۆلێژی دارتمەوس و سەرۆكی بەشی مێژوو و سیاسەت بووە لە كۆمەڵەی ئەمریكی بۆ زانستی سیاسی و هەروەها ئەندامی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد كە پەیوەست بوون بە پرسی ئەوەی ئایا ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ سیاسەتێكی دیاریكراوی لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، كە بتوانرێت رواڵەت و رەهەندەكانی دەستنیشان بكرێن، هەروەها ئەو پرسە تاوتوێ كرا كە ئەمریكا چۆن دەتوانێت دووبارە پەیوەندییەكی بنیاتنەرانە و بەرهەمدەرانە لەگەڵ ئەم ناوچەیەدا بنیات بنێتەوە.

* ئاشكرایە كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەكی پڕ لە كێشە و قەیرانە و بۆتە گۆڕەپانی ململانێ و برەودانی دەستڕۆیشتوویی هێزە ئیقلیمی و جیهانییەكان و لە ئێستاشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا دەستڕۆیشتووترین هێزە، ئایا لە ئاست ئەم ناوچەیە چۆن لە سیاسەتی ئێستای ئیدارەی سەرۆك ترەمپ دەڕوانیت؟
- لە راستیدا رەنگە رەوا بێت بڵێین كە ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ سیاسەتێكی دیاریكراوی نییە كە ئاماژە بە رواڵەت و رەهەندەكانی بكەین، چونكە ئەوەی لەم رووەوە بەدی دەكەین لە خودی سەرۆك ئەوەیە كە كەسێكی پێشبینی نەكراوە و هەمیشە ئەگەری ئەوە هەیە كە هەفتانە و بگرە رۆژانە و بە راددەیەكی ریشەیی سیاسەت و هەڵوێستەكانی بگۆڕێت. لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین ئەم ئیدارەیەی ئێستای ئەمریكا سیاسەتێكی دیاریكراوی لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، بە چەشنێك نە ركابەرەكانی و نە هاوپەیمانەكانی لە بارەی سیاسەتەكانی ئیدارەی ترەمپەوە لەم ناوچەیەدا بەرچاویان روون نییە.
* كەواتە ئەگەر سیاسەتێكی دیاریكراو، یان سیاسەتێكی جێگیر نەبێت لەلایەن ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپەوە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، ئایا دەرئەنجام و دەرهاویشتە خراپەكانی نەبوونی ئەم سیاسەتە لەسەر بەرژەوەندییەكانی خودی ئەمریكا و لەسەر سەقامگیری ئەم ناوچەیە چییە؟
- بە تێڕوانینی من نەبوونی ئەم سیاسەتە كاریگەری و ئاكامی زیانبەخشی لێ دەكەوێتەوە، لە راستیدا حاڵی حازر ئەم كاریگەرییە زیانبەخشە بەدی دەكرێت و، یەكێك لە زیانەكانیش ئەوەیە كە هیچ هێز و لایەنێكی نێو ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چیتر متمانە بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ناكەن.
* زۆرجار باس لەوە دەكرێت كە ئۆباڵی بەرپرسیارێتی لانی كەمی هەندێك لە كێشەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئەستۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە، ئێوە لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟
- ئەوە راستە چونكە لە زۆر رووەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەرپرسیارێتیی زۆرێك لە پشێوی و بگرە توندوتیژییەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە ئەستۆیە. بۆ نموونە: دوای داگیركاریی عێراق ئەگەرچی پارێزگاریی بۆ كورد و هەندێ لە پێكهاتەكانی دیكە دابین كرد، بەڵام ئێمە زەمینەمان رەخساند بۆ سەرهەڵدان و هاتنەئارای ئەندازەیەكی گەورەی توندوتیژی، لە نێویاندا شەڕی ناوخۆیی و دواتر دروستبوونی داعش. هەروەها ئەمریكا رۆڵی هەبوو لە رووداوە كارەساتبارەكانی وڵاتی سوریا. لە هەمان كاتدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رۆڵێكی تێكدەرانەی لە كێشە و ناكۆكیی نێوان عەرەب و ئیسرائیلدا هەبووە. لەم روانگەیەوە رەنگە كشانەوەی ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا ئاكامێكی خراپی نەبێت بۆ سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەگەرچی رەنگە كاریگەری خراپی لێ بكەوێتەوە لەسەر هەندێ لە پێكهاتەكانی وەك كورد كە پشتیان بە پارێزگاریی ئەمریكا بەستووە.
* ئایا پێت وایە نەبوونی سیاسەتێكی دیاریكراو، یان بوونی سیاسەتێكی ناجێگیر لە ئاست ئەم ناوچەیە هۆكارەكەی ئەو راستییەیە كە بە بەراورد بە رابردوو، چیتر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگییەكی ئەوتۆی نییە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا؟
- لە راستیدا كێشەكە لەوەدایە كە سیاسەتێكی عەقڵانی لە واشنتۆن پیادە ناكرێت، كە پاڵنەرەكەی پاراستن و برەودان بێت بە بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. خۆ ئەگەر ئاماژە بە بەرژەوەندییەكی دیاریكراوی ئەمریكاش بكرێت لەم ناوچەیەدا ئەوا پەیوەستە بە بەرژەوەندییەكانی رووسیاوە، لەم رووەوە من پێم وایە ئەمریكا شوێنكەوتەی سیاسەتەكانی رووسیایە لەم ناوچەیەدا، یان با بڵێین كە بەرژەوەندییەكی نەتەوەیی نییە كە بووبێتە سەرمەشقی سیاسەتەكانی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا، لە ئەنجامی هەموو ئەمانەدا ئەوەتا ململانێیەك، یان ركابەرییەك لە نێوان خودی سەرۆك و سوپای وڵاتەكەدا دروست بووە، لەبارەی ئەوەی پێویستە ئەمریكا چ سیاسەتێك بگرێتەبەر لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چەند بە خێرایی ئەم سیاسەتە پیادە بكات و ئەمریكا چ هێزێكی لە ناوچە جیاوازەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێت. ئێوە بڕوانن كە كۆنگرێسی ئەمریكا دەیەوێت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لە پەیوەندی بە شەڕی وڵاتی یەمەنەوە پشتیوانییەكانی بۆ عەرەبستانی سعودیە رابگرێت، بەڵام ئەوەتا سەرۆكی ئەمریكا ملكەچی ئەمە نابێت، لەبەر ئەوەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ پەیوەندییەكی دیاریكراوی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عەرەبستانی سعودیە و هەروەها لەگەڵ رووسیاشدا هەیە، كە ئەم پەیوەندییانەش خراوەنەتە سەرووی سەرجەم ئەولەوییەتەكانی دیكەوە.
* بە تێڕوانینی ئێوە چۆن دەكرێت ئەمریكا بە شێوەیەكی بنیادنەرانە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەم ناوچەیەدا دابڕێژێتەوە، كە لە یەك كاتدا دەستەبەری بەرژەوەندییەكانی خۆی بكات و سەقامگیری و ئارامییش لەم ناوچەیەدا بێنێتە ئاراوە؟
- ئەمە پرس و پرسیارێكی جیاوازە، تێڕوانینی من ئەوەیە كە پێویستە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وەك بەهێزترین و دەستڕۆیشتووترین هێز لە جیهاندا، پەیوەندییەكی بەرهەمدار و بنیاتنەرانە لەگەڵ ئەم ناوچەیەدا پەرە پێ بدات، لەم رووەوە ناتوانێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان تەنیا پشت ببەستێت بە پەنابردن بۆ بەكارهێنانی هێزی سەربازی وەك فاكتەرێكی یەكلاكەرەوە، بەڵكو دەبێت هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا رەچاو بكات و ئەو راستییەش لەبەرچاو بگرێت كە هێزە دەستڕۆیشتوووەكانی ناوچەكە بەرپرسیارێتییان هەیە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا. ئەمەش بە واتای ئەوە دێت كە وڵاتانی وەك ئیسرائیل و توركیا و ئێران كە هێزی دەستڕۆیشتووون دەبێت رێزیان لێ بگیرێت، مەبەستم ئەوەیە نابێت تەنیا وەك هێزێكی شەرعی لە توركیا و ئیسرائیل بڕواندرێت، بەڵكو دەبێت لە هەمان كاتدا وڵاتێكی وەك ئێرانیش بە هێزێكی شەرعی ئەم ناوچەیە هەژمار بكرێت. چونكە ئێمە دەبێت ئەوە نادیدە نەگرین كە ئەوەی لەم ناوچەیەدا روودەدات، یان پێشهات و پەرەسەندنەكان سەرجەمیان زادەی حكومەت و گەلانی ئەم ناوچەیەن.
* خاڵێكی دیكە كە جێی سەرنجە لە پەیوەندی بە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپەوە ئەوەیە كە بە ئەندازەیەكی گەورە وەك ئامرازێك بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندی، یان ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوەی پەنا بۆ بەكارهێنانی فشار و ئابڵوقەی ئابووری دەبات، بەتایبەتی ئەوەی لە ئاست ئێراندا بەدی دەكەین، ئێوە لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟
- بە تێڕوانینی من كاریگەری و دەرئەنجامەكانی گرتنەبەری سیاسەتی سزا و فشاری ئابووری، پتر لەسەر دانیشتووانی وڵاتە بە ئامانجگیراوەكە رەنگ دەداتەوە، نەك لەسەر خودی ئەو نوخبەیەی كە دەسەڵاتدارە و سیاسەتی وڵاتەكە دادەرێژێت و پیادەی دەكات، دواتر من پێم وایە هەندێ جار بۆ نموونە ئەوەی پەیوەست بێت بە كۆریای باكوورەوە، ئەوا لە تێڕوانینی رای گشتیی ئەمریكا و كۆنگرێسەوە بژارەی دیكە- جگە لە پەنابردن بۆ بەكارهێنانی سزا و فشاری ئابووری لە ئارادایە، لە نێویاندا بژارەی سەربازی، لەبەر ئەوە كاتێك سەرۆك دۆناڵد ترەمپ وا دەردەكەوێت كە لە ئاست ئێراندا بەهۆی فشار و ئابڵوقە ئابوورییەكانەوە كەسێكی توندە، ئەوا رای گشتیی ئەمریكا هاوڕا نییە و پێی وانییە ئەم سیاسەتە وەك پێویست توند بێت، یان زیانبەخش بێت، ئەگەرچی خۆی لە خۆیدا ئەمە سیاسەتێكی زۆر زیانبەخشە و رەنگە سەربكێشێت بۆ ئەوەی مەترسی لەسەر دەسەڵاتی ئەو وڵاتەش دروست بكات.
* كەواتە بە شێوەیەكی گشتی پێت وانییە گرتنەبەری سزا ئابوورییەكان ئامرازێكی كارا و كاریگەر بن بۆ ئەوەی ئەمریكا بتوانێت ئامانجە راگەیەنراوەكانی بەدی بهێنێت؟
- نەخێر، من باوەڕم وانییە كارا بن، ئەگەرچی رەنگە هەندێ نموونەی دیاریكراویش هەبن كە ئاماژە بن بەوەی ئەمە شێوازێكی كارایە. كەواتە ئەمە بەندە بەوەی ئێمە باسی چ وڵاتێك دەكەین، بۆ نموونە ئەگەر بێتو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سزایەكی كەمیش بەسەر وڵاتی ئیسرائیلدا بسەپێنێت، بەهۆی گرتنەبەری سیاسەتێكی دیاریكراوەوە لەلایەن ئەو وڵاتەوە، ئەوا كاریگەری و دەرهاویشتەیەكی بەربڵاو و گەورەی لەسەر ئیسرائیل دەبێت، چونكە ئەو وڵاتە بە راددەیەكی گەورە پشت بە ئەمریكا دەبەستێت.