وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەت و راستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی رۆژانەی هاووڵاتیانەوە هەیە، لەوانە: دابینكردنی ئاوی خواردنەوە و خزمەتگوزارییەكانی ناوشار وەك كۆكردنەوەی زبڵ و پاشماوە و سەوزكردنی شارەكان و بایەخدان بە گەشتوگوزار و شوێنەوار و زۆر بواری دیكە كە هەر هەموویان جێگەی بایەخی هاووڵاتین و هەر بۆیە گوڵان بە پێویستی زانی ئەم دیدارە لەگەڵ ساسان عەونی وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزار ساز بكات، بۆ ئەوەی هاووڵاتیان لە نزیكەوە بە بەرنامەی كاری ئەم وەزارەتە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بۆ چوار ساڵی داهاتوو ئاشنا بن.

* وەك دەزانن، ئامانجی سەرەكیی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دابینكردنی هەموو جۆرەكانی خزمەتگوزارییە بۆ هاووڵاتیان، وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاریش یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكان، ئایا لە ماوەی ئەو چەند مانگەی رابردوودا، چ بەرنامەیەكتان ئامادە كردووە بۆ ئەوەی لە چوار ساڵی داهاتوودا ئەو بەشەی بەرنامەی كابینەكە جێبەجێ بكەن كە پەیوەستە بە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارەوە؟
- پێش هەموو شت خۆشحاڵم وەك وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزار، یەكەم دیداری رۆژنامەوانیم لەگەڵ گۆڤاری گوڵاندایە، دیارە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە راستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی رۆژانەی هاووڵاتیانەوە هەیە، لەبەر ئەوەی لەسەر چەند سێكتەرێكی گرنگ كاردەكات، كە ئەوانیش ئەو خزمەتگوزارییانەی شارەوانین كە چەندین بواری جیاواز دەگرێتەوە، لەوانە: خزمەتگوزارییەكانی ناوشار، شەقام و شۆستەكان، ئاوەڕۆ، هەروەها دابینكردنی خزمەتگوزاریی ئاوی خواردنەوە بۆ سەرجەم هاووڵاتیان، كۆكردنەوەی خاشاك و خاوێنكردنەوەی شارو شارۆچكەكان، سەوزكردنی شارەكانیش، ئەمانە ئەو بوارە گرنگانەن كە هەر یەكەیان بەپێی گرنگی و تایبەتمەندیی خۆی كاری لەسەر دەكەین و بایەخی رۆژانەی كاركردنی ئەم وەزارەتەیە، ئەم خزمەتگوزارییانە هەموویان جێگەی بایەخی وەزارەتن، بەڵام لە سەرووی هەموو خزمەتگوزارییەكانەوە دابینكردنی ئاوی خواردنەوەیە بۆ هاووڵاتیان، ئەمە بێجگە لەوەی دوو سێكتەری زۆر گرنگی دیكە لە پسپۆڕییەكانی كاری وەزارەتن كە بریتین لە سێكتەری گەشتوگوزار، هەروەها سێكتەری شوێنەوار. دیارە هەر لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەم و لەسەر راسپاردەی بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران، وەك هەموو وەزارەتەكانی دیكە دەستمان كرد بە دانانی پلانی چوار ساڵەی وەزارەت، ئەو پلانەش هەموو پڕۆژە و رێكارەكانی تێدایە كە دەمانەوێت وەكو وەزارەت لە ماوەی چوار ساڵی ئایندە جێبەجێان بكەین. ئێستا ئەم بەرنامەیە پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران كراوە و دیراسەت و گفتوگۆی لەسەر دەكرێت و، پاش ئەوەی ئەنجومەنی وەزیران پەسەندی دەكات، بەرنامەكە بە فەرمی رادەگەیەندرێت و، بەكردەیی هەوڵدەرێت كە بودجەی بۆ تەرخان بكرێت و بكەوێتە واری جێبەجێكردنەوە.
* وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار یەكێكە لەو وەزارەتانەی كە بواری بۆ گەندەڵی زۆر تیا بووە لە هەموو بوارە جیاوازەكاندا، ئەوەی تا ئێستا لە سەرۆكی حكومەت گوێمان لێ بووە، ئەوەیە كە گەندەڵی راگیراوە، بەڵام ئایا بەرنامەی ئێوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی لەم وەزارەتەدا چییە؟
- پرسیارەكەتان گرنگە و جێگەی بایەخی هەموو هاووڵاتیانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە پرسی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی پرسێكە پەیوەستە بە ژیانی هەر هاووڵاتیەك و بە ئایندەی وڵاتەكەمانەوە، هەروەها ئەم پرۆسەیە راستگۆیی دامەزراوەكانی حوكمڕانی و دەزگاكانی چاودێری و دەزگا كارگێڕییەكانیش بە دیار دەخات، لەم بارەوە بەڕێز سەرۆكی حكومەت كە رایگەیاند سنوور بۆ گەندەڵی دانراوە و لە شوێنی خۆی راگیراوە، ئەمە راستییە و ئەم هەنگاوە بە شێوەیەكی گشتگیر و لەسەر ئاستی هەموو وەزارەتەكان جێبەجێ كراوە، لە وەزارەتی شارەوانیش و لە هەموو بوارە جیاوازەكاندا جێبەجێ كراوە. بەڵام ئەوەی لێرەدا دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە راگرتنی گەندەڵی قۆناخی یەكەمە و ئەوەی دەمانەوێت ئەنجامی بدەین، ئەوەیە كە هەوڵی چاكسازی تەواو لە هەموو سێكتەرەكاندا بدەین، چاكسازییەكانیش بوارەكانی گرتنەبەری رێكارە كارگێڕییە دروستەكان، پابەندبوون بە یاسا كارپێكراوەكان، ئامادەسازیی زیاتر بۆ توانای مرۆیی شارەزا دەگرێتەوە، لایەنێكی دیكە ئەوەیە كە كارەكانی وەزارەتی شارەوانی بە یاسا رێكخراون، رێكارەكانی خوارووتریش كە دەگیرێنەبەر هەمووی بە یاسا رێكخراون، بۆیە ئەگەر یاسا و رێنماییەكان وەك خۆیان جێبەجێ بكرێت، بە دڵنیایەوە بوار بۆ گەندەڵی و گەندەڵكاران نامێنێتەوە. بڕیاری گۆڕانكاریمان لە سەر هەموو ئاستە جیاوازەكان و ناوەندەكان و جومگەكانی كاركردن هەیە، بۆ ئەمەش بەرنامەیەكی گشتگیرمان ئامادە كردووە، دوای ئەوەی ئەم بەرنامەیەش پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران دەكەین و پەسەند دەكرێت، دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە. بەڵام ئێمە لەسەر ئەوەش نەوەستاوین و هەر كات زانیبێتمان فەرمانبەرێك لە هەر ئاستێكی كارگێڕی بەدەر لە یاسا و رێنمایی كاری كردبێت، دوای لێكۆڵینەوە و رێكارە یاساییەكان، بڕیاری كارگێڕیی دروستی بەرامبەر وەرگیراوە و سزای كارگێڕی دراون. ئەم پرۆسەیەش بەردەوام دەبێت و هەر فەرمانبەرێك جگە لە خزمەتكردنی هاووڵاتیان دەسەڵاتی خۆی بەدەر لە یاسا خراپ بەكار بهێنێت، رێكاری یاسایی بەرامبەر پیادە دەكرێت. هەروەها چەندین كەیسی گرنگ لەسەر راسپاردەی بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران راگیراوە و بە جددی بەدواداچوونی تێدا دەكەین.
* كاروبارەكانی ئەم وەزارەتە دەستێوەردانی زۆریان تێدا كراوە، جاری وا هەبووە كەسێكی خاوەن دەسەڵات خۆی فەرزی كردووە، ئایا لەم كابینەیەدا توانیوتانە سنوورێك بۆ ئەو دەستێوەردانانە دابنێن؟
- هەر لە یەكەم رۆژی دەستبەكاربوونمان وەك وەزیر لەم كابینەیەدا، لەسەر راسپاردەی سەرۆكی حكومەت، ئەو بابەتانە سنووریان بۆ دانراوە، بۆیە لەو ماوەیەی ئەم ئەركە بە ئێمە سپێردراوە، هەستمان نەكردووە كەسێك لە دەرەوەی حكومەت بیەوێت دەستێوەردان لە كارەكانمان بكات، یان گوشارمان بخاتەسەر، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەرۆكی حكومەت زۆر بە توندی پشتیوانیی هەموو وەزیرەكان دەكات و، دەیەوێت حكومەت حكومەتی هاووڵاتیان بێت و ئامانجی ئەوەیە دامودەزگاكانی حكومەت، حوكمڕانییەكی باش پیادە بكەن و خزمەتگوزاری بۆ هەموو خەڵكی كوردستان پێشكەش بكەن، هەروەها هەموو خەڵكی كوردستان لە كارەكانی حكومەت سوودمەند بن، و حكومەت بەپێی یاسا كارپێكراوەكان كار بكات، بۆیە بە دڵنیاییەوە سەرۆكی حكومەت رێگە بە دەستێوەردانی هیچ كەسێك لە دەرەوەی حكومەت بۆ هیچ وەزارەتێك نادات.
* ماوەیەك پێش ئێستا نزیكەی 80-90 هەزار خانووی نیشتەجێی زیدەڕۆ، یاسای بۆ دەرچوو بۆ ئەوەی لەسەر ئەو هاووڵاتییانە تاپۆ بكرێت، بێگومان ئەم یاسایە بۆ بەرژەوەندیی خەڵكی كەمدەرات هەنگاوێكی باشە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئەمە كۆتایی بە دیاردەی زیدەڕۆیی زەوی دەهێنێت؟
- سەبارەت بە بابەتی زیدەڕۆیی زەوی، ئەم دیاردەیەكە لەو حاڵەتەدا روودەدات كە دامودەزگا پەیوەندیدارەكان ناتوانن یاساكان وەك خۆیان جێبەجێ بكەن، بەمەش بوار دەڕەخسێنن بۆ ئەوەی خەڵك زیدەڕۆیی لەسەر زەوی میریی بكات، بەتایبەتیش لە كۆمەڵگەیەكی رۆژهەڵاتی وەك كۆمەڵگەی كوردستاندا، دیارە پرسی زیدەڕۆیی لەسەر زەوی بە یاسای ژمارەی 2ی ساڵی 2018 چارەسەر كراوە، ئەم یاسایە سنوور بۆ زیدەڕۆیی دادەنێت و زۆر بە توندی و راشكاوی دەسەڵاتی بە هەموو بەرپرسانی یەكە كارگێڕییەكان و بەرپرسانی شارەوانییەكان و دەسەڵاتی دادوەری داوە، بۆ ئەوەی بوار بە دیاردەی زیدەرۆیی نەدەن و رێكاری توندی یاسایی لەدژی ئەوانە بگرنەبەر كە زیدەڕۆیی لەسەر زەویی میریی دەكەن، بۆیە لە ماوەی ئەو ساڵەی ئەم یاسایە دەرچووە، دەتوانم بڵێم بە رێژەیەكی زۆر بەرچاو دیاردەی زیدەڕۆیی بۆ سەر زەوی زۆر كەم بۆتەوە، سەبارەت بەو یاسایەش كە ئەو یەكە نیشتەجێ زێدەڕۆیانە بۆ هاووڵاتیان تاپۆ دەكات، هەتا ئێستا ئەو یاسایە بە فەرمی دەرنەچووە، ئێمەش وەك وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار بەشداریی كارامان لە باشتركردنی بڕگەكانی و دەرچواندنی ئەو یاسایە هەبووە، بۆیە ئەگەر ئەو یاسایە دەرچوو، سوودەكەی تەنیا ئەوە نییە كە ئەو ژمارە خەڵكە كەمدەرامەتە لێی سوودمەند دەبن، بەڵكو نەخشە و پلانێكی جوان بۆ رێكخستنی ئەو شوێنانە دادەنرێت و هەموو خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی (ئاو، كارەبا، شوێنی سەوزایی، شەقام و شۆستە و.. هتد)یان بە دیزانێكی ئەوتۆ بۆیان دابین دەكرێت كە شایستەی خەڵكی كوردستان بێت.
* بە شێوەیەكی گشتی لە سەرجەم كوردستان و بەتایبەتیش لە شاری هەولێر، زەوییەكی زۆرتان بۆ نیشەجێكردن دابەش كردووە، بەڵام مۆڵەتی دروستكردنی خانوویان پێ نادەن، بۆچی موڵەتیان پێ نادەن؟
- لە شاری هەولێر، ئەم پرسە تایبەتە بە تەنیا یەك كەرتی نیشتەجێ كە ئەویش كەرتی هەشتی حەسارۆكە، گرفتی سەرەكی، نەبوونی خزمەتگوزاری نییە، لەبەر ئەوەی حكومەتی هەرێم دەتوانێت چەندین خزمەتگوزاری وەك (دروستكردنی شەقام، ئاوەڕۆ و كارەبا)یان بۆ دابین بكات، یان لە رێگەی وەبەرهێنانەوە دەكرێت ئەم بابەتە جێبەجێ بكرێت، بەڵام گرفتی سەرەكی لە كەرتی هەشتی حەسارۆك نەبوونی پڕۆژەی ئاوە بۆ ئەو سنوورە، لەلایەكی دیكەوە لەبەر ئەوەی كەرتی هەشتی حەسارۆك لەگەڵ كەرتی هەولێری نوێ ناوچەیەكی بەرزترە و مەنسوبی ئاوی ژێر زەوی تێیدا نزمە، شارەوانییش ناتوانێت زیاتر بیری ئاوی ژێر زەوی لێ بدات، لەبەر ئەوەی ئەو كەرتە زۆر فراوانە و 16 هەزار پارچەی زەویی نیشتەجێی هەیە، بۆیە ناتوانێت ئەو ژمارە زۆرەی بیری ئاوی ژێر زەوی لێ بدات، چونكە ئێستا لە هەولێر 1100 بیری ئاوی ژێر زەوی هەیە، بێجگە لەو بیرانەی بۆ زەوییە كشتوكاڵییەكان لێدراون، یەكێك لە پلانەكانی حكوومەت دەستگرتنە بە ئاو و سوودوەرگرتنی زیاترە لە ئاوی سەر زەوی، بۆیە حكومەت پلانی هەیە كە پڕۆژەی ئاوی ئیفرازی چوار كە بە پڕۆژەی (بای وەتەر) ناسراوە، دەست پێ بكات، ئەم پڕۆژەیەش تایبەت دەبێت بە چارەسەكردنی كێشەی ئاو لەو سنوورە كە كەرتی هەشتی حەسارۆك و هەولێری نوێش دەگرێتەوە و تا ماوەیەكی درێژمەودا گرفتی كەمیی ئاو لە هەولێر چارەسەر دەكات، بۆیە لەگەڵ دەستپێكردنی ئەم پڕۆژەیە، وێڕای ئەوەی خزمەتگوزارییەكانی دیكەی وەك شەقام و دروستكردنی ئاوەڕۆیان بۆ جێبەجێ دەكرێت، ئەوسا لەلایەن شارەوانییەكانەوە مۆڵەتیان پێ دەدەرێت بۆ ئەوەی خانوو لە سەر زەوییەكانیان دروست بكەن.
* ئایا پڕۆژەی ئاوی ئیفرازی چوار بەم زووانە دەكەوێتە جێبەجێكردن؟
- بۆ ئەم پڕۆژەیە كۆنتراكت كراوە، هەندێك گرفت ماوە بۆ ئەوەی دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت، بەڵام سەرۆكایەتیی حكومەت هاتوونەتە ناو پرسەكە و هەوڵیان خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی ئەو گرفتانە چارەسەر بكەن.
* ئەگەر راشكاوانە ئەو پرسیارەی هاووڵاتیان لە وەزیری شارەوانی بكەین، ئایا گرفتی كێشەی كەمیی ئاو كەی چارەسەر دەبێت؟
- لە رووی بەرهەمهێنانی ئاوی خواردنەوەوە گرفتمان نییە، بۆ بەرهەمهێنانی ئاوی خواردنەوە، بە شێوەیەكی سەرەكی پشت بە ئاوی سەر زەوی دەبەستین و بەشێكیشی ئاوی ژێر زەوییە، لە هەرێمی كوردستان 14 پڕۆژەی گەورەی بەرهەمهێنانی ئاو هەیە، بێجگە لە پڕۆژە مامناوەندی و بچووكەكان، بەگشتی رۆژانە بڕی 2.1 ملیۆن مەتر سێجا ئاوی خواردنەوە بەرهەم دەهێنین، ئەم رێژەیە ئەگەر لەگەڵ رێژەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان بەراوردی بكەین كە نزیكەی پێنج ملیۆن كەسە، ئەوا هەر هاووڵاتییەك رۆژانە 365 لیتر ئاوی بەردەكەوێت، كە ئاستی ستاندەری جیهانی لە نێوان 180- 200 لیتر ئاوە رۆژانە بۆ هەر تاكێك و لە باشترین حاڵەتەدا دەگاتە 220 لیتر بۆ هەر تاكێك لە رۆژێكدا، بۆیە كێشەی سەرەكیی ئێمە بەهەدەردانی ئاوی پاكی خواردنەوەیە كە رۆژانە بۆ هەر تاكێك 165 لیتر ئاو بەرهەم دەهێنرێت و بەفیڕۆ دەڕوات.
* دیارە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە چەند ساڵێكە حكومەتی هەرێمی كوردستان بیری لە دانانی پێوەری ئاو كردووەتەوە، بەڵام پێوەری ئاوەكەش ئەوەیە كە ناڕەزاییەكی زۆری لەسەر هەیە، بۆ چارەسەری ئەوە چیتان كردووە؟
- پێش ئەوەی بێمە سەر باسی پێوەری ئاو، دەمەوێت ئەوە بڵێم، خەرجی یەك مەترسێجا بەرهەمهێنانی ئاوی خواردنەوە لە سەر حكومەت 400 دینار دەكەوێت، ئەوجا ئەگەر بە ستاندەری جیهانی پێداویستی ئاوی خواردنەوەی هەر هاووڵاتییەكی كوردستان دابین بكەین، ئەوا هەرێمی كوردستان پێویستی بە 1.25 ملیۆن مەتر سێجایە لە رۆژێكدا، بەڵام رۆژانە 2.1 ملیۆن مەتر سێجا ئاو بەرهەم دەهێنێت، كە بڕەكەی لە 850 هەزار مەتر سێجا زیاترە، ئەوە ئەگەر ئەم بڕە لەگەڵ تێچووی هەر مەتر سێجایەك پێكەوە لێك بدەین، ئەوا رۆژانە حكومەت 340 ملیۆن دینار پارەی بەهەدەردانی ئاو دەدات، بۆ رێگرتن لە بەهەدەردانی ئاویش هەموو وڵاتانی جیهان بە رێگەی دانانی پێوەر ئەم كێشەیان چارەسەر كردووە، بۆ ئەوەی هاووڵاتی بەشی پێداویستیی خۆی ئاو بەكار بهێنێت و لەبەرامبەردا بڕێك پارە بداتەوە بە حكومەت، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو پەنای بۆ دانانی پێوەری ئاو بردووە، بۆ ئەوەی ئەم كێشەیە چارەسەر بكات، ئاشكرایە ئەم پێوەرەش وەك پێوەرەكانی هەموو وڵاتانی دیكە، لەوانەیە لە چەند حاڵەتیكدا غەڵەت خوێندنەوەی بۆ كرابێت، یان غەڵەت بەسترا بێت، یان دەستكاری كرابێت، بۆیە كێشەكە بەو جۆرە نییە كە راگەیاندن بەو ئاستە گەورەی كردووە، بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستی ئێمەن كە هەتا كۆتایی ساڵی 2018 یە، بە رێژەی 84%ی خوێندنەوەی پێوەرەكان بۆ ئاوی ماڵان لە دوو مانگدا تەنیا 25 هەزار دینار بووە كە بۆ هەر مانگێك دەكاتە 12-15 هەزار دینار، بوونی چەند حاڵەتێك، یان چەندین حاڵەتیش لە هەموو كوردستان نابێت ببێتە هۆكاری ئەوەی بەهەدەردانی ئاو بەردەوام بێت و سنووری بۆ دانەنرێت. هەر حاڵەتێكی قۆڕخكاری، بەدەربوون لە یاسا و رێنمایی، جیاوازی لە پرۆسەی كارگێڕی، گرفتی تەكنیكی، كێشەی بەستان و گرفتی مرۆیی، هەمووی قابیلی چارەسەرن، بۆیە پێویستە سنوورێك بۆ بەهەدەردانی ئاوی خواردنەوە دابنرێت و داوا لە هاووڵاتییانی بەڕێزیش دەكەین لەم پرسەدا كە لە خزمەتی نەوەكانی داهاتوومان دەكات، هاوكار بن. با دڵنیاش بن لە نییەتی حكومەتی هەرێم كە ئەو كێشانەی تایبەتن بەم بوارە، بە هەوڵی دڵسۆزانە كە لە خزمەتی خەڵك و حكومەتە، چارەسەر دەكرێن.
* یەكێك لە خزمەتگوزارییە گرنگەكانی وەزارەتی شارەوانی (دوای دابینكردنی ئاوی خواردنەوە) قیرتاوكردنی شەقامە ناوخۆییەكانی شارو شارۆچكەكانە، بەڵام وێڕای ئەوەی وەزراتی شارەوانی وەزارەتێكی زۆر دەوڵەمەندە، سستییەك لە نۆژەنكردنەوە و قیرتاوكردنەوەی شەقامەكان دەبینرێت، بەرنامەتان لەو بوارەدا چییە؟
- ئەوە راستە، وەزارەتی شارەوانی یەكێكە لە وەزارەتە دەوڵەمەندەكان، بەڵام ئەو داهاتەی وەزارەت پێویستی بە رێكخستنەوەی زیاترە، ئەمەش یەكێكە لە خاڵە سەرەكییەكانی بەرنامەی چاكسازیی وەزارەتمان، سەبارەت بەوەش كە بۆچی ئەم داهاتە زۆرەمان هەیە و قیرتاوكردن، یان نۆژەنكردنەوە كەمە؟ ئەوە هەموو هاووڵاتییەكی كوردستان ئەو راستییە دەزانێت كە لە ساڵی 2014وە هەرێمی كوردستان دوچاری قەیرانێكی قورسی ئابووری و دارایی بووە و هەتا ئێستاش ئەو قەیرانەمان تێنەپەڕاندووە، ئەم قەیرانە ئابوورییەش بۆتە هۆكاری ئەوەی كە نەتوانرابێت بە تەواوەتی خزمەتگوزاریی شایستە و بەردەوام لە تەواوی شار و شارۆچكەكانی كوردستان هەبێت، داهاتی شارەوانییەكان هەر چەندێك بن، رێژەی 83%ی دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت و 17%ی دەدرێتەوە بە شارەوانییەكان بۆ ئەوەی خزمەتگوزاری پێ ئەنجام بدەن، لەوانەیە بەم رێژەیەش شارەوانییەكان نەتوانن هەموو پڕۆژەكانیان ئەنجام بدەن، داهاتی فەرمانگاكانی ئاویش، رێژەی 80%ی دەگەڕێتەوە بۆ خەزینەی حكومەت، تەنیا 20% بۆ بەڕێوەبردنی پڕۆژەكان و چاككردنەوەی پڕۆژەكانی ئاو بەكاردەهێندرێتەوە.
* ئایا لە ئێستادا دەستان كردۆتەوە بە قیرتاوكردنەوەی شەقامە ناوخۆییەكان؟
- ئەوەی ئێستا بەشێك لە شارەوانییەكان دەستیان پێ كردۆتەوە، لەو بڕە پارەیەی 17% یە كە لە كۆی گشتی داهاتی شارەوانییەكە بۆی دەگەڕێتەوە، لەمەشدا هەندێك لە شارەوانییەكان ریژەی داهاتیان بەرزە، بۆیە دەتوانن بەو پارەیەی بۆیان دەگەڕێتەوە، هەندێك پڕۆژەی نۆژەنكردنەوە و قیرتاوكردنەوە ئەنجام بدەن، بەڵام هەندێكی دی لە شارەوانییەكان داهاتەكەیان كەمە و ناتوانن ئەو پڕۆژانە ئەنجام بدەن، بۆ ئەمەش پێویستیمان بە هەماهەنگیی نێوان شارەوانییە داهات زۆرەكان هەیە لەگەڵ ئەو شارەوانییانەی كە داهاتیان كەمە، لە رابردوو ئەمە كراوە و هەوڵدەدەین بەردەوام بێت.
* لەماوەی ئەو چەند مانگەی كابینەكە دەست بەكار بووە، لەسەر راسپاردەی سەرۆكی حكومەت بڕی 30-40 ملیۆن دۆلار بۆ نۆژەنكردنەوە و دووبارە قیرتاو كردنەوەی رێگەی نێوان شارو شارۆچكەكان تەرخان كراوە، ئایا ئێوە بەرنامەیەكی لەو شێوەیەتان نییە كە سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران بودجەی بۆ تەرخان بكات؟
- ئێمە لە بەرنامەی خۆماندا كە پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیرانمان كردووە، داوامان كردووە كە ئەنجومەنی وەزیران بودجەیەك بۆ نۆژەنكردنەوەی شەقامەكانی ناوخۆیی شارو شارۆچكەكان پەسەند بكات، بەڵام ئەم بەرنامەیە دەبێت لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پەسەند بكرێت و بڕیاری لەسەر بدرێت، بە دڵنیاییەوە ئەگەر پەسەند بكرێت و بودجەی بۆ تەرخان بكرێت، هەموو ئەو پرۆژانە دەكەونە بواری جێبەجێكردنەوە.
* هەموو ئەو كۆمەڵگە و گوندە هاوچەرخانەی كە لە شارەكانی كوردستان دروست كراون، لەلایەن وەزارەتی شارەوانییەوە خزمەتگوزارییان بۆ دابین ناكرێت، بەڵكو لەلایەن ئەو كۆمپانییانەوە خزمەتگوزارییان بۆ دابین دەكرێت كە ئەو كۆمەڵگە و گوندانەیان دروست كردووە، ئایا لە بەرنامەتاندا هەیە خزمەتگوزاری بەو كۆمەڵگە و گوندە هاوچەرخانەش بگەیەنن؟
- لە دوایین كۆبوونەوەی لیژنەی باڵای وەبەرهێنان ئەو بابەتە یەكێك بوو لەو پرسانەی باس كران، بەرنامەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەو جۆرەیە كە ئەو جیاوازییە لە خزمەتگوزاری نەهێڵێت و وەك هەر گەڕەكێكی ناو شارەكان مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و خزمەتگوزارییەكان لەلایەن شارەوانییەوە دابین دەكرێت، لە جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیەش هاووڵاتیانی دانیشتووی ئەم شوێنانە سوودمەند دەبن كە نرخی خزمەتگوزارییەكانی ئێستا دەیدەن، كەم دەبێتەوە و هەمان كوالێتیی خزمەتیش بەردەوام دەبێت.
* ئەی سەبارەت بە تاپۆكردنی ئەو یەكەی نیشتەجێیانە؟
- پرسی تاپۆكردنی یەكە نیشتەجێیەكانی ئەو كۆمەڵگە و گوندە هاوچەرخانەش، یەكێكە لە بڕیارەكانی لیژنەی باڵای وەبەرهێنان، بۆ ئەم مەبەستەش لیژنەیەكی هاوبەش لە وەزارەتی داد و دەستەی وەبەرهێنان و وەزارەتی شارەوانی پێكهاتووە بۆ ئەوەی پەلە لە جێبەجێكردنی ئەو پرۆسەیە بكەن.
* كاروبارەكانی وەزارەتی شارەوانی لە چەند روویەكەوە هاوشێوەی كاری پارێزگاكانە، ئایا چۆن هەماهەنگی و هاوكاریتان لە نێوان وەزارەت و پارێزگاكان رێكخستووە؟
- كاروباری وەزارەتی شارەوانی بە یاسای وەزارەت و یاسای شارەوانییەكان رێكخراوە، لە چوارچێوەی ئەم دوو یاسایە فەرمانگاكان كارەكانی خۆیان دەكەن، لەسەر ئاستی هەماهەنگییش لە پارێزگاكان و یەكە ئیدارییە سەربەخۆیەكانیش، هەماهەنگییەكی زۆر باشمان هەیە، بەردەوام رێنمایی فەرمانگاكانمان و شارەوانییەكان و بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانییەكانمان كردووە كە هەماهەنگی و پابەندبوونی تەواو لەگەڵ یەكە ئیدارییەكانی خۆیان بكەن، ئەمەش بەرجەستەكردنی گیانی هاوكارییە بۆ گەیاندنی باشترین خزمەتگوزاری بە خەڵكی كوردستان. بەڵام ئەو بابەتانەی كە بە یاسا ئێمە لە بەرامبەری بەرپرسیارین، وەك خۆی مومارەسەی دەسەڵاتەكانمان دەكەین.
* لایەنێكی دیكەی گرنگ پرسی كۆكردنەوەی خاشاك و پرۆسەی (ریسایكلین)ـە لە شارەكاندا، دیارە زبڵ و خاشاك كۆدەكرێتەوە، بەڵام ریساكلین وەك پێویست نییە، ئایا لەم لایەنەوە هیچ بەرنامەیەكتان هەیە؟
- بێگومان یەكێك لەو شتانەی كە خەریكە لەسەر ژینگەی كوردستان دەبێتە مەترسی، دروستنەبوونی پڕۆژەكانی ریساكلینی ستاندەرە، ئەمەش یەكێكە لە بایەخە گرنگەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە دەیەوێت لەم كابینەیەدا كارگەی ریساكلین لە شارو شارۆچكەكانی كوردستان دروست بكرێت. بۆیە ئەمە بەشێكە لە بەرنامە گرنگەكانی وەزارەتی شارەوانی كە هەوڵدەدات پەرە بەو كارگەی ریساكلینانە بدات كە ئێستا لە كوردستان بوونیان هەیە، وەك كارگەكانی (دهۆك، ئاكرێ، سلێمانی و ئامێدی كە لە ژێر دروستكرندایە)، ئەویش بە رێگەی چارەسەركردنی ئەو خاشاك و پاشەڕۆیانە بە رێگەیەكی زانستی كە هیچ زیانێكی بۆ ژینگەی كوردستان نەبێت، سەبارەت بەو شوێنانەشی كە كارگەی ریسایكلینی تێدا نییە، هەوڵدەدەین كە كۆمپانیای پێشكەوتوو بانگهێشت بكەین بۆ ئەوەی باشترین كارگەی ریسایكلین لە شارەكانی كوردستان دروست بكات.
* سەبارەت بە دووبارە بەركارهێنانەوەی ئاوی قورس بۆ ئاوی ئاسایی، ئایا هیچ پڕۆژەیەكتان هەیە؟
- یەكێك لەو پڕۆژە ستراتیژییە گەورانەی كە پێشتر ماستەرپلانەكەی بۆ ئامادە كراوە و ئێستا لە قۆناخی ئەوەدایە كە جێبەجێ بكرێت، پڕۆژەی ئاوەڕۆی شاری هەولێرە، ئەم پڕۆژەیە لەسەر قەرزی ژاپۆنی ئەنجام دەدرێت و پێویستی بە رەزامەندیی بەغدا بوو، پێشتر بەغدا ئامادە نەبوو كە رەزامەندی بدات بەوەی ئەم پڕۆژەیە لەسەر قەرزی ژاپۆنی دروست بكرێت، بەڵام لە مانگی رابردوو حكومەتی بەغدا رەزامەند بوو لە سەر جێبەجێكردنی، بە تەواوبوونی ئەم پڕۆژە ستراتیژییە، پڕۆژەی دووبارە بەكارهێنانەوەی ئاوی قورس دەچێتە قۆناخێكی دیكە.
* دیارە وەزارەتی شارەوانی موڵكێكی زۆری هەیە، بەڵام وەك باس دەكرێت هەندێك جار زیدەڕۆیی دەكرێتە سەر ئەو موڵكانە، ئایا لە چوارچێوەی ئەو بەرنامەیەی بۆ چاكسازی داتانڕشتووە، بەڕێوەبردنی موڵكەكانی شارەوانییش دەگرێتەوە؟
- بەڵێ، ئەمیش بەشێكی ئەو بەرنامە چاكسازییەیە كە دامانڕشتووە، بەڕێوەبردنی ئەو موڵكانە یەكێكە لە كێشە موزمینەكانی شارەوانی و شارەوانییەكان، بۆیە داوامان لە بەڕێوەبەرایەتییەكانی نەخشەدانانی ئاوەدانیی شارەكان و سەرۆكایەتیی شارەوانییەكان كردووە كە پێكەوە لیژنەیەكی هاوبەش دروست بكەن و سەرلەنوێ ئاماری موڵكەكانی شارەوانی بكەن بە پرۆسەی GIS (واتە وێنەگرتن لە رێگەی كامێرای درۆن)، بۆ ئەوەی وێنە و نەخشەكان بخرێنە سەر شاشەی كۆمپیۆتەر و وردەكاریی تەواوی لەسەر تۆمار بكرێت و بە شێوەیەكی ئەندازەیی زۆر باش رێكبخرێت، لەم پڕۆژەیەدا بە رێگەی ئەلیكتڕۆنی كۆنتڕۆڵی تەواوی موڵكەكانی شارەوانی دەكرێت، بەوەش لەو دیاردەیە رزگارمان دەبێت كە ئەوە فڵان لاپەڕە و فڵان نەخشە ون بووە، سەبارەت بە پێشێلكاری بۆ سەر موڵكەكانی شارەوانی، لەگەڵ ئەوەی موڵكەكانی شارەوانی بەشی زۆریان بە گرێبەست دراون بە كرێ و بەپێی ئەو گرێبەستە ساڵانە گرێبەستەكانیان بۆ تازە دەكرێتەوە، بەڵام هەندێك لە موڵكەكانی شارەوانی هیچ كارێكی تیا ناكرێت، یان زێدەڕۆیی كراوەتە سەر و شارەوانییەكان نەیانزانیوە، یان كەمتەرخەمی لە بەدواداچوونی بۆ كراوە.
* دیارە دەستەی گەشتوگوزاریش بەشێكە لەم وەزارەتە، لە بواری گەشتوگوزار بەرنامەتان چییە و ئایا دەتوانین بڵێن لەماوەی چوار ساڵی داهاتوو كەرتی گەشتیاری دەبێتە پیشەسازی و سەرچاوەیەكی دیكەی داهات بۆ كوردستان؟
- دەستەی گەشتوگوزار ماستەرپلانێكی گرنگی بۆ گەشتیاریی كوردستان داڕشتووە كە 67 پڕۆژەی گەشیاریی گەورە و مامناوەند لەخۆی دەگرێت، ئەم 67 پڕۆژەیە، 19یان لە هەولێرن، 20یان لە سلێمانین، 19 یان لە دهۆك و 9 پڕۆژەشیان لە ئیدارەی گەرمیانە. ئەم پڕۆژانە ئامادەكراون بۆ ئەوەی بە رێگەی وەبەرهێنان (ناوخۆی و دەرەكی) بكەونە بواری جێبەجێكردنەوە، بەمەش گەشتوگوزار لە كوردستان دەچێتە قۆناخێكی باشتر، بۆیە گەشەیەكی بەرچاو لە بواری وەبەرهێنان لە كەرتی گەشتوگوزار هەیە، بەڵام ئەگەر ئێمە تمووحمان زیاتر بێت و حەزبكەین ئەم كەرتە زیاتر پێش بكەوێت، ئەوەیان مەسەلەیەكی دیكەیە، بەڵام بەرزترین رێژەی وەبەرهێنان بەپێی ئامارە تازەكان لە كەرتی گەشتوگوزاردایە.
* پڕۆژەی شەقامی 150 مەتری، گەورەترین پڕۆژەی ئێستای كوردستان و هەولێری پایتەختیشە، ئەم پڕۆژەیە قۆناخی یەكەمی دەستی پێ كردووە، ئایا قۆناخەكانی دیكەش دەستی پێ دەكرێت؟
- راستە، پڕۆژەی شەقامی 150 مەتری لەسەر ئاستی هەرێم و پارێزگای هەولێریش پڕۆژەیەكی گەورەیە، قۆناخی یەكەمی ئەم پڕۆژەیە لە رێگەی مەسیف – شەقڵاوە دەستی پێ كردووە هەتا دەگاتە رێگەی بەحركە، گرنگیی ئەم شەقامە لەوەدایە كە بە پێنج كیلۆمەتر گرێ دەدرێتەوە بە رێگای دووسایدیی نێوان هەولێر- دهۆك و دەچێتەوە سەر رێگای شەقڵاوە -سۆران.
* هەر لە ماستەرپلانی هەولێردا، ماستەرپلانێكشیش بۆ پشتێنەی سەوز هەیە، ئایا ئەمیش دەبێتە یەكێك لە پڕۆژە جوانەكانی پایتەخت؟
- بێگومان وا دەبێت، كە ئەویش پڕۆژەیەكی گەورەیە، لە ئێستادا چەند دەزگایەكی بیانی هاتوونەتە كوردستان و لێكۆڵینەوە لەسەر خۆڵی ئەو پڕۆژەیە دەكەن، بۆ ئەوەی بزانن چ دار و رووەكێك بە باشی لەسەر ئەو خۆڵە گەشە دەكات و لەگەڵ كەشوهەوای ئەو شوێنە دەگونجێن، ئەمەش ئامادەباشییەكە بۆ ئەوەی لە ئایندەدا دەست بەم پڕۆژەیە بكرێت. ئەم پڕۆژەیە زیاتر بە رێگەی وەبەرهێنان (دەرەكی یان ناوخۆیی) دەچێتە بواری جێبەجێكردن، بۆیە ئەگەر ئاستی فراوانبوونی شاری هەولێر گەیشتە ئەو زۆنە، ئەوا بێگومان ئەم پڕۆژەیەش دەكەوێتە واری جێبەجێكردنەوە، بەڵام بێجگە لەم پشتێنەیە، پرۆسەی سەوزكردن لەسەر چەند بوارێكی دیكە بایەخی زۆری پێ دراوە و هەوڵەكان بەردەوامن بۆ ئەوەی بەردەوام كوردستان سەوز بكرێت، هەر بۆ نموونە ئێستا شارەوانییەكان مۆڵەت نادەنە هیچ پڕۆژەیەكی پیشەسازی، یان ئەپارتمان و تەنانەت خانووی ئاسایی هاووڵاتیانیش ئەگەر بەشێكی باش بۆ سەوزایی تەرخان نەكەن.
* دەستەی پاراستنی شوێنەوارەكانیش هەر بەشێكی دیكە و گرنگی ئەم وەزارەتەیە، دیارە لەو ماوەیەی پێشوو، ئێوە بە یاوەریی سەرۆكی حكومەت پڕۆژەی نۆژەنكردنەوەی قەڵای هەولێرتان بەسەر كردەوە، ئایا ئامانج لەم بەسەركردنەوەیە چی بوو؟
- قەڵای هەولێر جیا لەوەی سیمبۆلێكە بۆ كوردستان و پایتەختی كوردستان، لە هەمانكاتدا شوێنەوارێكی جیهانییە و لە لیستی یونسكۆ تۆمار كراوە، بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان جیا لەوەی بایەخێكی گرنگ بە پڕۆژەی نۆژەنكردنەوەی قەڵا دەدات، لە هەمانكاتدا دیدوبۆچوونی تایبەتیشی بۆ قەڵای هەولێر هەیە، بۆیە لە میانەی ئەم سەردانەیەدا سەرۆكی حكومەت ویستی بزانێت پڕۆژەی نۆژەنكردنەوەی قەڵا بەپێی ئەو ماستەرپلانەی یونسكۆ بۆی داناوە، بە چ ئاستێك گەیشتووە، هەروەها مەبەستی بوو ئەو دیوارە ببینێت كە ماوەیەكە دۆزراوەتەوە و ئێستا لێكۆڵینەوەی ئەركیۆلۆژی لەسەر دەكرێت، لەمەش زیاتر سەرۆكی حكومەت دیدێكی ئایندەییشی بۆ قەڵا هەیە، بەوەی چۆن وەبەرهێنانی تێدا بكرێت، وەك شوێنێكی گەشتیاری و شوێنەوارییش، كە بگاتە ئەو ئاستەی 24 كاتژمێر شەو و رۆژ ژیان تیێدا بەردەوام بێت، هەر بۆ زانیاریی خوێنەرانتان، پڕۆژەی نۆژەنكردنەوەی ناو قەڵای هەولێر، تەنیا نۆژەنكردنەوەی ناو قەڵاكە نییە، بەڵكو بازنەی دەوری قەڵاش دەگرێتەوە لەگەڵ گەڕەكەكانی و تەكیە و عەرەب و تەعجیل كە ئێستا لەلایەن حكومەتەوە بەشی زۆری ئەو گەڕەكانە موڵكەكانی ئیستمیلاك كراون و بەنیازین ئەوانیش لەگەڵ قەڵا نۆژەن بكرێنەوە و ببنە شوێنێكی سەرنجڕاكێش، هەروەها بەرنامەكە بەو جۆرەیە لە جێگەی بینایەی ئێستای پارێزگا و لە نیوە بازنەی دەوری قەڵا هەموو بكرێتە مۆزەخانە و پارك و نافورە، بۆ ئەم پرسەش جیا لەوەی قسە لەگەڵ كۆمپانیا راوێژكارییەكان كراوە، لەگەڵ زانكۆكانی كوردستان و بەتایبەتی ئەندازیارانی تەلارسازی و قوتابیانی ئێستای تەلارسازی راوێژ دەكرێت بۆ ئەوەی بیروبۆچوونی خۆیان سەبارەت بەم پڕۆژەیە پێشكەش بكەن و پڕۆژەكە زیاتر دەوڵەمەند بكەن.
* ئایا پڕۆژەی پێكەوە گرێدانەوەی شوێنەوارەكان بە گەشتیارییەوە، پلانی بۆ ئامادە كراوە، یان بەنیازن پلانی بۆ ئامادە بكەن؟
- هەرێمی كوردستان خاوەنی 8000 ناوچەی شوێنەوارییە كە ئەم ژمارەیە ئەگەر نموونەیی نەبێت، لە ریزی ئەو وڵاتانەیە كە شانازی بە شارستانیەتی خۆیانەوە دەكەن، بەشێكی زۆری ئەم ناوچە شوێنەوارییانە ئێستا لە ناوچەكانی (گەرمیان، سلێمانی، هەولێر و دهۆك)، كنە و پشكنینی زانستییان لەسەر دەكرێت و لێكۆڵینەوەی ئەركیۆلۆژییان لەسەر ئامادە دەكرێت، بۆیە لەبەر گرنگیی ئەم شوێنەوارانە یەكێك لە بەرنامەكانی حكومەت ئەوەیە تەنیا دیراسەتی ئەركیۆلۆژی بەس نییە، بەڵكو دەبێت وەبەرهێنان لەو ناوچە شوێنەوارییانە بكرێت و بكرێنە ناوچەی گەشتیاری، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لەوانەیە ئێمە نەتوانین كێبڕكێی گەشیتاری لەگەڵ ئەو وڵاتانە بكەین كە لەسەر دەریان، بەڵام بە ئاسانی دەتوانین لە رووی شوێنەوارەوە كێبڕكێان لەگەڵ بكەین لەبەر ئەوەی كوردستان لانكی شارستانیەتە، لەو شوێنە گرنگانەی كە دەكرێت وەبەرهێنانی گەورەی تێدا بكرێت، وەك ئەشكەوتەكانی (شانەدەر، هەزارمێرد، شوێنەوارەكانی خنس، قەڵای هەولێر و.. هتد)، ئەمانە ئەگەر وەبەرهێنانی گەورەی تێدا بكرێت، دەبنە ناوچەیەكی گرنگی گەشتیاری لە كوردستاندا.


ساسان عەونی
له دایكبووی ساڵی١٩٧٠ له كۆیه.
دهرچووی كۆلیژی ئهندازیاری له بەشی ئەندازیاریی شارستانی/ زانكۆی سەڵاحەدین ـ هەولێر.
هەڵگری بڕوانامەی ماجستێر له بەڕێوەبردن و ئیكۆنۆمی له زانكۆی لوبنانی فەرەنسی.
یەكەم سكرتێری یەكێتی قوتابیانی كوردستان له دوای ڕاپەرین، له ساڵی ١٩٩٣-١٩٩٨.
چەندین پێگەی سیاسی و ڕێكخراوەیی بینیوه.
ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستانه له ساڵی٢٠١٠وه.
بهەرپرسی دەستەی ڕێكخراوه جەماوهرییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بووه له ٢٠11-٢٠17.
بەرپرسی دەستەی ڕێكخراوه جەماوهری و پیشەییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بووه له ٢٠١٧-٢٠١٩.
له ١٠ی تەمموزی ٢٠١٩ وەك وهزیری شارەوانی و گەشتوگوزار، له كابینەی نۆیەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، سوێندی یاسایی خوارد.
حەفت کتێبی چاپکراوی لە بوارەکانی مێژوو، هزر و سیاسەت ھەیە.