مایكڵ دێش پڕۆفیسۆری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی نۆتردام و بەڕێوەبەری سەنتەری ئاسایشی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ، پێشتریش دوو جار سەرۆكی بەشی زانستە سیاسییەكان بووە لە زانكۆی ناوبراو. هەروەها بەڕێوەبەر و دامەزرێنەری ئەنستیتیوتی سكۆكرافت بۆ كاروبارە نێودەوڵەتییەكان بووە. لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەدات. پرسی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پرسی پێشهات و پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەی ناوچەكە، بە تایبەتی سووریا، بوونە تەوەری ئەم دیمانەیەی گۆڤاری گوڵان لەگەڵ پڕۆفیسۆر (مایكڵ دێش)دا.

* چۆن لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەڕوانیت لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی دوای بڕیاری مشتومڕهەڵگری ئەم دواییەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەبارەی سووریاوە؟
- بە تێڕوانینی من ترەمپ شێوازێكی هەڵەی گرتەبەر بۆ ئەنجامدانی كارێكی راست و دروست، راستیی مەسەلەكە ئەوە بوو كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كەوتبووە نێوان دوو هاوپەیمانەوە، لەلایەك كوردی سووریا كە زۆر هاوكار بوون لە شەڕی دژ بە داعشدا و، لە هەمان كاتدا زۆر نزیك بوون لە پەكەكەوە كە توركیای ئەندامی ناتۆ بە رێكخراوێكی تیرۆریستییان دادەنێت، لەم روانگەیەوە بوونی سەربازانی ئەمریكا لە ناوچە كوردییەكانی سووریا لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا دەبووە هۆی دروستبوونی كێشە لەگەڵ توركیا، لەبەر ئەوە خۆڕزگاركردن لەم دۆخە رەنگە باشترین بڕیارێك بووبێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو شێوازەی گرتیەبەر بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە باشترین رێگاچارە نەبوو، بە تایبەتی كە پێشوەختە كورد ئاگادار نەكرابۆوە لەوەی روودەدات. كەواتە ئەمە بڕیارێكی راست بوو، بەڵام بە شێوازێكی هەڵە پیادە كرا.
* ئایا رەنگدانەوە و كاریگەریی ئەم بڕیارە لەسەر پێگە و ناوبانگی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا چی دەبێت؟
- ئەوە راستە كە جێهێشتنی هاوپەیمانەكان كاریگەریی خراپی هەیە و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش لە ساڵی 1975 دەستی لە هاوپەیمانەكانی لە ڤێتنام هەڵگرت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە كاریگەریی خراپی نەبوو لەسەر هاوپەیمانەكانمان و بگرە پێگەی ئەمریكاشی خراپ نەكرد لە ئاست ركابەرەكاندا، چونكە ئەوە ئەمریكا بوو كە 40 ساڵ دواتر توانی سەركەوتوو بێت لە شەڕی سارددا.
* پێتان وایە ئەم بڕیارەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لە بەشێكیدا رەنگدانەوەی خواستی ئەم ئیدارەیە بێت بە دووركەوتنەوە لە تێوەگلان لە كاروبارەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕە بێ كۆتاییەكانی ئەم ناوچەیە؟
- ئەمە دەقاودەق راستە و ئەم بڕیارەش خۆی لە خۆیدا بۆ خۆبەدوورگرتن بوو لە شەڕی نێوان دوو هاوپەیمان، ئەمەش وەك بەشێك لە خواستێكی درێژخایەنی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لێك دەدەرێتەوە بۆ خۆبەدووگرتن لەوەی خۆی پێی دەڵێت شەڕە بێكۆتاییەكان.
* ئایا ئەم بڕیارە كاریگەریی باشی لەسەر هێنانەئارای سەقامگیری لەم بەشەی ناوچەكەدا دەبێت ؟
- من پێم وانییە ئەم دەرئەنجامەی لێ بكەوێتەوە، واتە ئەگەر هێزەكانی ئەمریكا بمابایەتنەوە، ئەوا رەنگە جۆرێك لە ئاشتی بەدی بهاتایە، ئێستاش نازانم لایەنە جیاوازەكان چ كاردانەوەیەكیان دەبێت لە ئاست دۆخێكدا كە ئەمریكا رۆڵێكی كەمتری تێدا دەبینێت. ئەوەتا ئێستا كوردی سووریا هەوڵی بەدیهێنانی ئاشتی دەدەن لەگەڵ رژێمی ئەسەددا و بۆی هەیە بگەنە رێككەوتنێك لەگەڵ دیمەشقدا. لەلایەكی دیكەوە پێدەچێت توركیا خۆشحاڵ بێت بەوەی كوردی سووریا لەسەر سنوورەكانی دووربخاتەوە، كە وا دەردەكەوێت ئەمانە مەرجە بنەڕەتییەكانی ئاشتی بن لەو ناوچەیەدا. هەرچەندە بۆی هەیە ئەم دۆخەش مایەی كێشە و دژواری درێژخایەن بێت.
* زۆر كەس بەو شێوەیە راڤەی ئەم بڕیارەی سەرۆك ترەمپ دەكەن وەك ئەوەی گۆڕەپانەكەی بۆ هێزە جیهانی و ئیقلمییەكان جێهێشتبێت، بەتایبەتی رووسیا، تێڕوانینی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەمە تا راددەیەك راستە، چونكە ئێستا رووسیا گرنگترین هێزی دەرەكییە لە نێو سووریا لە دوای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئەمە وا لێك بدرێتەوە كە دیارییەكە و پێشكەشی سەرۆك پوتین كراوە، ئەوا دۆخی سووریا زۆر لەوە ئاڵۆزتر و دژواترە كە وەك دیاری لێی بڕوانرێت. هەرچۆنێك بێت دۆخی سووریا زۆر شێواوە و پێم وانییە بتوانین دەرئەنجامێكی زۆر باشی لێ بەدەست بهێنین.
* بەڵام لە ئێستادا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەتوانێت، یان دەبێت لە ئاست سووریادا چی بكات؟
- پێم وایە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەتوانێت بوار بە هێزە مەحەلییەكان بدات خۆیان هاوسەنگیی هێز دیاری بكەن. دواتر ئێمە دەزانین كە ئەمریكا رۆڵی هەبوو لە ناسەقامگیركردنی دەسەڵاتەكەی ئەسەد و باوەڕی وابوو كە حكومەتێكی میانڕەو جێی ئەسەد دەگرێتەوە، بەڵام ئەمە رووینەدا، بەڵكو ئەوەی روویدا پارچەپارچەبوونی ئەو وڵاتە بوو، لەگەڵ سەرهەڵدانی چەندین گرووپی مەترسیدار. تا دۆخی سووریا گەیشتە ئەو راددەیەی كە وڵاتێكی بەهێزی وەك ئەمریكاش دەستڕۆیشتوویی و كاریگەرییەكی سنوورداری لەو وڵاتەدا هەبێت.
* ئەگەر پرسیار لەبارەی ستراتیژییەتی ئەم ئیدارەیەوە بكەین سەبارەت بە ئێران و ئەوەی پێی دەوترێت ئەوپەڕی فشار، ئایا ئەم ستراتیژیەتەی ئیدارەی سەرۆك ترەمپ لە هێنانەدی ئامانجەكانیدا كارا و كاریگەر بووە؟
- نەخێر، بە باوەڕی من هەڵەی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ لەوەدا بوو كە باوەڕی وابوو دەتوانێت كاریگەری لەسەر دۆخی ناوخۆیی ئێران دروست بكات كە لە بەرژەوەندی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بێت. بەڵام ئەوەی دەتوانین ئاماژەی پێ بكەین، ئەوەیە كە ئەم هەڵمەتی ئەوپەڕی فشارەی ئەمریكا، نەبووە هۆی ئەوەی كەسانی میانڕەوی نێو ئێران رۆڵی زیاتریان هەبێت. بە پێچەوانەوە سوپای پاسداران و كەسانی دیكەی سەختگیر لەنێو ئێران بە چەشنی رابردوو جڵەوی كاروبارەكانیان بەدەستەوەیە.
* كەواتە باوەڕت وانییە ئەم ستراتیژییەتەی ئەمریكا ببێتەهۆی ئەوەی ئێران ناچار بێت سازشی قورس بكات و بگەڕێتەوە سەر مێزی گفتوگۆ؟
- نەخێر، دواتر من پێم وایە دەبێت ئێمە لەو رووداوانە بڕوانین كە لە ئێستادا لە عێراقدا روودەدەن، بە بێ ئەوەی ئەمریكا هیچ كارێكی كردبێ زۆرێك لە خەڵكی عێراق ناڕازین لە ئاست ئەو سیاسەتانەی حكومەتی عێراق كە لە بەرژەوەندیی ئێران گرتوونیەتەبەر، لە دەرئەنجامدا ئێران دەستڕۆیشتوویی خۆی لە عێراقدا لەدەست دەدات، ئەویش بەهۆی ئەوەی كە بۆتە هاوپەیمانی حكومەتێك كە جەماوەر لێی ناڕازین، لەم رووەوە پێم وایە باشترین كارێك ئەمریكا بیكات بۆ ئیحتیواكردنی ئێران، ئەوەیە كە لە ئێستادا هیچ كارێك نەكات لە ئاست بارودۆخی عێراقدا.
* ئایا پێت وایە هیچ رێگایەك هەبێت بۆ ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بتوانێت پەیوەندییەكی بنیادنەرانە لەگەڵ ئێراندا دروست بكات؟
- دەكرێت ویلایەتە یەكگرتووەكان ئەم كارە بكات، ئێمە دەزانین كە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا دەرئەنجامێكی باشی هەبوو بۆ كۆنتڕۆڵكردنی چەك، بە باوەڕی من بڕیاری سەرۆك دۆناڵد ترەمپ بۆ كشانەوە لەو رێككەوتنە هەڵە بوو، هەروەها پێم وایە لە حاڵەتەكانی دیكەدا وەك شەڕی دژ بە داعش، ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە یەك سەنگەردا بوون، بە هەمان شێوە لە ئەفغانستانیشدا، كەواتە ئەم حاڵەتانە دەرفەتن بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان. لەگەڵ ئەوەشدا پێم وانییە بەم زووانە گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێراندا بێتەدی.
* كەواتە لە روانگەی هەموو ئەوانەی ئاماژەیان پێكرا، ئایا دەتوانین بڵێین لە ئێستادا ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئەندازەی رابردوو گرنگ نییە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، بە چەشنێك ئەمریكا دەتوانێت خۆی بە دووربگرێت لە تێوەگلان لە كاروبارەكانی ئەم ناوچەیەوە؟
- بەڵێ، ئەمە بە دڵنیاییەوە وایە، ئەویش لەبەر دوو هۆكار، یەكەمیان ئەوەیە كە لە دوای كۆتاییهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی بەرژەوەندیی گەورەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بریتی بووە لە دەستەبەركردنی هەناردەكردنی نەوت لە ناوچەی كەنداوەوە كە تا ئێستاش رۆیشتنی ئەم نەوتە لەو ناوچەیەوە گرنگە بۆ ئابووریی جیهان، بەڵام ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كەمتر پشت بە هاوردەكردنی نەوت دەبەستێت، بەراورد بە 20 ساڵ پێش ئێستا. هۆكاری دووەم ئەوەیە كە سەرنج و تەركیزی ئەمریكا دەگۆڕێت بۆ پرسی هەڵكشانی هێزی چین، كەواتە ئەوە راستە كە تا راددەیەك ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگییەكی كەمتری هەیە بۆ بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.