عێراق كەوتۆتە بارودۆخێكی هێندە ئاڵۆز و شڵەژاوەوە كە لایەنە كوردستانییەكان بێجگە لە یەكڕیزی و یەكدەنگی هیچ بژارەیەكی دیكەیان لەبەردەمدا نییە، بۆ ئەم مەبەستەش جیا لە كۆبوونەوەی هەر سێ سەرۆكایەتیی (هەرێم، حكومەت، پەرلەمان) سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ تەواوی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان كۆبۆتەوە و هەموو لایەنەكانیش لەم قۆناخەدا یەكڕیزی و یەكدەنگی بە گرنگ و پێویست دەزانن، هەروەها هەوڵەكان بەردەوامن بۆ ئەوەی تێكڕای فراكسیۆنە كوردستانییەكانی پەرلەمانی عێراق لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی فراكسیۆنی كوردستانیدا هاوپەیمانێتییەك پێك بهێنن، بۆ ئەوەی بە یەكدەنگی رووبەڕووی ئەو مەترسییانە ببنەوە كە لە میانەی پڕۆسەی هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق ئێستا لە پەرلەمانی عێراقدا كاری بۆ دەكرێت. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە، ئەم دیدارەمان لەگەڵ رێبوار هادی سەرۆكی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ساز كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* وەك ئاشكرایە خۆپیشاندانەكانی عێراق گەیشتوونەتە ئاستێكی هێندە ئاڵۆز كە زۆر لێكدانەوەی جیاوازیان بۆ دەكرێت، جگە لەوەش چەند فراكسێۆنێكی ناو پەرلەمانی عێراق ئەم پرسەیان بە تەواوی كردۆتە سیاسی و بەنیازن لەم رێگەیەوە ئامانجەكانی خۆیان بەدی بێهنن، ئێمە دەزانین رووی دەرەوەی خۆپیشاندانەكان نەهامەتییەكانی خەڵك و نەبوونی خزمەتگوزارییە، بەڵام ئایا جەنابت رووە سیاسییەكانی لەناو پەرلەمانی عێراق چۆن دەخوێنیتەوە؟
- خۆپیشاندەران لە خۆپیشاندانەكانی عێراقدا داوای چاكسازی و هەلی كار و بنبڕكردنی گەندەڵی دەكەن، نەبوونی خزمەتگوزارییەكانی رێگاوبان و كارەبا و ئاو لە دوای 16ساڵ حوكمڕانی، وایكردووە ناڕەزایی خەڵك گەیشتۆتە ئاستێك كە هاتوونەتە سەر شەقامەكان و داوای مافەكانی خۆیان دەكەن، دەستووری عێراقیش لە ماددەی 38دا رێگای بە خەڵك داوە خۆپیشاندان بكەن، ئێمە پێمانوایە ئەو خۆپیشاندانانەی عێراق رەوان و هەقی خەڵكە، بەڵام خەڵكیش دەبێت بە شێوەیەك خۆپیشاندان بكات كە زەرەر بە موڵكی گشتی و ماڵی خەڵك نەگەیەنێت و خۆپیشاندانەكان نەبنە رێگر و كاریگەری لەسەر دەوامی دامودەزگا و فەرمانگە حكوومییەكان دروست نەكەن، لەسەر حكومەتیش پێویستە پارێزگاری لە خۆپیشاندەران بكات و رێزیان لێ بگرێت، نابێت توندوتیژی لە دژیان بەكاربهێندرێت، بەڵام هەموو خۆپیشاندانێك وا رێك دەكەوێت كە كۆمەڵێك خەڵك ئەجێندای سیاسیی خۆیان تێكەڵ بە خۆپیشاندان بكەن، تاوەكو بتوانن هەندێك بەرژەوەندیی تاكەكەسی و سیاسیی خۆیان لە خۆپیشاندانەكان بەدەست بهێنن، ئەو خۆپیشاندانەی ئەمجارەی عێراقیش هەروای لێ هات، ئەوەتا هەندێك لایەنی سیاسی دوور لە داوای خۆپیشاندەران داوای هەمواركردنەوە و زیادكردنی هەندێ ماددە و بڕگەی دەستوور دەكەن، بۆ بەرژەوەندیی لایەنێك لەسەر حیسابی حزبی و لایەنێكی دیكە، ئەمەش ئیستیغلالكردنی خۆپیشاندانەكانە تاوەكو لەپاڵ خۆپیشاندانەكان بتوانن هەندێك دەستكەوتی سیاسی بەدەست بهێنن، بۆیە ئەو داواكارییانەی وەك هەمواركردنەوە و بابەتی دیكە داواكاریی خۆپیشاندەران نین، بەڵكو داواكاریی لایەنی سیاسین.
* ئەو بارودۆخەی ئێستا عێراقی پێیدا تێپەڕ دەبێت، زۆر ئاڵۆز و ناسەقامگیرە، دیارە پەرلەمان ئێستا سەرقاڵی دەركردنی چەند یاسایەك و دامەزراندنی ئەنجومەنێكە بۆ هەمواركردنەوەی دەستوور، تاوەكو ئەو بارودۆخە تێپەڕێنێت، ئایا وەك پەرلەمانتارێك پێت وایە بە دەركردنی چەند یاسایەك ئەم بارودۆخە هێور ببێتەوە؟
- لەسەر حكومەتی عێراق پێویستە ئەو داواكارییانەی خۆپیشاندەران هەیانە جێبەجێیان بكات، لەسەر ئەنجومەنی نوێنەرانیش پێویستە ئەو داواكارییانەی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی تایبەتمەندی پەرلەماندایە، كاری لەسەر بكات، بەتایبەتی كە هەندێك لە كێشەكان، كێشەی یاسایین و پێویستیان بە تەشریع هەیە و دەبێت یاسای بۆ دەربچێت، ئێستا یەكێك لەو یاسایانەی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كاری لەسەر دەكرێت، یاسای خانەنشینە، ئەمە یەكێكە لەو داواكارییانەی كە خۆپیشاندەران هەیانە و راستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی خەڵك و خۆپیشاندەرانەوە هەیە. سەبارەت بە دروستكردنی ئەنجومەنێك بۆ هەمواركردنەوەی دەستوور ئەمە پەیوەندی بە لێژنەی یاساییەوە نییە، بەڵام بەپێی ماددەی 142 سەرەتای خولی هەڵبژاردن لێژنەیەك پێك دەهێندرێت، بۆ ئەوەی بەدەستووردا بچێتەوە و ئەو داواكاری و پێشنیارانەی هەیە، لە خولێكی دیكەی ئەنجومەنی نوێنەراندا بخرێتەڕوو، هەرچەندە لە خولی یەكەم و دووەم و سێیەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەو لیژنەیەیان پێك هێنا، بەڵام نەگەیشتنە هیچ ئەنجامێك و ئێستاش لە خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەران ئەو لیژنەیەیان دروستكردۆتەوە، بۆ ئەوەی گۆڕانكاری و داواكاری و پێداچوونەوەكانی سەر دەستوور ئامادە بكەن، پاشان بیدەنە سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆكی پەرلەمانیش لە پەرلەماندا دەیخاتە دەنگدان، ئەگەر 166دەنگی هێنا، ئینجا دەدرێتە دەنگدانی جەماوەری، لەو كاتەدا ئەگەر دوو لەسەر سێی سێ پارێزگا رەتی نەكردەوە، ئەوا هەموار و پێشنیارەكان لە سەر دەستوور تێدەپەڕێت.
* وەك ئاشكرایە هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم كۆبوونەوە، هەروەها سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان كۆبوونەوە، بە تێكڕا هەمواركردنەوەی دەستووری عێراقیان رەت كردەوە و جەختیان لە سەر ئەوە كردەوە، كە نابێت ماف و ئیمتیازەتەكانی خەڵكی كوردستان دەستكاری بكرێن، بەپێی ئەوەی ئێوە لە لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراقن، وردەكاریی پرسی هەمواركردنەوەی دەستوور چییە؟ ئایا بە پێی ئەو میكانیزمانە هەموار دەكرێتەوە كە لە دەستوورەكەدا هەیە؟
- بێگومان ئێمە وەك كورد پێویستمان بە یەكدەنگی هەیە، بۆ ئەوەی لە دانیشتەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەركەوتوو بین، چونكە لە دانیشتن و گفتوگۆكانی ناو ئەنجومەنی نوێنەران بە یەكدەنگی كاریگەریمان لەسەر لایەنەكانی دیكەی ناو ئەنجومەنی نوێنەران دەبێت و هەر بە یەكدەنگیش زامنی دوو لەسەر سێی پارێزگا دەكەین، ئەو كۆبوونەوەیەی هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هەموو لایەن و حزبە كوردستانییەكان ئەنجام درا، موبادەرەیەكی زۆر باش و گرنگ بوو، كە جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كردی، بۆ ئەوە بوو كە لە هەرێمی كوردستان یەكدەنگی دروست بكەن، لایەنە سیاسییەكانیش هەموویان ئامادەیی خۆیان نیشاندا كە بە یەكەوە كار بكەن بۆ یەكدەنگی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، چونكە یەكدەنگیی كورد لە بەغدا كاریگەریی لەسەر لایەنەكانی دیكەی عێراق دەبێت و بە یەكدەنگی دەتوانین داواكارییەكانمان جێبەجێ بكەین، سەبارەت بە وردەكاری لەسەر هەمواركردنەوەی دەستوور تا ئێستا هیچ شتێك دیار نییە و هیچ كۆبوونەوەیەكیش بۆ ئەو مەبەستە ئەنجام نەدراوە، تاوەكو بزانین چ بڕگە و ماددەیەكی دەستوور هەموار دەكرێتەوە، بەڵام لە كۆبوونەوەكانی داهاتوو وردەكارییەكان دەردەكەون، چونكە لە كۆبوونەوەی فەرمیی هەر لایەنێك گۆڕانكاری و ئیقتراحاتی خۆی لەسەر دەستوور پێشكەش دەكات.
* ئێستا باس لە پێكهێنانی هاوپەیمانیی فراكسیۆنی كوردستانی لە ناو پەرلەمانی عێراق دەكرێت، ئایا هەنگاوەكان بۆ دروستكردنی ئەم هاوپەیمانییە گەیشتۆتە كوێ و تاچەند ئەو زەمینەیە لەبارە بۆ ئەوەی فراكسیۆنە كوردستانییەكان بە یەك دەنگ و یەك هەڵوێست لە ناو هاوپەیمانێتییەكدا داكۆكی لە مافەكانی گەلی كوردستان بكەن؟
- بێگومان پێویستە هەموو كاتێك بە تایبەتی ئێستا لە كاتی هەمواركردنەوەی دەستوور، هەموو لایەنە كوردییەكان لە بەغدا یەكدەنگ بن، تاوەكو لە دانیشتنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران لە بڕیارەكاندا سەركەوتوو بین و جەماوەری كوردستانیش هەر ئەوەمان لێ چاوەڕوان دەكەن، كە بەو یەكدەنگییە دەتوانین زۆرترین مافەكانی كورد بەدەست بێنین، هەر بۆیە ئەم ماوەیە كە لەنێوان فراكسیۆنە كوردستانییەكان لە بەغدا دانیشتن و گفتوگۆ هەبووە، بۆ پێكهێنانی فراكسێۆنی كوردستانی ئەو بیرۆكەیە هی هەموو لایەنەكانە و زۆربەی لایەنە كوردییەكانیش پەسندی دەكەن.
* بە هۆی ئەم بارودۆخەوە هەموو شتێك لە نێوان حكومەت و پەرلەماندا راگیراوە، تەنانەت پڕۆژەیاسای بودجەی 2020یش راگیراوە، ئێستا هەندێك باس لەوە دەكەن لەوانەیە ئەم بارودۆخە كاریگەریی لەسەر مووچەی فەرمانبەران و میزانییەی كوردستانیش هەبێت، ئایا لە رووی یاساییەوە چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەن و ئەم بارودۆخە ئاڵۆزە تا چەند مەترسی لە سەر مووچەی فەرمانبەران دروست دەكات؟
- بە دڵنیاییەوە بارودۆخی عێراق راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ كاریگەریی لەسەر كوردستان هەیە، چونكە بەغدا قووڵایی ستراتیژی ئێمەیە لە رووی ئیداری و سیاسی و ئابوورییەوە، بۆیە تێكچوونی بارودۆخی عێراق كاریگەریی لەسەر خراپبوونی بارودۆخی هەرێمی كوردستان دەبێت، وەكو ئەوەی كە دەبینین، بە هۆی ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییانەی خەڵكی شارەكانی ناوەڕاست و باشوور عێراق بە شێوەیەك تێكچووە، كاریگەریی خراپی كرۆدتە سەر باری ئابووری و بودجەی عێراق، بۆ نموونە: لە چەند رۆژی رابردوودا لە بەندەرەكانی خواروو لە ئوم قەسر و ئەوانی دیكە خۆپیشاندەران رێگا و بەندەرەكانیان داخست و نەیانهێشت كەلوپەل و كاڵا هاوردە و هەناردە بكرێت، ئەمەش كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی داهات دروست دەكات و راستەوخۆ دەبێتە هۆكارێك كە كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی بودجەی عێراق دروست بكات، لە كاتێكدا بودجەی عێراق كەم بۆوە، ئەوە كاریگەری لەسەر كەمبوونەوە و خراپبوونی بودجە و باری دارایی هەرێمی كوردستانیش دەبێت. سەبارەت بە پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی2020 تا ئێستا نەهاتۆتە ئەنجومەنی نوێنەران، بۆیە نازانین وردەكارییەكانی چییە و چی لە خۆ گرتووە، هەركاتێك هاتە ئەنجومەنی نوێنەران، ئەو كات سەرنج و قسەی خۆمان دەبێت.
* هەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان بڕیارێكی دیكەی پەرلەمانی عێراقە، ئایا دەكرێت پەرلەمان ئەو ئەنجومەنانە هەڵبوەشێنێتەوە پێش ئەوەی لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوو ئەنجومەنی تازە بۆ پارێزگاكان هەڵبژێرێت؟
- نەخێر، لە رووی دەستوورییەوە ناكرێت بە بڕیارێك ئەنجومەنی پارێزگاكان هەڵبوەشێتەوە، چونكە ئەوە پێچەوانەی ماددەی 122ی دەستوورە، ئەگەر لە رووی یاساییەوە باس لە شێوازی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان بكەین، ئەوە لە یاسای ژمارە 21ی ساڵی 2008 لە ماددەی 20 باس لەوە دەكات، ئەگەر بتەوێت ئەنجومەنی پارێزگایەك هەڵبوەشێنیتەوە، ئەوە پێویستە دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكە دەنگی لەسەر بدەن، یان پارێزگاری ئەو پارێزگایە داواكارییەك پێشكەش بە ئەنجومەنی نوێنەران دەكات و ئەنجومەنی نوێنەرانیش بە زۆرینەی دەنگ ئەو ئەنجومەنی پارێزگایە هەڵدەوەشێنێتەوە، ئەگەر هاتوو پێچەوانەی دەستوور بێت، یان یەك لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكە شەرعییەتی ئەندامێتییان لە ئەنجومەنەكە لەدەست دابێت و هەر ئەنجومەنی پارێزگایەكیش بە جیاجیا دەتوانرێت هەڵبوەشێندرێتەوە، نەك وەك ئەوەی كە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە بڕیارێك 15 ئەنجومەنی لە پارێزگاكانی عێراق هەڵوەشاندەوە، ئەمە یاسایی نییە و پێچەوانەی دەستوورە و هەر بۆیە لایەنەكانی عێراقی لەو بڕیارەدا زەرەریان كردووە و ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكان سكاڵایان دەبێت، دادگاكانی ئیداری لە عێراق تایبەتمەندە بەو جۆرە سكاڵاو داوایانە و دەرئەنجامی بڕیاری دادگاش لە بەرژەوەندیی ئەوانە دەبێت كە سكاڵایان لەسەر بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان هەیە. چونكە شێوازو بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان تەواو و یاسایی نییە.