خۆپیشاندانەكانی عێراق زیاتر روو لە توندوتیژی دەكەن و رۆژ لە دوای رۆژیش داواكاری خۆپیشاندەران سەقفەكەی بەرزتر دەبێتەوە، ئەمە لەكاتێكدا هیچ لایەك خۆی نەكردووە بە نوێنەری خۆپیشاندەران و حكومەت و پەرلەمانی عێراقیش داوای ئەوە دەكەن، لەگەڵ نوێنەری خۆپیشاندەران كۆببنەوە، بەڵام تا ئێستا هیچ ئاكامێكی نەبووە. ئەوەی بۆتە دروشمی خۆپیشاندەران لە چەند خاڵیكدا كۆكراونەتەوە، كە ئەویش هەمواركردنەوەی یاسای كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە و هەمواركردنەوەی دەستووری عێراقە، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە ئەم دیدارەمان لەگەڵ سەربەست ئامێدی سەرۆكی پێشتری كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق و سەرۆكی سەنتەری ساێپ بۆ دیموكراتی و هەڵبژاردن ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* دوای مانگێك خۆپیشاندانی بەردەوام لە بەغداو شارەكانی دیكەی عێراق، ئێستا پرسەكە هاتۆتە سەر ئەوەی یاسای كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەموار بكرێتەوە و هەڵبژاردنی پێشوەختە بكرێت، ئایا لەم بارودۆخە ناسەقامگیرەدا تاچەند ئەم پرۆسەیە بە سەركەوتوویی بەڕێوە دەچێت؟
- یەكێك لە داواكارییەكان ئێستا ئەوەیە یاسایی ژمارە 11ی ساڵی 2007 یاسای كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراق هەموار بكرێتەوە، زیاتر كێشەكە لە چۆنیەتی دەستنیشانكردنی كۆمیسیارانە كە لە نۆ كەس پێكدێت، لە یاساكەشدا هاتووە كە دەبێت ئەنجومەنی نوێنەران لیژنەیەك پێكبێنێت لە شارەزا و پسپۆڕان بۆ دەستنیشانكردنی ئەو نۆ كەسە، بۆیە ئەگەر تەنیا بۆ گۆڕینی كۆمسیاران بێت، دەبێت ئەو خاڵە بگۆڕن كە دەستنیشانكردنی كۆمیسیاران لە دەستی لایەنێك بێت لە دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەنجومەنی نوێنەارن، یان دەبێتە بەشێك لێی، یان دژی رادەوەستێتەوە، هەر بۆیە بە تێڕوانینی من وەك لە زۆر دەوڵەت و لە دراوسێی خۆشمان بۆ نموونە لە ئوردن پادشا ئەندامانی كۆمیسێۆن دەستنیشان دەكات، لەو روانگەیەوە باشترە لە عێراقیش لیژنەیەكی پسپۆڕ و شارەزا بە چاودێری و سەرپەرشتیی (UN) پێكبهێنرێت بۆ دەستنیشانكردنی ئەو نۆ كۆمیسارانە بە مەرجێ كە مافی هەموو نەتەوە و كەمە نەتەوە و پێكهاتە و ئایین و ئایینزاكان تێیدا پارێزراو بن و دوو ئافرەتیشی تێدا بێت، لەو كاتەدا تا راددەیەكیش بێت، ئەوە كۆمیسیۆن بێلایەن دەبێت، بەڵام لەو بارودۆخەی ئێستادا ئایا كاتیان بۆ ئەو كارە هەیە، ئەوە بە بۆچوونی من كاتەكە زۆر كەمە و باوەڕ ناكەم، ئەنجومەنی نوێنەرانیش ئەو خاڵە هەموار بكاتەوە و ئەو ئەركە لە دەستی خۆیان بێننە دەرەوە و بیدەنە دەستی لایەنێكی دی، هەر بۆیە هەمواركردنەوەی یاساكە ئەستەمە. سەبارەت بە هەڵبژاردنی پێشوەختەش ئەوە دەبێت سەرەتا یەك لەسەر سێی ئەندامان، یان سەرۆك كۆمار، بەپێی ماددەی 46ی دەستوور، داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بكەن، ئەوجا هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكرێت، ئەو داوایەش نابێت لە فەترەیەكدا بێت كە سەرۆك وەزیران لە ژێر لێپرسینەوەدا بێت، كە مافی ئەنجومەنی نوێنەرانە ئەگەر ئەو خاڵە یەكلا كرایەوە، دەبێت بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەران بە زۆرینەی ئەندامەكانی بێت، نەك زۆرینەی ئەندامانی ئامادە بوو، بەپێی ئەو مەرجانەی لە بڕگەی ئەلفی ماددەی 64ی دەستووری عێراق دەستنیشانی كردووە و لە هەمان ماددەی 64 لە بڕگەی دوودا دەڵێت: كاتێك سەرۆك كۆمار داوای هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات، لە پاش ئەوە راستەوخۆ ئەنجومەنی نوێنەران هەڵدەوەشێتەوە، بەڵام حكومەت هەر دەمێنێت و كاربەڕێكەر دەبێت، تا هەڵبژاردن دەكرێت.
* لە هەڵبژاردنەكانی ئایاری 2018وە كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كەوتۆتە ژێر پرسیارەوە و پاشانیش بۆ دووبارە هەژماركردنەوەی دەنگەكان، ئەم پرسە لە ئەندامانی كۆمیسیۆن سەندرایەوە، پرسیار ئەوەیە ئایا كەموكورتییە سەرەكییەكانی پێشووی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژادنەكان چی بوون؟ هۆكاری دروستبوونی ئەو كەموكورتییانە چی بوون؟
- بە بۆچوونی من كەموكوڕییە سەرەكییەكە لە كۆمیسیۆن نەبوو، بەڵكو كەموكوڕییە بنەڕەتییەكە لە دەستەبژێری سیاسی بوو، لەبەر ئەوەی خەڵك بڕوای پێیان نەماوە، هەر ئەمەش بوو وایكرد لە هەڵبژاردنەكەدا رێژەی بەشداریكردن زۆر كەم بێت كە لە هەندێ شوێن 27% و 30% بوو، بەگشتی رێژەی دەنگدان 40% بوو، ئەمە مانای وایە خەڵك 70%ی دەنگی بە دەستەبژێری سیاسی عێراق نەداوە هەر بۆیە زیاتر لە 200 كەس لەوانەی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بەربژێربوون ناویان دەرنەچوو، لەلایەكی دیكەوە كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراق ئەدای باش نەبوو، چونكە دەیانتوانی لەو رۆژەی هەڵبژاردن ئەنجام درا، لە كاتژمێر 11ی شەو ئەنجامی هەڵبژاردنەكە رابگەیەنێت كە رێژەكەی 97%ی دەنگەكان بوو و ئەو 3%ـەی دیكە دەتوانرا بە هەژماركردنەوەی دەستی ئەنجامی بدەن، بەتایبەتی لەو شوێنانەی سكاڵایان لەسەر بوو، یان ئەو شوێنانەی هەندێ لایەن دەستیان بەسەردا گرتبوو، هەروەها لایەنی ئیداریی هەڵبژاردنەكە خراپ بوو، بۆیە خەڵك متمانەی بە كۆمیسیۆنەكە نەما، لایەنێكی دیكە كە كەموكوڕی تێدا هەبوو، لاوازیی راگەیاندن بوو، چونكە لە كاتێكدا هۆیەكانی راگەیاندن تۆمەت بۆ كەسێك دروست بكەن، دەبێت ئەو كەسە مافی وەڵامدانەوەی هەبێت، كە نەیتوانی وەڵام بداتەوە، ئەوا خەڵك باوەڕ و متمانەی بەو كەسە نامێنێت، هەر بۆیەش ئێستا خەڵك داوای یاسایەكی تازە و ئەنجومەنێكی تازەی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان دەكات.
* سەبارەت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە، ئاشكرایە لایەنە عێراقییەكان بەتایبەتی شیعە بۆ ماوەی نزیكەی پێنج مانگ خەریكی كۆبوونەوە بوون، بەڵام نەیانتوانی فراكسیۆنێكی گەورە پێكبهێنن بۆ ئەوەی بتوانن حكومەتێك پێكبهێنن، ئایا هەڵبژاردنێكی دیكەش بكرێتەوە، هیچ لایەك رێز لە ئاكامی هەڵبژاردن دەگرێت؟
- ئەو پرسیارە زۆر گرنگە، لەبەر ئەوەی خەڵك متمانەی بە هەڵبژاردن و ئەو سیستەم و دەستەیەش نییە كە بە رێگەی هەڵبژاردن دێنە دەسەڵات، هەربۆیەش لە دوای هەڵبژاردنەكانی 2018 دوای چەندین مانگ نەیانتوانی فراكسێۆنی گەورە و زۆرینە پێكبهێنن، ئێستاش بارودۆخەكە بەرەو باشتر نەچووە، بەڵكو خراپتر بووە، واتە ئێستاش زۆر زەحمەتە لە سەر كاندیدێكی دیكە بۆ سەرۆك وەزیران رێك بكەون، ئەگەر چی لەوانەیە هەڵبژاردنی پێشوەختە دەروازەیەك بێت بۆ دەرچوون لەو قەیرانە، بەڵام ئەمەش لەوانەیە دەرهاویشتەی خراپی دیكە بەدوای خۆیدا بهێنێت، راستە لە هەموو وڵاتانی جیهان هەڵبژاردنی پێشوەختە وەك میكانیزمێك بۆ دەرچوون لە قەیران پیادە كراوە، بەڵام لە عێراقدا كە هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت، دەبێتە سەرەتایەك بۆ قەیرانێكی دیكە، هەروەك چۆن لە ساڵی 2014 بینیمان، رۆژی 11ی حوزەیران لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە ئاكامی هەڵبژاردنەكان راگەیەندرا، بەڵام بۆ رۆژی دواتر تیرۆریستانی داعش موسڵیان داگیر كرد و خەلافەتیان راگەیاند. هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كێشەكانی عێراق لە شێوازی حوكمڕانییە، نەك لە هەڵبژاردن، كێشەكە ئەوەیە لە دوای ساڵی 2003وە حوكمڕانی لە عێراقدا شكستی هێناوە و نەیاتوانیوە هیچ خزمەتگوزارییەك پێشكەش بكەن، بۆیە خەڵك گوزەرانیان خراپە و گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە چیدیكە ئەو واقیعە قبووڵ نەكەن.
* بە حوكمی ئەوەی ئێوە سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵا بوون، راستەوخۆ مامەڵەتان لەگەڵ هەموو قەوارە سیاسییەكانی عێراق كردووە و ئێستا وەك چاودێرێك زۆر باش لە بن دێڕی گوتارەكانیان تێدەگەن، ئایا گوتاری جیاوازی قەوارە سیاسییەكان ئایندەی عێراق بەرەو كوێ دەبات؟
- بەداخەوە مامەڵە و رەفتاری لایەنە سیاسییەكان و دەستەبژێری سیاسیی عێراق لەگەڵ هەموو كێشەكاندا خراپ بووە و مامەڵەیەكی دەستووری و یاسایی و مرۆیی نەبووە، تەنانەت بە یاسا مامەڵە لەگەڵ خۆپیشاندەران نەكراوە، هەر بۆیە لە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییە، زیاتر لە 250 كەس بوونە قوربانی و چەند هەزار كەسیش بریندار و دەستگیركراون، ئەوە بەڵگەی ئەویە كە ناتوانن مامەڵەیەكی رێكوپێك بەپێی یاسا لەگەڵ خەڵكەكە بكەن، ئەمەش لەبەر ئەوەی بە رێژەی 99% دەستەبژێر و لایەنە سیاسییەكانی عێراق پابەندن بە هزری توندوتیژیی مەزهەبی و بەرژەوەندیی تاكەسی و ئامادە نین قەیران و كێشەكانی خەڵك چارەسەر بكەن، بەڵكو پەنا دەبەنە بەر توندوتیژی و چەك و سوپا و حەشد و جۆرەها هێز، خەڵكەكەش گەیشتوونەتە راددەیەك توانای بەرگەگرتنی ئەو دۆخەیان نەماوە، بۆیە بارودۆخەكە پێویستی بە چارەسەری بنەڕەتی و تەواو هەیە، لە هەمووی گرنگتر، خزمەتگوزاری ئەنجام بدرێت و گەندەڵی بنبڕ بكرێت.
* فاكتەرێكی زۆر گرنگ كە پرۆسەی سیاسیی عێراق بە هەموو شێوەیەك ئاراستە دەكات، رۆڵی مەرجەعییەتی شیعەیە، بە راستی بەشێكی زۆری خەڵكی كوردستانیش لەم رۆڵە گرنگە باش ئاگادار نین، ئایا رۆڵی گرنگی مەرجەعییەت و كاریگەری لەسەر ئاراستەكردنی پرۆسەی سیاسی چۆن بۆ خوێنەرانی گوڵان شرۆڤە دەكەیت؟
- پێویستە مرۆڤ راستگۆ بێت، مەرجەعییەتی شیعە تا ئێستا لە عێراقدا تا ئاستێكی زۆر چەتری پاراستن و جێگای متمانە و دڵنیایی بووە و بۆ پرسی پرۆسەی سیاسیش ئەوە مەرجەعییەت بوو یەكەمجار لە ساڵی 2004دا كە دەیانویست دەسەڵات لە داگیركاری بگەڕێننەوە بۆ خودی عێراق بەبێ هەڵبژاردن، بەڵام مەرجەعییەتی شیعەی عێراق بەمە رازی نەبوو، داوایكرد دەبێت حوكمڕانی و دانانی حكومەت بە هەڵبژاردن بێت، ئەگەرچی راستە ئەمە مانای ئەوە دەگەیەنێت كە شیعە دەسەڵات بگریتە دەست، چونكە لە عێراق زۆرینەن، بەڵام لەلایەكی دیكە هەڵبژاردن پڕۆسەیەكی دیموكراتییە و باشترین رێگایە بۆ دەستاودەستكردنی دەسەڵات، خاڵێكی دیكەش لە چەند هەینی رابردوو دیتمان لایەنێك هەبوو وێنەی ئایەتوڵا عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی شیعەی عێراقی بەرز كردبووە و دەیویست لەگەڵ خۆپیشاندەران رووبەڕوو ببنەوە و پشێوی و شەڕ دروست بكەن، بەڵام مەرجەعییەت هاتە قسە و گوتیان كەس نوێنەرایەتی ئێمە ناكات و ئەوانەی وێنەی ئێمە بەرز دەكەنەوە، ئەوە مۆڵەتەیان لە ئێمە وەرنەگرتووە، بۆیە رۆڵی مەرجەعییەتی شیعە لە عێراقدا باش بووە و جێگای دڵنیایی و چەتری پاراستن بووە، ئەگەرچی خاڵێك هەیە، دەبێت ئاماژەی پێ بكرێت، بەداخەوە ئەوانە لە دەسەڵاتدا بوون، بەتایبەتی شیعەكان ئەگەر بڕیار و پرسێك لە مەرجەعییەتەوە لە بەرژەوەندییان بێت، ئەوە پابەندی دەبن و موزایەدەشی پێ دەكەن، وەك دروستكردنی حەشدی شەعبی كە لە بنەڕەتە ئەوە بۆ بەرگری لە بەغدا و كەربەلا بوو، چونكە داعش لێیان نزیك ببوو، بۆیە كە حەشد دروست كرا، دەبوو لە دەرەوەی هەردوو شارەكە بن، نەدەبوو بێنە ناو شارەكان، ئەگەرچی لە پاشان حەشدی شەعبی بووە بابەتێكی سیاسی و بوونە هێزیكی سەركوتكردنی خەڵكی عێراق وەك چۆن لە 16ی ئۆكتۆبەر دیتمان حەشدی شەعبی پەلاماری شاری كەركووك و دەوروبەری و چەند ناوچەیەكی دیكەی دا و دەیانویست ئەزموونی هەرێمی كوردستان نەهێڵن، ئەمەی دیتمان لایەنە سیاسییەكانی شیعە پابەندی بوون، بەڵام كاتێك مەرجەعییەتی شیعە داوا دەكات، حكومەتێكی دیموكراتی هەبێت و گەندەڵكاران هەڵنەبژێرن و تەقە لە خۆپیشاندەران نەكرێت و كێشەكان بە دیالۆگ و گفتوگۆ چارەسەر بكرێت، ئەوە حزبەكان گوێ بەمانە نادەن، لە بەر ئەوەی لە بەرژوەندییاندا نییە.
* لایەنێكی دیكە گرنگ كە ئەویش جڵەوگیری پرۆسەی سیاسیی عێراقی كردووە، ئەو میلیشیایانەی حەشدی شەعبین كە ئێستا بەشێكی سەرەكین لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، بە تێڕوانینی ئێوە ئایا بە هەڵبژاردن دەسەڵات لە حەشدی شەعبی وەردەگیرێتەوە؟
- بە تێڕوانینی من بە پێچەوانەیە، ئەگەر هەڵبژاردن ئێستا بكرێت، لە زۆر شوێن و جێگادا خەڵكانی سەر بە حەشدی شەعبی دەستڕۆیشتوون و ئەو خەڵكانەی سەر بە حەشدن سەردەكەون، ئەگەرنا ئەو خۆپیشاندانانەی ئێستا هەیە، دەكرێت هەوڵبدات لە هەموو نوخبەی سیاسی بدات، لە چوارچێوەی ئەوانیش لە سەركردەكانی حەشدیش بدات، ئەمەش دەركەوتنێكی تازەیە لە خۆپیشاندانەكان دەردەكەوێت، بەڵام ئەگەر وەكو پێش دوو مانگیش بێت، بە بۆچوونی من لە زۆر شوێن دەسەڵات هەر لەژێر دەستی حەشد دەبێت، بەڵكو دەسەڵاتەكەیان نەك نامێنێت، بەپێچەوانەوە لە ئەمری واقیعەوە دەگۆڕێت بۆ میلیشیات و لە هەندێ شوێن دەبێتە دەسەڵاتی دەستووری و یاسایی، لەلایەكی دیكەوە ئێستا زۆر ئەندامیان هەیە لە ئەنجومەنی نوێنەران و زۆر دوور نییە ئەو كاتە نوێنەری ئەوان ببێتە سەرۆك وەزیران، بۆیە بە بۆچوونی من لەو هەڵبژاردنە پێویستە بەپێی هەندێ مەرج كاندید دەستنیشان بكرێت، بۆ نموونە هەر كەسێك ناوی لە حەشدی شەعبی بێت، نابێت و قەدەغە بێت خۆی هەڵبژێریت لەو كاتەدا بەو مەرجانە ئەوان دەرناچن، ئەگینا كێشە بنەڕەتییەكان لە عێراقدا ناگۆڕێت و حەشدی شەعبی و ئەو لایەنە سیاسییانە لە سەر هێزو توانای خۆیان دەمێنن.