لەساڵی 2013 بودجەی هەرێمی كوردستان 14 تریلیۆن و 800 ملیار دینار بوو، بەڵام لەساڵی 2019 پشكی هەرێمی كوردستان تەنیا 9 تریلیۆن و 800 ملیار دینار بوو، واتا 5 تریلیۆن دینار لە پشكی هەرێمی كوردستان كەم بووە

لە بوجەی 2019 تەواوی شایستە داراییەكانی هەرێم نەنێردراوە

لێكتێگەیشتن و گفتوگۆكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر پرسی بودجە، بەجیاواز لەساڵانی پێشوو ئاراستەیەكی ئیجابی وەرگرتووە، چاوەڕوان دەكرێت ئەمساڵ لەو پرۆژە بودجەیەدا زۆر لە شایستە داراییەكانی هەرێم جێگیر بكرێت، نوێنەرانی كوردیش لە هەوڵی ئەوەدان پرسی مووچە لە بودجەی گشتی عێراقدا بخرێتە دەرەوەی دانوستانەكان. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی د. فازڵ نەبی بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی حكومەتی عراق كرد، لێرەدا پوختەی قسەكانی دەخەینەڕوو.


* گفتوگۆ و دانوستانەكانی نێوان لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق لەلایەك و نوێنەرانی كورد لەبەغدا لەلایەكی دی، ئومێدێكی دروست كردووە، ئایا تاچەند ئەم لێكتێگەیشتنانە دەمانگەیەنێتە دەرئەنجامێكی كۆتایی، بۆ زامنكردنی پشكی كوردستان لەبودجەی گشتیی عێراق؟
- من پێم باشە ئەو گەشبینییەمان هەبێت، بەتایبەتی لە مەسەلەی گفتوگۆ و دانوستانەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق، راستە دانوستانەكان كەمێك دواكەوتوون، چونكە دەبووایە پڕۆژە یاسای بودجەی گشتیی عێراق بۆ ساڵی 2020 لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلوولەوە رەوانەی حكومەت بكرایە، بەڵام تا ئێستا لە وەزارەتی دارایی دەرنەچووە، رەنگە لەژێر فشاری پەرلەمان حكومەتی عێراق لە تەواوكردن و ئامادەكردنی بودجەكە پەلە بكات، ئەوەی من ئاگادار بم، رەنگە رەشنووسی پرۆژە یاسای بودجەی 2020 تەنیا هەندێك تێبینی مابێت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە پشكی كوردستان و شایستە داراییەكانی هەرێمەوە هەیە، ئەمەش حاڵەتێكی ئیجابییە بەوەی حكومەتی عێراق دەیەوێت لەگەڵ هەرێمی كوردستان لە پرسی بودجەدا بگەنە دەرئەنجامێك، واتا بە شێوەیەكی گشتی لێكتێگەیشتن لەنێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی لەسەر پرسی بودجەی ساڵی 2020 هەیە.
* باس لەوە دەكرێت پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم ناچێتە چوارچێوەی دانوستانەكانی بودجە، ئەمە تا چەند بۆ قسەكردن لەسەر پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق و سێكتەرەكانی دیكە رێخۆشكەر دەبێت؟
- ئەوەی كە پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بخرێتە دەرەوەی چوارچێوەی دانوستانەكانی تایبەت بە بودجە كارێكی باشە، خۆ دەبێت هەموومان ئەو بیروبۆچوونەمان هەبێت، بەوەی ئەم پرسە بخرێتە دەرەوەی گفتوگۆكان، وەكو ئەوەی ئێستا هەیە، بەڵام ئێمە لە مەسەلەی پرسی بودجەدا پێویستمان بە چارەسەرێكی بنەڕەتی و یاسایی هەیە، بۆ ئەوەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق وەكو ساڵانی پێش 2017ی لێ بێتەوە. ئەو دەمەی ئێمە لە بەغدا بووین بەتایبەتی لەساڵی 2013 بودجەی هەرێمی كوردستان 14 تریلیۆن و 800 ملیار دینار بوو، بەڵام لەساڵی 2019 پشكی هەرێمی كوردستان تەنیا 9 تریلیۆن و 800 ملیار دینار بوو، واتا 5 تریلیۆن دینار لە پشكی هەرێمی كوردستان كەم بووە.
لە پرسی بودجەدا لەگەڵ عێراق پێویستیمان بەوە دەبێت كە لەسەر خاڵە سەرەكییەكان رێك بكەوین، نابێت بەرەو كاری لاوەكی بچین، لە ساڵی 2019 كە بەغدا 453 ملیار دینارمان وەكو مووچەی فەرمانبەران بۆ دەنێرێت، ئێمە قازانجمان نەكردووە، ئەمە زۆر كەمترە لە ماف و شایستە داراییەكانی هەرێم، هەربۆیە پێویستمان بەوە هەیە كە پرۆژە یاسای بودجەی 2020ی عێراق هەموار بكەینەوە، بۆ ئەوەی بە یاسا پشك و شایستە داراییەكانی هەرێم زامن بكەین و پرسی پشكی بودجەی هەرێم لە بودجەی گشتیی عێراقدا چارەسەر بكەین.
* حكومەتی هەرێمی كوردستان (كابینەی نۆیەم ) زۆر بە جددی كاری بۆ چارەسەركردنی هەموو كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا كردووە، بۆ ئەم مەبەستەش كۆبوونەوە بەردەوامەكان بەرەو پێشەوەچوونی زۆر باشی بەخۆوە بینیوە، ئایا ئەمە تاچەند رێخۆشكەرە بۆ رێككەوتن لە سەر بودجە؟
- سوپاس بۆخوا ئێستا ئیرادەی سیاسی بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان و گەیشتن بە رێككەوتن لەسەر بودجە و بواری نەوت و چەندین مەسەلەی دیكە لە هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقیش هەیە، بەڵام ئەوەی من لێرەدا دەمەوێت زیاتر جەختی لەسەر بكەمەوە، مەسەلەی بودجەیە، چونكە رەنگە مەسەلەكانی دیكە وەكو پرسی بودجە خێرا نەبێت، چونكە دەبێت پرسی بودجە لە چەند هەفتەی داهاتوودا یەكلا بكرێتەوە، مادام ئیرادەی سیاسیش هەیە، كەواتە ئەمە خاڵێكی سەرەكییە بۆ ئاسانكاریی شاندی دانوستانكاری نێوان هەردوولا.
* باسی شاندی دانوستانكارت كرد، بەرەدەوام شاندەكان لەسەر پرسی بودجە لە هاتوچۆ و كۆبوونەوە و گفتوگۆی بەردەوامدان، ئایا ئەو مەرجانە چین كە دەبێت لە ئەندامانی شاندی باڵای دانوستانكاریی هەرێمی كوردستاندا هەبن؟
- شاندی دانوستانكاری هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا پێویستە دوو مەرجی سەرەكییان تێدا بێت، خاڵی یەكەم: شاندێكی دانوستانكاری وا بن كە بتوانن ئیدارەی دانوستانەكە بكەن و شارەزاییان لە وتووێژ و دانوستان و كاریگەرییان لەسەر بەرامبەر هەبێت و بزانن چۆن (دانوستان) لەگەڵ لایەنی بەرامبەر دەكەن. خاڵی دووەم: دەبێت شاندەكە 100% زۆر زۆر شارەزا بن لەلایەنی نەوت و دارایی، ئەو كات دانوستان بكەن لەگەڵ لایەنی بەغدا، ئەم هونەرە لای شارەزاكان و پسپۆڕانی دارایی و ئابوورییە، هەربۆیە پێویستە لەپاڵ شاندی دانوستانكاری سەرەكی، كەسانی شارەزا و پسپۆڕیش ببردرێن، تا وەك هەموو جارەكانی دیكە بەغدا فێڵمان لێ نەكات، لە ئێستادا مادام ئیرادەی سیاسی هەیە، كەواتە زەمینەی لێكتێگەیشتن و گەیشت بە رێككەوتن ئاسانكاریی و فەراهەم كراوە بۆ ئەوەی بگەنە دەرئەنجامێك، بەڵام بە تەئكید ئەنجامەكەی دەكەوێتە سەر زیرەكی و لێهاتوویی و شارەزایی شاندی دانوستانكار.
* ئابووریناسان لەسەر ئەوە كۆكن كە زیادكردنی بڕگەكانی بودجەی سیادی و حاكیمە بە جۆرێك كە 40%ی بودجەكە پێك دەهێنێت، زیانی گەورەی بە بودجەی راستەقینەی كوردستان گەیاندووە، ئایا تاچەند ئێمە دەتوانین شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان و ماف و ئیمتیازاتەكانمان لەم دوو بڕگەیەی ناو پرۆژە یاسای بودجەكە بەدەست بێنین؟
- وەكو پرەنسیپ بودجەی سیادی و حاكیمە لە پرۆژە یاسای بودجەی گشتیی عێراقدا هەیە، تەنانەت وەكو پرەنسیی لەساڵی 2005ـەوە رێككەوتنی لەسەر هەیە، بەڵام سەرەتا دەبێت ئێمە ئەم دوو بودجەیە لە یەكتر جیابكەینەوە، بودجەی سیادی شتێكە و بودجەی حاكیمە شتێكی دیكەیە، ئەو كاتانەی من لە بەغدا بووم، گرفتمان لەسەر بودجەی حاكیمە نەبوو، چونكە لە بودجەی حاكیمە ئێمە پشكی هەرێمی كوردستانمان دەنارد، هەر لەوەی پەیوەست بوو بە خۆراك و دەرمان و هەموو ئەو شتانەی دیكە كە بە نەختینەیی پارەی هێنراوی كارەبا و كڕینی وزە و...هتد دەناردرا، هەر بۆیە كورد لە بودجەی حاكیمە زۆر كێشەی نەبووە، بەڵام لە بودجەی سیادی كێشەیەكی گەورەی هەیە، چونكە هەرچەندە ئەم بودجەیە ساڵ لە دوای ساڵ زیاد دەبێت، بەڵام هەندێك خاڵی سەرەكی هەیە كە جێگای بودجەی سیادی نییە، بەداخەوە لە ساڵی 2018 و 2019 لە غیابی كورد لە بەغدا بەتایبەتی لە وەزارەتی دارایی ژمارەیەكی زۆری خاڵی خراپ و ناڕەوایان خستە ناو بودجەی سیادی كە بڕە پارەیەكی گەورەیان لەخۆ گرتبوو، ئەوەش كاریگەرییەكی زۆر خراپی لەسەر پشكی هەرێمی كوردستان لە تەواوی بودجەكە هەبوو، ئەم گفتوگۆیە پێشتریش هەبووە كە ئێمە داوامانكرد ئەم خاڵ و بڕگانە پێویستە بخرێنە دەرەوەی بودجەی سیادی، بەڵام بە حوكمی بارودۆخەكە و قۆناغەكە بە ناچاری رێككەوتنێكی سیاسیمان لەگەڵ بەغدا كرد، ئەو بودجەیە بەو شێوەیە تێپەڕێندرا، هەر بۆیە من دووبارەی دەكەمەوە لەسەر پرسی بودجە لە دەرەوەی رێككەوتنی سیاسیم، چونكە هەرێمی كوردستان بە دەستوور و یاسا دەتوانێت داوای مافەكانی خۆی بكات و هەموو ماف و شایستە داراییەكانی خۆی لە یاسای بودجەكەدا بچەسپێنێت.
* باس لەوە دەكرێت كە هەرێمی كوردستان رازی بووە بەوەی داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوت رۆژانە بداتە بەغدا، ئایا ئەم مەسەلەیە بەكوێ گەیشتووە؟
- لە راستیدا مەسەلەی نەوت لەناو بودجە گرفت و كێشەی زۆری تێدایە، خۆ ئەگەر سەیری دەقەكە بكرێت، دەبینین بواری مرونەی زۆری تێدایە، ئێستاش ئەندام پەرلەمانەكانی عەرەب لە بەغدا باسی ئەو مەسەلەیە دەكەن و دەڵێن ئێمە نەمانوتووە هەرێمی كوردستان 250 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی سۆمۆ بكات، بەڵكو وتوومانە لە 250 هەزار بەرمیل نەوت كەمتر تەسلیم نەكات، واتا نابێت لە 250 هەزار بەرمیل نەوت بۆ سەرەوە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان چەندە، هەرێمی كوردستان ئەوەندە تەسلیم بكات، ئا ئەمەیە من دەڵێم دەبێت شاندی دانوستانكار زۆر بە ورییایەوە مامەڵە بكات و شارەزایی تەواوی لە دەق و رێزمان و نووسین و گفتوگۆدا هەبێت، چونكە هەموو ئەمانە كەموكورتیی یاسایی و تەكنیكی بۆ هەرێمی كوردستان لە دواڕۆژدا دروست دەكات، هەر بۆیە پەرلەمانتارانی عەرەب لە بەغدا هەركەسەو بە ئارەزووی خۆیان قسە دەكەن و بەرگری لە هەرێمی كوردستان ناكەن، ئەگەر لایەنی یاسایی پاڵپشتیمان نەكات، زیانی گەورەمان بەردەكەوێت. لەگەڵ ئەمەشدا بۆ ئەو دوو سێ مانگەی كە ماوە من لەگەڵ ئەوەم هەرێمی كوردستان وەكو نیازپاكی ئەگەرچی لایەنی دارایی زیان دەكات، بەڵام بۆ لابردنی پاساو و بیانووی عەرەبەكان كە لە دژی هەرێمی كوردستان بەكاری دەهێنێت، هاوكات یارمەتی برا كوردەكانی خۆمان و نوێنەرانی كورد لە بەغدا دەدەین كە لە دانوستاندن و گفتوگۆكانیاندا دەنگیان بەرز بێت و بەو پەرلەمانتارە عەرەبانە بڵێن، ئەوەتا ئێمە پابەندی ئەوە بووین 250 هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا تەسلیم بكەین، ئەركی ئێوەشە راستگۆیانە و بە بێ غەدر پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجە و شایستە داراییەكانی كوردستان دابین بكەن و لە ناو بودجەدا جێگیری بكەن.