دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك هەمیشە دۆخێكی نالەبار و لەرزۆكە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئەم ناوچەیە كارەساتی گەورە و هەژانی قووڵی بەخۆوە بینیوە، بەڵام هێشتا كێشە و ئاڵۆزی و پەرەسەندنی گەورە لە ئاسۆدا دیارن، لەلایەكی دیكەوە وڵاتە بەهێزەكانی ئەم ناوچەیە لە ململانێی هێز و دەستڕۆیشتووییدان و دەیانەوێت لەسەر حیسابی یەكتری جێ پێی خۆیان بەرفراوانتر بكەن، لەم رووەوە هەندێ وڵاتانی دیكەی ناوچەكەیان كردۆتە گۆڕەپانی ململانێ و ركابەریی نێوان خۆیان، یان ئەگەر هەڵسەنگاندن بۆ پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم دواییە بكرێت لە پەیوەندی بەو هێرشانەی لە عێراقدا كرانە سەر ئامانجێك كە بە ئامانجی نزیك لە ئێران هەژمار دەكران. ئەمانە و ئەگەری هەڵكشانی گرژییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئێران و لە هەمان كاتدا پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و توركیا، هەروەها رەوشی ناوخۆی عێراق و ئەگەرەكانی رێككەوتنی هەر سێ پێكهاتەكەی عێراق و تێپەڕاندنی ناكۆكی و جیاوازییەكانیان، لەگەڵ بۆچوون و پێشنیارەكان بۆ ئەوەی كورد لەم ساتەوەختە هەستیارەدا بە چ شێوەیەك هەڵسوكەوت بكات، بە تایبەتی لە باری ناوخۆدا، هەموو ئەمانە بوونە تەوەری گفتوگۆیەكی گوڵان لەگەڵ پڕۆفیسۆر ئۆفرا بێنگیو كە توێژەری باڵایە لە سەنتەری موشی دایان بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا و لە هەمان كاتدا سەرۆكی بەشی دیراساتی كوردییە لە هەمان سەنتەر، هەروەها وانەبێژە لە كۆلێژی شالێم لە قودس. ئەو بوارانەی تێیاندا پسپۆڕە ئەمانەی خوارەوە لەخۆدەگرێت: مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سیاسەتی مۆدێرن و هاوچەرخ لە عێراق و توركیا و لە نێو كورددا. هەروەها بایەخ بە كەلتوور و ئەدەبیاتی كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدات.

* هەڵسەنگاندنی گشتیی ئێوە بۆ دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەتی دوای تێكشكاندنی خەلافەتەكەی داعش چییە؟، ئایا پێتان وایە هێشتا ناسەقامگیری و ناهەمواری لە ئاسۆی ناوچەكەدا لە ئارادان؟
- لە ماوەی دەیەی رابردودا گۆڕانكاریی بەربڵاو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روویدا، وەك: لاوازبوونی چەند دەوڵەتێك و داڕووخانی هەندێكی دیكە، سەرهەڵدانی كاراكتەرە غەیرە دەوڵەتییەكان وەك ئەل قاعیدە و داعش، بەهێزبوونی هەندێ هێزی دیاریكراوی ئیتنی، بە تایبەتی كورد، كەلێنی بەفراوانبووی نێوان شیعە و سوننە، و لە كۆتاییدا گەڕانەوەی رووسیا و ئەمەریكا بۆ ناوچەكە و ململانێی دەستڕۆیشتوویی لە نێوانیاندا. لەبەر ئەوەی بە جددی و لەسەر تێكڕای ئاستە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكان مامەڵە لەگەڵ هۆكارەكانی ئەم تسۆنامییە نەكراوە، ئەوا ئەگەری تەواو هەیە كە ئەم ناسەقامگیرییە بەردەوام وەك مۆركی جیاكەرەوەی ئەم ناوچەیە بمێنێتەوە.
* شیكردنەوەت بۆ سیاسەتی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چییە؟ ئایا پێت وایە ئیدارەی ترەمپ پتر لەم ناوچەیەوە تێوەگلاوە، یان پتر پاشەكشەی لێ كردووە؟
- سەرۆك ترەمپ رایگەیاند كە ئامانجەكەی ئەوەیە سەرجەم هێزەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكە بكێشێنەوە و تێوەگلانی ئەمەریكا لە ناوچە كێشەدارەكان كەم بكاتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، رەنگە راستییەكانی واقیعەكە ناچاری بكەن بە شێوازێكی جیاواز كاربكات. نموونەیەك لەم رووەوە بریتی بوو لە بڕیارە كتوپڕەكەی لە ساڵی 2018 بۆ كشاندنەوەی تێكڕای هێزەكانی ئەمەریكا لە رۆژئاڤا، كە ئەوە فشاری ناوخۆیی و ناوچەیی بوو كە ناچاری كرد بڕیارەكەی بگۆڕێت. لەم روانگەیەوە، هەڵوێستی لە ئایندەشدا بەندە بە پەیوەندییە ئاڵۆزەكانی لەگەڵ توركیا و دەرئەنجامی ناكۆكییەكە لەگەڵ ئێران و ململانێی لەگەڵ رووسیا و پێگەی داعش.
* بەم دواییە ئیسرائیل هێرشەكانی خۆی دژی ئامانجەكانی پەیوەست بە ئێران بەرفراوان كرد، بە تایبەتی لە عێراقدا، مەزەندەی ئێوە بۆ پەرەسەندنە دراماتیكییانە چییە؟
- ئیسرائیل بەرپرسیارێتیی خۆی بۆ هێرشكردنە سەر ئامانجەكانی پەیوەست بە ئێران لەنێو عێراقدا رانەگەیاندووە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوەی سەركردەكانی ئیسرائیل بەردەوام رایدەگەیەنن ئەوەیە كە رێگە نادەن وەكیلەكانی ئێران، كە لە ناوچەكەدا چالاكن، هێز لە دژی كۆبكەنەوە و هەڕەشە لە ئاسایشی بكەن. لەم رووەوە پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت كە ئیسرائیل دژی خودی دەوڵەتی عێراق كار ناكات، بەڵكو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەوڵی ئیحتیواكردنی تمووحە هەژموونخوازییەكانی ئێران دەدات. لەم گۆشەنیگایەوە، پێكدادانی نێوان ئیسرائیل و وەكیلە ئێرانییەكان ئەگەری بەردەوامبوونیان هەیە، بەڵام لەلایەكی دیكەوە پەیوەندییە شاردراوەكانی لەگەڵ وڵاتانی سوننەدا، وەك سعودیە و وڵاتانی كەنداو ئەگەری ئەوە هەیە لە گەشەكردن بەردەوام بن.
* چۆن وەسفی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و توركیا دەكەیت، بە تایبەتی كە ئێوە كتێبێكتان لەم بارەیەوە نووسیوە؟
- دەیەی رابردو خراپبوونی بەردەوامی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و توركیای بەخۆوە بینی. هۆكارە سەرەكییەكەش ئاراستەگۆڕینە ستراتیژیەكەی سەرۆك ئەردۆغان و پارتی داد و گەشەپێدان و كردنی ئیسرائیل بە ئامانجێك بۆ هێرشە توندەكانی وەك ئامرازێك بۆ كۆكردنەوەی پشتیوانی لە ناوخۆدا. لە هەمان كاتدا ئەو كۆلكە هاوبەشە ستراتیژی، سیاسی و ئایدۆلۆژییانەی كە هەردوولایەنەكەی یەكخستبوو، جێ لەق بوونە و لەبری ئەوە بواری نوێی ناكۆكی هاتۆتەپێشەوە، وەك لەبارەی كێشەكانی پەیوەست بە غازەوە. هەرچۆنێك بێت، بوارێك كە كاریگەر نەبووە بەم تەنگژەیە، بریتیە لە هاوكاری ئابووری كە هێشتا بەردەوامە.
* وەك كەسێكی شارەزا لە كاروبارەكانی عێراقدا، چۆن لە بارودۆخی ئەم وڵاتە دەڕوانیت؟، ئایا باوەڕت وایە كە پێكهاتە سەرەكییەكان (كورد و شیعە و سوننە) لاپەڕەیەكی نوێیان كردۆتەوە و ئامادەن ناكۆكییەكانیان بەلاوە بنێن و لە داهاتوو بڕوانن؟
- ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە لە دوای نزیكەی دوو دەیە لە شەڕی ناوخۆیی و پێكدانانی نێوان هەر سێ پێكهاتە سەرەكییەكەی كۆمەڵگەی عێراقەوە، ئەمجارەیان ئاستێك لە سەقامگیری لە دۆخی عێراقدا هەیە. لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەم هێوربوونەوە كاتییە تەفرەمان بدات بۆ ئەوەی باوەڕ بكەین كە ئەم پێكهاتانە لاپەڕەیەكی نوێیان كردۆتەوە لە پەیوەندییەكانیاندا، لەبەر ئەوەی هێشتا هەندێ كێشەی بنەڕەتی هەن كە پێویستە چارەسەر بكرێن. ئەم كێشانەش بریتین لە ئاوێتەكردنی سوننە لە دەوڵەتەكەدا، چارەسەركردنی كێشەی درێژخایەنی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، ئیحتیواكردنی میلیشیا شیعەكانی نزیك لە ئێران كە ململانێ لەگەڵ دەوڵەت و ئۆرگانەكانی دەكەن، لەگەڵ ئەركی قورسی ریشەكێشكردنی داعش كە هۆكاری پشت ناسەقامگیرییەكەی عێراقە.
* لەم ساتەوەختەدا راسپاردەت بۆ كورد چییە؟
- زۆر ئاسانە بۆ كەسێكی دەرەكی كە لە سەر كورسییەك دانیشتبێت راسپاردە پێشنیار بكات، كە پێدەچێت بەجێهێنانیان لە ژیانی راستەقینەدا دژوار بێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوەی شایستەی بێت لەم رووەوە و ئەوەی لە رووی تیورییەوە بیڵێین ئەوەیە كە ئەو بوارە سەرەكییانەی كە پێویستە ئاوڕیان لێ بدرێتەوە، بریتین لەمانەی خوارەوە: پێویستە كورد بە یەكگرتوویی كار بكات، تەبایی كۆمەڵگەكە بەهێز بكات، شەڕی گەندەڵی بكات، سیستمی پەروەردەیی بەرفراوان بكات، برەو بە دیموكراسی بدات و لە هەمووشی گرنگتر هیچ كاتێك چاو لە سەر ئامانجی مەزنی كوردستان هەڵنەگرن.