ئاشكرایە كە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی كراوەتە یەكێك لە پێكهاتە و لایەنە سەرەكییەكانی كارنامەی حكومەت، ئەمەش هەنگاوێكی پێویستە بۆ ئەنجامدانی چاكسازییەكی بنەڕەتی، كە لە دەرئەنجامدا و شان بە شانی هەنگاوەكانی دیكە ببنەهۆكاری هێنانەئاری حوكمڕانییەكی كارا، پرسی هەڵگرتنی هەنگاوی جددی لەلایەن حكومەتەوە بەم ئاراستەیەدا و تاوتوێكردنی ئەم پرسە و هەڵسەنگاندنی رەهەند و رایەڵەكانی ئەم بابەتە، بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ د.ئەحمەد ئەنوەر سەرۆكی دەستەی دەستپاكی.

* بەرنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، راگەیاندنی شەڕێكی گشتگیری سەرتاسەرییە بەرامبەر گەندەڵی، ئەم دەزگا بەڕێزەی ئێوەش چەند ساڵێكە سەنگەری لە دژی گەندەڵی گرتووە، ئایا بۆ دژایەتیی گەندەڵی چۆن سەیری بەرنامەی كابینەی نۆیەم دەكەن؟
- كارنامەی بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كە لە دانیشتنی متمانەوەرگرتن لە پەرلەمانی كوردستان لەسەرەتای مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ خوێندیەوە، بەرنامەیەكی گشتگیر و هەمەلایەنەیە، چەند خاڵێكی تێدایە كە جەخت لەسەر دژایەتیكردنی گەندەڵی و پاڵپشتی و بەهێزكردنی دەزگاكانی چاودێری دەكات، بەتایبەتیش باسی دیوانی چاودێری و دەستەی دەستپاكی دەكات، ئێمە پێش ئەوەش چەند پێشنیارێكمان بۆ كارنامەكە ناردبوو، كە بە سوپاسەوە دیارە لەكارنامەكە پێشنیارەكانیان وەرگرتووە، ئەمە وەكو كارنامەكە گشتگیر و باشە، دوای ئەوەی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران دەستی پێكرد، دیارە ماوەی مانگێكیان بۆ وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان داناوە، كە هەر وەزارەتێك پلانی خۆی لەژێر رۆشنایی هێڵە گشتییەكانی ئەو بەرنامەیە ئامادە بكات. راستە بەرنامەی باش و رێكوپێك زۆر گرنگە، بەڵام بێگومان میكانیزمیش بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكە لەو گرنگترە، ئێستا ئەنجومەنی وەزیران لە قۆناغی ئەوەدان كە پلانی وەزارەتەكان كۆبكرێتەوە و میكانیزمێك بۆ جێبەجێكردنی هێڵە گشتییەكان دابنرێت و ئەوەی پەیوەندی بە دژە گەندەڵییشەوە هەیە، جێگای دەستخۆشییە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دركی بەو مەترسییەی گەندەڵی كردووە، كە گەندەڵی وەكو پەتایەكی ترسناك وایە. هەموو كات گوتومانە مەترسیی گەندەڵی هیچی كەمتر نییە لە تیرۆر، رەنگە تیرۆر كەسەكان راستەوخۆ بكاتە ئامانج، بەڵام گەندەڵی بنكۆڵی دامەزراوەكان دەكات و متمانە لەنێوان دەسەڵات و هاووڵاتیان ناهێڵێت، لەبەر ئەمە نەهێشتنی گەندەڵی و سەركەوتن بەسەر گەندەڵیدا دەمێنێتەوە سەر ئاستی ئەو هاوكارییەی لەنێوان دەزگا چاودێرییەكانی وەكو دەستەی دەستپاكی و دیوانی چاودێری دارایی هەیە، ئێمە چاوەڕوانی ئەوەین كە حكومەت كارنامەی وەزارەتەكانی پێگەیشت و ئامادەی كرد لەگەڵ ئەو دامەزراوانەش دابنیشن، تاوەكو بزانین چۆن میكانیزمێك دابنێین و بەرنامەی حكومەت لەدژی گەندەڵی دابنرێت و ورد بكرێتەوە، بۆ ئەوەی هەنگاوی كرداریی لەدژی گەندەڵی بنرێت.
* لە هەموو وڵاتانی جیهان كاتێك پرۆسەی چاكسازی بۆ دژایەتی گەندەڵی دەست پێ دەكات، فاكتەرەكانی هاندانی گەندەڵی دەسjنیشاندەكرێن و هەوڵ دەدرێت لەبری ئەو فاكتەرانە، فاكتەری هاندانی دژە گەندەڵی دروست بكەن، ئایا فاكتەرەكانی هاندانی گەندەڵی چین و چۆن ئەم فاكتەرانە دەگۆڕدرێن بۆ فاكتەری دژە گەندەڵی؟
- بە تەئكید پێویستە كار لەسەر ژینگەی گەندەڵی بكرێت، بۆ ئەوەی ئەو ژینگەیەی كە گەندەڵی دروست دەكات، هەوڵ بدرێت كەم بكرێتەوە و لەبار ببردرێت، دیارە گەندەڵی كۆمەڵێك تاوانی رێكخراو لەخۆدەگرێت و وەكو تاوان لەهەموو كۆمەڵگەیەك بوونی هەیە، بەڵام كاتێك رێژەكەی بەرز دەبێتەوە، دەبێتە هەڕەشەیەكی جددی لەسەر كۆمەڵگە، بۆیە پێم وایە دژایەتیكردنی گەندەڵی پێویستی بەهەوڵ و كۆششی نیشتمانیی سەرتاسەری هەیە، هەنگاوەكانی چاكسازیی بریتییە لە چاكسازی لەكەرتی گشتی و ئامادەكردنی بودجە بۆ ساڵی داهاتوو و شەفافییەت لەكاروبارەكانی حكومەت، بەكورتی رێكخستنەوەی كەرتی گشتی لەسەر بنەمایەكی زانستی و بەشێوەیەك كە ئێمە بتوانین ئیدارەیەكی بەتوانامان هەبێت، ئەوە هەر خۆی لەخۆیدا دەبێتە هۆكارێكی گرنگ بۆ ئەوەی زەمینەی گەندەڵی كەم بكاتەوە، چونكە چەند وەزارەتەكان ئیشی خۆیان بەجددی بكەن، یاساو رێنماییەكانی خۆیان پیادە بكەن و حكومەت لە رێگای میكانیزمێك بەدواداچوون و چاودێریی ئیشوكارەكانی خۆی بكات، واتا هەم بەهێزكردنی چاودێریی ناوخۆ بكات، هەمیش جێبەجێكردنی بەرنامەیكی چاكسازیی هەمەلایەن لەسەر كەرتی گشتی بكات، بەكورتی رێكخستنەوەی ئەو قەبارە گەورەیەی كە كەرتی گشتی هەیەتی، چونكە چاكسازی ئەو چەترەیە كە دژایەتی گەندەڵی یەكێك لەكۆڵەكەكانێتی، واتا هەر چەند چاكسازی لەكەرتی كارگێڕی و دارایی لە هەرێم بكرێت، هێندە دەبێتە هۆكارێك بۆ كەمكردنەوەی ئەو ژینگەیەی كە دەبێتە هۆكار بۆ تەشەنەكردنی گەندەڵی.
* گەندەڵی دروست وەك پەتایەكی ترسناكە و پێویستی بە رێگەچارەی تایبەتی و خۆماڵی هەیە، وەك دەزانین كە هەر وڵاتێك دەبێت بە شێوازی خۆی رووبەڕووی ئەم پەتایە ببێتەوە، ئایا دەبێت شێوازی خۆماڵی لە كوردستان بۆ دژایەتیكردنی پەتای گەندەڵی چۆن بێت؟
- تاوانەكانی گەندەڵی لەجیهاندا رەنگە زۆر لەیەكتر بچن و لێك نزیك بن، كە خراپترینیان خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و بەرتیل وەرگرتن و دەستبەسەردا گرتنی موڵك و پارەی گشتییە، لەكوردستان وەكو دەزانین بەهۆی شەڕی داعش لە رابردوودا دیاردەی زیادەڕۆیی لەسەر موڵكی گشتی و زەویی كشتوكاڵی و جۆرەكانی زەویی موڵكی حكومەت زیادیكردووە، منیش لەگەڵ راوبۆچوونی ئێوەدام لەو روانگەیەی ژینگەی هەر وڵاتێك لەگەڵ وڵاتێكی دیكەدا جیاوازە، بۆ بەدبەختی ئێمە لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقین، كە لەساڵی 2004 و 2005 ـەوە تا ئێستا لە ریزەكانی هەرە پێشەوەی وڵاتانی گەندەڵكارە، ئەمەش بەپێی هەڵسەنگاندنی رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی كە عێراق لەریزی هەشتەم و حەوتەمین و لە ریزی شەشەم دانەبەزیوە، مەگەر هەڵسەنگاندنی ئەمساڵ گۆڕانكارییەكی بەسەردا بێت، لەبەر ئەوە كە تۆ لە چوارچێوەی دەوڵەتانی لەم شێوەیەدا بیت كە لە رووی گەندەڵییەوە دەوڵەتێكە لەخراپترین دەوڵەتەكانی جیهان، ئەوا بە دڵنیاییەوە تۆش بەشێك لە پروشكی ئاگری گەندەڵیت بەردەكەوێت، ئەمە جگە لەوەی لە كوردستانیشدا لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەدا داهاتێكی زۆر هاتۆتە كوردستان، لەدوای 2003 و 2004 و تا 2014 هەم پرۆسەیەكی ئاوەدانكردنەوەی هەمەلایەن دەستی پێكردووە، كە هاوكات بووە لەگەڵ لاوازیی دەزگاكانی چاودێری و وەكو پێویست ئیشنەكردنی حكومەتیش لەسەر ئەو بابەتە، ئەمە وایكردووە مەسەلەی گەندەڵییش لەگەڵیدا تەشەنە بكات و زۆر شێواز لەخۆ بگرێت، بەڵام بۆی هەیە تاوانەكە لە ناوەڕۆكەوە لە وڵاتێك بۆ وڵاتێكی دیكە زۆر جیاواز نەبێت، بەڵام بۆی هەیە شێوازو زەمینە و بارودۆخی كۆمەڵایەتی و سیاسی وڵاتێك لەگەڵ وڵاتێكی دیكەدا جیاواز بێت.
* لەكاتی هەوڵەكانتان بۆ ئامادەكردنی پڕۆژەیاسای چاكسازی بۆ پەرلەمانی كوردستان، ئێوە جەختتان لەسەر ئەوە دەكردوەوە كە ئەم پرۆسەیە لە رادەبەدەر قورسە، بەڵام هیچ چار نییە و دەبێت ئەم عەمەلییاتە هەر بكرێت، ئەوەبوو لە پەرلەمانی كوردستان ئەم یاسایە تێنەپەڕی و مایەوە بۆ ئەم خولەی ئێستا، لێرەدا دەخوازین خاڵە سەرەكییەكانی ئەو پڕۆژەیە بۆ خوێنەرانمان باس بكەنەوە، ئایا پیویستە چی دیكەی بۆ زیاد بكرێت و تاچەند ئەم پڕۆژەیە دەبێتە هۆكاری چاكسازییەكی كارگێریی بنەرەتی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا؟
- هەموومان دەزانین كە پڕۆژەی چاكسازی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی پێشووەوە زۆر كاری لەسەر كراوە، ئێمەش هەم لە داڕشتنەوەیدا بەشدار بووین، هەمیش لە پێشنیارەكان بۆ ماددەكان و لە پرۆسەی گفتوگۆكردن لەسەری لە پەرلەمان ماوەیەكی زۆر لەگەڵیدا ماینەوە، بەڵام بەهۆی ململانێ و ناكۆكیی سیاسییەوە پرۆسەكە سەركەوتوو نەبوو، یاساكەش تێنەپەڕی، لە ئێستادا لێژنەیەكی دیكە بۆ ئەم مەسەلەیە لە ئەنجومەنی وەزیران دروستبووە و هەردوو دەزگای دیوانی چاودێریی دارایی و دەستەی دەستپاكی تێدایە، هەربۆیە بە دڵنیاییەوە دەبێت جارێكی دیكە ئیش لەسەر ئەو پڕۆژەیاسایە بكرێتەوە، گەرچی راستیەك هەیە كە حكومەت دەبێت بزانێت، دژایەتیكردنی گەندەڵی و چاكسازی باجی خۆی هەیە، واتە كە كەرتی گشتی رێكدەخەیتەوە و قسە لەسەر نەهێشتنی فەرمانبەرانی بندیوار و مووچەی بەناهەق دراو دەكەیت، بە تەئكید خەڵكانێك تووڕە دەبن و ناڕەزایەتی دەردەبڕن، بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت سوور بێت لەسەر ئەوەی كە باجی دژایەتی گەندەڵی و چاكسازیی باجێكە دەبێت بیدات، ئەمەش خاڵێكە دەبێت حكومەت و پەرلەمان لەسەری راوەستن و رێز لە رای گشتی بگیرێت و رێز لە میدیا بگیرێت و بارودۆخی كوردستان چاك بكرێتەوە، لێژنەكە تازەیە و هێشتا كۆنەبووەتەوە، بەڵام ئاراستەكە ئەوەیە بابەتەكە فراوانتر بكرێت و كارەكان ببنە سەرەتایەك بۆ رێكخستنەوەی كەرتی گشتی و داهات و ...هتد.
* ئەوەندەی ئێمە بەدواداچوونمان لەسەر پڕۆسەی چاكسازی كردبێت، ئەوەمان تێبینی كردووە كە هەوڵەكانی ئێوە و دەزگای دیوانی چاودێریی دارایی هەرێمیش، زیاتر جەخت لەسەر كەرتی گشتی ( حكومەت) دەكەنەوە، ئەمە لە كاتێكدا ناڕێكی و ناهاوسەنگیی كەرتی تایبەتیش خۆی فاكتەرێكی گرنگە بۆ هاندانی گەندەڵی لە كەرتی گشتیدا، ئایا چۆن بە هاوسەنگی و هاوتەریب هەوڵەكانی چاكسازیی كارگێڕی، كەرتی تایبەتیش رێك دەخاتەوە؟
- بۆیە باسی كەرتی گشتی دەكەین، چونكە جارێ لە 60-70% داهاتی ئەو وڵاتە بۆ مووچە لەكەرتی گشتی خەرج دەكرێت و بەشی زۆری پڕۆژەكان و ئیشوكارەكان لە رێگەی كەرتی گشتییەوە جێبەجێ دەكرێت، بە رادەیەك زۆرترین بودجەی ئەم وڵاتە بۆ كەرتی گشتی دەڕوات، بەڵام خۆ ئەمە مانای وا نییە كەرتی تایبەت هیچ كەموكورتییەكی نییە و تەواوە، بەڵكو كەرتی تایبەتیش پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە، وەكو نەهێشتنی مۆنۆپۆڵكردن لە بازاڕ و پەرەپێدانی كێبڕكێی ئازاد لەنێوان گرووپ و كۆمپانیاكان، بۆ هێنانی خزمەتگوزاری و ئەنجامدانی كاری باش، ئەوەش خاڵێكەو دروستكردنی میكانیزمێكە، بۆ نموونە: ئێمە یاسای مافی بەكاربەرمان هەیە، كە دەبێت وەزارەتی بازرگانی دادگایەكی تایبەتی بۆ ئەو بابەتە هەبێت، واتە رێكخستنەوەی كەرتی تایبەتیش خاڵێكی گرنگە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەولەویەت بۆ كەرتی گشتییە و هەر كاتێك كەرتی گشتی خۆی توانی كارەكانی خۆی رێكبخاتەوە، ئەمە كاریگەریی ئیجابی لەسەر كەرتی تایبەتیش دروست دەكات، حكومەتیش بواری دەبێت بۆ ئەم گۆڕانكاری و چاكسازییانە و دەپەرژێتە سەر بابەتەكانی تایبەت بە كەرتی تایبەت، بەتایبەتی لە مەسەلەی پرۆسەی تەندەر كە حكومەتی رابردوو لەم بوارەدا هەنگاوی باشی ناوە، گرنگترینیان بەئەلەكترۆنیكردنی تەندەرین و مەسەلەی چاودێریكردنی كەرتی تایبەت و تۆماری كۆمپانیاكان و بوارەكانی وەبەرهێنان بوو، ئێستاكەش دەبێت میكانیزمێكی وا بدۆزرێتەوە، تاوەكو حكومەت بتوانێت هانی وەبەرهێنان بدات و پرۆسەی تۆماركردنی كۆمپانیاكان و پرۆسەی فشاری لابەلا لەسەر كۆمپانیاكان لاببات، بەتایبەتی ئەو كۆمپانیانەی یەكەمجارە دێنە كوردستان، ئەو كات ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی كەرتی تایبەت لەهەرێمی كوردستان زیاتر ببووژێتەوە.
* لە كوردستاندا كەرتی تایبەت لە هەموو بوارەكانی خزمەتگوزاریدا بەشێوەیەكی هەڕەمەكی زۆر فراوان بووە، بەڵام ئەم فرانبوونە هەڕەمەكییە نەبۆتە هۆكاری دۆزینەوەی هەلی كار، پرسیار ئەوەیە چۆن بتوانین قەوارەی حكومەت بچووك بكەینەوە، لەكاتیكدا تێكەڵییەكی زۆر گەورە لە نێوان هەلی كاری كەرتی تایبەت و كەرتی گشتی هەیە؟
- ئاشكرایە كاتی خۆی حكومەتی عێراق فەلسەفەیەكی مەركەزیی هەبووە و زیاتر كەرتی گشتیی لەسەر هەموو جومگەكانی ئابووری ئەو وڵاتە دەستڕۆیشتوو بوو، یان كۆنترۆڵی كردبوو، بەڵام لە چەند ساڵی رابردوودا هەردوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان، زیاتر پەیڕەوی پرەنسیپی بازاڕی ئازاد دەكەن، كە دەڵێت: بازاڕی ئازاد ئەوەیە كە ئەولەوییەت بەكەرتی تایبەت بدرێت، گەرچی ئەمەش لەرووی پراكتیكییەوە تائێستا بەتەواوەتی جێبەجێ نەكراوە، چونكە تا ئێستا لەلای ئێمە وەكو خۆمان دەزانین كە كەرتی گشتی لە رووی دامەزراوە و كارمەند و تەرخانكردنی بودجەوە دەسەڵاتی زیاترە، لەبەر ئەوە دەبێت ئەم مەسەلەیە وردە وردە بە بەرنامەی رێكوپێك هەنگاوی بۆ بنرێت و كەرتی گشتی بچووك بكرێتەوە و هانی كەرتی تایبەت بدرێت بۆ ئەوەی كۆمەڵێك خزمەتگوزاریی زیاتر پێشكەش بكات، بەڵام ئەمەش پێویستی بەمیكانیزم و چاودێریی تووند هەیە، بۆ ئەوەی هاووڵاتیان لە یەكەمجار و دواجار سوودمەند بن و مەسەلەكە تەنیا نەبێتە دەستكەوتنی قازانجی زیاتر بۆ كەرتی تایبەت، لەسەر حسابی بەرژەوەندیی گشتی و هاووڵاتیان زیانمەند بن و حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەبری ئەوەی قازانج و سوود وەربگرێت لە گواستنەوەی كەرتی گشتی بۆ تایبەت، بەپێچەوانەوە زیانمەند بێت، بەتایبەتی لە كەرتی كارەبادا حكومەت و وەزارەتی كارەبا هەنگاوی باشیان ناوە، ئەوەتا بەشێكی پڕۆژەكانی ئەم بوارە لەدەستی كۆمپانیاو كەرتی تایبەتدایە، بەڵام میكانیزمی دابەشكردنی كارەبا بەسەر هاووڵاتیاندا بەدەستی كەرتی گشتییە، ئەمە بەرنامەو یاساو رێنمایی و چاودێریی بەهێزی دەوێت، تاوەكو ئەو بابەتە رێكبخرێت، هەروەها دەكرێت لە كەرتی گواستنەوەش كە كێشەی گەورەمان هەیە، ئەویش رێكبخرێتەوە، چەند كۆمپانیایەك بێن بۆ كاركردن لەكەرتی گواستنەوە، بەشێوەیەكی گشتی لە كۆمەڵێك بوار و كەرت دەتواندرێت كاری فراوان و گەورە بكرێت، چونكە لەو كاتەی فراوان دەبین دەستی كاری زیاتریان پێویستەو هەلی كار بۆ گەنجەكان دابین دەكرێت، ئەو كات حكومەت دەتوانێت ئالیەتێك بدۆزێتەوە و بەشێك لەو فەرمانبەرانەی پێویستی پێیان نییە، لەكەرتی گشتییەوە بیانگوازێتەوە بۆ كەرتی تایبەت، یان مووچەیەكی كەمیان لەحكومەت بداتێ، یا مۆڵەتی بێ مووچە. دواتر دەبێت ئێمە ئەوە بڵێین كە ئەوەی روویداوە كەڵەكەبووی چەندین ساڵە و بە دڵنیاییەوە چارەسەركردنیشی چەند ساڵێكی پێویستە، دووبارەی دەكەمەوە، میكانیزمی بچووككردنەوەی كەرتی گشتی و گواستنەوەی فەرمانبەران لەم كەرتەوە بۆ كەرتی تایبەت، پێویستی بە میكانیزم و بەرنامەو یاساو پلان هەیە و چەند ساڵێكی دەوێت، كاتێك حكومەت چاكسازی دەكات، دەبێت ئامادەیی ئەوەشی هەبێت كە رێگرییەكانی چاكسازیی كە دێنە بەردەمی هەڵیانبگرێت و نارەزایەتیش دروست دەبێت، خەڵكانێكیش هەوڵ دەدەن رێگریی بكەن، بەردەوام پرۆسەی چاكسازی رێگریی زۆرە، بەڵام ئەگەر لەنێوان لایەنە سیاسییەكانی ناو پێكهاتەی حكومەتی هەرێمی كوردستان رێككەوتنی تەواو لەسەر ئەو بابەتە هەبێت، ئەوا كارو پرۆسەی چاكسازییەكە باشتر و ئاسانتر بەڕێوەدەچێت.