هەرسێ دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم و سەرۆكایەتیی حكومەت و سەرۆكایەتیی پەرلەمان، گۆڕانكارییان تێدا رووی داوە و ئێستا لە قۆناخێكی تازەی حوكمڕانیدان لە هەرێمی كوردستان، خەڵكی كوردستانیش ئومێد و چاوەڕوانییەكی زۆریان لەسەر ئەم قۆناخە تازەیە هەیە، گومانیشی تێدا نییە، هەماهەنگیی پێكەوە كاركردنی ئەم سێ دامەزراوە گرنگە، چالاكییەكی ئەوتۆ لە پرسی حوكمڕانیدا دروست دەكات، كە خەڵك ئومێدی زیاتر لەسەر ئایندەی خۆی دروست بكاتەوە، لەناو هەیكەلی حوكمڕانیی كوردستاندا، جێبەجێكردنی بەرنامەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەو نەخشەڕێگەیەیە كە خەڵك لەو نەخشەیەوە سەیری سەركەوتنی كۆی پڕۆسەی حوكمڕانی لە كوردستان دەكات، بۆ هەڵسەنگاندن و قسەكردن لەسەر قۆناخی تازەی حوكمڕانی لە كوردستان، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ خالید هادی چاوشلی سەرۆكی دیوانی چاودێریی دارایی هەرێم و شارەزا و پسپۆڕ لە بواری كارگێڕی ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* پڕۆسەی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان لەسەر هەر سێ ئاستی (سەرۆكایەتیی هەرێم، سەرۆكایەتیی پەرلەمان، سەرۆكایەتیی حكومەت) گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، ئەمەش وا ناودەبەن كە قۆناخێكی تازەی حوكمڕانی لە كوردستان دەستی پێكردووە، خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم گۆڕانكارییە چییە؟
- بێگومان لەسەر ئاستی هەر سێ سەرۆكایەتی (هەرێم، حكومەت، پەرلەمان) گۆڕانكاری لە كەسەكاندا كراوە و كەسی تازە ئێستا لە پۆستەكاندا دەستبەكار بوون، ئەمەش بەشێكە لە گۆڕانكارییەكە، بەڵام ئەگەر لە رووی سیستمی حوكمڕانی و كارگێڕییەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین، ئەوا گۆڕانكاری دوو تەوەری سەرەكی لەخۆ دەگرێت، كە بریتین لە:
1. گۆڕانكاریی هەیكەلی حوكمڕانی، كە دەكرێت پێیشی بڵێین گۆڕانكاریی ستراتیژی.
2. گۆڕانكاریی بەرنامە و شێوەی پیادەكردنی دەسەڵات، ئەمەش ئەو گۆڕانكارییە دەگرێتەوە كە كەسەكان لەسەر ئاستی دامەزراوەكانی (هەرێم و پەرلەمان و حكومەت) ئەنجامی دەدەن.
هەربۆیە ئەگەر لەم روانگەوەیە هەڵسەنگاندە بكەین، ئەوا لەسەر ئاستی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە هەتا ئێستا گۆڕانكارییەكە لە شێوازی گۆڕانكاریی دووەمە، نەك یەكەم، ئەمەش بە مانای ئەوەی لەهەر سێ دامەزراوەكەدا گۆڕانكاریی جددی رووی نەداوە. هەر بۆیە ئەگەر بمانەوێت بە شێوەیەكی دادپەروەرانە كارنامەی دامەزراوەكانی حوكمڕانی هەڵبسەنگێنین، ئەوا ناكرێت باری سەرشانی ئەو دامەزراوانە قورس بكەین، بە واتایەكی دیكە ناكرێت لە روانگەی چاوەڕوانیی خواستی خەڵكەوە لە ئێستاوە هەڵسەنگاندن بۆ كارنامەی هەرسێ دامەزراوەكە بكەین، ئەگەر گۆڕانكاری لە هەیكەلی حوكمڕانیی كوردستاندا روونەدات.
لێرەوە بە كورتی تیشك دەخەمە سەر هەر سێ سەرۆكایەتییەكە:
سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان
ئاشكرایە بەڕێز نێچیرڤان بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، ئەزموونی زیاترلە 20 ساڵ حوكمڕانیی هەیە، بەڵام هەندێك شت هەیە، لە دەرەوەی ئیرادەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، یان سەرۆكی حكومەت، یان سەرۆكی پەرلەمانە، هەر بۆ نموونە: ئێمە بەوجۆرە سەیری دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان دەكەین، كە ئەم دامەزراوەیە نیشانەیە بۆ شێوەیەك لە شێوەكانی سەروەریی هەرێمی كوردستان هەم لەسەر ئاستی ناوخۆ و هەمیش لەسەر ئاستی دەرەوەی كوردستان، بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستە لەسەر كردنە، ئەوەیە كە راستە فەرمانبەرەكانی لە چەند فەرمانگەیەك دەوامی ئاسایی خۆیان دەكەن، بەڵام هەتا ئێستا جێگەیەكی دیاری نییە كە شایستەی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بێت، خاڵێكی دیكە سەبارەت بەوەی بەپێی رێككەوتنی سیاسی (دوو جێگر) بۆ سەرۆكی هەرێم زیاد كراوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەم دوو پۆستە بۆ ئەوەیە كە پێكەوەگونجاوی سیاسیی بێتە ئاراوە؟ یان ئایا ئەم دوو بەڕێزە هەردووكیان پێكەوە لە یەك شوێن كاردەكەن و پێكەوە هەماهەنگییان دەبێت؟ لەمەش زیاتر ئایا زیادكردنی دوو جێگیر دەبێتە هۆكاری ئەوەی دەسەڵاتەكان و شێوازی كاركردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم گۆڕانكاریی بەسەردا بێت؟ ئەمانە ئەو پرسیارانەن كە تا ئێستا وەڵامی راشكاوانەیان نییە، بۆیە، یان دەبێت یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم گۆڕانكاریی تێدا بكرێت، یانیش دانانی ئەو دوو جێگرە بێجگە لە سازانی سیاسی نێوان لایەنە سیاسییەكان مانایەكی دیكەی نابێت.
* ئایا لەسەر ئاستی پەرلەمانی كوردستانیش گۆڕانكاری لە كەسەكاندا كراوە؟
- وەك دەبینین لە ناو پەرلەمانتارەكان و سەرۆكایەتیی پەرلەمانیش كەسەكان تازەن و كۆمەڵێك پەرلەمانتاری گەنج دەرفەتی خۆیان بۆ بەشداری لەو گۆڕانكارییە وەرگرتووە، بەڵام دیسان پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئیرادەی سیاسیی حزبەكان رێگە دەدات ئەم پەرلەمانتارە تازانە یاسای تازە دەربكەن، یان كۆمەڵێك یاسای دیكە هەموار بكەنەوە و گۆڕانكاریی ریشەیی تێدا بكەن؟ هەر بۆ نموونە: لە كابینەی هەشتەمدا لە سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران پڕۆژەیاسای چاكسازی گەڵاڵە كرا و پێشكەشی پەرلەمانی كوردستان كرا، بەڵام بەهۆی دروستكردنی ئاستەنگ لەلایەن هەندێك حزب و كەسەوە كە پڕۆژە یاساكە لە بەرژەوەندییان نەبوو، نەیانهێشت پڕۆژە یاساكە تێپەڕێت، بۆیە لێرەدا دەبێت ئەو پرسیارە بكەین، ئایا ئێستا ئەو ئیرادە سیاسییە بوونی هەیە كە یاسایەكی لەو جۆرە تێپەڕێندرێت؟ من ئومێد دەخوازم ئەو ئیرادەیە هەبێت، تاوەكو لە چوارچێوەیەكی یاساییدا كۆمەڵێك یاسا گۆڕانكاری تێدا بكرێت و هەروەها گۆڕانكاری لە هەیكەلی دامەزراوەكانیشدا بكرێت، بەپێچەوانەوەشەوە ئەگەر پەرلەمان ئەم چوارچێوە یاساییە بۆ حكومەت دروست نەكات، ئەوا حكومەت ناتوانێت گۆڕانكاریی پێویست ئەنجام بدات.
* بە رای ئێوە بەرنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان تا چەند دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە؟.
- لەناو بەرنامەی كابینەی نۆیەمدا كۆمەڵێك ئامانجی گرنگ دەستنیشان كراون، كە جێبەجێ بكرێن، بەڵام ئایا تاچەند ئاستەنگ لەبەردەم جێبەجێكردنی ئەم ئامانجانە دروست دەبێت؟ یان ئایا تاچەند ئەو سازانە سیاسییەی كە بۆ پێكهێنانی حكومەت كراوە، بەردەوام دەبێت و پشتگیریی جێبەجێكردنی ئەو ئامانجانە دەكرێت؟ دیارە ئەم هەڵەسەنگاندنەی لەم دێڕانەدا دەیكەم، من وەك سەرۆكی دیوانی چاودێریی دارایی هەرێم نایكەم، چونكە پێش ئەوەی ئەم پۆستەم هەبێت، خۆم پسپۆڕم لە بواری كارگێڕی و ئەزموونی وانەوتنەوەی چەندین ساڵیشم لە زانكۆكانی كوردستان هەیە، هەروەها لە كۆمەڵێك بواریشدا خولی راهێنانم بینیوە و مەشقم كردووە، بۆیە بەپێی ئەو ئەزموونەی هەمانە و بەپێی ئەو سەرچاوە زانستییانەی لەبەردەستن، بە بنەماكانی سەركەوتنی هەر بەرپرسێك لە كارگێڕی دەڵێن (یەكەكانی سەرچاوەی دەسەڵات)ی ئەو بەرپرسە، دیارە دەسەڵاتیش لە دوو بنەماوە دەسەڵات وەردەگرێت، یەكەمیان: سەرچاوەكانی هێزی سەربازی، دووەمیان سەرچاوەكان هێزی داهاتی دارایی. ئەمە پێمان دەڵێت: بۆ ئەوەی ئەم حوكمڕانییە سەركەوتوو بێت، ئەوا دەبێت سەرچاوەكانی هێزی سەربازی (پۆلیس و ئاسایش و پێشمەرگە) لەگەڵ سەرچاوەكانی داهات، هەموویان لەژێر دەستی ئەو دەسەڵاتەدا بن، تاوەكو بتوانێت ئەو پڕۆژە و ئامانجانە جێبەجێ بكات كە بەرنامەی بۆ داڕشتوون. دیارە یەكخستنەوە و رێكخستنەوەی سەرچاوەكانی هێزی سەربازی و داهات، پێویستی بە ئیرادەی سیاسی هەیە، بەتایبەتی بەدامەزراوەییكردنی یەكەكانی هێزی 70 و 80ی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە ببنە بەشێكی راستەقینە لەوەزارەتی پێشمەرگە.
* سەبارەت بە دەستووری هەرێمی كوردستان، دیارە پڕۆژەی نووسینەوەی دەستووریش، ئامانجێكی تازەی ئەم حوكمڕانییە تازەیەی كوردستانە، ئایا دەستوور بۆ هەرێم تا چەند گرنگە؟
- هەر سێ سەرۆكایەتیی (هەرێم، حكومەت، پەرلەمان) ئامانجیان ئەوەیە لەم خولەدا پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان بە ئاستی دەستوورێكی بەهێز و تۆكمە یەكلایی بكەنەوە، ئەم پرسە بۆ هەرێم زۆر گرنگە، تەنانەت لە دەستووری ئێستای عێراقیشدا بوار بەوە دراوە كە هەر هەرێمێك (لەبەر ئەوەی ئێستا تەنیا هەرێمی كوردستان بوونی هەیە)، دەتوانێت دەستوورێك بۆ خۆی بنووسێتەوە، ئەم دەستوورە گرنگە بۆ ئەوەی سیستمی حوكمڕانی لە كوردستاندا پێناسە بكات، بۆ ئەوەیە لەو دڵەڕاوكێیە دەربچین كە هەندێك حاڵەتی ئیستیسنائی روودەدات، من وای دەبینم ئەم نییەت و ئیرادەیە لای هەر سێ سەرۆكایەتییەكە بوونی هەیە، بەڵام پێویستی بە هەنگاو و ئیرادەی بوێرانە هەیە، ئەمەش پیوستی بەوەیە لە پێناوی بەرژەوەندیی باڵای كوردستان، حزبەكان هەندێك سازش لەسەر بەرژەوەندییە حزبییەكانی خۆیان بكەن.
* خاڵێكی دیكەی گرنگ كە لە بەرنامەی كابینەی نۆیەم زۆر بە گرنگی ئاماژەی پێكراوە، چارەسەری كێشە كەڵەكەبووەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی عێراقە، ئایا بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە بەغدا تاچەند هەماهەنگی هەرێم دەبێت؟
- كێشە كەڵەكەبووەكانی نێوان هەرێم و بەغدا زۆر ئاڵۆزن، ئەم كێشانە لە دوای ساڵی 2004 ـەوە هەن و ساڵ بەدوای ساڵ لەسەر یەكدی كەڵەكە بوون، بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا قابیلی چارەسەركردنن، لەمەش زیاتر چەند فاكتەرێكی دیكەش هەن، كە دەبنە هاندەر بۆ ئەوەی هەوڵ بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە بدرێت، لەوانە:
1. حكومەتی هەرێمی كوردستان نییەتی جددیی خۆی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان پیشان داوە و ئەم پرسەی لە ئەولەوییەتی بەرنامەكەی خۆی داناوە، لەبەر ئەوەی پەیوەندییەكی راستەوخۆی بە بەرنامەكانی داهاتووی حكومەتی هەێمی كوردستانەوە هەیە.
2. حكومەتی هەرێمی كوردستان هەڵوەستەی لەسەر ئەو راستییە كردۆتەوە، كە بەشێكی گەورەی داهاتی كوردستان و هەروەها ئامادەكردنی پلانی دارایی و ئابووری و كۆمەڵایەتی پێویستی بە داهات هەیە، ئەو داهاتەش بریتییە لە داهاتی ناوخۆ و پشكی بودجەی هەرێم لە حكومەتی فیدڕاڵی، كە ئەو پشكەی هەرێم زۆرجار دەكەوێتە مەترسییەوە.
3. حكومەتی ئێستای عێراق بەرامبەر چارەسەركردنی كێشە كەڵەكەبووەكانی هەرێم و بەغدا هەڵوێستی لە حكومەتەكانی پێش خۆی ئیجابیترە، ئەمەش خاڵێكی گرنگە و دەتواندرێت هەماهەنگیی سیاسی لەنێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی عێراق بكرێت و زەمینە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بێنەئاراوە.
لە ئێستادا بەشێك لە وەزیرەكانی حكومەتی فیدڕاڵی كە پۆستی گرنگیان هەیە، (وەك وەزیری دارایی د.فوئاد حوسێن)، ئەویش كاریگەریی هەیە بۆ ئەوەی دەرفەتێكی باشتر بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بێتەئاراوە. دیارە ئێمەش وەك دیوانی چاودێریی دارایی لە هەرێمی كوردستان، لەسەر ئەم پرسە، پڕۆژەمان بۆ ئەنجومەنی وەزیران ئامادەكردووە و لە 24ی حوزەیرانی 2019 پێشكەشمان كردووە، بۆیە هیوادارین ئەو راپۆرتەی ئێمەش هاوكار بێت بۆ دروستكردنی تێڕوانینێكی روونتر بۆ شێوازی چارەسەركردنی ئەو كێشانە.
* لایەنێكی دیكە كە لە بەرنامەی كابینە نۆیەم دەخوێندرێتەوە، بایەخدانیەتی بە دابینكردنی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی خەڵك، ئایا تاچەند ئەم لایەنە ئومێد و چاوەڕوانیی لای خەڵكی كوردستان زیاتر كردووە؟
- ئەوەی لە بەرنامەی كابینەی نۆیەم پەیوەندیی بەم لایەنەوە هەیە، بەدڵنیاییەوە بەشی هەرە زۆری ئەو پرسانەیە كە لەمێشكی خەڵكی كوردستاندایە، لەسەر ئەم بنەمایە منیش و خەڵكی كوردستانیش لە چاوەڕوانیی ئەوەداین ئەمانە بكەونە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەم خزمەتگوزارییانەش پەیوەندیی راستەوخۆیان بە ژیانی خەڵكەوە هەیە، بۆ ئەمەش لە بەرنامەی كابینەكەدا ئاماژە بەوە كراوە كە كۆمەڵێك هەنگاو دەگرنەبەر، لەوانە: نەهێشتنیی رۆتین، بۆ ئەوەی كاری هاووڵاتیان بە خێرایی جێبەجێ بكرێت، بنبڕكردنی گەندەڵی، گرتنەبەری رێگای پێویست بۆ رێگرتن لە مۆنۆپۆڵكردنی پێگەی فەرمانبەری بۆ گەندەڵی و بەرژەوەندیی تایبەتی خودی فەرمانبەرەكە.
* دیارە كابینەكانی پێشتریش هەوڵیانداوە كە رووبەڕووی گەندەڵی ببنەوە، بۆ ئەمەش هەوڵێكی زۆر دراوە بۆ ئەوەی هەیكەلی حكومەت تەرشیق بكرێت، پڕۆژەیاسای چاكسازی دراوە بە پەرلەمان، بەڵام تێنەپەڕیوە، ئایا تاچەند ئەم كابینەیە دەتوانێت دریژە بەم هەوڵانە بدات و سەركەتوو بێت؟
- ئاشكرایە لە ساڵانی 2014- 2018 كابینەی پێشوو لەبەر چەندین هۆكارێك نەیتوانی ئەوەی پلانی بۆ دانابوو، وەك خۆی جێبەجێی بكات، بۆ نموونە:
1. بوونی قەیرانی دارایی و بڕینی بودجە لەلایەن حكومەتی فیدڕاڵییەوە لە ماوەی ساڵانی 2014-2018.
2. بوونی گەلێك هەڵوێستی سیاسیی جیاواز و بڕیاری ئیستسنائی كە ئەو بارودۆخە وای پێویست بوو.
3. فراوانبوونی لە رادەبەدەری حكومەت لە ماوەی ساڵانی 2004 – 2014، ئەمەش بە شێوەیەك بوو كە بودجەی بەكاربەر بۆ هەڵسووڕاندنی حكومەت زۆر لە بودجەی خزمەتگوزارییەكان زیاتری پێویست بوو. ئەم هۆكارانە وایكرد كە حكومەتی كابینەی هەشتەم بیر لە داڕشتنی پڕۆژەیاسایەك بۆ چاكسازیی كارگێڕی بكاتەوە و پێشكەشی پەرلەمانی كوردستان بكات. ئەگەر سەرنج لەم پڕۆژەی چاكسازییە بدەین، دەبینین دوو ئامانجی گرنگی هەبوو، یەكەمیان، تەرشیقكردنی حكومەت بە رێگەی نەهێشتنی فەرمانبەری بندیوار، دووەم نەهێشتنی خانەنشینی نایاسایی و كەمكردنەوەی خەرجییەكانی حكومەت، بۆیە ئێستا كابینەی نۆیەم كە پڕۆژەیاسا گەڕاوەكەی لەبەردەستدایە، دەبێت جارێكی دیكە پێداچوونەوەی پێدا بكات و ئەگەر كەموكورتیی تێدا بێت، چاكی بكات و پێشكەشی پەرلەمانی كوردستانی بكاتەوە، بۆ ئەوەی بكرێتە یاسا و ببێتە چوارچیوەیەكی یاسایی تا حكومەت بتوانێت دەست بە چاكسازییەكانی بكات. حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ رێكخستنەوەی ژێرخانی ئابووری و دارایی لە كوردستاندا پێویستی بە داهاتێكی زۆر هەیە، ئەم پڕۆژەیە داهاتێكی باش بۆ حكومەت دەگێڕێتەوە، بۆ ئەوەی چەندین پڕۆژەی گرنگ بۆ ژێرخانی ئابووری جێبەجێ بكات، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی بتوانێت پشتگیری لە كەرتی تایبەت بكات، بۆ ئەوەی ئەویش ببێتە سەرچاوەیەكی دیكەی داهات، ئەمە گرنگە، چونكە حكومەت بەتەنیا ناتوانێت هەموو پڕۆژەیەكی خزمەتگوزاری دابین بكات، هەروەها پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانیش هیچ داهاتێك بۆ ئابووریی هەرێم زیاد ناكات.
* بە بۆچوونی ئێوە داینەمۆی راستەقینە بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكانی حكومەت چین و چۆن ئەو داینەمۆیە دروست دەكرێت؟
- بەرنامەی كار، خۆی داڕشتنی پلانە، یان تێڕوانینێكی روونە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، هەربۆیە ئەم بەرنامەیەی ئێستای كابینەی نۆیەم، دەستپێكێكی راستەقینەیە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە، بەڵام ئەم بەرنامەیە پێویستی بە كاتە بۆ ئەوەی بكرێتە پراكتیك و پلانێكی ئابووری و كۆمەڵایەتی، ئەم پلانەش پێویستی بە دابینكردنی داهاتە، بۆ ئەوەی پێی جێبەجێ بكات، هەروەها دەبێت لە چوارچێوەی ئەو پلانەدا شێوەی خەرجكردن و رێژەی دیاریكراو بۆ هەر سێكتەرێك، لە چوارچێوەی فەلسەفەی ئابووری و كۆمەڵایەتیی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا دیاری بكرێت، بێگومان ئیمكان نییە بتواندرێت ئەمە جێبەجێ بكرێت، تا ساڵانە یاسای بودجە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دابین نەكرێت.
* باسی یاسای ساڵانەی بودجە دەكەیت، بەڵام وەك خۆشت پێشتر ئاماژەت پێكرد، هەرێمی كوردستان تەنیا لەماوەی چوار ساڵی رابردوودا نەیتوانیوە ساڵانە یاسای بودجەی خۆی ئامادەبكات و رەوانەی پەرلەمانی كوردستان بكات، ئایا ئەگەر پشكی كوردستان لە بودجەی فیدڕاڵی نەیەت، حكومەت چۆن دەتوانێت یاسای بودجە ئامادە بكات؟
- ئێمە وەك دیوانی چاودێریی دارایی هەرێم لە دوای ساڵی 2013 ـەوە چەندین جار داوامان لە وەزیری دارایی هەرێم كردووە، كە ساڵانە بودجەی خۆی ئامادە بكات، بەڵام بەم جۆرە وەڵامیان داوینەتەوە «لەبەر ئەوەی حكومەتی فیدڕاڵی پشكی هەرێمی كوردستانی نەناردووە، ئێمەش نەمانتوانیوە یاسای بودجە ئامادە بكەین.» لەسەر ئەم پرسە دیوانی چاودێریی دارایی بۆچوونێكی جیاوازی لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەیە، ئێمە پێمان وابووە، ئەگەر بەغدا پشكی هەرێم بنێرێت، ئەوا داهاتی حكومەتی كوردستان جۆرێكە، ئەگەر بەغداش نەینارد و تەنیا پشتمان بە داهاتە ناوخۆییەكانی خۆمان بەست، لەمەشدا داهاتی حكومەت جۆرێكی دیكە، بەڵام لە هەردوو حاڵەتدا لەسەر بنەمای ئەو داهاتەی لەبەردەستە، دەتواندرا یاسای بودجە بۆ هەردوو حاڵەتەكە ئامادەبكرێت، ئەگەر حكومەتی بەغدا ناردی ئەوە بەو یاسای مامەڵە دەكرێت كە لەسەر ئەو بنەمای داهاتە ئامادەكراوە، ئەگەر نەینارد لەسەر بنەمای ئەو یاسایە مامەڵە دەكەین كە لەسەر بنەمای داهاتی ناوخۆی كوردستان ئامادەكراوە، ئەمە لە پێناوی ئەوەیە كە چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ شێوازی خەرجكردنی داهات لە سێكتەرە جیاوازەكان دیاری بكرێت، بۆیە جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیەی كابینەی نۆیەمیش پەیوەستە بەوەی پابەندبكرێت كە یاسای بودجەی هەرێم ئامادە بكرێت، ئەوجا بەغدا پشكی كوردستان بنێرێت، یان تەنیا پشت بە داهاتی ناوخۆی كوردستان ببەستین.
* لایەنێكی دیكە كە لە سیاسەتی ئابووریی هەرێمدا بۆتە جێگەی رەخنە، نەبوونی سیستمێكی بانكیی جێگەی متمانەیە، ئایا تاچەند سیستمی بانكیی جێگەی متمانەی خەڵك، بۆ سیاسەتی ژێرخانی ئابووری گرنگە؟
- وەك دیوانی چاودێریی هەرێم، تێڕوانینێكی تایبەتمان سەبارەت بە سیستمی بانكی هەیە، لەسەر ئەم بنەمایەش چەندین جار نووسراومان بۆ وەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیران كردووە و داوامان كردووە كە پێویستمان بە دووبارە بووژانەوەی سیستمی بانكی لە هەرێمدا هەیە، بۆیە ئەگەر لەم كابینەیەدا دووبارە سیستمی بانكی بووژانەوەی تێدا بكرێت، ئەوا كۆمەڵێك كێشە چارەسەر دەكرێت، ئێستا لە بانكەكانی حكومەتی هەرێم تەنیا یەك ئەركیان بۆ دیاریكراوە، كە ئەویش دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەرانە، بەڵام ئەگەر ئێرادە هەبێت، ئەوا وەزارەتی دارایی بەپێی ئەو سیاسەتەی لە ئەنجومەنی وەزیران دادەڕێژدرێت، دەتوانێت كۆی بانكە حكوومییەكانی هەرێمی بە چەند رێنمایەك خۆیان ببنە سەرچاوەی داهات و خۆیان خۆیان بەڕێوەبەرن و هاوشێوەی بانكەكانی كەرتی تایبەت دەتوانێت چەندین خزمەتگوزاری پێشكەشی هاووڵاتیان و خاوەن كار و بازرگانەكانیش بكات، ئەوەی جێگەی سەرسامییە، ئێستا لە شاری هەولێر، دووكاندارێكی بچووك ئەو توانایەی هەیە كە پارە لەنێوان شارەكان و بۆ دەرەوەی هەرێمیش رەوانە بكات، بەڵام بانكە حكوومییەكانی هەرێم توانای ئەوەیان نییە پارەی فەرمانبەرێك بۆ بانكێكی دیكە بگوازنەوە، بۆیە بانكەكانی حكومەتیش دەتوانن ئەو سیستمەی بانكەكانی كەرتی تایبەت بەكار بهێنن، دەتوانن پارە بگوازنەوە و رەوانەی بكەن، ئەگەر ئەم گۆڕانكاراییانەش كران، بانكەكان دەتوانن لەبەرامبەر پێشكەشكردنی ئەم خزمەتگوزارییانە بڕێك پارەش وەربگرن، هەروەها ئەم بانكە حكوومییانە دەتوانن رایەڵەیەك لەنێوان سەرچاوەكانی دیكەی داهاتی حكومەت، وەك (باج، سزای سەرپێچی، داهاتی گومرگەكان، پارەی خزمەتگوزارییەكان) دروست بكەن و هەموویان گرێ بدەنەوە بە سیستمی بانكە حكوومییەكانی هەرێمەوە، ئەمانە هەموویان دەبنە هۆكاری زیادبوونی داهاتی ئەو بانكانە، هەروەها بانكە حكوومییەكان دەتوانن دووبارە متمانە بگێڕنەوە بۆ بانكەكان و هانی ئەوە بدەن كە خاوەن كار، بازرگان، تەنانەت هاووڵاتی ئاساییش، كەمتر مامەڵە بە پارەی (نەختینە) بكەن و زیاتر رووبكەنە سەر بەكارهێنانی (چەكی بانكی) بۆ مامەڵەكانیان، ئەم حاڵەتە ئەگەر دروست بێت، جووڵەیەكی ئابووری و بازرگانی بەدوای خۆیدا دەهێنێت و كێشەی نەختینە (سیولە) نامێنێت، هەروەها ئەم سیستمە بانكییە دەتوانێت مامەڵەیەكی دروست لەسەر پاشەكەوتی فەرمانبەران بكات و بیخاتە سەر حیسابی بانكی، هەر كاتێك ئیمكانیەت هەبوو پارەكە بۆ فەرمانبەران بگێڕدرێتەوە، بۆیە رێكخستنەوەی سیستمی بانكە حكوومییەكان، فاكتەرێكی گرنگە بۆ جووڵەی بارزگانی و چارەسەركردنی چەندین كێشەی دیكە، كە پەیوەندیی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی بە ژیانی كۆمەڵگەوە هەیە.
* دیارە ئەم كابینەیەش وەك تەواوی كابینەكانی پێش خۆی، رووبەڕووی كۆمەڵێك تەحەددی دەبێتەوە و ئەو تەحەددییانەش لە بەرنامەكە ئاماژەی پێكراوە، ئایا خوێندنەوەتان بۆ تەحەددییەكان چییە؟
- سەبارەت بە تەحەددییە ئەمنی و ئیقلیمییەكان، ئاشكرایە هەرێمی كوردستان ناتوانێت ئەو ئەركانەی پێی دەگوترێت ئەركی (سەروەریی دەوڵەتی عێراق) جێبەجێیان بكات، ئەمە وێڕای ئەوەی كە ئەوەش دەزانێت هەندێك لەو تەحەددییانە لە رێگەی شێوەی حوكمڕانی لە حكومەتی فیدڕاڵی دێنە هەرێمی كوردستان، بۆیە لەم حاڵەتەدا گرنگە هەرێمی كوردستان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو تەحەددییانە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی بكات، سەبارەت بەو تەحەددییانەی لە وڵاتانی ئیقلیمییەوە دێن، دیارە ئێمە نییەتی دەوڵەتانی دراوسێ بە راستی بەرامبەر بە هەرێم نازانین، ئەوەی لە راگەیاندنەكان گوێمان لێی دەبێت، باسی ئەوە دەكەن كە هاوكاری هەرێم دەبن لە بواری ئابووری و بازرگانی، بەڵام بە دڵنیاییەوە نییەتی خۆیان بەرامبەر حكومەتی هەرێم وەك یەكێك لە دەستكەوتەكانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان ئاشكرا ناكەن. بەداخەوە لەم پرسەدا هەندێك لایەنی سیاسی هەن كە بە ئەنقەست دەیانەوێت كێشە و مملانێی سیاسی و سەربازیی خۆیان لەگەڵ ئەو دەوڵەتانە بگوازنەوە بۆ ناو هەرێمی كوردستان، ئەمانە هەمووی تەحەددین بۆ سەر ئاسایش و تەناهی هەرێمی كوردستان، بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە، ئێمە قەناعەتی تەواومان هەیە كە خەڵكی كوردستان رێگە نادەن هەرێمی كوردستان ببێتە ژینگەیەكی لەبار بۆ تێرۆریستان و ئەوانەی دەیانەوێت ئاژاوە لە كوردستان دروست بكەن، هەروەها بڕوامان بە لێهاتوویی و توانای هێزەكانی پێشمەرگە و ئاسایش و پۆلیسی كوردستان هەیە، كە توانیویانە هەتا ئێستا ئاسایش و تەناهیی كوردستان بپارێزن، بۆیە ئەم دوو فاكتەرە گرنگە ئومێدی ئەوەمان پێ دەدات كە بتوانین ئەو تەحەددییانە تێپەڕێنین.
* ئێوە دەزانن كە لە رووی سیاسەتی ئابوورییەوە، گرنگە هەموو بڕیارێكی حكومەت جەدوایەكی ئابووریی هەبێت، ئایا تاچەند لەبەرچاوگرتنی ئەم لایەنە بۆ بڕیارەكانی حكومەت گرنگن؟
- وەك سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان، گرنگە هەر بڕیارێك دەردەكرێت، پێشتر بەچەند فلتەرێكدا تێپەڕیبێت، بۆ ئەوەی ئەم فلتەرانە بەپێی گرنگیی بڕیارەكە و رەنگدانەوەی و سەركەوتنی لە ژیانی رۆژانەی خەڵكدا، هەموو لایەنەكانی بە وردی دیراسەت بكەن، هەروەها گرنگە كاریگەریی ئەو بڕیارە لە رووی دارایی و ئابوورییەوە دیراسەت بكرێت و هەڵەسەنگاندن بۆ بڕی تێچوون لە جێبەجێكردنی بڕیارەكە بكەن، ئەمە دەمانبات بۆ ئەوەی بڵێین، كاری راوێژكار و پسپۆڕان لەم پرسەدا گرنگە و دەبێت ئەوانەی ئەم پۆستانەیان لەناو حكومەت هەیە، بە كردەیی بیسەلمێنن پسپۆڕ و راوێژكارن، لەلایەكی دیكەوە هەندێك پڕۆژە هەیە پێویستی بە وەرگرتنی بیروبۆچوونی چەند لایەنێكی پەیوەندیدار هەیە، یان جاری وا هەیە لە رووی تەكنیكییەوە پێوستی بە وەرگرتنی بیروبۆچوونی كۆمپانیایەكی راوێژكاریی بیانی هەیە، ئەمانە هەموویان دەچنەوە سەر ئەو بنەمایەی كە هەر بڕیارێكی حكومەت، كە رەنگدانەوەی دارایی و ئابووریی، یان سیاسی و كۆمەڵایەتیشتی هەبێت، پێوستی بە دیراسەت و راوێژكردنێكی زۆر هەیە.