رەجەوی ئەسەد پڕۆفیسۆر و توێژەرە لە زانكۆی مینێسۆتا لە بواری شرۆڤەكاریی سیاسەت و بازاڕی كار لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكان، كە زیاتر تەركیز لەسەر ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا دەكات،

رەجەوی ئەسەد پڕۆفیسۆر و توێژەرە لە زانكۆی مینێسۆتا لە بواری شرۆڤەكاریی سیاسەت و بازاڕی كار لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكان، كە زیاتر تەركیز لەسەر ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا دەكات، لە ئێستادا پتر بایەخ بە چەند پرسێكی گرنگ دەدات، وەك نایەكسانی لە بواری دەرفەتی پەروەردە و بازاڕەكانی كار و بێكاری و چۆنێتی بەرەنگاربوونەوەی شۆكە ئابوورییەكان و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار. بە شێوەیەكی گشتی پڕۆفیسۆر رەجەوی تایبەتمەندی چەند بوارێكی بنەڕەتییە، وەك: شرۆڤەكاری بازاڕی كار و سیاسەت و ئابووری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، هەژاری و كاركردنی ئافرەتان لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكاندا، رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی، یونیسێف و یونیسكۆ و دامەزراوەی فۆرد، پێشتریش وەك راوێژكار لە بانكی جیهانی كاری كردووە. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا بۆ شرۆڤەكردن و تاوتوێكردنی رەهەندەكانی پەیوەندی و كارلێكی نێوان نەبوونی گەشەگردنی ئابووری و بەربڵاویی توندوتیژیی سیاسی لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا، بەتایبەتی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ تیشكخستنەسەر هۆكاری ریشەیی و دەرئەنجامەكانی نەبوونی حوكمڕانیی كارا و تێگەیشتن لەو دیاردەیەی پێی دەوترێت نەفرەتی سەرچاوەكان و پرسی ئەوەی ئایا ئەدای باشی ئابووریی پەیوەندیدار بە بوونی سەرچاوە سروشتییەكانەوە چۆنە و رێگاچارەكانی هێنانەئارا و دامەزراندنی حوكمڕانیی باش و كارا چییە؟ وەك گۆڤاری گوڵان بە پێویستمان زانی دیمانەیەكی لەگەڵ ئەنجام بدەین، ئەویش بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* وەك كەسێكی شارەزای ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەمانەوێت تێڕوانین و دیدگای ئێوە لەبارەی دۆخی ئێستای ئەم ناوچەیە لە رووی بەربڵاویی توندوتیژی سیاسی و نەبوونی گەشەكردنی ئابوورییەوە بزانین، ئێوە واقیعەكە چۆن هەڵدەسەنگێنن و چ خوێندنەوەیەكتان بۆی هەیە؟
- لە راستیدا ئەوەی گومان هەڵناگرێت ئەوەیە، كە یەكێك لە خراپترین فاكتەرەكان كە كاریگەریی خراپی لەسەر گەشەكردن و بەرەوپێشچوونی بواری ئابووری هەیە، بریتییە لە نەبوونی ئارامی و ئاسایش و لەئارادابوونی شەڕ و ناكۆكی و توندوتیژی. من لێرەدا مەبەستم ئەوە نییە بڵێم كە نەبوونی شەڕ و ناكۆكی خۆی لە خۆیدا دەبێتەهۆی دەستەبەركردنی گەشە و بەرەوپێشچوونی ئابووری.
* یەكێك لەو حاڵەتانەی لە وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا بەدی دەكرێت، بریتییە لە نەبوونی حوكمڕانییەكی باش و كارا كە بتوانێت ئەركەكانی خۆی ئەدا بكات و لە ئاستی خواست و ویستی خەڵكدا بێت، تەنانەت بەهاری عەرەبییش نەیتوانی ئەم خەونە بێنێتەدی و بگرە دۆخەكە خراپتر بوو و نائومێدییەكی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، پرسیارەكە ئەوەیە هۆكارە بنەڕەتی و سەرەكییەكەی نەبوونی ئەم جۆرە حوكمڕانییە لەم ناوچەیەدا چییە؟
- بە تێڕوانینی من ناكرێت هۆكارە سەرەكی و بنەڕەتییەكە بگەڕێنینەوە بۆ مەسەلەی كولتووری، یان پرسی ئایینی، یان بابەتی دیكەی هاوشێوە، بەڵكو من پێم وایە ریشەی مەسەلەكە، یان كێشەكە بریتییە لە نەبوونی ئەزموونی دیموكراسی، لەگەڵ بوونی رژێم و دەسەڵاتە سەربازییەكان بۆ ماوەیەكی درێژخایەن، كە بوونی ئەم چەشنە دەسەڵاتەش هەلومەرجێكی دروست كرد، كە مەحاڵ بێت خەڵكی بتوانن خۆیان لە كۆمەڵگەی مەدەنیدا رێكبخەن و لەم روانگەیەوە نەیانتوانی بۆ هێنانەئارای حوكمڕانییەكی باش رێگاچارەیەك بدۆزنەوە. بەڵام ناكرێت بڵێین هیچ یەكێك لەم ئاستەنگانە ئەوەندە سەختن كە ناتوانین بەسەریاندا زاڵ بین.
* هەر لە پەیوەندی بە پرسی حوكمڕانییەوە، ئایا را و بۆچونی ئێوە لەسەر ئەوەی پێی دەوترێت نەفرەتی سەرچاوەكان چییە؟ كە زۆرێك لە وڵاتانی دەوڵەمەند بە سەرچاوەكان، بە دەستیەوە دەناڵێنن، كە داهاتی ئەم سەرچاوانە نابنە هەوێنی گەشەكردنی ئابووری و هێنانەئارای سەقامگیری؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە. بە بۆچوونی من نەفرەتی سەرچاوەكان حاڵەتێكە و بوونی هەیە، ئەویش كاتێك وڵاتێك سەرچاوەی سروشتی لەبەردەستدا دەبێت، ئەوا گرووپەكان دەكەونە ناكۆكییەوە لە پێناو دەستبەسەرداگرتن و كۆنتڕۆڵكردنی ئەو سەرچاوانە، ئەمە لە بری ئەوەی بكەونە ململانێوە لە پێناو دروستكردن و خوڵقاندنی سامان و داهاتی نوێ. كەواتە ئەو دەرئەنجامەی دەتوانین بیخەنەڕوو لەم رووەوە ئەوەیە كە بوونی سەرچاوەكان لە سایەی حوكمڕانییەكی لاوازدا ئەو سەرچاوانە دەگۆڕێت بۆ نەفرەت و نەهامەتی.
* كەوابێت ئێوە پێتان وایە دەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم سەرچاوانەدا بكرێن، یان با بڵێین دەكرێت ئەم سەرچاوانە چۆن بەكار بهێنرێن و بكرێنە ئامرازێك بۆ هێنانەئارای حوكمڕانییەكی سەركەوتووی كارا؟
- لە راستیدا ئەمە پێویستی بە بنیاتنانی دامەزراوەی بەهێز هەیە، بە چەشنێك ئەم دامەزراوانە بتوانن ئیدارەی ئەم سەرچاوانە بكەن، بە شێوەیەك كە دووربێت لە لەبەرچاوگرتنی ئیعتیباراتی سیاسی، بۆ نموونە: بوونی بانكی مەركەزی كە سەربەخۆ بێت لە دەسەڵاتی سیاسی، بە هەمان شێوە پێویست بە بوونی كۆمیسیۆن، یان ئەنجومەنەكان كە سەربەخۆبن و بتوانن لەبارەی ئەنجامدانی وەبەرهێنان لە سەرچاوەكاندا بە بێ ئەوەی دەستێوەردانی سیاسی لە كاروبارەكانیاندا بكرێت، بە شێوەیەكی سەربەخۆ بڕیار بدەن، ئەمەش كارێكی كردەنییە و دەكرێت ئاماژە بە هەندێ وڵات بكەین كە توانیویانە ئەم كارە ئەنجام بدەن، بۆ نموونە وڵاتی نەرویج، لە هەمان كاتدا ئەمە كارێكی قورسە، چونكە هەمیشە نوخبە سیاسییەكە و حوكمڕانەكان مەیلی ئەوەیان هەیە ئەم سەرچاوانە و چۆنیەتی بەكارهێنانیان كۆنتڕۆڵ بكەن.
* لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئێمە لە جیهان بڕوانین ئەوا دەبینین زۆربەی ئەو وڵاتانەی ئەدایەكی باشی ئابوورییان هەیە، دەوڵەمەند نین بە سەرچاوەی سروشتی، لێكدانەوە و شیكردنەوەی ئێوە بۆ ئەم حاڵەتە چییە؟
- ئەمە راستە، بەڵام نابێت ئەوەشمان لەیاد بچێت كە هەندێ وڵات هەن كە دەوڵەمەندن بە سەرچاوەی سروشتی، بەڵام لە هەمان كاتدا توانیویانە زۆر بە باشی ئیدارەی ئەم سەرچاوە سروشتییانە بكەن، نموونەی سەرەكی لەم رووەوە وڵاتی نەرویجە كە ئاماژەی پێ دەكرێت. بەڵام لە هەمان كاتدا دەكرێت ئاماژە بە وڵاتی دیكەش بكرێت لەم رووەوە وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە ئێستا بۆتە یەكێك لە گەورەترین وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت لە جیهاندا، هەرچۆنێك بێت ئەم وڵاتانە دامەزراوەكانیشیان بە چەشنێك رێكخستووە كە سەركردە و نوخبە سیاسییەكە نەتوانن دەستیان بەو داهاتەڕابگات كە لەم سەرچاوە سروشتییانەوە دێنەئاراوە.
* كەواتە لە روانگەی ئەوەی كە ئێوە ئاماژەتان پێكرد، ئایا دەكرێت بڵێین كێشەكە پەیوەست نییە بە نەفرەتی سەرچاوەكانەوە هێندەی ئەوەی پەیوەستە بە نەفرەتی حوكمڕانییەوە، یان با بڵێین نەفرەتی حوكمڕانیی خراپەوە؟
- بە تێگەیشتن و تێڕوانینی من مەسەلەكە كارلێكی و كاریگەریی دوولایەنەیە لە نێوان هەردوو ئەم پرسەدا، نەفرەتی سەرچاوەكان و نەفرەتی حوكمڕانیی خراپ، بۆ نموونە: ئەگەر تۆ حوكمڕانییەكی خراپت هەبێت و وڵاتەكەش دەوڵەمەند بێت بە سەرچاوە سروشتییەكان، ئەوا ئەو حاڵەتە دروست دەبێت كە پێی دەوترێت نەفرەتی سەرچاوەكان، كەواتە ئەم دوو حاڵەتە یەكتر بەهێز دەكەن.
* بەڵام ئەوەی تا ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدی دەكرێت، شكستی هەوڵەكانە بە ئاراستەی دروستكردنی حوكمڕانییەكی كارا و دەستەبەركردنی ماف و ئازادییەكان و بەدیهێنانی گەشە و خۆشگوزەرانیی ئابووری، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە قەدەری ئەم ناوچەیە و چارەنووسێكی نەگۆڕە؟ یان هێشتا ئومێدی ئەوە ماوە دۆخەكە باشتر بكرێت؟
- من بە سروشتی خۆم كەسێكی گەشبینم و باوەڕم وایە هەر دۆخێك كە لەژێر دەستی مرۆڤەكاندا بێت، قابیلی ئەوەیە چاكسازی تێدا بكرێت و باشتر بكرێت، لەگەڵ ئەوەشدا ناوچەكە هۆكارێكی زۆری لەبەردەستدا نییە بۆ ئەوەی بتوانێت جڵەوی چارەنووسی خۆی بكات، ئەویش لەبەر چەند خاڵێك یەكێكیان پەیوەستە بە بوونی بە سەرچاوە سروشتییەكانەوە – هەروەك ئێوە ئاماژەتان پێكرد، دووەمیان پەیوەندیدارە بە هەڵكەوتەی جیوستراتیژیی ناوچەكەوە؟ كە بۆتە هۆی ئەوەی هێزە دەرەكییەكان بیانەوێت دەستێوەردان لە كاروبارەكانیدا بكەن، لە هەمان كاتدا هێشتا كاریگەری میراتی كۆڵۆنیاڵی لەسەر ئەم ناوچەیە ماوە، كە ئێمەش دەزانین كۆڵۆنیاڵیزم چەندین دابەشكاریی لەم ناوچەیەدا دروست كرد.
* كەواتە پێت وایە ئەم دەستێوەردانە دەرەكییانە بوونەتە هۆی ئەوەی هێندەی دیكە دۆخی ناوچەكە ئاڵۆز بێت و بە ئاقارێكی خراپتردا بڕوات؟.
- بەڵێ، بە دڵنیاییەوە پێم وایە ئەم دەستێوەردانە دەرەكییانە دۆخەكەیان خراپتر كردووە، ئیدی ئەو دەستێوەردانە دەرەكییە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاوە بێت، یان رووسیا، یان توركیا، یان هەر وڵاتێكی دیكە. كەواتە لەبەر ئەوەی لە نێو وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا ناكۆكی و دووبەرەكی هەیە، ئەوا هێزە دەرەكییەكان سوود لەم ناكۆكییانە وەردەگرن بۆ برەودان بە بەرژەوەندییەكانی خۆیان، هەروەها لەبەر هەڵكەوتەی جیوستراتیژی و بوونی سەرچاوە سروشتییەكان لەم ناوچەیەدا، هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد ئەوا ئەم هێزە دەرەكییانە دەیانەوێت دەستێوەردان لەم ناوچەیەدا بكەن.