ئاشكرایە كە دۆخی شاری كەركووك پێویستی بە چارەسەركردن و رێككەوتنی لایەنە پەیوەندیدارەكان هەیە، بە چەشنێك كە مایەی رەزامەندیی هەموو لایەك بێت و رەوشێكی ئاسایی بگەڕێتەوە بۆ ئەم شارە، بۆ ئەم مەبەستەش هەوڵەكان خراونەتەگەڕ و ئومێد دەكرێت ئەم هەنگاوانە بە دەرئەنجامێكی خوازراو بگەن، ئەم پرسانە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری گفتوگۆی گوڵان لەگەڵ شاخەوان عەبدوڵا ئەندامی لیژنەی دانوستانكاری ئاساییكردنەوەی رەوشی كەركووك و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* بە شێوەیەكی گشتی بارودۆخی ئێستای شاری كەركووك چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
- لەدوای 16ی ئۆكتۆبەر كەركووك بە دۆخێكی ناسرووشتی و نایاساییدا تێپەڕ دەبێت، دۆخێك كە لە دەرەوەی دەستوور و یاسا بەسەریدا سەپێندراوە، هەرچی كارەكانی دامەزراوە دەستووری و یاساییەكان هەیە، ئیفلیج بووە و لەبەرامبەردا رەوشێكی عەسكەرتارییەت و پارێزگارێكی فەرزكراو بەسەر كەركووكدا جێگیركراوە و بە ئارەزووی خۆی گەندەڵی دەكات، ئەنجومەنی پارێزگای كەركووكیش نایەوێت ددان بە شەرعییەتی عەسكەرتاریەتی داگیركراویی كەركووكدا بنێت. پارتی دیموكراتی كوردستانیش بەهیچ شێوەیەك ددانی بەو دۆخە سەپێنراوەی كەركووكدا نەناوە، ئەمە بە پێچەوانەی زۆر لەو پارتە سیاسییانەی كە گەڕاونەتەوە كەركووك و بارەگاكانی خۆیان كردۆتەوە، جەنابی سەرۆك مسعود بارزانی لەسەر ئەم دۆخە نایاسایی و نادەستوورییەی كەركووك قسەی لەگەڵ سەرجەم لایەنە عێراقییەكان كردووەو پێی وتوون: «مانەوەی دۆخی كەركووك بەم شێوەیەی ئێستا جێگای قبووڵكردن نییە»، جەنابی سەرۆك بارزانی بۆ چارەسەركردنی دۆخی كەركووك و ئاساییكردنەوەی، لێژنەیەكی بۆ دانوستان و ئاساییكردنەوەی رەوشی كەركووك دامەزراندووە، لێژنەكە كارەكانی كردووەو لە مانگی ئادارەوە بەفەرمی كۆبوونەوەی خۆی كردووەو پێكهاتەكان و نوێنەری یەكێتیش ئامادەی ئەو كۆبوونەوەیە بوون، بەشێوەیەكی گشتی پرۆژە هەیە، بۆ ئەوەی دۆخی شاری كەركووك ئاسایی بكرێتەوە، ئێمە بەهەمووان پاڵپشتی هەموو ئەو پرۆژانە دەكەین بۆ ئەوەی دۆخی كەركووك ئاسایی بكرێتەوە.
* باسی كۆمەڵێك كێشەت كرد، كە كەركووك دوچاری بووەتەوە، بەتایبەتی عەسكەرتاریەتی پارێزگاكە، ئایا تاچەند هەنگاوەكان بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم كێشەیە لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بە كردەیی چوونەتە پێشەوە؟
- كێشەكانی كەركووك بەشێوەیەكی گشتی فرە لایەنن؛ كێشەی سەربازی و ئەمنی و ئیداری و ئەنجومەنی پارێزگایە، بەتایبەتی گۆڕانكارییە ئیداری و دیمۆگرافییەكان كە ئێستا لە تەواوی ئەو ناوچانەی بەكێشە لەسەر ناو دەبرێن، گرفت و كێشە بوونیان هەیە، دەبێت هەردوو لایەنی عێراقی و كوردستانی بەجددی قسەلەسەر هەموو ئەم كێشانە بكەن و دواجار بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخەكە پێویستە وەكو پێكهاتەكان لەسەر میكانیزمێك رێكبكەوین و هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵیی عێراقیش وەكو دوولایەنی پەیوەندیدار هاوكاری یەكتر بن، بۆ چارەسەركردنی كێشەكە، چونكە دۆخی ئێستای كەركووك بە هیچ شێوەیەك قابیلی قبووڵكردن نییە، بەتایبەتی بوونی ئەو هێزە نامۆ چەكدارانەی كە لەتەواوی پارێزگاكەدا بڵاوەیان پێكراوە، بەتایبەتی لەناوچەكانی لەیلان و شوان تا دەگاتە ناوچەكانی دوبز كە هیچ بیانوویەك بۆ مانەوەی ئەو هێزە چەكدارانە نییە، هەموو ئەم ناوچانە لە دوای ساڵی (2003)وە هیچ هێزێكی لێ نەبووە، تەنانەت هێزی پێشمەرگەشی لێ نەبووە، چونكە ناوچەیەكی سەقامگیر و ئارام بوون، بوونی ئەم هێزە چەكدارانەی عێراق جگە لە ئیستفزازی هاووڵاتیانی كورد هیچی دیكەی لێ نەكەوتۆتەوە، ئەم حاڵەتەمان بەلایەنی عێراقییش گوتووە. دەرئەنجام لەسەر بنەمای هەموو ئەم حاڵەت و واقیعانە گفتوگۆو دانیشتنەكان بەباشی چوونەتە پێشەوە، بەو ئومێدەی لە ئایندەیەكی زۆر نزیكدا هەمووان لەسەر شێوازێكی دیاریكراو بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخی كەركووك رێكبكەون.
* مەبەستت چ شێوازێكی دیاریكراوە كەوا دەكات هەموو پێكهاتەكانی كەركووك لەسەری رێكبكەون؟
- لە راستیدا پێویستە هەموو پێكهاتەكانی شاری كەركووك بە كورد و عەرەب و توركمان و مەسیحیەوە لەسەر میكانیزمێك بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخەكە رێكبكەون، خۆشبەختانە 95%ی كۆی كێشە و پرسەكانی كەركووك لە دانیشتنەكانمان بەرەو چارەسەر چوون، تەنیا هەندێك ووردەكاریی ماوە بەو ئومێدەی لەماوەیەكی كەمدا بتوانین لەسەر ئەو ووردەكارییانەش رێكبكەوین و دواجار ئەو شارە بگەڕێتەوە دۆخی ئاسایی خۆی و ژیان و بژێویی هاووڵاتیان ئاسایی بێتەوە و خەڵكی هەست بە ئارامی بكەن، چونكە وا بۆ دووساڵ دەچێت دۆخی شارەكە بێزاركەرە و كاروكاسبیی تێدا راوەستاوە و خەڵكی لە دڵەراوكێ و نامتمانەییدان، بەوەی ئەگەری هەیە دۆخی شارەكە زیاتر تێكبچێت، بەتایبەتی دوای ئەوەی جموجووڵ و كارو كردەوە تیرۆریستییەكانی داعش دەستیان بەزیادبوون كردووەو بەئاشكرا ناوبەناو كاروكردەوەی تیرۆریستیان هەیە، بگرە كۆنە بەعسی و تاقم و گروپەكانی تاوانیش زیادیان كردووە، ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ زیادبوونی حاڵەتەكانی بەتاڵانبردنی نەوت و سامانی شارەكە، هەموو ئەمانەشمان بە لایەنی عێراقی گوتووە، كە پێویستە پەلە بكرێت بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخەكە. ئێستا ئومێدێك هەیە بەوەی خەڵكی كەركووك و پێكهاتەكان بەرەو رێككەوتن بچن، راستە هەندێك لایەنی سیاسی لە كەركووك كە زیانمەندن، بەڵام پێكهاتە رەسەنەكان و لایەنە سیاسییەكان ئەگەر كەمێك ماوەیان بدرێتێ بۆ ئەوەی لەسەر رووی كردەییەوە كاردانەوەی خراپی نەبێت، ئەوا باشتر رێك دەكەون، بەتایبەتی كە چارەسەركردنی دۆخی كەركووك پەیوەستە بە زۆر بواری دیكەی سەربازی و سیاسی و ئەمنی و ئیدارییەوە.
* ئایا لە دانوستانەكاندا باس لە ئاوارەبوونی كادیر و لایەنگرانی پارتی و بارەگا داگیركراوەكانی پارتی دیموكراتی كوردستانیش كراوە؟
- پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو زۆر لەو حزبە كوردستانییانە دەیتوانی بگەڕێتەوە شاری كەركووك و ئیعتراف بەو عەسكەرتاریەت و داگیركردنەی شارەكە بكات، كە ئێستا كەركووك تێیكەوتووە، بەڵام پارتی لە پردێ و سحێلا شەڕی مان و نەمانی كەركووك و كوردستانی كرد، قارەمانێتی پێشمەرگەكانی پارتی و شەهید و قوربانییەكانی نەبووایە، دۆخەكەی دوای 16ی ئۆكتۆبەر نەدەگۆڕدرا، پارتی لە پێناو پرسە نەتەوەیی و نیشتمانیەكاندا شەهید و قوربانی زۆری داوە و پێداگیری زۆری لەسەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانیەكان كردووە، هەمووان باش ئەو حەقیقەتە دەزانن كە ئەگەر پارتی لە هەڵبژاردنەكانی 2015ی عێراقدا لەكەركووك بەشدار بووایە و رق و قینی جەماوەری كوردی دژ بەداگیركردنی كەركووك بەكاربهێنایە، چەندین كورسی لەكەركووك دەست دەكەوت و دەنگەكانی زۆر زیاتری دەكرد، بەڵام پارتی كورسی و دەنگی بەلاوە گرنگ نەبووە و هیچ كاتێك ئیعتراف بەو داگیركارییە ناكات.
* مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەرنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا باسی لە پرسی كەركووك و زەروورەتی چارەسەركردنی ئەو كێشەیەی كردووە، جەختی لەسەر ئەوەش كردۆتەوە كە پێویستە لێژنەیەكی هاوبەشی پەرلەمانی و حكومەت بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركووك پێكبهێنرێت، پرسیار ئەوەیە ئایا تاچەند پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ یەكلاكردنەوەی پرسی كەركووك لەگەڵ بەغدا گرنگە؟
- لە رێگەی گۆڤارەكەتانەوە دەمەوێت ئەم زانیارییە بڵاوبكەمەوە كە لەماوەی رابردوودا جەنابی مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرپەرشتیی بەشێك لەو كۆبوونەوانەی كردووە كە لەگەڵ لایەنی عێراقی و پێكهاتەكانی شارەكەدا ئەنجام دراوە بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركووك، ئەمە وێڕای ئەوەی جەنابیان لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكانیش باسی پرسی كەركووكی كردووە و لەهەموو ئەو گفتوگۆو دیدارانەشدا جەنابیان جەختیان لەسەر ئەوە كۆدۆتەوە، كە دەبێت دۆخی كەركووك چاك بكرێت. سەبارەت بە رۆڵی رێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی پرسی كەركووك ئەوا كەس ناتوانێت نكۆڵی لە پاڵپشتی و پشتگیریی بەڕێزیان بۆ ئێمەی كەركووكییەكان بكات، رۆژانە داوای زانیاریی نوێی كردووە لەسەر هەموو ئەو هەنگاو و پێشڤەچوونانە كە بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخی كەركووك نراوە، لەكوێ گرفت و كێشەمان هاتبێتەبەردەم، هانامان بۆ بردووە و هاوكارمان بووە. ئێستاش كە جەنابیان سەرۆكی حكومەتە و كابینە وەزارییەكەی لە پەرلەمان متمانەی پێ دراوە، ئەوەندەی دیكە دەتوانێت هاوكار و پاڵپشت بێت، بەتایبەتی كە لێژنەكانی حكومەت دەتوانن لەگەڵ لایەنی حكومەتی عێراق باشتر كار بكەن و بە تەوافوق دۆخەكە تێپەڕێندرێت، حكومەتی بەهێز كاردانەوەی زۆر باشی دەبێت بۆ هەوڵەكانی ئاساییبوونەوەی دۆخەكە و پێگەی هەرێم لە دەرەوە بەهێز دەكات، بەتایبەتی لەسەر دووبارە بڵاوەپێكردنی هێزە ئەمنییەكان و گۆڕانكارییە ئیدارییەكان، كە دەبێت هەردوو حكومەت هەماهەنگییان لەسەری هەبێت.
* بەڵام لایەنی عێراقی تا ئێستا سوورن لەسەر دوو پرسی تایبەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و ئەنجامدانی سەرژمێری، سەرەڕای ئاسایینەبوونەوەی دۆخی شارەكە، ئایا ئەمە دووبارەبوونەوەی مێژوو نییە، بەوەی هەموو سەرژمێرییەكان لە عێراقدا بۆ مەبەست و مەرامی شاراوەی دژ بەكورد دەگەڕێتەوە، بەتایبەتی لەشاری كەركووك و تەواوی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان؟
- كورد هەرگیز دژی هەڵبژاردن و سەرژمێری نەبووە، بەڵام هەڵبژاردن و سەرژمێرییەك لە دۆخێكی ئاسایی و یاساییدا، پێویستە حكومەتی عێراقی بە پێوەرێكی زانستی و واقیعی كار بكات، سەرەتا سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا، ئایا چۆن لە شارێكدا هەڵبژاردن روودەدات كە ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەنجومەنەكە ماڵ و حاڵیان داگیركراوە، بارەگای پارتی و هەندێك لە لایەنە سیاسییەكان داگیركراوە و هێزی چەكداری تێدا نیشتەجێ كراون، ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك بۆیە ناچنەوە كەركووك، چونكە ئەوان نایانەوێت لەم دۆخە عەسكەرتارییەت و خراپەدا شەرعیەت بە داگیركردن بدەن، هەربۆیە كەی دۆسێی ئەمنی شارەكە بەرەو پێشڤەچوونی بەخۆوە بینی، ئەو كات ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك دەگەڕێنەوە و كۆبوونەوەكانیش ئاسایی دەبنەوە و لە خزمەتكردنی كەركووك و كەركووكییەكان درێغی ناكەن. سەبارەت بە بڕگەی دووەمی پرسیارەكەشتان كە تایبەت بوو بەئەنجامدانی سەرژمێری لە ساڵی 2020 دا ؛ سەرەتا بەهیچ شێوەیەك كورد لەگەڵ ئەوەدا نییە سەرژمێری نەكرێت، بەڵام با كەمێك بگەڕێینەوە بۆ دواوە و خوێندنەوەیەكی مێژوویی و واقیعی بۆ سەرژمێرییەكانی عێراق بكەین، بەتەواوەتی ئەو راستییەمان بۆ دەردەكەوێت كە تەنیا سەرژمێریی ساڵی 1957 كە كورد پشتی پێ بەستووە و بەشێوەیەكی راست و دروست ئەنجام دراوە، دەبێت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاش پشتی بێببەسترێت و پێوەرێكی ورد و راستە، بەڵام هەرچی سەرژمێریی دیكە هەیە كە لە غیابی پێكهاتەیەك یان دوو پێكهاتە ئەنجام دراوە و بە سیاسی كراوە و بۆ مەرام و مەبەستی سڕینەوەی كوردستانییەتی كەركووك ئەنجام دراوە، سەرژمێریی ساڵی 1977 بەهیچ شێوەیەك كورد ئیعتیرافی پێ نەكردووە، لەدوای 1957 و گۆڕینی حوكمی مەلیكی بۆ كۆماری، پرۆسەیەكی فراوانی تەعریب لەو ناوچانە دەستی پێكرد، بەتایبەتی دوای ئەوەی لە شۆڕشی ئەیلوولدا حكومەتی عێراق باش دركی بەو راستییە كرد كە كەركووك شارێكی كوردستانییە، هەربۆیە لەو كاتەوە تا ئەمڕۆ بەبەردەوام حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق ویستوویانە دیموگرافیای پارێزگاكە و تەواوی ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بگۆڕن و مۆركی نەتەوایەتی كوردی تێدا بسڕنەوە، تەعریب و شاڵاوەكانی ئەنفال و جینۆساید و لەناوبردنی گوندە كوردییەكان هەمووی لەم چوارچێوە دژایەتیەدا هاتووە، سەبارەت بە سەرژمێریی ساڵی 1997 كە ئێمە لەكەركووك نەبووین ئەوا هەر زۆر بەهەڵە و ناتەندروست ئاراستە كرا، ئەمڕۆش لەلایەن زۆر كەسی شۆڤێنی و دوژمنی كوردەوە بەردەوام هەوڵی ئەوە دەدرێت ژمارە و رێژەی كورد لە دەستووردا كەم بكرێتەوە، ئەم حاڵەتە وەنەبێت لە ئێستادا تەنیا دژی پێكهاتەی كورد بكرێت، بەڵكو لە عێراقیشدا بەهۆی شەر و ماڵوێرانییەكانی عەرەبی سوننەوە بەتەواوەتی پرۆسەی گۆڕینی پێكهاتەكان جێبەجێ دەكرێت، بەشێوەیەكی گشتی بەهۆی واقیعەكەو ئەو شەڕ و ماڵوێرانییەی ناوچە سوننەكان رووبەڕووی بوونەتەوە، بەردەوام گۆڕانكاری لە دیموگرافیای ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و تەواوی ناوچە سوننەنشینەكان كراوە، هەربۆیە دوای تێپەڕبوونی ماوەیەكی زۆر، ئێستا پێویستە عێراق دۆخی ناوچەكان ئاسایی بكاتەوە، ئەوجا روو لە جێبەجێكردنی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی بكات.