پرسی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق و ئەو بەرەوپێشچوون و پەرەسەندنانەی بەم دواییە هاتنەئاراوە، بەتایبەتی لە دوای سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا و گرنگیی گرتنەبەری رێگای دیالۆگ بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و بابەتی پشكی كوردستان لە بودجەی عێراق و دەستەبەركردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، چەند پرسێك بوون كە بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ دكتۆر ئەحمەد سەفار شارەزای ئابووری و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.

* ماوەیەكە هەوڵێك لەئارادایە بۆ ئەوەی پەیوەندییەكانی ئابووری و نەوت لە نێوان هەرێم و بەغدا تێك بدەن، بەڵام ئەم سەردانەی دوایی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بارودۆخەكەی هێور كردۆتەوە و دەرگایەكی دیكەی كردەوە بۆ ئەوەی كێشە ئابووریییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا بە دیالۆگ چارەسەر بكرێت، گرنگیی ئەم سەردانەی نێچیرڤان بارزانی بۆ خاوكردنەوەی كێشەكان چۆن بوو؟
- سەردانەكەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا تەنیا بۆ گفتوگۆكردن نەبوو لەسەر كێشەی نەوت و غاز، بەڵكو سەردانێكی گرنگ بوو بۆ ئەوەی هەموو كێشەكان چارەسەر بكرێت و پەیامێكیش بوو بۆ دڵنیاكردنەوەی بەغدا بەوەی نیەتی باش هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، بەتایبەتی ئەو كێشانەی پەیوەندییان بە بواری دارایی و ئابوورییەوە هەیە، لەلایەن خۆشیانەوە بەغدا سەردانەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیان بە ئەرێنی وەرگرت، تەنانەت لەو سەردانەدا بڕیار درا كەوا رێوشوێن دابنرێت بۆ گفتوگۆكردن و كاركردن لەسەر چارەسەركردنی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوولا، بۆ ئەم مەبەستەش بڕیاری پێكهێنانی شاندێكی تایبەت لە هەرێمی كوردستان و شاندێكی دیكە لەبەغدا درا، تاوەكو هەردوو شاندەكە دەست بە دیراسەتكردن و گفتوگۆكردن بكەن لەسەر هەموو ئەو كێشانەی لەنێوانیاندا هەیە، لەوانە كێشەی نەوت و غاز و دۆسێی داهاتی خاڵە سنوورییەكان و پرسی بودجە كە لەساڵی 2004ەوە تا ئێستا زۆر شت لەسەر هەرێمی كوردستان هەژمار كراوە، لە كاتێكدا هەرێم هیچ پەیوەندی بەو شتانەوە نەبووە، كە بە هۆیەوە چەندین ساڵە بودجە لە هەرێمی كوردستان بڕاوە و بەغدا تا ئێستا بەشە بودجەی راستەقینەی بۆ كوردستان نەناردووە، لەوانە هەموو ئەو ماف و تێچووانەی كۆمپانیا نەوتییەكان كە گرێبەستیان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان هەبووە و لە هەرێم كاریان كردووە و بە هۆیەوە قەرزێكی زۆر لەسەر هەرێمی كوردستان كەڵەكە بووە، ئەگەر بەغدا داوای رەوانەكردنی نەوت لە كوردستان بكات، دەبێت قەرز و مافی هەموو ئەو كۆمپانیا نەوتییانە بدات كە لە كوردستان كاردەكەن، هەروەها چەندین مەسەلەی دیكەی تایبەت بە جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری و باج و رسومات و داهاتەكانەوە هەیە، هەوڵ دەدرێت بە گفتوگۆ و هێمنانە لەگەڵ لایەنی بەغدا چارەسەر بكرێت، چارەسەركردنی هەموو ئەم كێشانە بۆ بەغدا و هەولێر گرنگە، چونكە هەندێك لە ئەندام پەرلەمان و كوتلە سیاسییەكان بۆ موزایەدە و مەبەست و مەرامی خراپ بەكاری دەهێنن كە وا پێدەچێت لەگەڵ نزیكبوونەوەی گفتوگۆكان لەسەر بودجەی گشتی ساڵی داهاتووی عێراق، دووبارە هەموو ئەم كێشانە بورووژێنرێتەوە و بەلاڕێدا ببرێن.
* دیارە وەك لە یاسای بودجەی 2019 هاتووە، پرسی نەوت و مووچەی فەرمانبەران لەیەكتری جیاكراوەتەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هەرێمی كوردستان بڕی ئەو 250 هەزار بەرمیل نەوتە بە رێگەی سۆمۆ نەفرۆشێت، حكومەتی عێراق بڕی پارەكەی لە پشكی كوردستان دەبڕێت، ئەمەش مانای ئەوەیە نەناردنی نەوت پێشێلكردنی یاسای بودجەی 2019 نییە و هەرێمی كوردستان پابەندە بە یاساكەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر ئەمە دەقی یاساكە بێت، ئیشكالیەت لە چیدایە وا هەندێك پەرلەمانتار و كوتلەی سیاسی دەیانەوێت كێشە دروست بكەن؟ ئایا دەقی یاسای بودجەی 2019 چۆن پەیوەندییە دارایی و ئابوورییەكانی نێوان هەرێم و بەغدای رێكخستووە؟
- لە یاسای بودجەی ساڵی 2019 لە ماددەی یاسایی 10 دا هەموو وردەكاری و شتێكی روون كردۆتەوە و چارەسەری بۆ هەر كێشەیەكیش دیاریكردووە. ماددەی 10ی یاسای بودجەی گشتی عێراق دوو خاڵ لەخۆ دەگرێت:
بڕگەی یەكەم: دەبێت موستەحەقاتی دارایی و ئابووری لەنێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی لە 2004 تا كۆتایی 2018 چارەسەر بێت.
بڕگەی دووەم: هەر یەك لە خاڵەكانی (أ و ب و ج و د) لەخۆدەگرێت.
أ: تێیدا هاتووە: «دەبێت حكومەتی كوردستان رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت تەسلیمی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی بكات و بیدات بە كۆمپانیای سۆمۆ.
ب: پەیوەندی بە هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە هەیە؛ كە تێیدا هاتووە: هێزی پێشمەرگە حیساب دەكرێت بە بەشێك لە مەنزومەی وەزارەتی بەرگریی عێراقی فیدڕاڵ و دەبێت رێژەیەك لە بودجەی عێراقی بۆ هێزی پێشمەرگە بێت.
ج: ئەم بڕگەیە زۆر گرنگە و تێیدا هاتووە: «ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان نەیتوانی پابەند بێت بە ناردنی (250) هەزار بەرمیل نەوت بۆ كۆمپانیای سۆمۆ، ئەو كات بڕی ئەو ژمارە بەرمیل نەوتە لەبەشە بودجەی كوردستان دەبڕدرێت، ئەمە پێی دەوترێت بڕە پارەی زەرەر، واتە (250 هەزار بەرمیل رۆژانە× نرخی نەوت 56 دۆلار × ژمارەی رۆژەكان) كە دەگاتە بڕی ئەوەندە پارەیە، ئەو رێژەو ژمارەیە لە بودجەی كوردستان كەم دەكرێتەوە، ئەو بڕە پارەیەی دیكەش كە دەمێنێتەوە، حكومەتی عێراق دەینێرێت بۆ كوردستان، ئەم باسە بە كورتی و پوختی باسێكی تەفسیر و و دروست و واقیعە، چونكە لێرەدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان پەیوەندی بە كێشەی نێوان هەرێم و بەغداوە نییە و بە هیچ شێوەیەك پەیوەندی بەوەوە نییە هەرێم نەوت رەوانە دەكات یا نایكات، بەڵكو رێككەوتنمان ئەنجام داوە بۆ ساڵی 2019 كە مانگانە لەلایەن بەغداوە ئەو بڕە پارەیە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان دانراوە، بەپێی ئەو خشتەیەی بۆ فەرمانبەرانی دانراوە بڕی پارەكە بۆ تەواوی ساڵی 2019 دەگاتە 5 تریلیۆن و 448 ملیار دینار، ئەگەر ئەو بڕە پارەیە دابەشی بكەین بەسەر 12 مانگی ساڵدا ئەوا مانگانە دەكاتە 453 ملیار بۆ هەر مانگێك. بەخۆشحاڵییەوە جەنابی وەزیری دارایی بەغداش كە لەسەر پشكی پارتییە كارەكە بەمشێوەیە جێبەجێ دەكات، دیارە ئەمەش بەدڵی هەندێك پەرلەمانتار و كوتلەی سیاسی نییە و دەڵێن: «نەخێر نابێت رێككەوتنەكە بەمشێوەیە بێت و مانگانە ئەو بڕە پارەیە بۆ مووچە بنێرن بۆ كوردستان و پێویستە بەمشێوەیە بێت: مادام بەشە بودجەی كوردستان 9 تریلیۆن و 800 ملیار دینارە ئەوا دەبێت دابەش بكرێت بەسەر 12 مانگدا و مانگانە دەگاتە 816 ملیار دینار و مەبلەغی زەرەر لەم 816 ملیار دیارە ببڕدرێت و ئەو كات ئەوەی دەمێنێتەوە كە بە حیسابی ئەو كەس و لایەنانە نزیكەی 350 ملیار دینارە رەوانەی هەرێمی كوردستان بكرێت، لەكاتێكدا بە هیچ شێوەیەك ئەم شیكارییە دروست نییە، چونكە ئێمە و بەغدا بۆ ساڵی 2019 رێككەوتنمان كردووە كە بڕی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لە بودجەی 2019 بەگشتی بێتە دەرەوە و بڕی زەرەر لە بڕی پارەكەی دیكە بێت، رێككەوتن و یاساكە و بڕگەكانی بە تەواوەتی روونە كە دەڵێت: حكومەتی فیدڕاڵی پابەندە بەناردنی موستەحەقاتی هەرێم لە ناویاندا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دێت، لەكاتێكیشدا رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوتەكەت نەناردووە ئەوا لە بەشە بودجەی كوردستان كەم دەكرێتەوە.
* كەواتە ئەگەر ئەم مشتومڕە بەردەوام بێت و هەرێم و عێراق نەگەیشتنە ئەنجام رەنگە ئەمە مەترسی بۆ سەر موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆ ساڵی 2020 هەبێت؟
-بەڵێ، بۆ ئەمساڵ هیچ مەترسییەك نییە لەسەر مووچەی فەرمانبەرانی كوردستان، بەڵام مەترسی لەسەر بودجەی ساڵی 2020 هەیە و ئێستا لە مانگی 6ەوە لێژنە دروست كراوە و3 ئەندام لێژنەی دارایی پەرلەمانی عێراقیش لەگەڵیاندایە و لە ئێستاوە كار لەسەر ئامادەكردنی بودجەی ساڵی داهاتوو دەكەن و دەبێت بۆ مانگی 10 ئەو پرۆژەیە بگەیندرێتە پەرلەمان، هەربۆیە ئێستا نەیارانی كوردیش كار لەسەر ئەوە دەكەن. لەم روانگەیەوە رێزدار نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان هاتبووە بەغدا تاوەكو پێش ئەو بەروارە كار بۆ چارەسەركردنی زۆر لە كێشەو گرفتەكانی نێوان هەردوو لا بكرێت. من پێم وایە لە بودجەی ساڵی 2020 مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم وەكو ئەمساڵ نەبێت، چونكە بە ئاشكرا لە لێژنەی دارایی پەرلەماندا دەڵێن ئەمساڵ مووچەی فەرمانبەرانمان دەرهێناوە لە بەستنەوەی رادەستكردنی 250 هەزار بەرمیل نەوتەكەی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا تاوەكو بتوانن و دەرفەتێك لەلایەن هەرێمەوە دروست بێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەتایبەتی كێشەی نەوت، بەڵام ئەگەر كێشەی نەوت چارەسەر نەبێت، ئەوا بۆی هەیە پێدانی مووچەی فەرمانبەران و موستەحەقاتی هەرێم رەفز بكرێت و نەدرێت، بۆیە پێویستە پێش ئەوەی پرۆژە یاسای بودجەی 2020 بێتە پەرلەمان ئەو كێشەیەی نەوت و غاز لەنێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی چارەسەر بكرێت.
* ئێوە ئیكۆنۆمیستێكی لێهاتوون و لەسەر ئاستی سیاسیش ناسراون، ئایا هەنگاوەكان بۆ چارەسەركردنی كێشە دارایی و ئابوورییەكان لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی چۆن دەبینن؟ راشكاوانەتر ئایا وردەكاریی كێشە داراییەكان چین و نەخشەی رێگا لە رووی زانستییەوە بۆ ئەو كێشانە چی دەبن؟
- ئەگەر حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان خوازیار بن كێشەكانیان چارەسەر بێت، ئەوا پێویستە هەردوو لا بێنە پێشەوەو بە شەفافییەت دەستوور جێبەجێ بكەن، نەك هەر لایەك بە خواست و ئارەزووی خۆی تەفسیری دەستوور بكەن، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە:
1. هەرێمی كوردستان و عێراق رێككەوتنێكی سیاسی لە نێوانیاندا ئەنجام بدەن.


2. هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق رێكەوتنێكی فەرمی واژوو بكەن.
ئەم دوو رێكەوتنە زۆر گرنگە، چونكە پەرلەمان ناتوانێت هەموو ئەو كێشە سیاسییانە چارەسەر بكات، كە پێویستی بە رێككەوتنی سیاسی لەنێوان هەولێرو بەغدا هەیە. لەناوخۆی هەرێمیشدا پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان ریفۆرمێك لە سیاسەتی دارایی و ئابووریی خۆیدا ئەنجام بدات، ناكرێت هەروا وەكو ئێستا پشت ببەستین بەو ژێدەرەی لە حكومەتی فیدڕاڵی یان لەدەرەوە دێت، لەكاتێكدا هەرێم دەوڵەمەندە بە سامانی كانزایی و كشتوكاڵی و بەروبوومی خۆی، ئالێرەدا خاڵی 3 دێت، كە بریتییە لە بەشداریكردنی كەرتی تایبەت لە بووژانەوەی ئابووری و ریفۆرمی دارایی بۆ سووككردنی باری دارایی حكومەت، نابێت چیتر ئەو رێژە زۆرەی فەرمانبەرانی حكومەت لەكاری وەزیفیدا بن، دەبێت بگوازرێنەوە بۆ كەرتی تایبەت. كەرتی تایبەتیش پێویستی بە ریفۆرم هەیە، تاوەكو لە ئاست گۆڕانكارییەكانی سەردەمدا بێت و بتوانێت كێبڕكێ لەناو ئابووریدا بكات و مۆنۆپۆل كەم ببێتەوە، ئەمەش هەمووی پلانی پێویستە، پلانێكی هەمیشەیی بۆ بووژانەوەی كەرتەكانی (كشتوكاڵ و پیشەسازی و بازرگانی و گەشتیاری و كانزاكاری و.. تادوایی)، واتا دەبێت سەرچاوەكانی دارایی و داهات جۆراوجۆر بكەین و چیتر بەو هەڵە ئابوورییە بەردەوام نەبین كە تەنیا پشتمان بە هەناردەو داهاتی نەوت بەستووە، ئەمە چارەسەری ریشەیی كێشەكانی ئابووریی ئەم وڵاتەیە بە روونكردنەوەی كەرتەكانی بەرهەمهێنی راستەقینەی وەكو بەروبوومی كشتوكاڵ و پیشەسازی، ئەگەر ئەم هەنگاوەمان نا، ئەوا هەرێم دەبێتەوە بە سەبەتەیەكی ناوەندی خۆراكی نەك بۆ خۆی و تەنیا تێركردنی خواستی ناوخۆیی، بەڵكو بۆ عێراق و وڵاتانی دیكەش، لە رووی پەرەپێدانی پیشەسازییەوە دەكرێت لە قۆناغی سەرەتادا رووبكەینە بونیاتنانی پیشەسازیی بچووك و مامناوەندی بەتایبەتی ئەوەی پێی دەڵێن پیشەسازی خۆراكی تاوەكو خۆبژێوی ناوخۆ دابین بكەین و بەغداو پایتەختەكانی دیكەش ئامادە نەبن دەستبەرداری ئابوورییەكی بەهێزی كوردستان بن. تۆ كاتێك دەبیتە ناوەندێكی ئابووریی بەهێز و گرنگ كە پایتەختەكانی عێراق و وڵاتانی دراوسێ پێویستیان بە بەروبوومەكەت بوو، دەبێت بەمجۆرە كار بكەین و تێڕوانینی دوورمەودامان لەسەر هەموو كەرتەكان هەبێت. ناكرێت چیتر پشت ببەستین بە داهاتی نەوت و پشكی بەشە بودجەی كوردستان لە بودجەی گشتی عێراق، خۆ مەرج نییە مەترسییەكە تەنیا لەبڕینی بودجەكەدا بێت، بەڵكو هەركاتێك بەغدا تێكچوو، یان نرخی بەرمیلێك نەوتی خاو لە بازاڕە جیهانییەكان هاتەخوارەوە، ئەوا ئەو داهاتەی لە بەغداشەوە دێت، دەبڕدرێت، دۆزینەوەی سەرچاوەی داهاتی راستەقینە و بەردەوام بۆ جێگرەوەی نەوت و ئەو داهاتەی كە لە بەغداوە دێت، لە ریزبەندیی پێشەوەی كارەكانی حوكمڕانییەكی سەركەوتووی بەهێز دێت.
* دەزانن هەم حكومەتی فیدڕاڵی، هەمیش حكومەتی هەرێمی كوردستان یاسای وەبەرهێنانی خۆیان هەیە، بەڵام هەردوو یاساكە لەژێر چەتری دەستووردا یەك دەگرنەوە، ئایا تاچەند لە رووی یاساییەوە، یاسای وەبەرهێنانی كوردستان خزمەتی ئابووریی تەواوی عێراق دەكات و تاچەند یاسای وەبەرهێنانی حكومەتی فیدڕاڵی هاوكاری گەشەی ئابووریی هەرێم دەكات؟
- زۆربەی یاساكان كە لەسەر كاغەز نووسراون، یاسای باشن و خراپ نین، بەڵام یاسای وەبەرهێنان لەكوردستان و عێراقیشدا پێویستی بە هەمواركردنەوە هەیە، چونكە یاساكە لە رووی پراكتیكییەوە زەحمەتە بتوانرێت جێبەجێ بكرێت، لەبەر ئەوەی مۆنۆپۆڵ هەیە و دابەشكردنی بۆ دەرامەتەكان دروست نییە، تەنانەت نەخشەی وەبەرهێنان نییە، بۆیە دەبێت ئەو نەخشەیە دروست بكرێت و لە سەر بنەمای ریزبەندی بۆ كەرتەكان بێت، دەبێت بزانین چ كەرتێك لە چ شوێنێك و زەمەنێكدا پێویستە وەبەرهێنانی تێدا بكرێت، لە هەندێك شوێنی كوردستان بارودۆخی سروشتی و مرۆیی لەبارە و لەهەندێك شوێنی دیكە لەبار نییە، بۆیە دەتوانرێت لەوەبەرهێناندا پسپۆڕایەتی وەربگیرێت، هاوكات پێویستە هاوكاری و ئاسانكاریی باش بۆ كەرتی تایبەت پێشكەش بكرێت، تاوەكو هەلی باش و پاڵپشتی ئەو كەرتە بكرێت. بە بۆچوونی من پێویستە لە نەخشەی وەبەرهێناندا ریزبەندی بۆ كەرتەكانی كشتوكاڵ و گەشتیاری و پیشەسازی و بازرگانی بدرێت، نەك وەكو ئێستا تەنیا لەبواری یەكەی نیشتەجێبوون و دروستكردنی باڵەخانە كە بەشێوەیەك روو لە كەرتی نیشتەجێبوون كرا، تەنانەت كێشەی نیشتەجێبوونیشی پێ چارەسەر نەكرا، دەبێت هەرێمی كوردستان پەرە بە هەموو كەرتەكان بدات و پشت بە نەوت و پشكی بودجەی بەغدا نەبەستێت.
* ئەگەر ئەم پرسیارەمان سەبارەت بە ئایندەی پەیوەندییە ئابووری و داراییەكانی كوردستان بێت، ئایا پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان چ هەنگاوێ بەرامبەر حكومەتی فیدڕاڵی هەڵبگرێت، یان ئایا حكومەتی فیدڕاڵی دەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكات، بۆ ئەوەی هەم كێشە ئابووری و داراییەكان چارەسەر بكەن، هەم ئابووریی كوردستان و ئابووریی عێراق تەواوكاری ئابووری (التكامل الاقتصادي)ی یەكتری بكەن؟
- سەبارەت بە تەكامولی ئابووری لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێرقدا كە ئێستا تا راددەیەك بوونی هەیە، پەیوەندی باش لەنێوان كۆمپانیاكان هەیە و هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراقێكی فیدڕاڵی و لە رووی دارایی و گومرگی و سیاسەتی نەختینەییەوە تێكەڵن، هەر لەبەر ئەمەش بوو هەموو دەروازەكان و خاڵە گومرگییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا هەڵگیران، چونكە خاڵی گومرگی و بازگەی گومرگی لەسەر سنوورەكان و دەروازە نێودەوڵەتییەكان هەیە، نەك لەنێوان هەرێم و شارەكاندا، بەڵام بۆیە هاووڵاتی یان بازرگان و چین و توێژەكان وا هەست دەكەن كەوا تەكامولی ئابووری نییە، چونكە تا ئێستا كۆمەڵێك كێشەی چارەسەرنەكراو لەنێوان هەرێم و عێراقدا ماون كە كاریگەریی خراپیان كردۆتە سەر بواری ئابووری و پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو لا، بەپێچەوانەوە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق دەبێتە هۆكاری تەواوكاریی ئابووری و گەشەكردنی هەردوولا، بەتایبەتی سوودی گەورەی بۆ هەرێمی كوردستان هەیە، چونكە هەرێم بەشێكە لە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و ناتوانێت لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكاندا هەموو مامەڵەیەك بكات، بۆ نموونە هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی نییە لە بانكی نێودەوڵەتی قەرز بكات، یان لە وڵاتانی دیكە قەرز بكات، تەنانەت لە رووی سیاسەتی دارایی و نەختینەیی و بازرگانیشەوە لەتوانایدا نییە هەموو شتێك هاوردە بكات، ئەوە حكومەتی فیدڕاڵییە ئەو سیاسەت و بەرنامانە دادەڕێژێت و وێنەی دەكات، بەشێوەیەكی گشتی تەكامولی ئابووری لەنێوان هەرێم و عێراقدا هەیە، بەڵام ئەو كاتە بە تەواوەتی تەكامولی ئابووری دروست دەبێت كە پەیوەندیی نێوان هەرێم و بەغدا باش بێت و كێشە لەنێوانیاندا نەبێت و دانوستان و گفتوگۆی شەفافیان هەبێت.
* باسی ریفۆرمی ئابووریتان كرد، ئایا پێویستە ئەو ریفۆرمە لە كەرتی تایبەتیشدا بكرێت؟
- كەرتی تایبەت بۆ گەشەپێدانی ئابووری زۆر پێویست و گرنگە، هەر بۆیە ئەو كەرتەش بەهاوشێوەی كەرتی حكوومی پێویستی بە چاكسازیی و ریفۆرم هەیە، چونكە كەرتی تایبەتی ئێستا، كەرتێكی رێكخراو نییە و پێویستی بەوە هەیە حكومەت و پەرلەمانی كوردستان لە رووی یاسا و تەشریعاتەوە رێكی بخەن و هانی خەڵكی بدەن كە لەو كەرتەدا كاربكەن و هەمان ماف و ئیمتیازاتی دارایی و خانەنشینی و مۆڵەت و زەماناتی حكوومی هەبێت، هەروەها لە رووی گەندەڵی و دەستێوەردان و مۆنۆپۆڵەوە هەنگاوی بوێر بنرێت، نەك وەكو ئێستا چەند كۆمپانیایەكی مۆنۆپۆڵ بێت و قۆرخی بازاڕ بكەن و خەڵكی دیكەش لێی بێبەش بن، ئەم حاڵەت و واقیعە بۆ عێراقیش بە هەمان شێوەیە.
* باسی ئەوەتان كرد لە عێراق كەرتی تایبەت و حكوومی پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە و چەندین كێشە و گرفتی گەورەی هەیە، ئەو حكومەتە بەرنامەیەكی ئابووریی رێكوپێكی لە پەرلەمان خستەڕوو، ئایا نەتوانراوە ئەو بەرنامەیە جێبەجێ بكرێت؟
- حكومەتەكەی عادل عەبدولمهەدی دوای یەك ساڵ نەیتوانی بەرنامە وەزارییەكەی و بەرنامە حكوومییەكەی بەتایبەتی ئابوورییەكەی جێبەجێ بكات، بە بۆچوونی من كەمتر لە رێژەی 20%ی بەرنامەكەی بۆ جێبەجێ كرا، ململانێی سیاسی و حزبی كە لەبەغدا هەیە، رێگا نادات كارەكانی بكات و بەردەوام دەستێوەردان لە ئیشوكاری حكومەت هەیە و گەندەڵی زۆر گەورە لەبەغدا هەیە و تازە بەتازە سێ پۆستی وەزاریی بۆ پڕكرایەوە و وەزارەتێكیش هەر ماوە. ئێستاكە زۆر پرۆژە هەیە كە پارە و بودجەشی بۆ تەرخان كراوە، كەچی ئیشوكارەكانی زۆر بە سستی بەڕێوەدەچن كە دەبێت لەدوو مانگی داهاتوودا كار لەسەر ئەو پرۆژانە بكرێت، چونكە ئەگەر كاری لەسەر نەكرێت، هەرچی بودجەو پارە هەیە بۆ ئەو پرۆژانە تەرخان كراوە دەگەڕێتەوە بۆ گەنجینەی دەوڵەت بەشێوەیەكی گشتی جێبەجێنەكردنی بەرنامە حكوومییەكەی عادل عەبدولمهەدی بۆ دوو خاڵی سەرەكی دەگەڕێتەوە:
1. ململانێی نێوان كوتلە سیاسی و حزبەكان كە رێگرن لەبەردەم كاروئیشەكان بەشێوەیەكی ئازاد و سەربەست.
2. وەزارەتەكان لە ئیشوكارەكانیاندا زۆر سست و لەسەرخۆن.
كاتەكە خزمەت بەكەس ناكات و دەبێت لەماوەیەكی كەمدا خێرا هەموو ئەو كارو ئیشانە جێبەجێ بكرێت، چونكە لەماوەی یاسادانانی پەرلەماندا كە لە دوای دوو مانگ تا سێ مانگی دیكە دێت، لێپرسینەوە لەسەر سستی و خراپی بەڕێوەچوونی كارو پرۆژەكان لەگەڵ وەزیرو وەزارەتەكان دەكات و ناڕەزایەتییەكانی شەقامیش لە بەرژەوەندیی سەرۆك وەزیراندا نییە.