جیم سپێرلینگ پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی ئاكرۆن و وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك سیاسەتی جیهانی و سیاسەتی بەراوردكاری و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و دامەزراوەكان و سیاسەتی ئەمنیی بەراوردكاری، پێشتریش لە كۆلێژی جەیمس مادیسۆن و زانكۆی میشیگان ستەیت وانەبێژ بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە چۆنێتی بەكارهێنانی سزا ئابووری و داراییەكان لەلایەن ئیدارەی سەرۆك ترەمپەوە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەی، لەگەڵ چەند بابەت و پێشهاتێكی دیكەی پەیوەندیدار و بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* تێڕوانینتان لە بەكارهێنانی فشارە ئابوورییەكان وەك شێوازێكی ناچاركردن لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە چۆنە؟
- بەكارهێنانی ئامرازە ئابوورییەكان (بەتایبەتی لە پەیوەندی بە بواری بازرگانییەوە) وەك شێوازێكی ناچاركردن لە بواری دپیلۆماتیدا هەڵسەنگاندنێكی دیاریكراو هەڵناگرێت، ئەویش بەهۆی هەمەچەشنیی ئامانجەكانەوە و بە هەڵەتێگەیشتنی خودی بەڕێز ترەمپەوە لە تێوری بازرگانیی نێودەوڵەتی. واتە ترەمپ باوەڕێكی هەڵەی هەیە كە پێی وایە لە بواری بازرگانیی نێودەوڵەتیدا، دەبێت براوە و دۆڕاو هەبێت. كشانەوەی لە رێككەوتنی بازرگانیی ئوقیانوسی ئارام و سەپاندنی رسومات بەسەر كەنەداو و مەكسیك و هەڕەشەی سەپاندنی رسومات بەسەر ئۆتۆمبێلەكانی ئەڵمانیا، نەك هەر تەنیا لە رووی ئابوورییەوە دەرئەنجامی پێچەوانەیان لێكەوتۆتەوە (چونكە ئەمریكا هیچ دەستكەوتێكی لێ نەچنیونەتەوە، جگە لە دروستكردنی نادڵنیایی لە بازاڕەكاندا) بەڵكو لە هەمان كاتدا میسداقییەتی ئەمریكاشی لاواز كردووە، وەك شەریكێكی (ئابووری، یان هەر بوارێكی دیكە) و وەك هاوپەیمانێك كە ئامادە بێت بەدواداچوون بكات بۆ پرسەكانی دیكە. ئەوەی پەیوەندی بە وڵاتی چینەوە هەبێت، لە چۆنیەتی ئەنجامدانی كاری بازرگانی و لە دروستكردنی دەرفەتی یەكسان بۆ كۆمپانیا چینی و ئەمەریكییەكان ئەوا زەحمەتە بتوانین هەڵەیەك لە هەوڵەكانیدا بەدی بكەین بۆ ناچاركردنی چین بۆ ئەوەی گۆڕانكاری بنەڕەتی ئەنجام بدات. زەحمەتە ئێمە بتوانین ناكۆك بین لەگەڵ ئامانجەكەدا، بەڵام دەكرێت ناكۆك بین لەگەڵ ئەو تاكتیكەكەدا كە گیراوەتەبەر بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە. من مەزەندەی ئەوە دەكەم كە حوكمدانی كۆتایی بەندە بەوەی كە ئایا سەركەوتوو دەبێت لە هێنانەدی ئەو ئامانجەدا یان نا. بە تێڕوانینی من، سوودەكانی مانەوەی سیستمی ئابووری لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی بە سپۆنسەری ئەمریكا مایەی ناكۆكی نابن، یان فشارە ئابوورییە بە هەڵە پیادەكراوەكان سوودێكی زیاتر لە تێچوونەكانیان بەدەست ناهێنن.


* ئەو كەسانەی هاوڕان لەگەڵ ئیدارەی ترەمپدا بانگەشەی ئەوە دەكەن، كە سیاسەتەكانی ئەم ئیدارەیە كارا بووە لە گۆڕینی سەرچاوەكانی وڵاتەكە بۆ بەدیهێنانی دەرئەنجامێكی خوازراو، ئایا تا چەند هاوڕایت لەگەڵ ئەمەدا، یان بە پێچەوانەوە پێت وایە ئەم ئیدارەیە چەندین هەلی لەدەست داوە و ئیدارەیەكی خراپی دۆخەكەی كردووە؟
- پرسیارە سەرەكییەكە ئەوەیە كە ئایا دەرئەنجامە خوازراوەكە چییە؟ چونكە ئەگەر كەسێك لە ئاست رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان گومانێكی قووڵی هەبێت، كە بە چاوپۆشین لە هێزی رێژەییان رێسای یەكسان بەسەر سەرجەم وڵاتاندا دەسەپێنن، ئەگەر كەسێك باوەڕی وابێت كە بەدەستهێنانی هێزی سەربازی بە بێ ئەوەی ئامانجێكی لە پشت بێت ئامانجێكی رەوا دەبێت، ئەگەر كەسێك باوەڕی وابێت پێشێلكاری بەرامبەر هاوپەیمانەكان و مامەڵەی نەرم لەگەڵ رژێمە خۆسەپێنەكان و گرتنەبەری بەردەوامی سیاسەتی هەڵدێر لەگەڵ ركابەرەكاندا ( بۆ نموونە ئێران) ئامانجێكی رەوا دەبن، ئەوا پێم وایە نابێت نمرەیەكی بەرز بە دۆناڵد ترەمپ بدرێت. من لەوە تێناگەم كەسێك چۆن دەتوانێت بەرگی عەقڵانی بە بەر ئامانجانەكاندا بكات و وەك ئامانجێكی خوازراو بیانخاتە ڕوو، بە دڵنیاییەوە من لەمە تێناگەم، تەنانەت ئەو گومانی لە شەرعییەتی رێكخراوی ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و پەیوەندییە تاكلایەنەكانی لەگەڵ باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا دروست كرد. ترەمپ لە چەندین رێككەوتننامە كشاوەتەوە، بەڵام بەڵێنی داوە دووبارە بگەڕێتەوە نێو ئەو رێككەوتنانە (رێككەوتنی پاریس، رێككەوتنی بازرگانیی ئوقیانوسی ئارام، رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران) هەموو ئەمانەش بوونەتەهۆی ئەوەی ئەمریكا ببێتە هاوبەشێكی دیپلۆماتی متمانە پێ نەكراو، هەروەها ئەمریكا چەند بڕیارێكی داوە كە بوونەتە هۆی ئەوەی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پتر لەرزۆك ببێت، وەك بڕیاری گواستنەوەی باڵیۆزی ئەمریكا بۆ قودس و ناساندنی سەروەریی ئیسرائیل بەسەر بەرزاییەكانی جۆلانەوە، بە كورتی، من كەسێك شك نابەم كە بە ئەرێنی هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ بكات.
* لەبارەی خولیای ئیدارەی ترەمپ بۆ ئەنجامدانی رێككەوتنی دوولایەنە و كشانەوە لە چەندین رێككەوتنی هەمەلایەنە، تێڕوانینتان چییە؟
- هەروەك لە وەڵامەكانی پێشودا ئاماژەم پێكرد، من باوەڕم وانییە جەختكردنەوە لەسەر ئەنجامدانی رێككەوتنی دوولایەنە كارێكی بەرهەمدار بێت و بگرە لە هەندێ حاڵەتدا (بەتایبەتی لە بواری بازرگانی، بڵاونەبوونەوەی چەكی ناوكی و كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست) دەرئەنجامێكی نەرێنیی لێكەوتۆتەوە.
* ئایا باوەڕت وانییە كە لە دەرئەنجامی سیاسەت و كردارەكانی ئیدارەی ئەمریكا سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی لەبەریەك هەڵوەشاندبێت، ئەی دەرئەنجامە درێژخایەنەكانی ئەم لەبەریەكهەڵوەشاندنە چیین؟
- سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی، بەڵام ئیدارەی ترەمپ نەیتوانیوە ئەو دەستكەوتانە لە ناو ببات كە ئیدارەكانی پێش خۆی پارێزگارییان لێكردن و لە ساڵی 1949ـەوە گەشەیان پێدان. خۆ ئەگەر بێت و دووبارە ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتوو بێت، ئەوا نە هاوپەیمانێتی ئەتلەنتیك و نە سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی بەرگەی فشارەكە ناگرن، رەنگە ئەمە بۆچوونێكی زیاد لە پێویست رەشبینانە بێت، بەڵام هیچ وڵاتێكی دیكە ناتوانێت پارێزگاری لەم سیستمە بكات و ئامادەش نییە ئەم كارە بكات. دەرئەنجامە دیاریكراوەكانی لەبەریەكهەڵوەشانی سیستمە جیهانی و هەرێمایەتییەكانی پەیوەست بە ئابوورییە جیهانییەكە و حوكمڕانیی ئەمنییەوە زیان بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەگەیەنێت، بەڵام زیانێكی زیاتر بە بەرژەوەندیی وڵاتانی دیكە دەگەیەنێت: چونكە ئەمە دەبێتەهۆی زیانگەیاندن بە پیشەسازیی ئاوێتەكراو و سیستمە داراییەكان، بە چەشنێك كە نەتواندرێت چارەسەر بكرێت، هەروەها ئەو ئاسایشەی بەهۆی سەركردایەتیی ئەمریكاوە دەستەبەر دەبووە لەدەست دەچێت، لە دەرئەنجامدا چەندین وڵات هەست بە نائارامی دەكەن و ناچار دەبن سازش لەگەڵ نەیارەكانی ئەمریكادا بكەن.
* ئێوە ئاماژە بە ناچاربوونی هەندێ وڵات دەكەن بۆ سازشكردن لەگەڵ نەیارەكانی ئەمریكا، ئەی كاردانەوەی وڵاتە نەیارەكانی ئەمریكا وەك رووسیا و چین چی دەبن، ئایا چاوەڕوان ناكرێت وڵاتە هاوپەیمانەكانی ئەمریكاش وەك وڵاتانی ئەوروپا لە ئاست ئەم رێچكە تاكلایەنەی ئیدارەی ترەمپ كاردانەوەیان هەبێت؟
- من پێم وایە رەنگە باشتر بێت پرسیارەكە بەم شێوەیە دابڕێژینەوە: ئایا هێزە ركابەرەكان چۆن سوود لەم تاكلایەنییەی ئەمریكا وەردەگرن؟ بە شێوەیەكی گشتی ئەمریكا تاكلایەنانە رەفتاری كردووە، كاتێك ئەمە مومكین بووە و هەمەلایەنە هەڵسوكەوتی كردووە لە پەیوەندی بە كاروبارە ئەمنییەكانی دەرەوەی ئەوروپا، كاتێك ئەمە پێویست بووە، بەڵام بە شێوەیەكی جێگیر رێچكەیەكی هەمەلایەنەی گرتۆتەبەر لە پەیوەندی بە بازرگانی و بواری داراییەوە (جگە لە ئیدارەی نیكسۆن لە دوای ساڵی 1971 لەبواری دارایی و بازرگانیدا). چین و رووسیا بەهۆی پێگە جوگرافییەكەیان و سەرچاوە دیاریكراوەكانی هێزیانەوە بۆیان هەیە لەگەڵ ئەو وڵاتانەی لە ئێستادا هاوپەیمانی ئەمریكان، یان ئەو وڵاتانەی كە پشت بە ئەمریكا دەبەستن، بۆ خۆپاراستن لە دەوڵەتە خۆسەپێنەكان بگەنە رێككەوتن. ئەو دەرئەنجامەی كە زۆر رێی تێ ناچێت، بەڵام لە هەمان كاتدا زۆرترین زیانی لێدەكەوێتەوە ئەوەیە كە ئەوروپا هەنگاو هەڵبگرێت بۆگرتنەبەری ستراتیژیەتێكی سەربازی، كە بە هەمان ئاست دوور بێت لە ئەمریكا و رووسیا و چینەوە، بەڵام لە رووی ئابوورییەوە پەیوەندییەكی نزیكتری هەبێت لەگەڵ چین و ئەو وڵاتانەی دیكە كە لە رووی ئابوورییەوە لە هەڵكشاندان، ئەویش لە پێناو پارسەنگكردنەوەی دەرئەنجامە خراپەكانی سیاسەتەكانی ئیدارەی ترەمپ.
* تێڕوانینی ئێوە لە بارەی ئەو هەڵمەتی سزا و فشارانەی ئەمریكا چییە كە لە دژی ئێران بەرپای كردووە، ئایا پێت وایە لە كۆتاییدا هەردولا دەگەنە رێككەوتنێكی هاوبەش، یان بە شێوەیەكی حەتمی ئەم دوو وڵاتە بەرەو پێكدادان دەچن؟
- ئێران كاراكتەرێكی ئیقلیمیی گەورەیە، هەم لە رووی ئابووری و هەم لە رووی سەربازییشەوە. تاوەكو شۆڕشی ساڵی 1979 ئەمریكا پێشوازیی لەم پێگەیەی ئێران كرد و پاڵپشتیی دەكرد. بەڵام دۆخی دوای شۆڕش (قەیرانی بارمتەكان) بە راددەیەكی گەورە هۆكاری تێچوونی پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران بوو، بەڵام ئەم پەیوەندییە خراپانەش بەردوەام بوون لەبەر ئەوەی ئەمریكا و ئێران نەیانتوانی رابردو فەرامۆش بكەن. ئێران وەك وڵاتێك كە واژووی لەسەر رێككەوتنی بڵاونەبوونەوەی ئەتۆمی كردووە ئەگەر چەكی ناوكی بەدەست بهێنێت یاسای نێودەوڵەتی پێشێل دەكات، بەڵام ئەمریكاش پێشێلكاری دەكات ئەگەر بە شێوەیەك كار نەكات كە ئێران پێویستی بە بەدەستهێنانی چەكی ناوكی نەبێت: هیچ گرنتییەك نییە كە ئێمە بتوانین، یان بمانەوێت جڵەوی ئیسرائیل بكەین (كە خاوەنی چەكی ئەتۆمییە) ئەگەر هاتوو ناكۆكییەك لە نێوانیاندا دروست بووە، هەروەها هیچ گرنتییەك نییە كە ئەمریكا داگیركاری نەكات، یان بۆ گۆڕینی دەسەڵات و بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی دیكە لە ئێران ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی ئەنجام نەدات. دوایین مەسەلە كە رەنگە ئەمە گرنگییەكی كەمتری هەبێت، بریتییە لە پەیوەندییەكانی ئەمریكا و سعودیە، كە ئەمریكا ناچار دەكات تموحە ستراتیژییەكانی سعودیە لە كەنداودا لەبەرچاو بگرێت، كە تەنیا بە بەرگرتن بە ئێران ئەمە بەدی دێت. لە دەرئەنجامدا، ئەگەری ئەوە نییە ئێران دەست لە تموحە ناوكییەكانی هەڵبگرێت ئەگەر ئەمریكاش بەردەوام بێت لە فشارە ئابوورییەكانی كە لە هیچ شوێنێكی دیكە سەركەوتوو نەبوو نە لە كۆریای باكوور و نە لە نیمچە كیشوەری هیندستان، ئەمە رەنگە ببێتەهۆی خێراتركردنی هەوڵەكانی ئێران بۆ دەستهێنانی توانای ناوكی، چونكە ئەمە بە هەموو پێوەرێك دەبێتەهۆی بەرپەرچدانەوەیەكی سەركەوتوووانەی هەڕەشەو گوڕەشەكانی ئەمریكا و ئیسرائیل و دروستكردنی دۆخێكی ستراتیژی كە پێویست بەوە بكات كە ئەمریكا هەڵسەنگاندنێكی هاوسەنگانە بكات بۆ ئامانجەكانی ئێران لە ناوچەكەدا، كە ئێمە ئەم حاڵەتەمان بەدی كرد دوای ئەوەی پاكستان و هیندستان چەكی ناوكییان بەدەست هێنا.