كێشەكانی حوكمڕانی تایبەت نین بە وڵاتێكی دیاریكراو، بەڵكو لەم سەردەمەی ئێستای پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەرفراوانیی هۆیەكانی پەیوەندیكردن، حوكمڕانی خۆی بووەتە بەشێك لە كێشە و سەركردە و دەوڵەتمەداری لێهاتوو لەو كاتانەدا دەردەكەوێت كە چۆن دەتوانێت لەناو قووڵایی كێشەكانەوە رێگەچارەی گونجاو بۆ چارەسەركردنیان دەدۆزێتەوە. لە سەروبەندی پێكهێنانی كابینەی تازەی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشدا خەڵكی كوردستان بە ئومێدەوە چاوەڕوانی پێكهێنانی ئەم حكومەتە دەكەن و دەخوازن ئەم كابینەیە جیا لەوەی تەواوكاری كارەكانی كابینەی پێش خۆی بێت، هاوكات كۆمەڵێك بەرنامەی نوێی هەبێت كە بتوانێت باشتر خزمەتی هاووڵاتیانی كوردستان بكات. بۆ قسەكردن لە سەر پرۆسەی حوكمڕانی بەگشتی و ئەو ئەركە گرنگانەی دەبنە ئەولەوییەتی كاری كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ زاگرۆس فەتاح محەمەدئەمین بەڕێوەبەری گشتیی بودجەی وەبەرهێنان لە وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجام دا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* كێشەی حوكمڕانی، كێشەی هەموو دەوڵەت و قەوارەیەكی سیاسییە، ئایا ئەو میكانیزمانە چین لەناو ئەو كێشانەدا زەمینەی حوكمڕانیی باش دروست دەكەن؟
- حوكمڕانی زانستێكی تایبەت و دێرینە و مرۆڤایەتی هەنگاو بە هەنگاو میكانیزمی تازەی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دۆزیوەتەوە، بەڵام ئەوەی لە ماوەی 100 ساڵی رابردوو گۆڕانكاری لە سیاسەتی حوكمڕانی دروست كردووە، ئەو دەرهاویشتە ئەرێنییایەن كە شۆڕشی پیشەسازی هێنایە ناو پرۆسەی حوكمڕانییەوە، بە واتایەكی دیكە دروستبوونی كەرتی تایبەتە هاوشانی كەرتی گشتی، یان (حكومەت). ئەم وەرچەرخانە ئەو مشتومڕەی دروستكرد، چۆن دەتوانرێت ئیدارەی دەوڵەت و كۆمپانیاكان بكرێن؟ ئاشكرایە دەوڵەت لەلایەن ئەو دەستەبژێرەوە بەڕێوەدەبرێت كە حوكمڕانی دەكەن، یان لەلایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێردرێن، دامەزراوەكانی كەرتی تایبەتیش لەلایەن ئەو خەڵكانەوە بەڕێوەدەبردرێن كە خاوەنی پارە و سەرمایەن، لەم نێوەندەدا دەركەوت كە پێشكەوتنێكی گەورە لە شێوازی بەڕێوەبردنی كەرتی تایبەت بە بەراورد بە كەرتی گشتی هاتۆتەئاراوە، بۆیە لەگەڵ ئەوەی ژینگەی كاركردنی كەرتی تایبەت و كەرتی گشتی دوو ژینگەی جیاوازن، بەڵام حكومەتەكانی رۆژئاوا توانییان سوودێكی ئێجگار زۆر لە كەرتی تایبەت وەربگرن. ئێستا ئەگەر چوارچێوەیەك بۆ پێناسەی حوكمڕانییە بەهێزەكانی جیهان دروست بكەین، ئەوا مێژووی 100 ساڵی رابردوو پێمان دەڵێت، حوكمڕانیی ئەو دەوڵەتانە بەهێزن كە كەرتی تایبەت تیایاندا زۆر بەهێز و پێشكەوتووە. بۆ ئەوەی ئێمەش بتوانین حكومڕانیی باشمان هەبێت، دەكرێت سوودی زۆر لەو وڵاتانە وەربگرین كە توانیویانە بنەماكانی حوكمڕانیی باش پەیڕەو بكەن كە بریتین لە: سەروەریی یاسا، شەفافییەت، وەڵامدەر، كاركردن بە تێكڕایی، رەواو گشتگیر، كاركردن بە شێوازی چوستی و چالاكی، بەرپرسیار، بەشداریكردن.
* لەم وەڵامە كورتە مەبەستت ئەوەیە پێمان بڵێیت هەتا كەرتێكی تایبەتی فراوان و بەهێز لە وڵاتدا بوونی نەبێت، حوكمڕانیی باش دروست نابێت؟ ئەگەر ئەم گریمانەیە راستە بۆ لە ماوەی پرۆسەی حوكمڕانیی كوردستاندا، ئەم كەرتە تایبەتە فراوان و بەهێزە لای ئێمەش دروست نەبووە؟
- هەرێمی كوردستان لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991 و هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1992، حكومەت و پەرلەمانی خۆی لەسەر بنەمای ئەو یاسایانە دروست كردووە كە لە حكومەتی عێراقەوە بۆمان مابووەوە، ئەوانیش یاساگەلی حكومەتێكی سەنتڕاڵی بووە لە چوارچێوەی میتۆدێكی دەوڵەتانی سۆشیالیستی، ئەمەش بەو مانایەی لەم جۆرە سیستمانەدا حكومەت هەموو كاروبارەكان دەگرێتە ئەستۆی خۆی و بوار ناڕەخسێنێت بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت گەشە بكات و رۆڵی خۆی بگێڕێت. ئەم میراتە یاساییە وایكرد كە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتاوە ئەركێكی گەورەی بكەوێتە سەرشان، هاووڵاتیانیش لەسەر هەمان میتۆد چاوەڕێی ئەوە بوون حكومەت هەموو ئەركەكان بگرێتە ئەستۆی خۆی، بەڵام وێڕای ئەمانەش حكومەتی هەرێمی كوردستان ساڵ لە دوای ساڵ هەوڵیداوە بارودۆخەكە باشتر بكات و زەمینە بۆ دەركەوتنی كەرتی تایبەت بڕەخسێنێت، لەم بوارەشدا ئەگەر بەراوردی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە حكومەتی عێراق بكەین هەتا كۆتایی ساڵی 2013 و پێش بڕینی بودجە و مووچەی هەرێم لەلایەن بەغداوە، دەبینین كە حكومەتی هەرێم توانیویەتی زۆر زیاتر لە حكومەتی عێراق خزمەتگوزاری پێشكەشی هاووڵاتیانی خۆی بكات، ئەمە بەو مانایە نییە كە حكومەتی هەرێم بێ كەموكورتییە، یان ئێمە باشترین حوكمڕانیمان بەڕێوەبردووە.
* لەگەڵ ئەوەی ئاماژەت بەوە كرد حوكمڕانیی كوردستانیش بێ كەموكورتی نییە، بەڵام بە بەرارود لەگەڵ حكومەتی عێراق، جەختت لەسەر ئەوە كردەوە كە توانراوە خزمەتگوزاریی زیاتر پێشكەش بكرێت، ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان چی زیاتر لە حكومەتی عێراق كردووە؟
- حوكمڕانیی ئێستای كوردستان لە زۆر بواردا پێویستی بە چاكسازی هەیە، خاڵی هەرە گرنگ بۆ حوكمڕانیی باش، پرسی شەفافییەت و نەهێشتنی گەندەڵییە، بۆ ئەمەش چەند ساڵێكە دەستمان پێكردووە و بە قەناعەتی من هەر ئەوەش ئەولەوییەتی كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت. وێڕای ئەمانەش حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمانەی كردووە:
1. هەتا ساڵی 2014 كە حكومەتی بەغدا بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی ناردووە، ساڵانە حكومەت بودجەی رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كردووەو پاشانیش هەموو ساڵێك لە كۆتایی ساڵدا حیساباتی كۆتایی رەوانەی پەرلەمان كراوە، كە هەتا ئێستاش حكومەتی بەغدا حیساباتی كۆتایی رەوانەی پەرلەمانی عێراق نەكردووە.

2. حكومەتی هەرێمی كوردستان توانیویەتی سیستمێكی تازە بۆ (گرێبەستی گشتی) دەربكات، كە بەپێی ئەم سیستمە حكومەت گرێبەست لەگەڵ لایەنێكی كەرتی تایبەت دەكات. پێشتر (گرێبەستی گشتی) لە چوارچێوەی یاسای گرێبەستەكان (قانون العقود)ی عێراقی گرێبەستەكانی دەكرد، كە بەپێی رێنماییەكانی ئەو یاسا كۆنە، دەتوانرا دەستكاریی گرێبەستەكە بكرێت و بواری گەندەڵی زۆر بوو، بەڵام ئێستا بە رێنمایی تازە ئەو كەلێنانە پڕكراونەتەوە.
3. وازەرتی پلاندانان بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی شورا توانیویەتی كۆی یاسا و رێنماییەكانی هەرێمی كوردستان كۆبكاتەوە، بۆ ئەوەی بەراوردێك بكات و بزانێت كام رێنمایی لەگەڵ یاسایەك، یان كام یاسا لەگەڵ ئەوی دیكە هاودژی دروست دەكات، بۆ ئەوەی ئەگەر پێویست بێت، یاساكان هەموار بكرێنەوە، یان ئەگەر پێویست بكات، یاسای دیكە دەربكرێت.
4. حكومەتی هەرێم توانی گۆڕانكاریی زۆر لە ئاوەدانكردنەوی هەرێمی كوردستان بكات و بە هەزاران پرۆژەی خزمەتگوزاری وەك: رێگەوبان، كارەبا، فڕۆكەخانە، قوتابخانە، نەخۆشخانە، سایلۆ و .. هتد جێبەجێ كردووە.
5. لە زۆر نیشاندەری پەرەپێدان توانیمان پێشكەوین بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو، كە لە زۆربەی هەرە زۆری ئەو نیشاندەرانە لە بەشەكانی دیكەی عێراق باشترین.
* حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەرەتای ساڵی 2014 لەلایەن بەغداوە بوجەكەی بڕدرا، هەر لەو ساڵەدا داعش هێرشی كردە سەر هەرێمی كوردستان و نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەش روویان لە كوردستان كرد و نرخی نەوتیش زۆر دابەزی، ئایا چۆن توانرا پلانی خۆتان بگۆڕن بۆ ئەوەی ئەم حكومەتە نەكەوێت؟
- بێگومان هەموو ئەوانەی ئاماژەی پێ دەكەن، كتوپڕ پێكەوە یەخەی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان گرت و، قەیرانەكانیش یەك لە یەكتری قورستر و سەختتر بوون، هەر بۆ نموونە:
1. بە رێژەی 90%ی داهاتی كوردستان لەسەر ئەو بەشە بودجە بوو كە حكومەتی كوردستان لە پشكی بودجەی عێراقەوە بۆی دەهات، لەپڕ ئەمەیان بڕی.

2. شەڕی داعش، شەڕێكی هێجگار گەورە و خوێناوی بوو كە بەرەی شەڕەكە زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر درێژەی هەبوو.
3. نزیكەی 1.8تا 2 ملیۆن ئاوارە روویان لە هەرێمی كوردستان كرد، كە بەمەش كتوپڕ بە رێژەی 28تا30% ژمارەی دانیشتووانی كوردستان زیادی كرد.
4. ئەو بڕە نەوتەی كە خۆشمان هەمانبوو، بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە (بۆ 20-25 دۆلار) وایكرد كە حكومەت نەتوانێت سوودێكی ئەوتۆ لەو نەوتەش وەربگرێت.
ئەگەر بە شێوەیەكی زانستییانە شرۆڤەی ئەم كۆمەڵە قەیرانە بكەین كە پێكەوە بەرۆكی كوردستانیان گرت، دەكرێت بڵێین: هەر دەوڵەتێك پێكەوە رووبەڕووی ئەو هەموو قەیرانە ببێتەوە، دەبێت بكەوێت و نەمێنێت، بەڵام مانەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و هەوڵەكانی بۆ تێپەڕاندنی ئەو هەموو قەیرانە، بە پلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ هێزەكانی پێشمەرگەی قارەمان كە توانییان لەو بارودۆخە سەختە كوردستان لە مەترسیی تیرۆریستانی داعش بپارێزن، هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان. ئەگەر ئەم دوو فاكتەرە نەبوونایە، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بەرگەی نەدەگرت، بەڵام بە بوونی ئەم دوو فاكتەرە گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكان چەند هەنگاوێكی گرتەبەر كە بریتی بوون لە:
ا- حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لەسەرەتاوە بیری لەوە كردەوە كە هاوسەنگییەك لە نێوان (داهات و خەرجی) حكومەت رێكبخات.
ب- سیاسەتی دووربینانەی هەرێمی كوردستان بوو كە توانی یاسای نەوت و گازی هەرێم دەربكات و خۆمان ببینە خاوەنی سەرچاوەی سامانی سروشتیی خۆمان، بۆیە دوای ئەوەی لە شوباتی 2014 حكومەتی بەغدا بودجەی بڕی، حكومەت توانی لە مانگی حوزەیرانی هەمان ساڵدا نەوتی خۆی بفرۆشێت، بەڵام بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە، نەتوانرا بەم رێگەیە، رێگە لە قەیرانە ئابوورییەكە بگرین، بۆیە حكومەت ناچار بوو سیاسەتی پاشەكەوتی مووچە بە ناچاری رابگەیەنێت، بەڵام ئەمەشیان دیسان دەگەڕێتەوە بۆ جوامێریی خەڵكی كوردستان كە پشتگیریی حكومەتی خۆیان كرد و توانییان قەیرانەكە تێپەڕێنن.
ج- كەمكردنەوەی خەرجی وەزارەتەكان بە رێژەی 75-80%، ئەمەش هاندەرێكی باش بوو بۆ ئەوەی حكومەت سنوورێك بۆ قەیرانەكان دابنێت.
ئەم قەیرانانە ئەوەیان فێركردین كە دەبێت هەموو كات پێشبینی قەیرانی لەناكاو بكەین، بۆیە لە كابینەی تازەی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشدا لەسەر ئەم میتۆدە بەردەوام دەبین، بۆ ئەوەی ئەگەر خوانەخواستە قەیرانی دیكە هاتە رێگامان، باشتر بەرگە بگرین و سەركەوتووانە تێپەڕی بكەین.


* ئەوەندەی ئێمە وەك چاودێر ئاگادارین، ئێوە لە پلاندانان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم قەیرانانە لەگەڵ بانكی نێودەوڵەتی هاریكار بوون و پێكەوە پلانێكتان هەتا ساڵی 2020 ئامادە كردووە، ئایا رۆڵ و كاریگەریی هاوكارییەكانی بانكی نێودەوڵەتی بۆ ئێوە چۆن بوو؟
- لەگەڵ ئەوەی بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نەختیی نێودەوڵەتییش بە شێوەیەكی فەرمی لەگەڵ وەزارەتەكانی دارایی و پلاندانانی ناوەند، یان حكومەتی فیدڕاڵی كار دەكەن، هەروەها لەگەڵ ئەوەی كاربەدەستانی ئەم چەند ساڵەی دوایی حكومەتی فیدڕاڵی بەردەوام هانی بانكی نێودەوڵەتییان دەدا كە هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان نەكات، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەوان گەیشتنە ئەو قەناعەتەی ئێمە بە كردەیی ئامادەباشیمان بۆ چاكسازی و ریفۆرم لە هەموو بوارەكان تێدایە، ئەوە بوو توانیمان كاریان لەگەڵ بكەین و پێكەوە راپۆرتێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكان دابڕێژین، راپۆرتەكەش هەتا ساڵی 2020 لەخۆ دەگرێت.
* بانكی نێودەوڵەتی كاتێك لە چوارچێوەی مەرجەكانی خۆی مامەڵە لەگەڵ حكومەتێك دەكات، جیا لە هاریكاری تەكنیكی، لە هەمانكاتدا هاریكاری داراییشیان دەكات، ئایا ئێوە سوودتان لە هەردوو یارمەتییەكە وەرگرتووە؟
- ئێمە لە رووی تەكنیكییەوە سوودێكی زۆرمان لە هاریكارییەكانی بانكی نێودەوڵەتی بینیوە، بەڵام بەداخەوە لە رووی داراییەوە نەخێر، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەوان لە رووی داراییەوە مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەكەن و دەبێت بیدەن بە بەغدا و ئەوان بیدەن بە ئێمە، بەڵام وەك خۆتان دەزانن، بەغدا لەو ساڵانە بودجەكەی خۆشمانی بڕیبوو، چ جای ئەوەی پارەی بانكی نێودەوڵەتیمان بۆ بنێرێت.


* هاوكات وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی بەغدا بەرنامەیەكی هاوشێوەی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان لەگەڵ بانكی نێودەوڵەتی هەبوو، بەڵام ئەوان نەیانتوانی ریفۆرم بكەن، ئایا ئەوان بۆ نەیانتوانی؟
- راستە حكومەتی عێراقیش لەگەڵ بانكی نیودەوڵەتی و سندوقی نەختیی نێودەوڵەتی بەرنامەیەكیان هەبوو كە لە حكومەتی عێراقدا چاكسازی بكەن، بەڵام بەداخەوە ئەوان نەیانتوانی، دیارە بانكی نێودەوڵەتی كۆمەڵێك مەرجی پێشوەختەی هەیە بۆ یارمەتیی دارایی و مەرجە كە ئەو حكومەتەی كە هاوكاری لەگەڵ دەكەن، كۆمەڵێك چاكسازی بكات، بەڵام كاربەدەستانی عێراق ئەوەیان دەزانی، ئەگەر چاكسازییش نەكەن، كۆمەڵێك دەوڵەتی گەورە بەتایبەتی ئەمریكا پشتگیرییان دەكات و هاوكارییە داراییەكانی بانكی نێودەوڵەتی وەردەگرن، بۆیە خەمساردییان كرد و هەنگاویان بۆ چاكسازییەكان هەڵنەگرت.
* وێڕای هەموو قەیرانە سەختەكان، بەڵام سوپاس بۆ خوا و بۆ جوامێریی خەڵكی كوردستان، ئەو قەیرانانە تێپەڕێندران، ئێستا لە كوردستاندا قۆناخێكی تازە هاتۆتە پێشەوەو نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم هەڵبژێردراوە و مسرور بارزانی راسپێردراوە بۆ پێكهێنانی كابینەیەكی نوێ، ئایا چۆن سەیری ئەم وەرچەرخانە و ئەم قۆناخە نوێیە دەكەن؟
- بیگومان ئەم وەرچەرخانە قۆناخێكی تازەی هێناوەتە پێشەوە، ئەمەش بە هەنگاوێكی دیكەی ئەرێنی بۆ ئەزموونی دیموكراتی كوردستان لە قەڵەم دەدرێت، لەبەر ئەوەی وێڕای ئەوەی ئێمە بۆ ماوەی 7-8 مانگە خەریكی دانوستاندنین بۆ پێكهێنانی حكومەت، بەڵام سوپاس بۆ خوا بە رێگەیەكی دیموكراتییانە پرۆسەكە بەرەو كۆتایی دەچێت، خۆشبەختانە ئەم پرۆسەیە ئەوەی سەلماند كە لە كوردستاندا دەتوانرێت لە چوارچێوەی پرۆسەیەكی دیموكراتیدا پرسی دەسەڵات یەكلایی بكرێتەوە، ئەمە خۆی لە خۆیدا سەركەوتنێكی گەورەیە. لەم قۆناخەدا تازەیەدا بە بڕوای من سێ ئەركی سەرەكی دەكەوێتە سەرشانمان كە بریتین لە:
1. ئەوەی گرنگە جەختی لەسەر بكەینەوە ئەوەیە چۆن بتوانین پێكەوە كاربكەین و هەوڵەكانمان یەكبخەین بۆ ئەوەی خزمەتگوزاریی باشتر پێشكەشی خەڵكی كوردستان بكەین.
2. گرنگە پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بەهێزتر بكرێت. هەروەها دەبێت جەخت لەسەر ئەوە بكەینەوە دەستووری عێراق كە گرێبەستی پەیوەندیی نێوان هەولێر و بەغدایە وەك خۆی جێبەجێ بكرێت.
3. گرنگە بە بەردەوامی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانمان بەهێزتر بكەین.
* ئەگەر زیاتر جەخت لەسەر هەوڵەكانی كابینەی داهاتوو بكەینەوە كە پەیوەستن بە یەكخستنی هەوڵ و تواناكان بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی زیاتر بۆ هاووڵاتیان، ئایا دەبێت هەنگاوەكانی كابینەی داهاتوو چۆن بن؟
- پێش هەموو شت دەبێت پرۆسەی چاكسازی بەردەوام بێت و هەوڵبدرێت ئەو بارگرانییەی ئێستا لەسەر شانی حكومەت هەیە، سووكی بكەین. هەروەها دەبێت بەردەوام حكومەت خەرجی بەكاربردن كەم بكاتەوە و داهاتی وەبەرهێنان زیاتر بكات، بۆ ئەوەی بتوانێت پرۆژەی خزمەتگوزاریی زیاتر جێبەجێ بكات.


لایەنێكی زۆر گرنگ ئەوەیە كە دەبێت هەموو هەوڵەكان بخرێنەگەڕ بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت فراوانتر و بەهێزتر بكەین، هەروەها پێشكەوتنی ئابووریی كوردستان پەیوەستە بەو لایەنەوە، كە لە ئێستادا پرۆسەی ئابووریی كوردستان پەیوەستە بە نەوتەوە، گرنگە ئەم هاوكێشەیە بگۆڕێن بۆ ئەوەی سەرچاوەی داهات لە پێناوی بەهێزكردنی كەرتی تایبەت بێت. هەروەها بووژاندنەوەی ئابووری و دابینكردنی سەرچاوەی زیاتری داهاتی غەیر نەوتی، پەرەپێدانی گەشتوگوزار و ئاسایشی خۆراك و پەرەپێدان بە كشتوكاڵ. ئەمانە هەندێكن لەو بەرنامانەی كە كابینەی نوێ كاری لەسەر دەكات لە بواری ئابووری.
* هەندێك دەڵێن ئێمە هەر بەناو كەرتی تایبەتمان هەیە، لەمەش زیاتر دەڵێن كەرتی تایبەت نەیتوانیوە ئەركی سەرشانی حكومەت سووك بكات، ئایا چۆن ئەو كەرتە تایبەتە بەهێز و فراوانە دروست دەكرێت؟
- من دەڵێم كەرتێكی تایبەتی بچووكمان هەیە هەر بۆیە نەیتوانیوە ئەركی سەرشانی حكومەت سووك بكات، بۆیە گرنگە لە حوكمڕانیی حكومەتی داهاتوودا، كەرتی تایبەت بكەین بە بزوێنەری ئابووری و پێشكەوتنی ئابووری، ئەمە بەو مانایە دێت كە كەرتی تایبەت بوارێكی فروانی لەبەردەم بكرێتەوە بۆ ئەوەی بتوانێت لە هەموو بوارەكانی خزمەتگوزاری رۆڵی خۆی بگێڕێت، بۆیە ئەوەی ئێمە دەبێت كاری لەسەر بكەین، ئەوەیە كەرتێكی تایبەتی فراوان و گەورەمان هەبێت، وەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، یاسا و رێنماییەكانی ئێمە بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەركە باش نین، ئێمە پێشتر بە كۆمەڵێك یاسا و رێنمایی كارمان كردووە كە هەموویان كۆنن و لەسەر بنەمای میتۆدی سیستمی سۆشیالیستی دانراوان كە بڕوایان بە كەرتی تایبەت نییە، بۆیە دەبێت ئێمە كۆمەڵێك یاسا و رێنمایی تازە دەربكەین كە بوار بكاتەوە بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت بتوانێت گەشە بكات و بەهێز و فراوان بێت، هەر بۆ نموونە ئێستا لە وڵاتێكی وەك ئەمریكا هاووڵاتیەك دەتوانێ لە ماوەی 2-3 رۆژ بە تێچووی 20 دۆلار مۆڵەت بۆ كۆمپانیایەك وەربگرێت، بەڵام بەپێی یاسا و رێنمایەكانی ئێمە دەبێت ماوەی 45-60 رۆژ خەریك بێت و زیاتر لە 4000 دۆلار خەرج بكات بۆ ئەوەی موڵەتەكەی وەربگرێت. لەسەرووی هەموو ئەمانەشەوە رۆڵی سەروەریی یاسا زۆر گرنگە و دەبێت لە چوارچێوەی سەروەریی یاسادا بایەخ بە لامەركەزییەتی ئیداری بدرێت، كە ئەمەشیان رۆتینی زۆر كەم دەكاتەوە و كاری هاووڵاتیانیش ئاسان دەكات.


* پسپۆران ئاماژە بەوە دەكەن بەبێ بوونی سیستمێكی بەهێزی بانكی، كەرتی تایبەت ناتوانێ لەسەر پێی خۆی رابوەستێت، ئایا ئەو سیستمە بانكییە لە كوردستان بوونی هەیە؟
- ئێمە سیستمی بانكیمان نییە، بەڵام كوردستان پێویستی بە سیستمێكی بانكیی زۆر بەهێز هەیە، بۆ ئەوەی بتوانێت وەبەرهێنان لە پارەدا بكات، ئەمەش ژێرخانێكی زۆر باش بۆ گەشەی كەرتی تایبەت دەڕەخسێنێت. زۆر راستیشە سیستمی بانكی فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ گەشەی كەرتی تایبەت، لەبەر ئەوەی بەردەوام دەتوانێت پارەی گەورە بۆ پرۆژەكانی لە بانك قەرز بكات. وڵاتانی رۆژئاوا لە سەر ئەم بنەمایە پێشكەوتوون، لە پێشان سیستمی بانكیی بەهێزیان هەبووە، ئینجا توانیویانە كەرتێكی تایبەتی بەهێز دروست بكەن. بۆیە سیستمی بانكیی بەهێز بۆ كوردستان زۆر پێوستە. من دەزانم خەڵكی كوردستان متمانەی بە بانكەكانی كوردستان نییە، لەبەر ئەوەی لە ساڵانی رابردوو لە كاتی قەیرانە ئابوورییەكاندا خەڵك نەیتوانیوە لەكاتی خۆی پارەكانی لە بانكەكان وەربگرێتەوە، بۆیە یەكێك لە ئەركەكانی ئەم كابینە تازەیە ئەوەیە كە دەبێت ئەو متمانەیە بگێڕێتەوە بۆ هاووڵاتیان بۆ ئەوەی متمانە بە سیستمی بانكی بكەن و پارەكانیان لە بانكەكان دابنێن.
* باست لە نەبوونی متمانە كرد لەنێوان هاووڵاتیان و بانكەكانی كوردستاندا، بەڵام پێت وانییە لەنێوان هاووڵاتیان دەسەڵاتیش بۆشاییەك هەیە؟ ئایا هۆكاری ئەو بۆشاییە چییە؟
- بە بڕوای من ئەمە ئەركێكی دیكەی كابینەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستانە و بەڕێز كاك مسرور بارزانی بەرنامەی بۆ ئەم كارە هەیە، ئەویش نزیككردنەوەی هاووڵاتیانە لە حكومەت و لە شێوازی دروستكردنی بڕیار لە حكومەتدا، ئەمەش بەو مانایەی راستە حكومەت بڕیار دەدات، بەڵام دەبێت بڕیارەكان بەوجۆرە بن كە هاوبەشیی هاووڵاتیانی تێدا دروست بكرێت، بۆ ئەمەش پێویستە لەنێوان هاووڵاتی و حكومەتدا فەزایەكی گشتی هەبێت بۆ ئەوەی هاووڵاتی بگاتە دەسەڵات و دەسەڵات گوێ لە رای هاووڵاتیان بگرێت. لایەنێكی دیكە بۆ بەشداریی هاووڵاتیان لە دەسەڵاتدا ئەوەیە راوێژ بە هاووڵاتیان بكرێت لە شێوازی بڕیاردان لە سەر پرۆژەكان، هەر بۆ نموونە ئێمە بڕیاری پرۆژەیەكمان هەیە لە یەكێك لە قەزاكانی كوردستان، بەڵام خەڵكی ئەو قەزایە پێویستیان بە چەندین پرۆژە لە بواری جۆراوجۆر هەیە، ئەگەر ئێمە لەگەڵ خەڵكی ئەو قەزایە قسەمان كردو پێمان گوتن، ئێمە بە بڕی یەك ملیۆن دۆلار پرۆژەیەكی نەخۆشخانە بۆ قەزاكەتان دروست دەكەین، بەڵام دەزانین پیویستیتان بە چەند پرۆژەی دیكەی وەك قوتابخانە و رێگەوبان و كارەبا هەیە، ئایا ئێوە خۆتان ئەلەوییەت بەكامیان دەدەن؟ ئەوا لەم حاڵەتەدا هاووڵاتی هەست دەكات ئیعتوبار و هێزی هەیە، بۆیە بە هەموو توانایەك پشتگیری حكومەت دەكات. خۆتان دەزانن لەم 10-12 ساڵەی رابردوو دیاردەیەك لەناو خەڵكی كوردستان دروست بووە كە بە چاك و خراپی حكومەت هەر دەڵێن خراپ، بۆیە ئەگەر توانیمان هاووڵاتی بەشداری لە بڕیاردان بكات، ئەوا ئەو بۆشاییە پڕدەكەینەوە و حكومەت و خەڵك پێكەوە هاوكار دەبن بۆ سەرخستنی بەرنامەكانی حكومەت.



* ئاماژەت بەوە كرد كە حكومەتی داهاتوو یەكێك لە بەرنامەكانی بایەخدان بە كەرتی تایبەت دەبێت، بەڵام كەرتی تایبەت هەتا ئێستا نەبۆتە سەرچاوەی دۆزینەوەی هەلی كار بۆ گەنجان، ئایا چۆن كەرتی تایبەت دەبێتە سەرچاوەیەك بۆ دۆزینەوەی هەلی كار بۆ گەنجان؟
- ئەوە پێویستی بە دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتی (بازاڕی كار) هەیە. پێش هەموو شت دەبێت ئەوە بزانین سیاسەتی بازاڕی كار، خستنەڕوو و ویست (عرض و طلب)ـە، ئەمەش بەو مانایەی ئایا زانكۆكانی كوردستان، یان ئامۆژگا و قوتابخانەكانی پێگەیاندنی پیشەیی چ جۆرە كادرێك بۆ بازاڕی كار پێشكەش دەكەن، من لێرەدا زیاتر باس لە زانكۆكانی كوردستان دەكەم، لە بەر ئەوەی ستراتیژیەتی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بەو جۆرەیە كە گەنجان بە زانست پەروەردە بكەن، بۆ ئەوەی ئەو زانستە لە هەردوو كەرتی تایبەت و گشتی بەكاربهێنن، لەسەر ئەم بنەمایە ئێمە وەك وەزارەتی پلاندانان لەگەڵ كەرتی تایبەت قسەمان كردووە، ئەوان دەڵێن ئێمە خەڵكانێكمان دەوێت بۆ نموونە زمانی ئینگلیزی بزانن، لە كۆمپیۆتەر شارەزا بن، لێهاتوویی پەیوەندییەكانیان تێدا بێت و...هتد، بەڵام بەشێكی زۆر لە گەنجەكانمان لەم بوارانە دەرچووی زانكۆكانی كوردستانن و بە تەواوەتی فێری پسپۆڕییەكە نەبوون. لایەنێكی دیكە ئەوەیە كە هەتا ئێستا لە كوردستان دامەزراوەیەكی فەرمی بۆ گەڕان بە دوای كاردا نییە، بۆیە دۆزینەوەی كار بە تەنیا لە رێگای ناسیاو و دۆست و برادەرەوە مسۆگەر دەبێت، گرنگە لە كابینەی داهاتوو دامەزراوەیەك هەبێت بۆ ئەوەی ببێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی كار، لەم حاڵەتەدا زۆر بوار پێیوستی بە چاوپێداخشاندنەوە هەیە، لە ناویاندا یاسای خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە حكومەتی هەرێمی كوردستاندا.