سیاسەتی ئابووری سەركەوتوو بەردی بناخەی هەر حكومەتێكی سەركەوتووە، بەڵام سیاسەتی ئابووری سەركەوتووش پەیوەندییەكی گرنگی بە سەقامگیریی سیاسییەوە هەیە، ئەوەی لە كابینەی حكومەتی داهاتووی هەرێمی كوردستان چاوەڕوان دەكرێت، فەراهەمكردنی سەقامگیریی سیاسییە بۆ ئەوەی حكومەت بتوانێت بڕیاری بوێرانە دەربكات و لە چوارچێوەی یاسادا جێبەجێیان بكات، راگرتنی هاوسەنگی لە نێوان هەردوو كەرتی گشتی و تایبەت و زەمینە رەخساندن بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت ببێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی هەلی كار بۆ هاووڵاتیان، ئەمەشیان ئەركێكی گرنگە و مەزندەكان بەو ئاراستەیەن كە یەكێك بێت لە ئەولەوییەتەكانی بەرنامەی داهاتووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بۆ قسەكردن لەسەر هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان بە سیاسەتی ئابووری حكومەت و پڕۆسەی چاكسازی و میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكانی خەڵك، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ د.محەمەد شوكری پسپۆڕ لە بواری ئابووری ئەنجامدا و بە مجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* بە شێوەیەكی گشتی سیاسەتی ئابووریی هەر حكومەتێكی سەركەوتوو بەندە بە ئاستی سەقامگیریی ئەمنی و سیاسییەوە. لە كوردستاندا تا راددەیەكی زۆر باش سەقامگیریی ئەمنی فەراهەم كراوە، بەڵام هێشتا خەڵك ترسی لە ناسەقامگیریی سیاسی و فەوزای سیاسیی نێوان حزبەكانە كە لە پەرلەمان و پڕۆسەی حوكمڕانیدا رەنگ دەدەنەوە، ئایا وەك ئابووریناسێك چۆن سەیری فاكتەری سەقامگیریی سیاسی بۆ سیاسەتی ئابووریی حكومەتی داهاتووی هەرێمی كوردستان دەكەیت؟ ئایا بۆ دابینكردنی ئەم سەقامگیرییەتا چەند حكومەت پێویستی بە یاسایەك هەیە تا لە پەرلەمانی كوردستانەوە دەربچێت و دواتر بخرێتە واری كارەوە؟
- ئیدارەی رەشید و حوكمڕانیی باش دەتواندرێت بە هۆیانەوە پرۆسەی سیاسیی لەناوخۆی وڵاتدا بخرێتە سەر رێگای راست، ئەم رێگە راست و رەوشە ساغڵەمەش بە پاراستنی سەقامگیریی ئەمنی و بە هۆی كۆمەڵێك چاكسازیی سیاسییەوە ئەنجام دەدرێت. لە هەرێمی كوردستان جەنابی سەرۆك بازرانی هەوڵێكی زۆری دا تاوەكو ئاشتەوایی سیاسی و كۆمەڵایەتی و سازان و كاركردنی پێكەوەیی حزبەكان زامن بێت، بەهۆی هەوڵەكانیشیەوە توانرا سەقامگیریی سیاسی و ئەمنی لەناوخۆی كوردستاندا دابین بكرێت، ئەمەش هەمووی لەپێناو رەچاوكردنی خواست و داواكارییەكانی جەماوەری كوردستانە. ئەوەی ئێستا لە دۆخی سیاسی ناوخۆیی هەرێمدا روودەدات و بوونی هەیە، دروست بوونی نامتمانەییە لە نێوان لایەنە سیاسییەكاندا، ئەم نامتمانەییە لە هۆكاری كۆمەڵێك ئەنجامی كەڵەكەبووی ساڵانی رابردووەوە كەوتۆتەوە، ململانێی نێوان حزبەكان بەڕادەیەكی خراپ دۆخەكەی لەكابینەی هەشتەمدا ئاڵۆز كرد، تا ئەو ئاستەی كە پرۆسەی سیاسی بە لاڕێدا برا و ناسەقامگیری سیاسی و پشێوی و بێسەروبەری لێكەوتەوە. بەشێكی زۆری فاكتەری ئەم بارە ناهەموارە لە دەرئەنجامی پەیڕەوكردنی كاروكردەوە و هەڵوێستی هەڵەی حزبەكان بووە لە بەرامبەر پرۆسەی سیاسی، كە رۆڵی هەندێك لە دامەزراوەكانی وەكو پەرلەمان و حكومەت و دادگای لاواز كرد، تەنانەت زۆر لە كەناڵەكانی راگەیاندنیش بەمەبەست بێت، یان بە ئەنقەست رۆڵیان لە تێكچوونی پرۆسەی سیاسی و سەقامگیری ناوخۆدا هەبوو، ئەگەر حیكمەتی جەنابی سەرۆك بارزانی و پاڵەوانێتی هێزەكانی پێشمەرگە و خەڵكی نەبووایە دۆخەكە زۆر خراپتر دەبوو؛ كە لەلایەك بەو ئاراستەیەدا كار كرا كە گیانی پێكەوە ژیان و كاركردنی هاوبەش بپارێزرێت و دۆخەكە ئاڵۆزتر نەبێت، لەلایەكی تریشەوە بەو ئاراستەیە كار كرا كە رووبەڕووی تەحەدداو و هەڕەشەكانی دەرەكیش ببنەوە، ئەگەر ئەو نەفەسی كاركردنە نەبوایە ئەوا سەرتاپای ئەزموونی هەرێمەكە دەكەوتە مەترسییەوە. ناسەقامگیریی سیاسی و ئەو فەوزا سیاسییەی لە خولی پێشووی پەرلەماندا لەنێوان حزبەكان هەبوو، زیاتر مەبەست لێی زیانگەیاندن بوو بە پرۆسە سیاسییەكە و دواجاریش كاریگەریی توندی كردە سەر دۆخی حكومەت و ئابووری و بژێوی ژیانی هاووڵاتیان. لە چوار ساڵی رابردوودا حكومەتی هەرێم دوچاری كۆمەڵێك تەحەدای قورس بووەوە، هەر لە شەڕی داعش كە لەمانگی حوزەیرانی 2014 ئەو رێكخراوە تیرۆرستییە هێرشی كردە سەر شاری موسڵ و ناوچەكانی دیكەی عێراق و دواتر پەلاماری ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمیشی دا و شەڕێكی فراوانی لە سنووری 1800 كیلۆمەتردا بەسەر كوردستاندا سەپاند، هەروها حكومەتی عێراق لە بری یارمەتیدانی هێزەكانی پێشمەرگە و شەهیدو قوربانیەكان كەچی تاكلایەنە هەڵسا بە بڕینی بەشە بودجەی هەرێم كە هاوكات بوو لەگەڵ دابەزینی بەهای نەوت و هاتنی بە لێشاوی زیاتر لە یەك ملیۆن و 800 هەزار ئاوارەو پەناهەندەی عێراقی و كوردانی رۆژئاوا و پارچەكەكانی دیكەی كوردستان، لە هەموو ئەمانەش كاریگەرتر لە ناوجەرگەی ئەو قەیرانەدا كە حكومەتی هەرێم دووچاری بوو بوو حزبە سیاسییەكانی كوردستان وەكو دەرفەتێكی حزبایەتی و موناوەرەیەكی سیاسی بۆ بەدەستهێنانی دەنگ و فریودانی لایەنگرانیان بە تاقی تەنیا پارتی دیموكراتی كوردستانیان لە پڕۆسەی حوكمڕانی و فریاكەوتنی خەڵك و دەربازبوون لە قەیرانەكەدا بەجێهێشت، لەكاتێكدا ئەمە خۆدزینەوە بوو لە بەرپرسیارێتی ئەخلاقی، كە دواتر زۆرێك لە ئەندامان و لایەنگرانی ئەو حزبانەش لەسەر سندوقەكانی دەنگدان وەڵامی راستەوخۆی ئەم كارەی ئەو حزبانەیان دایەوە، هەر بۆیە فاكتەری شڵەژانی سیاسی و پشێوی نانەوە لە لایەن ئەو حزبانەی كە پێیەكیان لە حكومەت و ئەوی دیكەیان لە دژایەتیكردنی حكومەتدا هەڵدەهێنا باری شان و ئەركە ئەخلاقییەكانی حكومەتی گرانتر كرد، تا دواجار و لە بەرە بەری كۆتایی هاتنی وادەی سەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەت زۆربەی ئەو حزبانە بە تەواوەتی لە كابینە وەزارییەكە كشانەوە.
ئەمە مەترسیدارترین فاكتەری ناسەقامگیریی سیاسی و پشێوی بوو كە بە یەكێك لە هۆكار و ئاستەنگ و رێگرێ گەورەكانی بەردەم سەقامگیریی پرۆسەی سیاسی و گەشەی ئابووریش دادەنرێت، ئەمە تەجروبەیەكی نوێی نیشانداین كە لە واقیعی ناوچەكە و عێراق بەگشتی و كوردستانیشدا وەك مۆدێلێكی لێهاتووە، ئیتر بۆ شارەزایانی بواری حوكمڕانی ساغبۆوە كە مەرج نییە كابینەی بنكە فراوان ببێتە بنەمایەك بۆ سەقامگیریی سیاسی و ئاشتی و پێكەوەژیان، هەروەكو چۆن بوونی حزبی شەعبەویی و هێنانی ئایدیۆلۆژیای دەرەكی زیان بە پرۆسەی سیاسی و دیموكراسی كوردستان دەگەیەنێت، هەر واش هەبوونی ئەم هەموو حزب و ئەجندانە، دروشمی دیموكراتی و ئازادی و مافەكانی مرۆڤیان دەقۆزتەوە بۆ بەلاڕێدا بردنی هەموو ئەو ئەزموونە جوانانەی كە ژینگەی كوردستانی پێ ناسراوە و لە تەجروبەی عێراق و ناوچەكەدا ناوازە بوو، من وەكو شارەزایەكی ئابووری و كارگێڕی لەكاتی شرۆڤەكردنی باسەكەمدا ناتوانم باس لەم رەهەندە سیاسی و واقیعە تاڵە نەكەم، چونكە ئابووری و سیاسەت دوو هاوكێشەی تەواوكاری یەكترن و شوێنەواریان بەسەر یەكەوە هەیە.
لەلایەكی دیكەوە، یەكێك لە فاكتەرەكانی سەقامگیریی سیاسی بە بوونی دەستووری هەمیشەیی هەرێمی كوردستانەوە پەیوەستە، لەبەر ئەوەی دەستوور شێواز و هەیكەلییەتی سیستەمی سیاسی دادەنێت و زۆرینەی پەڕلەمانی ناتوانیت بە بێ گەڕانەوە بۆ رای گەل دەستكاریی سیستەم بكات، بۆیە بینیمان لە ساڵی 2015 چ كێشەیەك دروست بوو كاتێك هەوڵدرا بە رێگای یاسا سیستەمی سیاسی هەرێمی كوردستان بگۆڕن، كە ئەمەش بووە هۆی سەرهەڵدانی قەیرانی سیاسی لە هەرێم و كاریگەریی زۆری لەسەر ئابووری وڵات هەبووە. بۆیە ئێستا بوونی دەستووری هەمیشەیی بە زەروور دەزانین بۆ ئەوەی هیچ زۆرینەیەكی پەرلەمانی نەتوانێت دەستكاری سیستەمی سیاسی بكات، كە بنەمای سەرەكیی سەقامگیریی سیاسی و سەقامگیرییە لە بازاڕەكاندا.
* زۆر باس لە پرۆژەی چاكسازیی بنەڕەتی لە بەرنامەی حكومەتی داهاتوودا دەكرێت، دیارە مەبەستمان لە پرۆژەی چاكسازیی بنەڕەتی ئەو پرۆژەیەیە كە لە كابینەی هەشتەم نێردرایە پەرلەمان، بەڵام نەبووە یاسا، ئەوەندەی ئێمە بەدواداچوونمان بۆ یاسای پرۆژە چاكسازییەكە كردووە، ئەم پرۆژەیە زیاتر پرۆژەیەكی تەقەشوفە بۆ زیادكردنی بڕێك داهات كە لە ( 100ملیار دینار) مانگانە تێپەڕ ناكات، تاوەكو ئەو بڕە پارەیە بگەڕێتەوە بۆ حكومەت، ئەمە بێجگە لەوەی لەوانەیە گێڕانەوەی ئەم بڕە پارەیە هەندێك كێشە و نیگەرانیی كۆمەڵایەتیش لەناو كۆمەڵگەی كوردستان دروست بكات، ئایا وەك پسپۆڕێكی ئابووری لەو بڕوایەدایت كە بە تەنیا بەو پرۆژەیە حكومەتێكی كاراو خزمەتگوزار بێتە ئاراوە، یان ئەو پرۆژەیە پێویستی بە دەوڵەمەندكردنێكی هەمە لایەنە هەیە بۆ ئەوەی كابینەی داهاتوو وەك حكومەتێكی چالاك دەربكەوێت؟ بە رای ئێوە دەبێت ئەو دەوڵەمەندكردنە هەمەلایەنەیە بۆ ئەو پرۆژەیە چی بێت؟
- سەرەتا دوو بابەت هەیە لەناو پرۆژەی چاكسازی دەبێت لە یەكتریان جیابكەینەوە:
1. بانگەشەكردنی چاكسازی لەلایەن زۆر لە حزبەكانی كوردستانەوە وەكو بانگەشەیەكی ئیعلامی و فریودانی خەڵكی.
2. پرۆژە چاكسازییەكی راستەقینە و بنەڕەتی.
ئەوجا دەتوانرێت قسە لەسەر پرۆژەی چاكسازیی بنەڕەتی بكەین لە رووی:
1. چاكسازیی كارگێڕی.
2. چاكسازیی ئابووری.
لەمەشدا دەبێت لە نووسین و داڕشتنەوەی پڕۆژەكەدا رەچاوی ئەم خاڵانەی خوارەوە بكرێت:
1. دۆخی ئابووری و ژینگەی كاركردنی سیاسی و ئابووریی هەرێمی كوردستان.
2. خواست و ویستی چین و توێژەكان بكرێت و گفتوگۆیان لەگەڵدا بكرێت و هاوبەش بن لە پرۆژەكەدا (پێویستە لە هەر هەنگاوێك بۆ چاكسازی رای خەڵكی خاوەن كار وەربگیرێت).
3. رەچاوی رەهەندە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانی چاكسازییش بكرێت.
4. توانای دەركردنی یاساكان لەپەرلەمان بۆ ئەوەی هێزێكی یاسایی بە پرۆژەكە بدات.
5. توانای جێبەجێكردنی یاساكە لەلایەن دامەزراوەكانی حكومەتەوە.
6. چاودێریكردنی لەلایەن دامەزراوەكانی دەستپاكی و چاودێریی داراییەوە.
7. چاكسازیی سەرتاپاگیر و گشتگیر بێت و لەسەرەوەی دەسەلاتی ئیداری تا خوارەوە هەموو ناوچە و شوێنێكی هەرێمی كوردستان بگرێتەوە و كەس بەدەر نەبێت لە جێبەجێكردنی یاسا.
هەربۆیە بەشێوەیەكی گشتی بەرنامەی چاكسازیی كارگێڕی و ئابوورییش نابێت پەلەی تێدا بكرێت، مادام مەبەست لێی دەربازبوونە لە هەموو ئەو یاساو رێنمایی و واقیعە كۆنانەی كە چەند ساڵێكە بەسەر هەرێمدا فەرز كراوە، مەبەست لە پرۆژەی چاكسازیی تەنیا كەمكردنەوەی خەرجییەكان نییە كە رەنگە لەم دۆخە ئابوورییەی ئێستادا گونجاو نەبێت كە تازە لە قەیرانێكی پڕوكێنەر هاتوینەتە دەرەوە و وردە وردە بازاڕەكانی كوردستان روو لەبوژانەوە دەكەن و گەنجێكی زۆری دەرچووی زانكۆكان بەدوای كار و هەلی وەزیفیدا دەگەڕێن و ناوچەكەش لەبەردەم ململانێ و ئاڵۆزییەكی نوێ دایە، بۆیە سەرەتا گرنگترین كار پێویستە بە هەمووان كۆدەنگییەكمان هەبێت لەسەر دەستنیشانكردنی خاڵە لاواز و خراپەكان كە لەپاڵ رەچاوكردنی ئەم ژینگەو دۆخە ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتیانەدا، دەتوانرێت بەرچاو روونییەكمان هەبێت، كە ئێمە لەكوێین و دەمانەوێت بەرەو كوێ هەنگاو هەڵهێنین و ئامانجمان چییە، نابێت لەمەشدا ئەوە لەبیر بكەین، مادام سیاسەتی هەرێم و حكومەت بەو ئاراستەیە دەچن كە هەموو كێشەو گرفتەكانی نێوان هەرێم و ناوەند لەچوارچێوەی دەستوور و یاسادا چارەسەر بكرێت، دەبێت رەچاوی هەموو ئەو خاڵ و بابەتە ستراتیژیانە بكرێت كە حەسرییە، وەكو یاساكانی بازرگانی و خاڵە سنوورییەكان و رێكخستن و یەكخستنی باج و رسوماتەكان و چەندین بواری دیكە، لەمەش گرنگتر بەرنامەی كابینەی نوێی حكومەت لە روانگەی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسییەوە چی دەبێت؟ بەتایبەتی كە خەڵكی ئومێدێكی زۆریان لەسەر هەڵچنیوەو ماوەیەكی زۆرە پارتی بەهۆی حزبە سیاسییەكان و ناكۆكییەكانیانەوە نەیتوانیوە ئەو كابینە وەزارییە رابگەیەنێت، ئێستاكە ئێمە لەسەروبەندی پێكهێنانی كابینەكەداین و ئەم كابینەیەش بە پاڵپشتی جەنابی سەرۆك بارزانی دەتوانین زۆر لە ئومێدەكانی لەسەر هەڵبچنین.
سەبارەت بەتەوەرێكی پرسیارەكەشت كە تایبەتە بەوەی بۆ دەوڵەمەندكردنی پرۆژەی چاكسازیی چی بكەین؟
منیش لەگەڵ ئێوەدا هاوڕام بەوەی پێویستە ئەم پرۆژەیە دەوڵەمەند بكرێت، قۆناغ و واقیعەكە لە گۆڕانكارییەكی خێرادایە، هەربۆیە دەبێت خوێندنەوەی نوێمان بۆ پرۆژەكە هەبێت تا بە كەمترین زەرەر و زیان باشترین قازانج بكەین. خۆشبەختانە تاڕادەیەكی باش سەقامگیریی ناو پەرلەمان بوونی هەیە، ئەمەش وامان لێدەكات جارێكی دیكە بیر لەوە بكەینەوە كە چی بكرێت بۆ دەوڵەمەندكردنی پرۆژەكە؛ بە بۆچوونی من گرنگترین خاڵ دەبێت هەموو بڕگەو یاساكانی ناو پرۆژەكە رەچاوی ئەوەی تێدا بكرێت كە خەڵكی لەئەولەوییەتی یەكەمدا بێت، دووەم ئەگەر ئێمە رێگەی پرۆژەی چاكسازیی ئابووری پەیڕەو بكەین و داهاتەكانمان ساڵ لەدوای ساڵ بەرەو بەرزبوونەوە ببات، ئیتر چی پێویست دەكات تەقەشوف بكەین، بەڵكو دەتوانین زێدەمەسرەفی نەكەین ئەمەش جۆرێكی باشتری تەقەشوفە، سەرەتا پێویستە حكومەت كۆنتڕوڵی سەرجەم داهاتەكانی خۆی بكات و دەسەڵاتی حكومەت لەسەر هەموو وڵات بەهێز بكرێت، دواتر هەوڵ بدرێت خەرجییەكانی حكومەت لە بوارەكانی ژێرخان زیاد بكرێن، تا دەرفەتی ئابووری زیاتر بۆ هەرێمی كوردستان برەخسێندرێ . لەروانگەی ئابوورییەوە داهات و خەرجی تەواوكاریی یەكترن هەر كە داهاتەكان زیادی كرد، ئیتر كێشەی موچە و خەرجییەكان كەم دەبنەوە، بەڵام پێچەوانەوە كە خەرجی كەم كرایەوە كەمێك گرفتی داهاتمان بۆ چارەسەر دەبێت، وەكو ئەوەی باس دەكرێت 100 ملیار دینار مانگانە لەكاتی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە، بەڵام رەنگە بەهۆی ئەم تەقەشوفەوە داهاتێكی زیاترمان لە باج و رسومات و بەگەڕخستنی بازاڕ لەدەست بچێت، هەربۆیە نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە حكومەت زۆر هەنگاوی پراكتیكی ناوە لە رووی بایۆمەتری و رێكخستن و یەكخستنی موچەكان و دەركردنی رێنمایی و یاسای نوێ و كەمكردنەوەی خەرجیەكانی بەڕێژەی 25% و بچوككردنەوەی هەیكەلی وەزارەتەكان.
* ئەوانەی شارەزاییان لە دارشتنی سیاسەتی ئابووریدا هەیە، ئاماژە بەوە دەكەن كە سیاسەتی ئابووری سەركەوتووی حكومەت بریتیە لەوەی كە سەرچاوەی مرۆیی وڵات وەك سەرچاوەیەكی گرنگ سەیر بكات، لەم سەرچاوەیەدا وەبەرهێنان بكات بۆ ئەوەی بیكاتە سەرچاوەی داهاتێكی گەورە بۆ حكومەتەكەی، بەڵام ئەوەی ئێستا دەبینرێت گەورەترین كێشەی حكومڕانییە لە كوردستاندا، ئەو سەرچاوە مرۆییەیە هەموو بوون بە فەرمانبەر و بار بەسەر حكومەتەوە، ئایا بەڕای جەنابتان ستراتیژیەتی سیاسەتی ئابووری حكومەتی داهاتوو دەبێت چۆن بێت بۆ ئەوەی سەرچاوەی مرۆیی لە كوردستان بكاتە سەرچاوەی داهات لە كوردستاندا؟
- هەموو ئایدیۆلۆژیا و سیستەم و بیردۆزی ئابووری لەناو بازنەی بەرژەوەندییەكانی خەڵكیدا كۆدەكرێنەوە، مادام رۆئیاو ستراتیژییەتی حوكمڕانی لە پێناو مرۆڤدایە، كەواتە دەبێت پلان و بەرنامە ئابوورییەكانیشمان هەر لەپێناو ئەواندا بێت، پارتی دیموكراتی كوردستان ئەو حزبەیە كە زۆر رەچاوی ئەم خاڵەی كردووەو واقیعبینانە پلان و بەرنامە ئابوورییەكانی داڕشتۆتەوە، هەربۆیە بەبەردەوام لە هەڵبژاردنەكاندا ژمارەی كورسیەكانی لە هەڵكشاندایە و توانیوێتی بەراورد بە حزبەكانی دیكە سەنتەری بڕیاردان و جەماوەری خۆی بپارێزێت، ئەندامانی پارتی هەر بەو ئاراستەیەی مستەفا بارزانی پەروەردە كراون كە شانازییە مرۆڤ خزمەتكاری میللەتی خۆی بێت، لەكاتێكدا زۆر لە حزبە شەعبەوییەكان شێوازی بیركردنەوە و بۆچوونی كادیرو ئەندامانیان گۆڕیوەو بەئاراستەی رق و قین و تێكدانی دۆخەكەیان بردووە، ئا لێرەدا ئەركی كابینەی نوێ و دڵسۆزانی گەلەكەمان قورس دەبێت، چونكە زۆر لە حزبەكان لەبری ئەوەی كەلێنی نێوان حكومەت و خەڵكی كەم بكەنەوەو ئەو رووە راستەقینەیە بەخەڵكی بدەن كە حكومەت حكومەتی گەلە و هی هیچ حزبێك نییەو لە 1992 ەوە گەورەترین دەستكەوتی خەڵكی (پەرلەمان و حكومەت و دامەزراوەكانی) بووە، كەچی ئەوان هاتوون بە تەرجەمەكردنی كۆمەڵێك دروشمی دەرەكی خەڵكەكەیان بە لاڕێدا بردووە و وایان تێگەیاندوون كە حكومەت دەسەڵاتە و خەڵك چەوساوەیە، لەكاتێكدا ئەمە نەك لەفەرهەنگی سیاسی و حوكمڕانی كوردستاندا بوونی نییە، بەڵكو لەهەرێمی كوردستاندا كە پێگەیەكە لەناوچەیەكی پڕ لە كێشمەكێش و ئاڵۆزدا دوژمنی زۆرەو مەبەست لە لێدانی حكومەت لێدانی كوردایەتی و نیشتمانەكەیەتی، لەم روانگەیەوە كەس نكۆڵی لەوە نەكردووە كە كەموكوڕی هەیە، بەڵام خۆ نابێت هەرچی لەماوەی 25 ساڵی رابردوودا هەنگاوی بۆ نراوە و ئەنجامدراوە هەر هەمووی بەخراپ بزانین، حكومەت بەپاڵپشتی و خۆڕاگری خەڵك توانی لەو ماوە زۆرەدا خۆی رابگرێت و چەندین پرۆژەو كاری گەورە لەبواری خزمەتگوزارییەكانی بنێت و ئەگەر ئەم چوار ساڵە بەهۆی قەیرانەوە لە قسەكانمان بەدەر بكەین، ئەوا ئەو راستییەمان بۆ دەردەكەوێت گۆڕانكاریش لە واقیعی بژێوی ژیاندا روویداوە، كە دەكرێت لەم كابینەیەدا شتی نوێترو گەورەتریش ئەنجام بدرێت، بەتایبەتی لەبواری پەرەپێدانی مرۆیی و سوود وەرگرتن لەگەورەترین سامانی وڵات كە رۆڵەكانیەتی.
ئەمەش لەرووی ئابوورییەوە لە چەند رێگایەكەوە دەكرێت:
1. بەو پێیەی وەبەرهێنان لەتوانای مرۆیی بەگشتی و لاوان بەتایبەتی بە سەقامگیری سیاسی دروست دەبێت، هەربۆیە دەبێت ئەو سەقامگیرییە سیاسییە بپارێزرێت.
2. بۆ ئەوەی دەرچووانی زانكۆ هەموویان روو لەكەرتی حكومەت نەكەن، دەبێت یاساكانی كارو وەزیفە لەكەرتی تایبەت رێكبخرێتەوە و زامنی پارێزگاری لە مافەكانی هاووڵاتیان بكرێت.
3. لە رووی پرۆگرامەكانی پەروەردەو خوێندنی باڵاوە رەچاوی داواكاریی بازاڕو كار و كۆمپانیاكان بكرێت.
4. گرنگیدان بە خوێندنی پیشەیی و هونەری و تەكنیكییەكان.
5. دامەزراوەی تایبەت بە سوود وەرگرتن لە توانای گەنجان دابمەزرێت، لێرەدا سێ دامەزراوە بەبیر دەهێنمەوە كە زۆر گرنگن بۆ سوودوەرگرتن لەتوانا مرۆییەكان و دەستەبەركردنی كار (دامەزراوەی پرۆژەی بچووك – دامەزراوەی خولی مەشق و راهێنان- دامەزراوەی دۆزینەوەی هەلی كار).
6. بەو پێیەی لەكەرتی تایبەت كۆمپانیاكان و پرۆژەكانی وەبەرهێنان زۆرترین سەرچاوەی هەلی كارن، هەربۆیە دامەزراندن و كاركردنی گەنجانی ناوخۆ دەبێت لە یاساو رێنماییەكانی وەبەرهێناندا گۆڕانكاری تێدا بكرێت.
7. زۆر لە بەڕێوەبەرایەتی و فەرمانگەو دامەزراوەكانی حكومەت كە پەكیان كەوتووە، یان توانای كاركردنیان تێدا نییە، بدرێنە كەرتی تایبەت بەو مەرجەی سوود لەتواناكانی گەنجان وەربگرێت، بۆ ئەوەی بەگەڕ بخرێنەوەو هەلی كار بۆ خەڵكی بدۆزنەوە.
8. پەرەپێدانی هەردوو كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵ و ئاراستەكردنیان بەرەو پرۆژەو دامەزراوە، لەمەشدا هەرێم دەتوانێت بە پاڵپشتی لەبەرهەمی ناوخۆ بوارێكی فراوان لە كەرتی پیشەسازیی كشتوكاڵی و پیشەسازیی پیتروكیمیاوی بە تایبەتی بۆ فەراهەمكردنی هەلی كار بدۆزێتەوە.
9. گەڕانەوەی بەهای كارو پیرۆزكردنی؛ چونكە ئێستا زۆر لە پیشەو كارەكان بەهۆی كەمیی كرێ و نرخەوە بێبەها كراوەن و لەرووی كۆمەڵایەتی و دابونەریتەوە وا لە گەنجەكانمان ناكات لەو بوارانەدا كار بكەن، ئەمەش زیاتر بەهۆی هاتنی دەستی كاری بیانییەوە روویانداوە.
10. سنووردانان بۆ هێنانی دەستی كاری بێگانە و رێكخستنی یاساكانی تایبەت بە كاركردنی كرێكارانی بیانی و سەپاندنی باج و رسومات و دانەوەی بەو دامەزراوانەی كە هەلی كار بۆ گەنجان دەدۆزنەوە.
11. دروستكردنی پرۆژەی نیشتەجێبوون لە نزیك ئەو كارگەو پرۆژە گەورانەی دروست دەكرێت، بۆ ئەوەی كرێكاران و فەرمانبەرانی پرۆژەكان بیرو فكریان لای گرفتی نیشتەجێبوون و هاوسەرگیری نەبێت و ئەو دوو حاڵەتەیان بۆ چارەسەر بكرێت.
لەهەموو دنیادا ئەو كۆمەڵگەیانەی كە گەنجەكانیان هەلی كاریان هەیە، بەو كۆمەڵگە چالاكانە دادەنرێن كە كێشەكانیان زۆر كەمن و توانیویانە سەرمایەی مرۆیی بەشێوەیەكی زۆر لێهاتووانە لە پرۆسەی پەرەپێداندا بەشدار بكەن.
* وەك دەزانن، كە باسی حكومەت دەكەین لە سیستمی ئابووریی بازاڕدا، حكومەت تەنیا بریتی نییە لە (كەرتی گشتی) بەڵكو كەرتی (گشتی و تایبەت)یش دەگرێتەوە، هەروەها زۆر گرنگیشە كە هاوسەنگییەكی تەواو و هەماهەنگی تەواو لە نێوان هەردوو كەرتی (گشتی و تایبەت)دا هەبێت، بەڵام ئەوەی چاودێران تێبینی دەكەن، ئێستا لە كوردستاندا، لەنێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت نە هاوسەنگیی تەواو و نە هەماهەنگیی تەواو هەیە، بەڕای ئێوە حكومەتی داهاتوو دەبێت چی بكات بۆ ئەوەی ئەو هاوسەنگی و هەماهەنگییە دروست بكاتەوە؟
- هاوسەنگی و هەماهەنگی لە نێوان كەرتی تایبەت و كەرتی حكومەت گرنگترین ئەو كارەیە كە دەبێت لەكابینەی نوێدا حكومەت ئەنجامی بدات، رەنگە ئاسایی بێت تێكەڵییەك لەنێوان كەرتی تایبەت و گشتی هەبێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە كە تێكەڵییەكە زیان بگەیەنێت بە حكومەت و خەڵك، یان بەپێچەوانەوە زیان بگەیەنێتە گەشەكردنی كەرتی تایبەت، حكومەتی هەرێمیش ئەو كەموكوڕییەی نەشاردۆتەوەو ئاماژەی پێداوە، رەنگە پاساوەكانی چارەسەركردنی ئەم كێشە گەورەیە بەهۆی ئەو فاكتەرە دەرەكی و ناوخۆییانەوە بێت كە لەسەرەتای دیمانەكەدا ئاماژەم پێدا، هەموو ئەمانە وایكردبێت كاری جیددی لەسەر بوژانەوەی كەرتی تایبەت نەكرێت، یان هەموو چارەسەرەكانی لابردنی ئاستەنگ و گرفتەكان دواخرابێت، تەنانەت فاكتەرە سیاسی و ئابوورییەكان لەبەردەم كەسانی تەكنۆكرات و دڵسۆزدا رێگر بوون بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت و گشتی هەماهەنگ بن، گرنگترین خاڵیش بۆ رێكخستنەوەو چارەسەركردنی ئەم كێشەیە لەوێوە دەست پێدەكات كە هیچ كۆمپانیاو بیزنس و وەبەرهێنێك لەكوردستاندا لە یاسا گەورەتر نەبێت، رەنگە لەقۆناغێك لەقۆناغەكان یاساكان كەلێنی وای تێدا بووبێت كە هاوكار بووە بۆ خۆدەوڵەمەندكردنی كەسانێك، یان فراوانبوونی گەندەڵی و بەرتیل و مەحسوبیەت، یان خۆدزینەوە لەباج و ئەركە نیشتمانییەكان، بەڵام لەم كابینەیەدا پێویستە لانی كەم ئەو تێكەڵوپێكەڵییەی لە نێوان كەرتی گشتی و تایبەتدا هەیە، بەیاسا رێكبخرێت و رۆڵێكی زیاتر بدرێتە دەزگای دەستپاكی و چاودێری دارایی بۆ كاركردن لەسەر كەرتی تایبەت، كە من پێم وایە بەشێكی گەندەڵی هەروەكو چۆن بەر كەرتی حكومی دەكەوێت، هەرواش بەشێكی بەر كەرتی تایبەت كەوتووە، تەنانەت گەندەڵییەكە لە كەرتی تایبەتەوە بەرەو وەزارەت و دامەزراوەكانی حكومەت براوە . لەلایەكی دیكەوە بەو پێیەی لەجیهانی پێشكەوتوودا هیچ گەورە كۆمپانیاو بیزنسكارو بازرگانێك بەدەر نییە لە چاودێری و لێپرسینەوەو بەدواداچوون، هەربۆیە دەبێت هەڵمەتێكی گەورەی چاكسازی لە بواری گەندەڵی و كەموكورتیی كارو پرۆژەی كۆمپانیاكانیش دەست پێ بكات، بۆ نموونە: زۆر لەكۆمپانیاو وەبەرهێنەرەكان لەرێگەی بردنە دەرەوەی ئەو بەرپرس و ئەندازیارانەی كە پەیوەندارن بەكارەكانیان توانیویانە بەناوی ئیفاد و گەشت و هاوكارییەوە تێكەڵ بەكاری چاودێری و هەڵسەنگاندنی حكومی بكەن، كە ئەمە پێویستە بوەستێنرێت، چونكە كۆمپانیاكان بڕە پارەیەكیان بۆ مەشق و راهێنان و شاندو ئیفاد تەرخان كردووە، بەڵام لەبەرامبەردا سەد ئەوەندە زیان بە حكومەت و پرۆژەكان دەكەوێت، ناكرێت سەرمایەدارێك لەماوەی چەند ساڵێكدا پارەیەكی زۆری لەسەر حسابی بەرژەوەندی گشتی كەڵەكە كردبێت و لەولاشەوە حكومەت و خەڵكیش لە قەیراندا بن، لەمەشدا دەبێت زۆر روون بین بەوەی هەر چاكسازییەك لەبواری كەرتی تایبەت ئەنجام بدرێت دەبێت ( گشتگیر بێت و كەسیش لە یاسا بەدەر نەبێت). دەبێت لە داهاتوودا ئەركی پەیدا كردنی وەزیفەی نوێ بۆ خەڵك لە ئەركەكانی كەرتی تایبەت بێت، بێگومان ئەویش بە چاودێری و بەدواداچوونی راستەوخۆی حكومەت لە رێگەی یاسا و هاندانی تایبەتەوە.
* یاسای وەبەرهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بارودۆخی دوای ساڵی 2004-2005 دەرچوو، بەرێزتان دەزانن ئەوكات حكومەت لەبواری وەبەرهێنان ئەزموونێكی ئەوتۆی نەبوو، هەر بۆیە یاساكە زۆر كەلێن و بۆشایی تێدایە، ئێستا دوای تێپەڕبوونی 15 ساڵ بەسەر ئەو یاسایە حكوومەت ئەزموونی هەیە، ئایا چەند بۆ كابینەی داهاتوو گرنگە كە هەمواركردن، یان دەركردنی یاسایەكی تازە بۆ وەبەرهێنان بكاتە ئەولەوییەتی كاری خۆی؟
- بەپێچەوانەی كوردستان و عێراق، لەم سەردەمەدا ئابووری زۆر بەخێرایی بەرەو پێشەوە دەچێت، ئەوەتا لەرووی سیستەمی بانكی و دارایی و تەكنەلۆژیاو پیشەسازییەوە زۆر لەدواوەین، لەساڵی 2006 بە هاكاری گروپێكی ئابووری و یاسایی توانرا یەكەمین پرۆژەی یاسای وەبەرهێنان ئامادە بكرێت و لەپەرلەمانیشدا پەسەند بكرێت، ئەم یاسایە ئاسانكاری و هاوكارییەكی باشی وەبەرهێنانی كرد، ئەوەبوو دەستەیەكیش بۆ وەبەرهێنان دانرا، بەڕادەیەك بۆ یەكەمینجار گەورە كۆمپانیاو وەبەرهێنە بیانییەكان روویان لەم هەرێمە كرد و لەبواری نیشتەجێبوون و كارگەی ئاسن و چیمەنتۆ و بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا و رێگاوبان و هۆتێل و میوانخانەكان كاریان كرد، یاساكەو رێنماییەكانی وەبەرهێنان بۆ ئەو سەردەمەو قۆناغە گرنگ بوون، بەڵام دوای تێپەڕبوونی ئەو هەموو ساڵە و نەگۆڕینی یاساكە، یان هەموارنەكردنەوەی یاساكەو نەگۆڕینی هەیكەلییەتی دەستەكە كەموكورتیەكانی یاساكەو جێبەجێكردنی دەركەوت، ناكرێت هەموو كەموكورتییەكانی وەبەرهێنان بخرێتە سەر شانی یاساكە چونكە لە جێبەجێكردن و چاودێریشدا كەموكورتی گەورە هەبووە، بەتایبەتی لەدوو بواردا كەموكورتی گەورە لە وەبەرهێنان دەركەوتووە:
1. ئاراستەكردنی وەبەرهێنان بەرەو كەرتەكانی نیشتەجێبوون و بازرگانی و گەشتوگوزار و دوركەوتنەوە لەكەرتە بەرهەمهێنەكان.
2. پێشكەشكردنی ئاسانكاری و هاوكارییەكی زۆر لەسەر حسابی بودجەی گشتی و داهاتی حكومەت.
3. دەركەوتنی كەموكوڕی لە زۆربەی پرۆژەكانی نیشتەجێبوون بەهۆی ئەو رێنمایی و ئاسانكارییانەی درانە وەبەرهێنەكان.
4. لاوازیی بەدواداچوون و لێپرسینەوەی وەبەرهێنەكان و گەورە سەرمایەدارانی وڵات.
5. قۆرخكاری لەزۆر بواری وەكو گەیاندن و كارەبا و چیمەنتۆ.
هەموو ئەو ئامارو داتاو ژمارانەی كە لەبواری پەرەپێدانی كەرتی تایبەت خرانەڕوو، لەقەیرانی دارایی هەرێمدا ئاشكرا بوون بەوەی موبالەغەیەكی زۆری تێدا كراوە، بۆ نموونە: پرۆژە و كارگە بێكەڵكەكان ئاشكرابوون و وەبەرهێنە بیانییەكان كە وەكو مانگایەكی شیردەر تەنیا سەرقاڵی دۆشینی خێروبێری كوردستان بوون، هەر زوو بەجێیان هێشتین، راستە سەرمایەدار ترسنۆكەو بەدوای قازانجەوەیە، بەڵام نابێت سەرمایە لەسەروو یاساو چاودێرییەوە بێت و ئەو هەموو دەستكەوت و داهاتەی دەستكەوێت بێ ئەوەی لەكاتی قەیراندا هاوكاریی حكومەت و خەڵكەكە بێت، یاساو دەستەی وەبەرهێنان ئەگەر نەتوانێت كۆمپانیای نیشتمانی و نەتەوەیی وا دروست بكات لەكاتی قەیراندا فریای گەلەكەی بكەوێت، ئیتر بۆچی پێشمەرگەو خەڵكی لەكاتی خۆشگوزەرانیدا قەڵەوی بكەن، كاتی ئەوە هاتووە بەیاسا وەبەرهێنان و كەرتەكانی دیكەی تایبەت لەكوردستان رێكبخرێتەوەو دامەزراوەكانی ئەم بوارەش لەژێر چاودێرییەكی چڕوپڕدا بن . لە هەمووشی گرنگتر، لە كاتی هەمواركردنەوەی یاساكە، پێویستە رای خەڵكی خاوەن كار وەربگیرێ و لە گفتوگۆكانی دارشتنەوەی بەندەكانی یاساكان بەشداریی پێبكرێت، تا لەگەڵ بازاڕی هەرێم گونجاو و بە كەڵك بێت، هەروەها دەرفەتی فراوانتریش بدرێتە دەزگاكانی حكومەت بۆ بابەتی چاودێری و بەدواداچوون و دواتر هەڵسەنگاندن و راستكردنەوەی هەڵەكان.
* كە باسی خزمەتگوزاری و رێكخستنەوەی ژێرخانی ئابووریی كوردستان دەكرێت، باس لە زیادكردنی سەرچاوەی داهاتیش دەكرێت، ئەمەش بەو مانایەی دەبێت حكوومەت تەنیا پشت بە كەرتی نەوت نەبەستێت، بۆیە گرنگە كەرتەكانی دیكەش وەك كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتوگوزار و پیشەسازیی مامناوەندی و بچووك ببوژێنێتەوە، بەڵام ئەوەی لەماوەی قەیرانی ئابووریی كوردستان لە ساڵی (2014-2018) تێبینیمان كرد، حكوومەت بەشێوەیەكی سەرەكی زیادكرنی سەرچاوەی داهاتی گرێداوەتەوە بە زیادكردنی باجەوە، بێگومان گرنگە بایەخ بە باج بدرێت وەك سەرچاوەی داهات، بەڵام بە تەنیا زیادكردنی باج نابێتە سەرچاوەی داهات، ئایا ئێمە پێویستمان بە چ پلان و بەرنامەیەك هەیە، بۆ ئەوەی سەرچاوەی داهاتێكی هەمیشەیی بۆ حكوومەت دابین بكەین و لە هەمانكاتدا ئەو بوارانە ببنە فرسەتێك بۆ هەلی كار بۆ هاووڵاتیان و بوژانەوەی ژێرخانی ئابووری كوردستان؟
- باسكردنی داهات و بەدەستهێنانی داهات پرۆسەیەكی زۆر قورسترە لە خەرجكردن و بەدواداچوون و چاودێریكردنی، بۆ نموونە: باج پێویستی بەحكومەتێكی بەهێز و سەقامگیرییەكی سیاسی و یەكپارچەیی ئیدارە و رەچاوكردنی داهاتی خەڵكی و كۆمپانیاكان هەیە، لە دنیای پێشكەوتوودا ئەمە رێكخراوە و حكومەت دەزانێت هەموو كەسێك لەوڵاتەكەیدا داهاتی چەندە و لە چیدا خەرجی كردووە، ئەمە لای خۆمان لەرووی بانكی و باجەوە رێك نەخراوە، هەربۆیە دەسكاریكردنی رێژەی باج و رسومات هەروا ئاسان نییە، ناكرێت وەزیرێك لەسەر شاشەی تیڤییەوە رایبگەیەنێت كە باجی زیادكردووە، یان رسوماتەكانی شارەوانی بەرزبۆتەوە، چونكە ئەمە زیانی لە قازانجی زیاتر دەبێت. لەرووی جۆراوجۆركردنی سەرچاوەی داهاتیشەوە دەرهێنان و پەرەپێدانی كەرتی پێترۆڵ و غازی سروشتی گرنگ بوو، چ لەرووی فرۆشتنەوە بێت، یان لەرووی دابینكردنی وزەی كارەبا و سوتەمەنییەوە، هەر ئەمەشە بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستانی لەزۆر بەرپرسی حزبەكانی دیكە جیاكردۆتەوە، پارتی توانیوێتی داهات و پارە بۆ پرۆژەكان و موچە و خەڵك دابین بكات گەورە كۆمپانیاكانیان راكێشاوەتە ناوخۆی هەرێمەكەوە، راستە لێرە و لەوێ كەموكورتی هەیە، بەڵام پەیداكردنی داهات لەم واقیعە تاڵەی ناوخۆ و ئەو هەموو دژایەتیكردنەی لەعێراق و ناوچەكە بەداخەوە بەهاوكاری دەستی ناوخۆ رووبەروومان دەبێتەوە، ئەركی پەیداكردنی داهاتی زۆر قورس كردووە، راستە نەوت كلیلی پەیوەندییەكانمانە لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە بەڵام خۆ نابێت چیتر هەموو داهاتەكانی وڵات ببەسترێتەوە بەكەرتێكەوە كە لەنرخەكەی لەژێر كۆنتڕۆڵی گەورە وڵاتانی دنیادایە، یان هێشتا یاساكانی ناوەند و هەرێم لەسەر وردەكارییەكانی ناردنە دەرەوە و فرۆشتنی رێكنەكەوتوون، ئەمە وێڕای ئەوەی زۆربەی كێڵگە نەوتی و غازییەكانمان كەوتوونەتە ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، یان نزیك لەو ناوچانەیە كە بەناوچەی نائارام دادەنرێن، دەكرێت لەم كابینەیەدا گرنگییەكی زیاتر بە كەرتەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و گەشتوگوزاری بدرێت، ئەمانە لەرووی ئابووری و كۆمەڵایەتیشەوە هەلی كار بۆ سەدان دەرچووی زانكۆكانی كوردستان فەراهەم دەكەن، واتا بۆ ئاشتی كۆمەڵایەتیش گرنگن، ئەمە وێڕای ئەوەی لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە گرنگیی پاراستنی ئاسایشی خۆراكی زیاتر دەركەوت كاتێك ئاسمان و سنوورەكانیان لەسەر داخستین و هەڕەشەی جەنگی ئابووری و گەمارۆیان كردە سەر كوردستان، حكومەت هەنگاوی ناوە لە 25%ی خەرجییەكانی كەم بكاتەوە هەروەها هەنگاوی ناوە داهاتەكانی لە رێگەی بەرزكردنەوەی باجەوە زیاد بكات، بەڵام ئەم سیاسەتە لە قۆناغی گەمارۆ و بێبازاڕی و پوكانەوەدا دەرئەنجامێكی پێچەوانەی دەبێت، لەمە گرنگتر هەنگاونانە بەرەو پیشەسازیی خۆماڵی و فراوانكردنی بەرهەمی ناوخۆی كشتوكاڵ و بەدامەزراوەیكردنی پرۆژەكانی كشتوكاڵ لە رێگەی هاندانی دامەزراندنی گەورە كۆمپانیاكانی ئەم بوارەو سەپاندنی باجەوە، ئەمەش دوای ئەوەی پاڵپشتی پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی دەكرێت لەو پرۆژانەی كە توانای پڕكردنەوەی پێداویستی ناوخۆیان لەرووی چەندایەتی و چۆنایەتییەوە هەیە، لەكوردستان ئاوی ژێر زەوی بەهۆی بارانبارینی زۆرەوە هاندانێكی باشی گەشەكردنی كشتوكاڵە، ئەمە وێڕای ئەوەی پێنج رووباری گەورە بەخاكەكەماندا تێپەڕ دەبن و خاك و ژینگەی كشتوكاڵی هەموو هاندەرن بۆ پەرەپێدانی كشتوكاڵ و پیشەسازی كشتوكاڵی، ئەمە پێویستی بە پاڵپشتی حكومەت هەیە بۆ ئەوەی كشتوكاڵ لە شێوە تەقلیدییەكەیەوە بگۆڕدرێت بەرە و بەدامەزراوەیكردنی پرۆژەكانی كشتوكاڵ لە رێگەی پێدانی قەرزی كشتوكاڵی و پاڵپشتیكردنی بەرهەمی خۆماڵی و هاوكاریكردنی دامەزراندنی كارگەكانی پیشەسازیی كشتوكاڵی و خۆراكی و دۆزینەوەی بازاڕ بۆیان و هاندانی جوتیاران بۆ ئەوەی بچن بەرەو كشتوكاڵی هاوچەرخ.
لە كاری ئابووری و ئاراستەكردنی سێكتەرەكان پێگەی هاووڵاتیان گرنگە هەربۆیە پێویستیمان بە راگەیاندنی ئابووری هەیە، تاوەكو بواری زیاتر بۆ شارەزایانی ئابووری بڕەخسێنێت، بۆ قەسەكردن لەسەر ئەم بابەتە هەنوكەییانە كە بەلای هاووڵاتیانەوە زۆر گرنگترە لە پروپاگەندەو قسەی سیاسی، پارتی دیموكراتی كوردستانیش كە زۆرینەی دەنگەكانی لە هەڵبژاردنەكاندا بەدەست هێناوە دەنگدەران و جەماوەرو خەڵك بەگشتی لەو روانگەیەوە دەنگیان پێداوە كە دەزانن بەهێزبوونی پارتی واتا خۆشگوزەرانی و پرۆژەو كاری گەورە، هەربۆیە نەیارانی دەیانەوێت لەرێگەی ناسەقامگیریی سیاسییەوە شكست بەهەوڵەكانی پەرەپێدانی ئابووری و چاكسازیی و خۆشگوزەرانی كوردستان بهێنن، هەربۆیە چاوەڕوان دەكرێت پرسە ئابوورییەكان بە هاوشێوەی پرسە سیاسی و سەربازییەكان گرنگ بێت و هاووڵاتی لە ئەولەوییەتی كارەكانی حكومەتدا بێت، ئابووری و خۆشگوزەرانی و هەلی كارو دادپەروەری لەریزبەندی خواستەكانی خەڵكدایە.