فوئاد مەجید میسری یەكێكە لەو رووناكبیرانەی كە بە تۆژەر و تایبەتمەند لەسەر ئیسلامی سیاسیی لەقەڵەم دەدرێت و لەم بوارەشدا قەڵەمەكەی بەبڕشتە و بەشێوەیەكی زانستی و ئەقڵانی شرۆڤەی دیاردەی تێكەڵاوكردنی ئایین و سیاسەت دەكات، بۆ ئەم راپۆرتەی گوڵان ( بۆ ئەوەی سیاسەت ئایین ناشرین نەكات..) چەند پرسیارێكمان ئاراستەی روناكبیر فوئاد مەجید میسری كرد، كە بەرێزی بەمجۆرە وەڵامی داینەوە.

گوڵان: تێكەڵاوكردنی ئایین و سیاسەت یەكێكە لەو مەترسیانەی كە رووبەڕووی پرۆسەی دیموكراتی دەبێتەوە، پرسیار ئەوەیە كاتێك لە كۆمەڵگەیەكدا بە ئایین سیاسەت بكرێت، ئایا چۆن پرۆسەی دیموكراتی بونیاد دەنرێت؟
فوئاد مەجید میسری: میتۆدی ئاینی لە هەر فۆرمێكدا خۆی بنوێنێ دژ بە سیستمی عەلمانیە، چونكە جەوهەری عەلمانیەت عەقڵانیەتە. سیستمی عەلمانیش لە سایەی دەسەڵاتێكی دیموكراتیدا نەبێ، مومكین نییە بنیاد بنرێ. هەمیشە میتۆدی ئاینی بەو ئاراستەیە كار ئەكا عەلمانیەت وەك میتۆدێكی عەقڵانی رەت بكاتەوە. رەتكردنەوەی عەقڵانیەتیش واتە رەتكردنەوەی ئازادی چ لەسەر ئاستی فیكر و چ لە سەر ئاستی پراكتیك. ئەم هەڵوێستە بۆ خۆی دەبێتە هەوێنی دروستكردنی فەزایەكی سیاسی وا، هاوڵاتی نەتوانێ بە ئازادی تەعبیر لە بیر و رای بكا. بە كورتی ئەم ئاراستە فیكریە هەوڵێكە بۆ راهێنانی مرۆڤ لە سەر میتۆدێك گوێ ڕایەڵی و ئیتاعەتی كوێرانە دەبێتە یەكێك لە پایە سەرەكیەكانی. ئەگەر بە وردی سەرنج بدەیت هەست دەكەیت ئەم میتۆدە هەر ئەوەندەی پێدەكرێ بە گوتارێكی ئەخلاقییەوە رووبەرووی عەلمانیەت و سیستمی دیموكراسی ببێتەوە. بۆیە دەبینین، ئازادی مرۆڤ دەكاتە هاوتای بەد رەوشتی. قەبووڵی نییە، نیوەی كۆمەڵ كە ژنانن لە رووی ئەرك و مافەوە یەكسان بن، رێ لە چاككردنی یاسای باری كەسیەتی (قانون الاحوال الشخصیە) و دەگرێ، مرۆڤی غەیری موسوڵمان بە (ئەهلی ذیمە) ناو دەبا و قەبووڵی نییە پلە و پایە و پۆستی سیاسی و ئیداری گەورە بە دەستەوە بگرێ. ئازادی بیر و ڕا تەعبیركردن لە فیكر و میتۆدی فیكریی غەیری ئیسلامی بە كوفر و ئیلحاد ناوزەد دەكا و تۆمەتی لە ئایین وەرگەڕان شوێن هەر كەسێك دەخات باس لە بیر و رای ئازاد بكا. رۆشنتر بڵێین مرۆڤ لە ناو ئەم سیستمە فیكرییەدا عەبدێكی بێ ئیرادەیە و سنوری ئازادی ئەو، پەیڕەو كردنی ئەو یاسا و پڕەنسیپانەیە كە دەقی پیرۆز بۆ مرۆڤی هەزار و پێنج سەد ساڵ لەمەو پێشی دەست نیشانكردووە. هەرچی عەلمانیەتە هەموو كایە مەعریفییەكان ئەخاتە خزمەت تاكە كەس و كۆمەڵگاوە. بێ ترس و سڵەمینەوە، رایدەگەیەنێ كە زانیاریەكانی مرۆڤ شتی هەتا هەتایی نین و هەمیشە لە گۆڕان و پێشكەوتندان. لە ناو ئەم سیستمە فیكریە دا، باوەڕی ئایینی ئەبێتە مەسەلەیەكی تایبەت بە تاكە كەس و ماوە نادا هیچ كەس و دەستە و تاقمێك بە زۆر ملێ باوەڕی خۆیان بسەپێنن.
سیستمی عەلمانی پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكان بە شێوەیەكی مۆدێرن رێك ئەخا. لە پڕۆسەی ململانێی كۆمەڵایەتیدا هاوكێشەی هێز بڕیاردەرە و تێیدا سیستەمێكی یاسایی پەیڕەو ئەكرێ، خودی هێزە كۆمەڵایەتیەكان دایدەڕێژن و لەمەودای گەشەكردنی كۆمەڵگادا یاساكان ئەگۆڕدرێن و یاسای نوێ و گونجاو جێگایان ئەگرێتەوە. مەبەست ئەوەیە لە ڕوانگەی عەلمانیەتەوە، هیچ یاسایەك ئەزەلی و ئەبەدی نییە. بنیادنانی سیستەمێكی دیموكراسی كە عەلمانیەت جەوهەرەكەیەتی، بە خواست و ئارەزووی تاكە كەس نایەتەدی. پرۆسەیەكی مێژووییە و توند و تۆڵ بەستراوە بە هەل و مەرجی ئابووری، كۆمەڵایەتی، كەلتووری كۆمەڵگاوە. ئاستی پەرەسەندن و نەش و نماكرنی هێزە كۆمەڵایەتیەكان دەسنیشانی ئەكا ئەو كۆمەڵگایە تا چەند ئامادەیە سیستمێكی لەو جۆرە قەبووڵ بكا. هەر لەبەر ئەمەیشە ئیسلامی سیاسی دژی ئەوەستێ، چونكە ئەزانێ بە عەلمانی كردنی دەوڵەت بە بێ جیا كردنەوەی ئاین لە سیاسەت ئەبێتە دروشمێكی بێ ناوەڕۆك.


گوڵان: یەكێك لە ئەزموونە خراپەكانی ئیسلامی سیاسی ئیماراتی تاڵیبان بووە لە ئەفغانستان، تەنانەت گەیشتە ئەوەی ببێتە مەترسی بۆ سەر هەموو جیهان، كە دواتر شەڕی دژە تێرۆری لە دژی راگەیەنرا، ئایا بۆچی ئیسلامیەكانی تاڵیبان بەو ئاستە بوونە مەترسی؟
فوئاد مەجید میسری: بە ڕای من پێویست ناكات بە نمونەیەكی خراپ ناوزەدی بكەی. ئیماراتی تالیبان نموونەی بەرجەستەی حوكمی ئاینییە، ئەوە حەقیقەتی شێوە دەسەڵاتی دەوڵەتی تیۆكراتییە. ئەوەی تالیبان بنیاتی نا، هەموو خەسڵەتەكانی دەوڵەتی ئاینی لە خۆ گرتبوو.
سیستمی یاسایی دەوڵەتی تاڵیبان كە لە شەریعەتەوە سەرچاوەی دەگرت.. بە هەموو تواناوە هەوڵی دا مەسەلە دنیاییەكان پابەندی شەریعەت بكا. پایەی دەسەڵات و دامەزراوەی ئاینی كردە شتی پیرۆز (مقدس)، تاوەكو بە ناوی شەرعییەتی ئایینەوە بە رەهایی حوكمڕانی بكا.! دەسەڵاتی تاڵیبان ئەو دەسەڵاتە بوو كە لە فەرهەنگی ئیسلامی سیاسیدا ناوی (حاكمییەت) ی لێنراوە.
تالیبان كە پەیڕەوی تیوری (حاكمییەت) ی دەكرد، لەو ڕوانگەیەوە دەیڕوانیە دنیا كە ناشێ ئیسلام بەو واقیعەی ئێستا كە هەیە قایل ببێ. چونكە ئیسلام لە بنەڕەتدا بۆ ئەوە هاتووە دنیا بگۆڕێ و پێویستە سەرتاسەری مرۆڤایەتی باوەڕی پێ بهێنێ. لە ناو ئەم تێوەرەدا بە ئیسلام كردنی دنیا و دامەزراندنی دەوڵەتی ئاینی لە سەر تاسەری دنیادا ئەركێكە قابیلی پشت گوێ خستن نییە. بۆچی؟ چونكە وەك (ئەبولئەعلا ئەلمەودودی) دەڵێ : ئیسلام بەوە قایل نابێ لە سەر رووی زەمین ئاینێكی تر پەیڕەو بكرێ. بۆیە جیهاد دەبێتە میكانیزمی گەیشتن بەو ئامانجە. لە مەوە تێ دەگەین كە جیهاد وەك پڕۆسەیەكی سیاسی و سەربازی ناتوانێ ئەو ئەركە بە جێ بهێنی ئەگەر هەوڵی خۆرێكخستن نەدا لە ناو حیزبێكی ئیسلامیدا. هەركاتیش ئەو حیزبە دامەزرا لەسەریەتی جیهاد لە دژی هەموو ئەو سیستمە سیاسیانە رابگەیەنێ كە شەریعەتی ئیسلام جێ بە جێ ناكەن. ئنجا هەڵوێستی ئەو سیستم و نەتەوە غەیرە ئیسلامیانە چییە، گرنگ نییە. چونكە وەك (مەودودی) ئەڵێ : سیستمی ئیسلامی بە زەبری شمشێر نەبێ دانامەزرێ.
سیستمێك بەو میتۆدە كار بكا و ئەوە لێكدانەوە و تێڕوانینی بێ بۆ ژیان. سیستمێك لە سەدەی بیست و یەكدا و لە سایەی شۆڕشی زانیاری و تەكنۆلۆژیای نوێدا، بیەوێ بە زەبری شمشێر، سەرتاسەری مرۆڤایەتی بخاتە ژێر ركێفی خۆیەوە و یاسا و رێسای هەزار و پێنج سەد ساڵ لەوەوبەری نیمچە دورگەی عەرەبستان بە سەر دونیادا بسەپێنێ، چۆن نابێتە مەترسی بۆ سەر تەواوی مرۆڤایەتی؟!! رووداوی 11ی سێپتەمبەر و چەندین كاری دیكەی تیرۆریزمی لەم یان لەو شوێنی جیهان لە لایەن رێكخراوی ئەلقاعیدەوە كە ئەفغانستان بنكەی سەرەكی و دەسەڵاتەكەیش بەشێك بوو لەو رێكخراوە، هێزە نێو دەوڵەتییەكانی ناچار كرد هەڵوێستی لەبارەوە وەر بگرن و شەڕی دژە تیرۆر دژی رابگەیەنن.


گوڵان: ئایا چۆن پرۆسەی جیاكردنەوەی ئایین لە سیاسیەت دەستی پێدەكرێت؟ ئێمە دەزانین هەموو ئایینەكان داوای یەكتری قبوڵكردن و لێبوردەیی دەكەن، پرسیار ئەوەیە بۆچی كاتێك ئایین دەكرێت بە سیاسیەت، سیاسەتەكە دەبێتە سیاسەتی توندوتیژی؟
فوئاد مەجید میسری: جیاكردنەوەی ئاین لە سیاسەت پرۆسەیەك بوو كاتی خۆی لە ئەورووپادا دژی دەسەڵاتی ئاینی كڵێسای مەسیحی هاتە كایەوە. پرۆسەیەك بوو تەعبیری لە خواست وئامانجی چینێكی تازەی كۆمەڵایەتی ئەكرد. چینێك لە هەناوی كۆمەڵگای دەرەبەگایەتیدا گەشەی كردبوو، هێزێكی نوێی ئابووری – سیاسی – كۆمەڵایەتی هاتبووە ناو ململانەیەكی مێژووییەوە. جیا كردنەوەی ئاین لە سیاسەت پرۆژەیەكە لە خزمەت بونیادی ئابووری كۆمەڵگایەدا بیەوێ خۆی لەكۆت و بەندی پەیوەندییە دەرەبەگایەتیەكان قوتار بكات و لە جێی ئەوان شێوە پێوەندیەكی نۆی بنیات بنێ. پرۆژەیەكی فیكرییە هەوڵ ئەدا ببێتە سەرخانێكی گونجاوی سیاسی بۆ ژێرخانێكی نوێی ئابووری. لەمەوە تێدەگەین كە بە عەلمانیكردنی دەسەڵات مەسەلەیەك نییە پەیوەندی بە خواست ئارەزووی كەسێك یان چەند كەسێكەوە هەبێ. پەیوەندی بەئاڵوگۆڕێكی بنەڕەتی ژیانی كۆمەڵگاوە هەیە، كە لەباری مێژووییەوە دەبێتە خواستی چینێكی تازە پێگەیشتوو بەرژەوەندی لەگەڵ دەسەڵاتێكدا یەك ئەگرێتەوە یاسا و رێسای نوێی بۆ فەراهەم بكا. هەرچی حیزبی ئاینی و پیاوانی ئاینی هیچ هێزێكی سیاسیان لە دەرەوەی میتۆدیەكەی خۆیان قەبووڵ نییە. بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی و بانگەشە كردن بۆ ئازادی و ژیانی دیموكراسی وەك ئەوەی لە كوردستان بەڕێوە چووە و ئەچێ بۆ ئیسلامی سیاسی دروشمێكی كاتیە و كەڵك وەرگرتنە لە میكانیزمەكانی پرۆسەی دیموكراسی تا ئەو كاتەی خۆیان دەست بە سەردسەڵاتدا دەگرن. ئەوانە كە لە حاڵی حازردا هەزار و یەك شێوە ناو ناتۆرە لە سیستمی عەلمانی دەنێن، هەر لە بەر ئەوەیە كە عەلمانییەت ئاین لە سیاسەت جیا ئەكاتەوە.


گوڵان: عەلمانیەت میتۆدێكە ئەیەوێ لە سەر زەمینەی واقیع بە كردەوە جێبە جێ بكرێ. من ئەپرسم : كامە حیزبی كوردی عەلمانییە؟!
فوئاد مەجید میسری: هیچ كام لەو حیزبانەی ئێستا لە گۆرەپانی سیاسی كوردستاندا هەڵئەسوڕێن بە هەردوو حزبی دەسەڵاتداریشەوە فڕیان بە سەر عەلمانیەتەوە نیە!
من دەپرسم ئایا بەرنامەی كامە حزب باس لە جیا كردنەوەی ئاین لە سیاسەت ئەكا !؟
خودی حزبە دەسەڵاتدارەكان بە شێوەی جۆر بە جۆر پشتگیری لە میتۆدی ئاین ئەكەن. سیستمی عەلمانی پێویستی بە وەزارەتی ئەوقاف و كار و باری ئاینی نییە.! سیستمی عەلمانی كار بە یاسای (وەضعی) ئەكا. رۆڵی پارلەمان كە نوێنەری خەڵكە ئەركی دارشتنی ئەو یاسایانەی لە ئەستۆیە كە ژیانی دنیایی كۆمەڵگا بەرێوە ئەبەن، بۆیە پێكهێنانی لێژنە و سەنتەری فەتوا، روڵی پارلەمان چز ئەكا و هیچ نرخ و بەهایەك بۆ دەسەڵاتی خەڵك ناهێڵێتەوە. حزبە دەسەڵاتدارەكان كە حزبە ئیسلامییەكان و پیاوانی ئایینی بە ناحەق تۆمەتی عەلمانیبوونیان شوێن ئەخەن بەم یان بەو شێوە برەو بە دیاردەی دەروێشی و دامەزراندنی تەكیە و خانەقا ئەدەن و لە بودجە و سامانی نەتەوەیی بە شێوەی نەختی و عینی كۆمەكیان ئەكەن.!! حزبە دسەڵاتدارەكان كە ئیسلامی سیاسی بە عەلمانی ناوزەدیان ئەكەن، لە ماوەی بیست ساڵی رابردوودا هەنگاوێكی بە كردەوەیان نەناوە بۆ گۆڕینی سیستمی پەروەردە لە كوردستاندا. بە بڕوای من ئەوە هەر حزبە ئیسلامییەكان و پیاوانی ئاین نین كە عەلمانییەت رەت ئەكەنەوە، دەسەڵاتیش بۆ خۆی هەمان هەڵوێستی هەیە. ئەوە حزبە ئیسلامییەكانن بۆ موزایەدەی سیاسی و بە مەبەستی عەوام فریوی سیفەتی عەلمانیبوون ئەخەنە پاڵ هەردوو حزبی دەسەڵاتدار.


گوڵان: لە ئەوروپا هەتا ئایین تێكەڵاوی سیاسەت بوو، یان بەواتایەكی ئایین دەسەڵات بوو، دەبینین دیاردەی توندوتیژی و یەكتری رەتكردنەوە باڵی بەسەر كۆمەڵگەدا كێشا بوو، پرسیار ئەوەیە بۆچی كاتێك ئایین دەكرێت بە سیاسەت، دیاردەی توندوتیژی و یەكتری رەتكردنەوە سەرهەڵدەدات؟
فوئاد مەجید میسری: نەك لە ئەوروپا لە سەرتاسەری دونیادا و بە درێژایی مێژوو، هەركاتێك ئاین تێكەڵ بە سیاسەت بووبێ، جا ئیتر ئەو ئایینە هەرچی بووبێت دام و دەزگای ئاینی راستەوخۆ حوكمڕان بووبێ، توندوتیژی، یەكێك بووە لە خەسڵەتەكانی ئەو دەسەڵاتە. ئەم دیاردەیەش نەشتێكی خۆڕسكە و نە رێكەوتە، بەڵكو دیاردەیەكە پەیوەندی هەیە بە خودی میتۆدی ئاینییەوە. هەمیشە و لە هەموو دەوور و زەمانێكدا ئاین و دامەزراوەی ئاینی پشت بەستەیە بە میتۆدێك شەرعیەتی خوایی ئەدا بە هەموو كار و كردەوەكانی. لە ئەوروپادا، هەتا ئاینی مەسیحی تێكەڵ بە سیاسەت نەبوو بوو، پەیڕەوانی نەك توند و تیژ نەبوون، بۆ خۆیان هەڵگری دروشمی ئاشتی و لێبوردەیی و برایەتی بوون. بە پێچەوانەوە دەوڵەتی رۆم لە بەرامبەریان توند و تیژی بەكار ئەهێنا و ئەی چەوساندنەوە. سەیر ئەوەیە، ئەو كات ئاینی دەوڵەت بتپەرەستی بوو.!
كاتێكیش كە ئاینی رەسمی دەوڵەت بوو بە مەسیحی، كلێسا بووە پشت و پەنای دەوڵەت و بە كردەوە حوكمڕانی قەڵەمڕەوی دونیای مەسیحییەتی ئەكرد. مێژووی ئەوروپای سەدەكانی ناوەڕاست گەواهی ئەو هەموو ناحەقیانەن كە كڵێسای مەسیحی لە بەرامبەر گەلانی بە ئاین مەسیحیدا ئەنجامی داون. ئەمە سەرەڕای سەركوتكردن و چەوساندنەوەی بێ سنوری زانایان و رۆشنبیران و داهێنەران بە گشتی. پێم باشە لەم بۆنەیەدا نمونەیەكی بەرجەستەت لەمەڕ هەڵوێستی كلێسا و پیاوانی ئاینی بۆ باس بكەم،.. لەشكری ئینگلیز وڵاتی فەڕەنسا داگیر ئەكا و پاشای فەرەنسا لە بەردەم هێرشی ئینگلیزەكاندا هەڵدێ. كچۆڵەیەكی تەمەن بیست ساڵ بە ناوی (ژان دارك) ئەركی بەرەنگار بوونەوەی داگیركەرانی لە ئەستۆگرت و توانی لە ماوەیەكی دیاریكراودا لەشكر و سوپایەكی گەورە كۆ بكاتەوە و لە ئەنجامدا دوای زنجیرەیەك شەڕو پێكادان لەشكری ئینگلیز ئەشكێ و شای فەرەنسا دەگەڕێتەوە سەر تەختی پاشایی.. كڵێسا لە بری پاداشت و ڕێز لێنان، بە تۆمەتی ئەوەی ژان دارك بەرگی پیاوانەی پۆشیوە و سەركردایەتی لەشكر و سوپای كردووە، لە دوای ئازار و ئەشكەنجەیەكی زۆرئاگریان تێبەردا. سووتاندنی (جیۆردانو برۆنۆ) و دادگاییكردنی (گالیلو) و تاوانبار كردنی (كۆپەر نیكۆس) و دەیان و سەدان كەسی تر، نمونەی حاشا هەڵنەگری دەسەڵاتی ئاینیە لە ئەوروپادا. هەرچی دنیای ئیسلامە دەوڵەتی خەلافەت و لەگەڵیدا دامەزراوەی فیقهی وێنەیەكی تری دەسەڵاتە ئاینییە كەیەتی. ئەوەی كڵێسا بە زانایان و بیرمەندان و رۆشنبیرانی كرد، دەوڵەتی خەلافەت و دامەزراوەی فیقهی لە دونیای ئیسلامدا كردوویە و هیچی لەوانە كەمتر نییە كە كلێسای مەسیحی لە دنیای مەسیحییەتدا كردوویە ئەگەر زیاتر نەبێ. كوشتنی (غەیلانی دیمەشقی) و (جەعد كوری درهەم) و (صالح عبدالقدوس) و (ئیبنولموقەفەع) و (بەشار كوری بورد) و (حەلاج) و (سەهروەردی) و دەیانی تر نمونەی زیندوون لە مێژووی دەسەڵاتی ئاینیدا. ئێستا با بگەڕێینەوە سەر ئەسڵی پرسیارە كە : توندو تیژیی ئاین وەك هەڵوێستی سیاسی لە كوێوە سەرچاوە ئەگرێ !؟
حەقیقەتی مەسەلەكە ئەوەیەكە گوتاری ئیسلامی تەنها پشت بە كلتوری ئوسوڵی ئەبەستێ، ئەویش كلتورێكە تەنها و تەنها تەعبیر لە بیری ئاینی و زانیاری ئاینی ئەكا. هەوادارانیشی هەر بەو كلتورە پەروەردە ئەكرێن. بۆیە لە رووی ئەبستۆلۆژیەوە گوتارێكە ناوەڕۆكێكی كاڵ و كرچی هەیە. هاوكات هەوڵ ئەدا بە ناوی ئاین و شەرعییەتی ئایینیەوە بەرامبەرەكەی تاوانبار بكا. لە سەر هەمان رێ و شوێنی كڵێسای مەسیحی سەدەكانی ناوەراست دژ بە هەموو دەسكەوتێكی زانستی ئەوەستێ. ئەم گوتارە پشت بەستەیە بە میتۆدێك ڕۆڵی ئادەمیزاد و یاساكانی سروشت ئیلغا ئەكا. مافیش ئەداتە دەستەیەكی دیاریكراو لە ئاست هەر دەستكەوتێكی زانستیدا هەڵوێست بگرن و بڕیار و فەتوای شەرعی دەر بهێنن. لە ناو ئەم گوتارەدا ئادەمیزاد بونەوەرێكە بێ ئیرادە و نەزان. بڕیار و حوكمی پیاوانی پێشوی ئیسلام ئەكاتە چەند دەقێكی چەسپاو و نەگۆڕ. ئەم گوتارە كە پشت بەستەیە بە میتۆدێكی ئاینی پێشەكی بڕیاری داوە كە خۆی خاوەنی هەموو حەقیقەتەكانە. لە بەر ئەوە هەست ناكەین شتێكی نوێی بەرهەمهێنابێ.
لەناو ئەو گوتارەدا شتێك نابینینەوە تەعبیر لە حەقیقەتێكی نوێ بكا. گوتارێكە داوا لە مرۆڤ ئەكا بەرگری لە ڕابوردوو بكا و بیژیەنێتەوە. جا كە گوتارێك دوا بڕیاری لە سەر هەمووشتەكان دابێ و بوار بۆ مرۆڤ نەهێڵێتەوە ببێتە خاوەنی تێگێشتنی نوێ، ناچارە و هەر ئەبێ رێگا لە بیركردنەوەی نوێ و زانستی بگرێ. ناچارە رووداوە كۆمەڵایەتییەكان بخاتە فەزایەكی میتۆلۆژییەوە و لە ناو كەش و هەوایەكی میتافیزیكی دا نوقمیان بكات. بۆیە دەبینین ئەم گوتارە مەودای مێژوویی خودی ئاینەكەش چز ئەكا وەك ئەوەی لە دەرەوەی مێژوو هاتبێتە دەرەوە.!! جا كە میتۆدێكی فیكری پێشەكی بڕیاری لە سەر هەموو شتێك دابێ و رێگا بە گەشەكردنی هۆشیاری مرۆڤ نەداو و ماوەی نەدا ببێتە خاوەنی تێگێشتنی نوێ، ناچارە و ئەبێ رێگە لە هەر جۆرە بیركردنەوەیەكی پێچەوانەی خۆی بگرێ، ئەم هەڵوێستەش بە بێ توندوتیژی بۆی ناچێتە سەر و رێگای سەركوت و تیرۆر ئەگرێ تا بە هۆیانە كۆمەڵگا كۆنترۆڵ بكا.


گوڵان: لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئێستا مەترسی ئەوە هەیە دوای رووخانی دیكتاتۆرەكان، ئیسلامیەكان كۆنترۆڵی باردۆخەكە بكەن یان ببنە هۆكارێك بۆ ئاڵۆز كردنی باردۆخەكە و دووركەوتنەوە لە دیموكراسی، تاچەند ئیسلامیەكان مەترسین بۆ سەر بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەراست؟
فوئاد مەجید میسری: كێشەی وەرگرتنی دەسەڵاتی سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا یان راستتر بڵێین لە دونیای عەرەبدا رەگ و ریشەی ئەگەڕێتەوە بۆ دوای هەرەسهێنانی دەوڵەتی عوسمانی. ئەگەڕێتەوە بۆ سەردەمێك، كۆمەڵگا عەرەبییەكان بەگشتی و میسر بە تایبەتی لە نێوان دوو هێزی سیاسیدا دابەش بوو بوون. هێزە عەلمانییە كان كە لە ژێر كاریگەری بزوتنەوە ریفۆرمییەكەی (محمد علی) و لەشكر كێشییەكەی (ناپلیۆن)دا، بە دونیای رۆژئاوا و دەسكەوتەكانی مۆدیرنیتە ئاشنا بوو بوون، ئامانجیان ئەوە بوو سیستمێكی عەلمانی شێوە ئەوروپایی لە سەر پاشماوەی دەوڵەتی عوسمانی دابمەزرێنن.
دام و دەزگای ئەزهەر و دوایش رێبەرانی ئاینی وەك (رەزا) و (ئەلبەننا) لە هەوڵی ژیانەوەی سیستمێكی ئاینیدا بوون بە دەوڵەتی خەلافەتیشەوە...
چینی بورژوای تازە پێگێشتووی عەرەب كە ئەبوو ئەركی دامەزراندنی سیستمێكی عەلمانی لە ئەستۆ بگرێ، نەیتوانی ئەم ئەركە مێژووییە بەجێ بهێنێ. بۆچی.؟! چونكە وابەستەیی ئەم چینە بە سیستمی سەرمایەدارییەوە وایكرد نەتوانێ خۆی لە پرۆژە سیاسی و ئابوورییەكانی ئیمپریالیزمی جیهان بە دوور بگرێ. ئاشكرایە هێشتنەوە و درێژە پێدانی حاڵەتی دواكەوتوویی گەلانی ناوچەكە یەكێك بووە لە سیاسەتەكانی سیستمی سەرمایە. چونكە دامەزراندنی سیستمی عەلمانی لەم ناوچەیەدا ئەبووە مایەی : پەیڕەوكردنی پرەنسیپەكانی دیموكراسی و ئازادی باوەڕ. هەڵبژاردنی گشتیی. پەیڕەوكردن و پەرەپێدانی زانست و زانیاری. پەروەردە و فێركردنی نوێ. ئازادی ژنان، بە كورتی بێلایەن كردنی ئاین لەوەی دەست بخاتە هیچ مەسەلەیەكی سیاسییەوە.. گومان لەوەدا نییە دامەزراندنی دەسەڵاتێكی لەو چەشنە بەرژەوەندی سەرمایەدارانی دنیای ئەخستە مەترسییەوە.
بۆیە بە درێژایی سەدەی بیستەم سیستمی سەرمایە هەوڵی داوە درێژە بە تەمەنی دواكەوتووترین رژێمی سیاسی ناوچەكە بدا. بە سەرێكی تر چینی بورژوازی عەرەب، ئاینی ئیسلام بە بەشێكی گرنگ لە كلتوری خۆی ئەزانێ و وەك فاكتەرێكی گرنگ هەمیشە بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاری هێناوە ئەوەی ئەمرۆ لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئەگوزەرێ درێژەی ئەو واقیعەیە و ئاسۆیەكی روون لە بەر چاو نییە پێمان بڵێ: رەوتی رووداوەكان بەرەو كوێ ئەچن. دیارە لەم قسەیە مەبەستم ئەوە نییە لە هەڵوێستی شۆرشگێرانەی گەلانی ناوچەكە كەم بكەمەوە. ئەوەی دەیبینین و ئەگوزەرێ هێزێكی تا سەر ئێسك ناڕازی و توڕەیە و ئەیەوێ كۆتایی بە تەمەنی ئەم سیستمانە بهێنێ.
گەنجان كە بزوێنەر و سووتەمەنی بزووتنەوەكەن، خاوەنی بەرنامەیەكی سیاسی نین. رۆژئاوا بە پێی بەرژەوەندییە ستراتیژیەكانی بە جیا تەعامول لەگەڵ هەر حاڵەتێكدا ئەكا. هەڵوێستی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا لەمەڕ، لیبیا جیایە لە هەڵوێستی بەرامبەر عەرەبستانی سعوودی و بەحرەین و ئوردن و یەمەن تەنانەت میسریش. لە رۆژگاری رابوردوودا بینیمان بێ بەرنامەیی چۆن بزووتنەوە شۆڕشگێرییەكەی گەنجانی میسری خەفە كرد و بە پێكهێنانی دەسەڵاتێكی سەربازی كۆتایی بە بزوتنەوەكەیان هێنا. ئەوەی لە لیبیاش دەگوزەرێ. جیاوازی هەر ئەوەیە ناتۆ بەشداری لەم حەسم كردنی وەزعەكەدا ئەكا و بیانوویشی ئەوەیە پارێزگاری لە خەڵكی سڤیل ئەكا...
بەش بەحاڵی خۆم پێم وانییە گەلانی ناوچەكە، بە گشتی پشتگیری لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی بكەن و بە تاكە چارەسەری بزانن. راستە حزبە ئیسلامییەكان جەماوەرێكی بەرچاویان لە گۆرەپانی سیاسیدا هەیە، بەڵام زۆرینەی میللەت نین. بە نموونە : گریمان ئیخوان لە میسردا 10 ملیۆن كەس جەماوەری هەیە بەڵام دانیشتوانی میسر خۆ لە 80 ملیۆن كەس ئەدا و هەشت ملیۆن زیاتری (قبطي) ین. ئەمە بێجگە لە هێزە سیاسیەكانی تر و ئەو هێزە مەزنەی گەنجان كە بزوێنەری بزووتنەوەكە و سووتەمەنییەكەی بوون ئاواتیان بنیاتنانی دەسەڵاتێكی عەلمانییە نەك ئاینی. لەو باوەرەشدا نیم دامەزراوەی سەربازی رێگا بە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی بدا. هەرچی رۆژئاوایە، باش ئەو راستییە ئەزانن وەرگرتنی دەسەڵات لە لایەن ئیخوانەوە، یانی هەڵوەشاندنەوەی پەیمانی (كامپ دەیڤید) و گەڕانەوەی بۆ دۆخی پێش مۆركردنی پەیمانی ناوبراو. پێ ئەچێ ئوردنیش لە ناو هەمان هاوكێشەدا بێ. هەرچی داهاتووی یەمەن و لیبیا و تونسە، چاودێران بیرو رایەكی یەكگرتوویان لە مەڕ پاشەرۆژی سیاسی ئەم وڵاتانە نییە راستە لە هەموو حاڵێكدا سەرانی پێشووی ئەو وڵاتانە كۆتایی بە تەمەنی سیاسیان دێ، بەڵام ئەلتەرناتیڤی سیاسی چی ئەبێ، ئەوە پەیوەندی بە نەخشەی سیاسی هێزەكانی ئەپۆزیسیونەوە هەیە تا چەند ئامەدەگیان تێدایە بۆ ئاڵو گۆرێكی ریشەیی.