بەڕێز د.رۆژ نوری شاوەیس ئێستا جێگری سەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراقی فیدراڵییە و سەرۆكی هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكانە بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق، هەروەها د.رۆژ یەكێكە لە پێشمەرگە دێرینە مەیدانییەكانی كوردستان و لە رۆژانی بەرخودان و مقاوەمەتدا رۆڵێكی بەرچاو و دیاری هەبووە، لە دامەزراندنی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەساڵی 1992 بۆتە جێگری سەرۆك وەزیرانی كوردستان لە هەردوو كابینەی یەكەم و دووەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لە كابینەی سێیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشدا بۆتە سەرۆك وەزیرانی كوردستان و دوای ئەویش پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستانی پێدراوە، لەو كاتەوەشی چۆتە بەغدا نوێنەری سەرۆك بارزانی بووە لە پرۆسەی سیاسی عێراق و ماوەی ساڵێكیشە جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقە، بەڕێز د.رۆژ نوری شاوەیس لە دوای هەڵبژاردنەكانی مانگی مارتی ساڵی رابردوو سەرۆكایەتی هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانیەكانی لەوتووێژەكاندا كردووە، بۆیە دوای ئەوەی دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی كۆتایی بەقەیرانی سیاسی عێراق هێنا، بەپێویستمان زانی سەبارەت بە گرنگی ئەم دەستپێشخەرییەو چۆنیەتی پێكهێنانی حكومەت ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ بەڕێزی ئەنجامدا، هەروەها بەجێگەی خۆی دەزانین ئاماژە بەوە بكەین، كە ئەم دیمانەیە دەبوو رۆژی 5/11/ 2010 لە نووسینگەی بەڕێز د.رۆژ لە بەغدا بكرایە، بەڵام دیاربوو بەڕێز د.رۆژ لەبەر سەرقاڵی بە پرۆسەی سیاسیی عێراقەوە و لەگەڵ ئەوەی كاتیشی بۆ گوڵان تەرخانكردبوو، بەڵام ئەو رۆژە نەیتوانی پەیامنێرانی گوڵان لەبەغدا ببینێت، بۆیە بەسوپاسەوە كاتێكی تایبەتی دیكەی بۆ دیاریكردین، ئەمەش دەقی دیمانە تایبەتەكەی بەڕێز د.رۆژ نوری شاوەیسە لەگەڵ گۆڤاری گوڵاندا.

گوڵان: بینیمان دەستپێشخەرییەكەی جەنابی سەرۆك بارزانی هاوكێشەی سیاسیی عێراقی رێكخستەووە، عێراقی لە تەنگژەیەكی زۆر ترسناك رزگاركرد. ئایا ئەو دەستپێشخەرییەی جەنابی سەرۆك چ گۆڕانێكی لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا دروستكرد؟ هەروەها حەزدەكەین ئەو مەترسییانەشمان بۆ ئاشكرابكەیت كە پێش دەستپێخەرییەكەی جەنابی سەرۆك بارزانی لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق هەبووە؟
د.رۆژ: راستە پێش ئەوەی دەستپێشخەرییەكەی جەنابی سەرۆك دەست پێبكات و سەربكەوێت، شاندی هاوپەیمانی فراكسیۆنە كوردستانییەكان لە بەغدا بوو و وتووێژی دەكرد، بەڵام بارودۆخەكە بەو شێوەیە بوو، كە لەماوەی 8 مانگدا هیچ گۆڕانكارییەك و بەرەو پێشەوەچوونێك رووینەدابوو و پرۆسەكە لەحاڵەتی چەقین و تەنگژەدا بوو. خاڵی لەهەمووی ئاستەنگتر ئەوە بوو، لایەنە عێراقییەكان هیچیان ئامادەنەبوون پێكەوە دانیشن. جاربەجار دوو لایەن پێكەوە دادەنیشتن، بەڵام هیچ ئەنجامێكی نەبوو، لە موجامەلە و قسەی خۆش زیاتر تێنەدەپەڕی، واتە بەو جۆرە نەبوو بگەنە رێككەوتن یان هەڵوێستێكی هاوبەش.
بەڵام دوای تێپەڕبوونی 8 مانگ بەسەر ئەم بارودۆخە سەختەدا، هەڵوێست و دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی هاتە پێشەوە و گۆڕانكاریی دروستكرد. یەكەم شت، بووە هۆی ئەوەی ئەو حزبانە پاش 8 مانگ هەموو پێكەوە لەژێر ئاڵای دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی كۆببنەوە. ئەمە خۆی لەخۆیدا سەركەوتنێكی گەورە بوو. ماوەیەكی زۆری نەبرد بەڕاستی گەیشتنە ئەوەی كۆبوونەوەی سەركردایەتی بە زووترین كات بكرێت، لەو كۆبوونەوەیەدا پرۆسەكە كەوتەوە سەر سكەی راست. ئەو وتووێژانەی كە لەنێوان كوتلەكاندا لەبەغدا كرابوون، یەكێك لە ئاسانكارییە دیارەكان بوو بۆ ئەو كارە، شاندی كوردستانی پێش ماوەیەكی زۆر لەبەغدا دەستی پێكردبوو، گەیشتبووە رێككەوتنێكی زۆر، ئەمەش نەك لەگەڵ هەموو كوتلەكان بە یەكەوە، بەڵكو كوتلە كوتلە. بۆیە ئەو رێككەوتنانە بوون بە میحوەری وتووێژكردن لەنێوان هەموو كوتلەكان پێكەوە. بۆیە پێش ئەوەی بێینە هەولێر، شتێك گەڵاڵە كرابوو، لە ئەسڵیشدا دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی بریتی بوو لەوەی ئەو كوتلانە پێكەوە كۆببنەوە، ئەو خاڵە هاوبەشانە دەستنیشان بكەین و هەوڵبدەین چارەسەر بۆ خاڵە جیاوازەكان بدۆزینەوە، ئەگەر پێمان نەكرا پێشنیاری بۆ ئامادەبكەین بۆ چارەسەركردنی. پاشان بخرێتە بەردەم كۆبوونەوەی سەركردەكان بۆئەوەی بڕیاری كۆتایی لێبدرێت. ئەو كارەی ئێمە كردمان لە ماوەی هەفتەیەك تا هەشت رۆژ كارێكی زۆر بوو، گەیشتینە ئەو ئاكامەی كە توانیمان كۆبوونەوەی سەركردەكان بكەین و لەو كۆبوونەوەیەدا بتوانین هەموو ئیشەكان بگەیەنینە سەر سكەی راست، وەكو پێشتریش باسمكرد. ئاكامی دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی ئەوە بوو لە هەولێر و بەغدا چەند كۆبوونەوەیەكی سەركردەكان كرا، لەم كۆبوونەوەنەدا بڕیار لەسەر ئەوە درا كاندیدی پۆستە سەروەرییەكان یەكلایی بكرێنەوە، پێش ئەوە لەسەر دابەشكردنی پۆستە سەروەرییەكان رێككەوتن كرابوو، ئەمە لەڕووی فەنییەوە، بەڵام لەڕووی سیاسییەوە، گۆڕانكارییەكی دیكەش هاتە ئاراوە، ئەویش ئەوەبوو بەهۆی دەستپێشخەریەكەی جەنابی سەرۆك گۆڕانكاری بەسەر پێگەو رۆڵی كورد هات و هەنگاوێكی گەورە چووە پێشەوە، شاراوە نییە لەو ماوەیەدا رۆڵی كورد لەپرۆسەی سیاسیی عێراقدا بووە جێگەی بایەخی سەرجەم میدیاكانی جیهان، بەجۆرێك سەیری كورد دەكرا كە كورد بەشێكە لە چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق نەك خۆی بەشێك بێت لەكێشەكە. ئەمانە هەموو ئاكامە دیارەكانی دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك بارزانی بوون. سەبارەت بەو مەترسیانەش كە پێش دەستپێشخەریەكە لەسەر پرۆسەكە هەبوو، بەڕاستی مەترسی ئەوە هەبوو هێز و لایەنە عێراقییەكان هەر یەكی بە لایەك هەنگاو بنێت و كاریگەری دەوڵەتە ئیقلیمییەكان لەسەر پرۆسەی سیاسی زیاتر بێت و ئەو لایەنانە نەگەنە یەك و زیاتر لە یەك دووركەونەوە و ببێتە مایەی درووستبوونی شەڕی ناوخۆ و بەجارێ عێراق لەبەر یەك هەڵبوەشێ و باوەڕ بەو پرۆسە سیاسییەكە و بە عێراقی تازە نەمێنێ و گۆڕەپانەكە بۆ تیرۆریستان چۆڵ بێت و عێراق و بارودۆخی وڵاتەكە بەرەو تاریكییەكی ترسناك بەرێت و داهاتووی دیارنەبێت عێراق چیی بەسەر دێت. ئەمە بە واتای ئەوە دەستپێشخەرییەكەی بارزانی عێراقی لەو هەموو مەترسییانە رزگاركرد و خستیە بارودۆخێكی دیكەوە.


گوڵان: یەكلایی كردنەوەی 3 پۆستە سەروەرییەكە و وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد دوای گوشارێكی زۆر بوو كە خرایە سەر سەركردایەتی كوردستان و جەنابی سەرۆك بارزانی، جەنابی سەرۆك بارزانی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا كە لەهەموو ژیانیدا گوشاری ئەوهای نەخراوەتە سەر. ئایا چۆن ئەمجارە كورد بەرگەی ئەو گوشارانەی گرت؟ ئایا بۆچی سەرۆك بارزانی سوور بوو لەسەر ئەوەی كە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد بێت؟
د.رۆژ: پێش ئەوەی باسی ئەوە بكەین ئەو مەسەلەیە چۆن بوو، دەبێت ئاماژە بەو راستیە بكەین كورد پێكهاتەی سەرەكی دووەمە لە عێراقدا و بەپێی دەستووری عێراق دەبێت پێگە و رۆڵی شایستەی خۆی لەهەموو پرۆسەكەدا دیاربێت، بەتایبەتیش دەبێت پێگەی لە حكومەتی فیدرالی عێراقدا دیاربێت، دیارە لێرەدا تەنیا مەبەستم ئەنجومەنی وەزیران نییە، بەڵكو هەموو دەزگاو دامەزراوەكانی دەوڵەتی فیدرالی عێراق. ئەم دەوڵەتە فیدرالیە بەو جۆرە پێناسە كراوە كە دەوڵەتی هاوبەشی هەردوو پێكهاتە سەرەكیەكەیە كە ئەویش كورد و عەرەبە، ئەوجا عەرەب لە ناوخۆیاندا دابەش دەبن بۆ سوننە و شیعە، ئەوە مەسەلەیەكی دیكەیە، ئەگەر لەم دەوڵەتەدا پێگەی كورد دیار نەبێت، واتە دەوڵەتی عێراق دەوڵەتێكی فیدرالی نییە و دەوڵەتێكی مەركەزی عەرەبییە، بۆ ئەوەی سیفەتی فیدرالی بەعێراقەوە بمێنێتەوە، دەبێت كورد لە پۆستە سەروەرییەكاندا پێگەی دیاری خۆی هەبێت، لەدوای دامەزراندنەوەی عێراقی تازەوە لە 2003ـەوە تائێستا بەپێی دەستوور سەرۆك كۆمار هەڵبژێراوە و دراوە بەكورد، ئەگەر مەسەلەكە وای لێهات پۆستی سەرۆك وەزیران نەدرێت بەكورد و پۆستی سەرۆك كۆماریش لە كورد بسەنرێتەوە، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە لەبری ئەوەی كورد هەنگاوێك بچێتە پێشەوە، گەڕایەوە بۆ دواوە و كورد دەبێتەوە بە هاووڵاتی پلە دوو و پلە سێی و ئەم داكشانەش خوا دەزانێت وەزعی كورد لە عێراقدا بەرەو كوێ دەبات، مانای ئەوەیە وردە وردە رۆڵی كورد لەهەموو پرۆسە سیاسییەكەدا كەمدەبێتەوە، لەم روانگەیەوە سەرۆك بارزانی سەیری پۆستی سەرۆك كۆماری دەكرد، بۆ ئەوەی هیچ نەبێت ئەگەر نەتوانرێت داوای زیاتر بكەین، ئەوەی هەیە بیپارێزین. بۆیە لەڕووی مەعنەوی و لەڕووی واقیعیشەوە زۆر زۆر گرنگە كە كورد مادام سەرۆكایەتی وەزیرانی بەرناكەوێت، هیچ نەبێ سەرۆكایەتی كۆماری بەربكەوێت. ئەمەش تێڕوانینێكی راست بوو، سەركەوتنیشی نیشانەی بەهێزی كەسێتی سەرۆك بارزانی بوو، لەبەر ئەوەی راستە گوشارێكی زۆر و پلانێكی زۆر داڕێژرابوو بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار بدرێتە پێكهاتەیەكی دیكە، بە تایبەتیش بیر لە عەرەبی سوننە دەكرایەوە، بیر لە عەللاوی دەكرایەوە وەك سەرۆكی لیستی ئەلعراقیە، ئەم گوشار و پلانانە دەستێكی زۆری لەپشتەوە بوو، بە تایبەتی دەستی دەوڵەتە ئیقلیمییەكان، كە بەداخەوە هەندێكیان بەمەبەستی شكاندن و كەمكردنەوەی پێگەی كورد ئەو پێشنیارانەیان دەخستەروو و گوشاریان بەكار دەهێنا، هەروەها لایەنی ئەمریكیش كە دۆستی كورد و دۆستی عێراقیشە، ئەویش گەیشتبووە ئەو قەناعەتە و وامەزندەی دەكرد ئەگەر پۆستی سەرۆك كۆمار بدرێتە لیستی ئەلعراقیە لەوانەیە كێشەكە چارەسەر دەبێت، بۆیە ئەویش لەسەر ئەو بنەمایە گوشاری دەكرد، بەڵام لەبەر ئەوەی بۆچوونەكەی بارزانی لەسەرچاوەیەكی راست و عادیلانەوە هەڵقوڵابوو، پێی لەسەر ئەو مەسەلەیە داگرت و بەرەنگاری هەموو ئەو گوشارانە بووەوە كە دەخرایە سەری، بەڕێزی هەستی بەوەكردبوو ئەو گوشارانە هەندێكیان لەسەرچاوەیەكی دوژمناكاریانەوە سەرچاوەی گرتووە و هەندێكیشیان پیشاندانی سۆزێكە بۆ لایەنێك، بەڵام بەسووربوونی سەرۆك بارزانی لەسەر هەڵوێستە راستەكەی خۆی، ئەوەبوو هەر بەرێگەی دەستپێشخەرییەكەی خۆی پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد مایەوە، بێگومان نوێنەری كوردیش بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە مام جەلال بوو، بۆیە بەخۆشحاڵیەوە مام جەلال بۆ چوار ساڵی داهاتوو سەرۆك كۆماری عێراق دەبێت، هەروەها هەندێك پێشنیاری دیكەش هەبوون، ئەگەر ئەو پۆستە بدرێتەوە بەكوردیش، با مام جەلال نەبێت كەسێكی تر بێت، بەڵام سەرۆك بارزانی جەختی كردەوە دەبێت شەخسی مام جەلال بێت، لەبەر ئەوەی لە سەرۆكایەتی كردنی عێراقدا رۆڵێكی دیاری هەبووە و پێویستە ئەو لەو پۆستە بمێنێتەوە، لەمەشیاندا وەك بینیمان بۆچوونەكەی جەنابی سەرۆك بارزانی سەركەوت.


گوڵان: بینیمان مالیكی راسپێردرا بۆ پێكهێنانی حكومەت و بەپێی یاسا دەبێ لەماوەی مانگێكدا حكومەت پێكبێنێت. بەڕای جەنابت پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت چۆن دەبێت؟ ئایا ئەوە تەحەددایانە چین كە لەكاتی وتووێژەكان و دابەشكردنی پۆستەكان بێنە پێشەوە؟
د.رۆژ: لەبەر ئەوەی پۆستە سەروەرییەكان دابەشكراون، كە بەپێی بۆچوونی من بەشی هەرەقورسی پێكهێنانی حكومەت بوو. بۆیە ئەوەی ئێستا ماوەتەوە پێكهێنانی ئەنجومەنی وەزیرانە. ئەوەش كاتی خۆی بۆ دانراوە و 30 رۆژی بۆ دیاریكراوە، لەو 30 رۆژەدا دەبێت مالیكی حكومەتەكە پێك بهێنێ، گوشاری زۆریشی لەسەرە بۆ ئەوەی لەماوەی 30 رۆژدا دەبێت پێكهێنانی حكومەتەكەی تەواو بكات، بۆ پێكهێنانی حكومەتیش دوو نەخشەی رێگە هەیە، یەكەمیان ئەوەیە بەپێی ژمارەی ئەو كورسیە پەرلەمانیانەی هەر لایەنێك لە پەرلەمانی عێراقدا هەیەتی، دووەمیان رێژەی پێكهاتەكانە لە عێراقدا، واتە رێژەی پێكهاتەكان بەرامبەر بەیەك چەندە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئێمە لەیەكەم رۆژەوە باسی پێكهێنانی حكومەتی شەراكەتی نیشتمانی دەكەین، دەبێت ئەوەش لە حكومەتدا رەنگدانەوەی هەبێت، دوای ئەمانە ئێستا باسی ئەو كەسایەتیانەش دەكرێت كە دەتوانن رۆڵی خۆیان ببینن، لەبەر پێكهاتەی مۆزائیكی عێراق وادەخوازێت جێگەی ئەو كەسایەتیانەش بكرێتەوە، بۆیە تەسەور دەكەم پێكهێنانی حكومەت دەبێتە پرۆسەیەك كۆمەڵێك تەكنیك بەكار بهێنرێت بۆ ئەوەی هاوسەنگیەكە رابگیرێت و هیچ لایەك بەسەر لایەنەكانی دیكەدا باڵادەست نەبێت. ئێستا هەموو لایەنەكان بیر لەوە دەكەنەوە پێگەیان لە حكومەتدا لاواز نەبێت و لە بارودۆخێكی وادابن شتیان بەسەردا فەرز نەكرێت، هەر بۆیە مەزندەی ئەوە دەكرێت كوتلەی هاوپەیمانی نیشتمانی هەوڵی ئەوەبدەن زۆرترین پۆستی وەزاریان بەربكەوێت بۆ ئەوەی هەمیشە بڕیار لەدەستی خۆیاندا بێت، لیستی ئەلعراقیە بەحكومی ئەوەی ژمارەیەكی زۆر كورسی پەرلەمانی هەیە هەوڵبدات چەند بۆی دەكرێت ژمارەیەكی زیاتر وەزارەتی بەربككەوێت، لانی كەم بۆ ئەوەی بتواتنێت هەندێك لە بڕیارە گرنگەكان رابگرێت، یان دەستێكی باڵای هەبێت لە بڕیارە ستراتیژییەكاندا، ئێمە وەك كورد دەبێت هەوڵی ئەوە بدەین بەبێ كورد هیچ لایەنێك نەتوانێت بڕیار وەربگرێت، هەروەها پێگەی كورد لەبەرچاو بگیرێت، ئێستا ئێمە لە رۆژی 26ی تشرینی دووەم ئەم قسانە دەكەین، پێشبینی دەكەم لە هەفتەی داهاتوو دیدار و وتووێژەكان زیاتر چڕببنەوە، زیاتر كوتلەكان یەكتری ببینن و پێشنیاری هەمەجۆر بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو و چۆنیەتی دابەشكردنی پۆستە وەزارییەكان پێشكەش بكەن، بۆیە پێشبینی من ئەوەیە لە یەك دوو هەفتەی دادێ هەوڵەكان بەو ئاراستەیە دەبن، شێوازێك بۆ ئەوە بدۆزرێتەوە و ئەگەر بگەینە شێوازێك هەموو لایەنەكان پێی رازی بین، ئەوە پێی دەگوترێت شێوازێكی عادیلانە و وا مەزندە دەكەم لەماوەی 30 رۆژەكەدا مالیكی بتوانێت حكومەت پێكبهێنێت.


گوڵان: ئەنجومەنی ستراتیژی بۆ سیاسەتی باڵا پێكهێنرا كە عەللاوی بۆ ئەم پۆستە دەستنیشانكراوە، ئایا دابەشكردنی پۆستەكانی دیكەی ئەم ئەنجومەنە چۆن دەبێت و كورد چ رۆڵێكی دەبێت لەنێو ئەم ئەنجومەنەدا؟
د.رۆژ: جارێ ئەنجومەنەكە خۆی ئەنجومەنێكی گرنگە و وەكو دەزگایەك لەسەری رێككەوتووین كە دەزگایەكی هێنانەدی مەبدەئی شەراكەتی نیشتمانی بێت لە مەسەلەكانی بڕیارداندا، ئەویش بە رێگەی ئەوەی هەموو لایەكی تێدا بەشدارە، هەروەها ئەم ئەنجومەنە دەسەڵاتی هەیە كە باسی هەموو كێشە ستراتیژییەكانی عێراق بكات و مافی ئەوەی هەیە باسی بكات و رێوشوێنیشی بۆ دابنێت، لە هەمان كاتدا ستراتیژیەتی وڵاتیش دابنێت، ئەمە جگە لەوەی چارەسەر بۆ كێشەكان دابنێت و راو سەرنجی خۆیشی دەرببڕێت، لە هەموویشی گرنگتر، ئەم ئەنجومەنە دەسەڵاتی هەیە بە تێكڕای 80%ی دەنگەكان بڕیار بدات و ئەوكات دەبێتە بڕیارێكی مولزەم بۆ هەموو دەزگاكانی دیكەی حكومەت و هەر لایەنێك بەپێی رێوشوێنی خۆی دەبێ جێبەجێی بكات و بەپێی دەستپێشخەریەكەی سەرۆك بارزانی پێشنیاری ئەوە كراوە كە عەللاوی بكرێتە سەرۆكی ئەو دەزگایە، بەڵام تا ئێستا رەزامەندی خۆی دەرنەبڕیوە بۆ وەرگرتنی ئەم پۆستە و پێشبینی دەكرێت رەزامەندی لەسەر بدات، چونكە ئەگەر وەری نەگرێت، ئەوا هیچ پۆستێكی دیكە وەرناگرێت و بۆ ماوەی چوار ساڵ لە گۆڕەپانی سیاسی دوور دەكەوێتەوە، ئەمەش كاریگەری لە پێگە و ناوبانگ و ئاستی جەماوەریی دەكات، هەروەها لەوانەیە لیستی ئەلعێراقییە هەمان پێك بەستوویی نەمێنێت، بۆیە بە پێویستی دەزانم عەللاوی ئەو پۆستە وەربگرێت و رۆلێكی گرنگی هەبێت لە پرۆسەی شەراكەتی نیشتمانی.
دەربارەی پێگەی كورد لەو ئەنجومەنە، ئەگەر جێگری هەبێت لەوانەیە یەكێك لە جێگرەكانی كورد دەبێت، هەروەها ئەو دەزگایە پێكدێت لە سەرۆكایەتی حكومەت و كۆمار و پەرلەمان و سەرۆكی ئەو كوتلانەی بەیەكەوە حكومەتیان پێكهێناوە، بۆیە ئەگەر بەو شێوەیە سەیری بكەین، ئەوا نزیكەی 25- 30%ی كورد بن، بۆیە پێگەیەكی بەهێزی دەبێت و دەبێتە فاكتەرێكی یەكلاكەرەوەی دەبێت لە دەركردنی بڕیار یان راگرتنی بڕیاری چارەنووسساز، چونكە ئەو بڕیارانەی لەو دەزگایە دەردەچن بڕیاری ستراتیژی و چارەنووسساز دەبن، لەبەر ئەوە پێویستە كورد ئەم ئەنجومەنە بە گرنگ بزانێت و بە هەندی وەربگرێت.


گوڵان: ئێستا باس لەوە دەكرێت كە لەو پێنج پۆستە سیادییە دووانیان بۆ كەسانی سەربەخۆ و بێلایەن بن، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە تەنیا سێ پۆستی سیادی دەمینێتەوە، ئایا پێتانوایە لەم پۆستانە كامیان بۆ كورد دەبێت؟ واتا چەند راستە كە دەڵێن وەزارەتی دەرەوە بە كورد نادرێتەوە؟
د.رۆژ: بەڕای من دەبێ كورد هەوڵبدات وەزارەتی دەرەوە وەربگرێت، چونكە وەزارەتێكی گرنگە، ئەگەر بەراوردی بكەی لەگەڵ وەزارەتەكانی دیكە، بەپێی بۆچوونی خۆم و ئەوەی تێبینیم كردووە لەو بڕوایەدا نیم برا شیعەكان دەستبەرداری وەزارەتی نەوت بن و لای ئەوان لە هەموو وەزارەتێك گرنگتر دەبێت، سەبارەت بە وەزارەتی دارایی هەموو شتەكانی بەپێی بودجە و یاسای بودجە دەبێت كە پەرلەمان بڕیاری لەسەر داوە و پەیوەست دەبێت بەو بڕیارانەی لە ئەنجومەنی نوێنەرانەوە دەردەچن و ناتوانێت جگە لەوەی بۆی دیاریكراوە هیچی تر بكات بەرامبەر بەهەرێمی كوردستان و شوێنەكانی تریش ئەوەی بۆی دەستنیشانكراوە دەبێ جێبەجێی بكات، ئەگەر جێبەجێی نەكرد دەتوانرێت دەستی پەنجەی بۆ رابكێشرێت و ناچار بكرێت لە ئەنجومەنی وەزیران و شوێنی دیكە كە ئەوەی بۆی دیاریكراوە جێبەجێی بكات، ئەوەی دەمێنێتەوە و رۆڵی هەیە لەسیاسەتی ناوەوە و هەرێمی و دەرەوە و لە مامەڵە كردن لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و دەتوانێت ناوی كورد بەرز بكاتەوە لە كۆڕ و كۆبوونەوە نێودەوڵەتییەكان، ئەوا وەزارەتی دەرەوەیە، بۆیە پێویستە كورد سوور بێت لەسەری و كار بكات بۆ ئەوەی ئەم وەزارەتە بۆ كورد بێت و تا ئێستاش كە وەزیری دەرەوەی عێراق كورد بووە زۆر سەركەوتوو بووە لە كارەكەی.


گوڵان: لە هەڵبژاردنی رابردوودا بینیمان كە سیستەمی لیستی كراوە پەیڕەو كرا، ئەمەش وایكرد كە لەنێو هاوپەیمانەكاندا بزانرێت كە هەر لایەنێك چەند كورسی بەدەستهێناوە، ئایا دابەشكردنی پۆستەكان بەپێی دەنگی ئەو لایەنانە دەبێت یان بەپێی كۆی كورسییەكان هاوپەیمانییەكە دەستنیشان دەكرێ؟
د.رۆژ: جارێ ئێمە دەمانەوێ سەبارەت بە پۆستەكان بەشێوەیەك بێت بەپێی پێكهاتەكانی عێراق بێت نەك ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، ئێمەی كورد بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن رازی نین، چونكە سەرەتا یاسای هەڵبژاردن نادادپەروەرانە بوو، كورد نزیكەی دوو ملیۆن و سێ سەد هەزار دەنگی داوە بە ئیئتیلافی لیستە كوردستانیەكان ئەمەش واتە دەنگەكانی كورد نزیك دەنگی دەوڵەتی قانون و ئەلعێراقییەیە، كەچی بەپێی كورسییەكانی پەرلەمان ئێمە نزیكەی 30 ئەنداممان لە هەر یەك لەم دوو لیستە كەمترە، بێگومان ئەمەش نادادپەروەرییە، بۆیە ئێمە دابەشكردنی وەزارەتەكان بەپێی كورسییەكان بە ناهەق دەزانین و بەڕای من دەبێ بەپێی پێكهاتەكان و سەنگی ئەم پێكهاتەیە بێت لەناو كۆمەڵگەی عێراق یان بەپێی ئەوەی چەند دەنگدەر دەنگیان داوە، لەبەر ئەوە هەوڵ دەدەین رێگەچارەیەك بدۆزینەوە كە ئەمان رەچاو بكرێت نەك هەروا بەشێوەیەكی رووكەشی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بكرێتە پێوەر.
ئەگەرهاتوو لەسەر ژمارەی ئەندامەكان دابەشكرا دێتەوە سەر ژمارەی ئەندامان لەناو هەر كوتلەیەك خۆی، واتە هەر كوتلەیەك چەندی بەر دەكەوێت، ئەگەر دواتر لەنێو خۆیدا بەشی كردەوە بۆ نموونە لە لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی دیارە كە ئەنجومەنی باڵا چەندی هەیە یان لە دەوڵەتی قانون دەعوە چەند دەنگی هەیە و لەناو دەعوە سەربەخۆكان چەندیان هەیە، ئەوكاتە لەنێو خۆیاندا دابەش دەكەن، ناكرێ لایەنێك نیوەی ئەندامەكانی سەر بەو بیت و لەگەڵ لایەنێكی دیكە هەمان وەزارەتی هەبێت كە بە ژمارە سێ یەكی ئەوە، بۆیە ئێمە داوا دەكەین بەسەر لیستەكاندا دابەش بكرێن و لەناو لیستەكەش خۆیدا هەر پێكهاتەیەك هێزی راستەقینەی خۆی چەندە.


گوڵان: ئەی لەنێو لیستە ئیئتیلافە كوردستانییەكان پۆستەكان چۆن دابەش دەكرێن؟
د.رۆژ: بەڕای من لەوێش بەپێی نەخشەی ئەندامانی پەرلەمان دابەش بكرێت، ئەگەر سەیری ئەم نەخشەیە بكەین دەبینین پارتی دیموكراتی كوردستان ژمارەی ئەندامانی 30ی زیاتر هەیە بە كۆتاكانەوە، لەدوای ئەویش برادەرانی یەكێتی دێت ئینجا لە ئیئتیلافی لیستە كوردستانیەكان گۆڕان و لیستە ئیسلامییەكان دێن، ئەمانە هەموویان دەبێ جێگەیان هەبێت لە حكومەتی عێراقدا بەپێی سەنگی خۆی پۆستی بەربكەوێت، لە هەمان كاتدا دەبێ رەچاوی دەنگی دەنگدەرانی كورد بكرێت لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق.


گوڵان: تا چەند دەتوانی خوێنەران دڵنیا بكەیتەوە لەوەی كارنامەی لیستی ئیئتیلافی كوردستانییەكان كە لە 19 خاڵ پێكهاتووە جێبەجێ دەكرێت؟
د.رۆژ: كاتێك ئەم كارنامەیە خرایە روو كاردانەوەی جۆراوجۆری هەبوو و بەشی زۆری كاردانەوەكان سلبی بوون، بەڵام لەگەڵ بەرەو پێشەوەچوونی دانوستاندنەكان لایەنەكان تێگەیشتن كە سێ لەسەر چواری داواكارییەكان بە مەبەستی گەیشتنە بە رێكەوتن و پێكهێنانی حكومەتی دیموكراتی فیدراڵییە لە عێراق بەپێی دەستوور، هەروەها بۆ نزیككردنەوەی لیستەكانە لە یەكتری، نەك داواكارییەكی بەرتەسكی نەتەوەیی، بەڵكو بەرژەوەندی گشتی رەچاو كراوە، راستە ئەگەر بە وردی سەیری بكەین دەبینین هەندێك خاڵی تێدایە پێوەندی بە كێشەكانی نێوان كورد و حكومەتی فیدراڵییەوە هەیە وەك ماددەی 140 و یاسای نەوت و یاسای دابەشكردنی داهات و تا راددەیەكیش كێشەی پێشمەرگە، بەڵام لە هەمان كاتدا داواكاری گشتییە، ماددەی 140 ماددەیەكی دەستوورییە بۆ داواكاری كورد بێت، دەبێت لەسەر ئەساسی دەستوور جێبەجێ بكرێت، كەواتە ئەركی حكومەتی عێراقییە جێبەجێی بكات و نابێ بەو چاوە سەیر بكرێت كە داواكارییەكی كوردییە، بەڵكو داواكارییەكی عێراقییە و پێوەندی بە دەستوورەوە هەیە، سەبارەت بە یاسای نەوت، وڵاتێك كە دەیەوێ بەرەو بازاڕی ئازاد بكرێتەوە بەشێوەیەك بێت كە لەگەڵ ئەم سەردەمەدا بگونجێ، نازانم چۆن پشت بە یاسایەك دەبەستێت كە لەسەردەمی سەدام نووسرا بێت، یاسای دەوڵەتێكی مەركەزی كە دوورە لە هەموو پرەنسیپەكانی بازاڕی ئازاد، بۆیە رێككەوتن لەسەر ئەم مەسەلەیە و نووسینەوەی یاسایەكی نوێ لە بەرژەوەندی هەموو عێراقدایە بە گەلی كوردستانیشەوە، بەهەمان شێوە كێشەی پێشمەرگە و هەر كێشەیەكی تر، تۆ كێشەیەك چارەسەر بكەی و كێشەكانی كەم بكەیتەوە، ئەوا لە بەرژەوەندی هەموو میللەتدایە نەك لایەنێك یان چەند لایەنێك. وردە وردە لایەنەكانی دیكە لەمە تێگەیشتن ئینجا ئەم كارنامە 19 خاڵییە بوو بە تەوەری هەموو گفتوگۆكان لە ئەنجامیشدا ئەم 19 خاڵە هەموو لایەكانی كۆكردەوە و ئەم رێكەوتنەی ئێستای لێكەوتەوە.
سەبارەت بە جێبەجێكردن یان جێبەجێ نەكردنی، ئەوا بۆچوونی جیاواز هەیە، هەندێك لایەن لەسەر هەموویان رازین وەك ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی، بەپێی ئەو رێككەوتن و دانوستاندنەی لەگەڵ دەوڵەتی قانوندا هەیە ئەوان لەسەر 18 خاڵی رازین تەنیا مەسەلەی گرەنتیەكان نەبێت ئەویش هێشتا بواری دانوستاندنی تێدا ماوە، چونكە هەر رێككەوتنێك ئەگەر گرەنتی جێبەجێ كردنی نەبێت، ئەوا لەوانەیە لە هەر كاتێكدا هەڵبوەشێتەوە و پشتگوێ بخرێت و وەكو گەلی كوردستان لەم بوارەیەوە تەجروبەمان زۆرە، سەبارەت بە ئەلعێراقییە كە ئەویش شەریك دەبێت لە حكومەتی داهاتوودا ئەویش لەسەر زۆر لە خاڵەكان رازییە، بەڵام شێوەی رێككەوتنەكە ناگاتە ئەو شێوەیەی لەگەڵ كوتلە شیعیەكان هەمانە، بۆیە سەیر دەكەین جیاوازی هەیە، ئێمەش بە مافی خۆمانی دەزانین كە دەست بگرین بەو رێككەوتننانەی كردوومانە و ئەوانەی دەكرێت كە هەموویان لە بەرژەوەندی گەلی عێراقدان.
دوای دەستپێشخەریەكەی سەرۆك بارزانی و دوای ئەوەی هەنگاوەكانی پێكهێنانی حكومەتی عێراقی گەیشتە سەر رێڕەوی راستی خۆی، ئەم چوار ساڵەی داهاتوو جیاوازییەكەی ئەوە دەبێت كە حكومەتێكی هاوبەشی نیشتمانی پێكدەهێنرێت و ئەم حكومەتە بونیادنانی عێراقێكی تازەی دیموكراتی لەسەر شانە كە جێگیر بووە، ئێمە لەم قۆناغەدا رێكەوتنی زۆر باشمان ئەنجامداوە، بەڵام تەنیا ئیمزاكردنی بەس نییە، بەڵكو پێویستی بەوەیە كاری زۆری بۆ بكرێ و لە رێگەی هاوسەنگی هێزەوە جێبەجێ بكرێن، واتە ئەگەر هێز و توانات هەبێت دەتوانی جێبەجێیان بكەیت، هێز و توانات نەبێت كەمتر دەتوانی جێبەجێیان بكەیت، بە قەناعەتی هێز و سەنگی كورد لە گۆڕەپانی عێراقدا بە یەك هەڵوێستی دێتە ئاراوە، واتە دەبێ هێزە كوردییەكان لەبەغدا یەك هەڵوێست بن، دووەم پێویستە سیاسەتێكی راست بگرێتە بەر، سێیەمیش ئەوەیە بەرپرسەكانی كورد لە بەغدا پێویستە بیر لە جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنانە بكەنەوە، چونكە ئەم رێككەوتنانە گرەنتی ئەوەن كورد بە ئامانجەكانی خۆی بگات و عێراقێكی دیموكراتی دروست بێت.