دكتۆرە سەلام سمێسم پسپۆری ئابوورییە لەئەمینداریەتی گشتی ئەنجوومەنی وەزیرانی حكومەتی عێراق و خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لەئابووری ئیسلامی و فەلسەفەی ئابووری، بۆ قسەكردن لەسەر ئاستی خزمەتگوزارییەكانی حكومەتی عێراق و ئەو بودجەی لەبەردەستی حكومەتی عێراقە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دكتۆرە سەلام سمیسم كرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.


* بەپێی ژمارەی دانیشتووان بودجەی عێراق زۆرە، بەڵام لەئاست خزمەتگوزاریەكاندا زۆر لاوازە، ئایا بەڕای تۆ هۆكارەكەی بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- وەك پسپۆرێكی ئابووری پێموایە كێشەكە لەفەلسەفەی بەڕێوەبردنی بودجەكە و خەرجكردنی پارەكاندایە، ئێستاش هەمان پارەی پێشووتر تەرخان دەكرێتەوە، بەڵام ئێمە تەنیا بابەتەكانمان گەورە كردووە، بەبێ ئەوەی ئەم پارانە چاویان پێدا بخشێنینەوە و بەشێوەیەكی دیكە ئاڕاستەیان بكەین، كە ڕەنگدانەوەی ئامانجەكانی گەشەپێدان بێت، تا ئێستا بودجەكە لێڵە و خزمەت بەسەربازیكردنی ئابووری دەدات، بودجەیەكە تەنیا پشت بەداهاتەكانی نەوت دەبەستێت و بەهیچ شێوەیەك خزمەت بەكەرتی بەرهەمهێنان ناكات، تەنانەت بۆ بوینادنانەوەی ژێرخانی ئابووری و پێگە سەرەكییەكانی دەوڵەتیش، ئەمەش مەسەلەیەكی زۆر ترسناكە و پێویستی بەچاو پێداخشاندنەوەیەكی وردی ئەو كەسانە هەیە كە بودجەكە دادەنێن، هیوادارین پەرلەمان بیر لەڕەهەندە ئابوورییەكان و ئەو قۆناغەی ئێستای عێراق بكاتەوە بەمەبەستی دانانی ستراتیژییەتێكی ئابووری بۆ عێراق لەڕێگای بودجەوە.
* ئایا بەڕای تۆ وەك پسپۆرێكی بواری ئابووری لەناوەندێكی گرنگدا پێتوایە چاوی پێدابخشێنرێتەوە؟
- پێویستە چاو بەم بودجەیەدا بخشێنرێتەوە، هەروەها پێویستە سەیری حسابی كۆتایی بودجەی ساڵانی 2010 و 2011 بكرێت بۆ ئەوەی بزانین تاچەند سەركەوتوو بووین بۆ ئەوەی سوود لەهەڵەكان وەربگرین و لەبودجەی 2012 خۆمانی لێ دوور بخەینەوە و دووبارە نەكرێنەوە، من نازانم بۆچی دەیانەوێ خۆیان لەمەسەلەی حیساباتی كۆتایی بدزنەوە، پەرلەمان تەنیا پێداچوونەوی حیساباتی كۆتایی 2008ی پەسەند كردووە، حیساباتی كۆتایی 2009 خراوەتە ڕوو بەس تا ئێستا پەسەند نەكراوە، ئەگەر پێداچوونەوەیەكی وردی ئەم حیساباتانە بكرێت بۆمان دەردەكەوێت ئایا ئەوەی تەرخان كراوە لەڕێگای ڕاست و تەواو دیاریكران یان نا، چونكە بەرزكردنەوە و زیادكردنی مووچە و دەرماڵەكان بەهیچ شێوەیەك سوود بە ئابووری عێراقی ناگەیەنێت.
* تۆ ئاماژەت بەوەكرد ئابووری عێراق تەنیا پشتی بەداهاتی نەوت بەستووە و سەرچاوەی داهاتی دیكەی نییە، ئایا ئابووری عێراق هیچ مەترسییەكی لەسەرە، كە تەنیا پشت بەداهاتەكانی نەوت ببەستێت؟
- بێگومان ئەمە گەورەترین مەترسییە كە ئێمەی كردووە بەوڵاتێك پشت بەداهاتێكی دیاریكراو دەبەستێت، ئەگەر ئەمڕۆ نرخی نەوت دابەزێت عێراق چی بەسەر دێ، هاووڵاتیی عێراق بژێوی ژیانی بەچی دەگات، بۆیە من مكوڕم لەسەر قسەی خۆم كە پێویستە بەشێكی بودجە بۆ كەرتەكانی گەشەپێدان تەرخان بكرێت، بەجۆرێك جگە لەنەوت ئێمە چەند كەرت و بوارێكی دیكەمان هەبێت بۆ پشت بەستن پێی لەدابینكردنی بودجەی عێراق لەپاڵ نەوت بۆ ئەوەی ڕێگا لەحاڵەتی ڕەمەكی گەشەی ئابووری عێراق بگرین تا دەكەوێتە سەر ڕێڕەوی سروشتی خۆی.
*چۆن دەڕوانیە پاشەڕۆژی ئابووری عێراق؟
-سەرەڕای ئەوەی باسم كرد من زۆر گەشبینم، چونكە زوو یان درەنگ وەبەرهێنەری زیاتر دێن بۆ عێراق و لەعێراقیش زەمینەیەكی لەبار و ژینگە و زەوییەكی بەپیتی هەیە بۆ وەبەرهێنان، هەرچەندە ئەم پرۆسەیە پێویستی بەكاتێكی زۆر هەیە، بەڵام من گەشبینم سەبارەت بەپاشەڕۆژی ئابووریی عێراق.
* پێتوایە لایەنە پێوەندیدارەكان لەو ئاستی لێهاتووییدان بۆئەوەی ئابووری عێراق هەڵسێننەوە و گەشەی پێبدەن، بەتایبەتی لەلایەنی خزمەتگوزارییەكانەوە؟
- لێرەدا دوو مەسەلە هەیە یەكەمیان ئەوەیە ئەو توانا و پسپۆرانەی كە لەبەردەستماندایە بەشێوەیەكی ڕاست و دروست بەكارمان نەخستوون، هەروەها هەندێك كەرت و بوار هەیە كە بەدەست كەمی توانا و چۆنیەتی ئاراستە كردنیانەوە دەناڵێنن كە پێوەندی بەلایەنی مەعریفییەوە هەیە، بۆیە پێویستە پشت بەتوانا و پسپۆرێتی و شەراكەتی بیانی ببەستین بەتایبەتی لەبواری كۆمپانیاكانەوە، هەروەها كرانەوەی زیاتر بەڕووی جیهانی دەرەوە، ئەمانە دەبنە هۆی پتەوكردن و بەهێزكردنی پێوەندی و شەراكەتمان لەگەڵ جیهانی دەرەوە و لەئەنجامیشدا دەبێتە هۆی بەهێزكردن و گەشەپێدانی ئابووری عێراق.
* وەك پسپۆرێكی ئابووری چۆن دەڕوانیتە تەجروبەی ئابووری لەهەرێمی كوردستان؟
- بەڕاشكاوانە دەڵێم هەرێمی كوردستان بەیاسایەكی گونجاو توانیویەتی چالاكی ژیانی ئابووری پتەو بكات، ئەمەش كارێكی زۆر پێویستە زۆر جار بەمنیان گوتووە بۆچی تەنیا جەخت لەسەر مەسەلەی وەبەرهێنان دەكەمەوە لەهەرێمی كوردستان، چونكە لەكوردستان چەند یاسایەك هەیە كە زامنی ژیانی ئابووری دەكات و پرۆسەكە بەگشتی بەپێی چەند یاسایەكی دانراو و پلان بۆ داڕێژراو بەڕێوەدەچێت، ئەمەش وا دەكات هەر كەسێك بتوانێت شوێنی خۆی لەم یاسایانەدا بدۆزێتەوە ئەگەر وبەرهێنەر بێت یان وەبەرهێنەر نەبێت، بۆ نموونە دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی هاوچەرخ لەكوردستان سەركەوتوو دەبێت، بەڵام لەبەغدا سەركەوتوو نییە بۆچی؟ چونكە داڕشتنەوەی تەواوی یاساكان و ئەو بارودۆخە ئەمنییەی كە لەكوردستان هەیە دەبێتە هۆی داهێنان و بەرهەمهێنان و خوڵقاندنی شتی كاری نوێ.
لەدوای 2003ـەوە لەعێراق پرۆسەی بونیادنانی دەوڵەتێكی نوێ بەهەموو ماناكانییەوە لەئارادایە كە هەموو شتێك تێدا پێشینەی هەیە، ئەمەش كارێكی ئاسان نییە و پێوەندی ڕاستەوخۆی بەژیانی ڕۆژانەی خەڵكییەوە هەیە و پێویستی بەڕێكخستنێكی فكری و شارستان و مەعریفی و بەهای نوێ هەیە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی دەوڵەتی نوێ مافەكانی هاووڵاتی دەكەوێتە سەر شان، ئەمەش ڕەنگدانەوەی دەبێت لەسەر ئابووری و هەمووشمان باش دەزانین كە پرۆسە ئابوورییەكان نابێ بەشێوەیەك ڕمەكی و سەرەڕۆیی ئەنجام بدرێن، بەڵكو پێویستیان بەخێراییترین ڕێگا هەیە بۆ چارەسەركردنی، لێرەوەش پێویستی بە ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەدداكان هەیە، بۆیە من گەشبینم و لەكۆتاییدا لەبەرژەوەندی گەلی عێراقدا دەشكێتەوە، بەڵام ئەمە كاتێكی زۆری دەوێ.
* بەپێی ڕاپۆرتەكان بودجەی عێراق لەسەردەمی بەعس تەنیا 10%ی بۆ گەل بوو، كەچی بەپێی ڕاپۆرتە هەواڵەكان میزانیەی 2012 دەگاتە زیاتر لە100 ملیار دۆلار‌، چۆن بەراوردی ئەم دوو حاڵەتە دەكرێ؟
- هۆكارەكان زۆرن، بەڵام من وەك توێژەر و پسپۆرێكی ئابووری دووبارەی دەكەمەوە مەسەلەكە پەیوەسته بەبۆچوونی ئابووری و بەرنامەی ئابووری حكومەت، ژمارە و داتاكان لای من زۆر گرنگ نین، گرنگ ئەوەیە ئەم پارانە بۆ كوێ دەڕۆن. من بڕوام بەوە هەیە (پێم بڵێ چۆن خەرجی دەكەی، پێت دەڵێم چۆن بیر دەكەیەوە) ئەمە مەسەلەیەكی گرنگە، ئەگەر میزانیە 200 ملیاریش بێت، بەڵام بەرنامە و پلانێكی داڕێژراو نەبێت بۆ خەرج كردنی ئەوا هیچ سوودی نییە.