كوردی زمانی فەلسەفەیە (2-2)

كوردی زمانی فەلسەفەیە (2-2)

نووسه‌ر :تاریق كارێزی

تاریق كارێزی، نووسەر و رۆژنامەنووسێكی باشووری كوردستانە. لە بواری رەخنە و وەرگێڕاندا كار دەكات. تا ئێستا 21 كتێب و نامیلكەی هەیە، لە 100 رۆژنامە و گۆڤاری كوردی و عەرەبیدا بابەتی بڵاو كردووەتەوە، لە 18 رۆژنامە و گۆڤاریش بە هەردوو زمانەكە، كاری كردووە..
هەندێ نووسەر و ئەكادیمسیت، دوور لە بەڵگە و بەهای زانستی، گومان دەخەنە سەر توانای زمانی كوردی لە رووی نووسین و وەرگێڕانی دەقی فەلسەفییەوە. ئەوان پێیان وایە كوردی بە هانای نووسەرەوە نایەت، ئەگەر بیەوێ بابەتی فەلسەفی بنووسێت. نووسەری ئەم بابەتەش پێی وایە، ئەم رایە بە تەواوەتی نازانستییە و لە جێی خۆیدا نییە. ئەم وتارەش هەوڵێكە بۆ روون كردنەوەی ئەم پرس و باسە، هەروەها بۆ وڵام دانەوەی ئەم جۆرە گومانە. نووسەری ئەم بابەتە، تاریق كارێزی، نووسەر و رۆژنامەنووسێكی باشووری كوردستانە. لە بواری رەخنە و وەرگێڕاندا كار دەكات. تا ئێستا 21 كتێب و نامیلكەی هەیە، لە 100 رۆژنامە و گۆڤاری كوردی و عەرەبیدا بابەتی بڵاو كردووەتەوە، لە 18 رۆژنامە و گۆڤاریش بە هەردوو زمانەكە، كاری كردووە:

هێندەی من كارم لە بواری وەرگێڕانی دەق و نووسینی فەلسەفیدا كرد بێت، زۆر رەحەت و بێ زەحمەتی زاراوەم بۆ هەمەجۆر چەمك و تێگەی فەلسەفی داڕشتووە یان داتاشیوە. ئەوەی من كردوومە نیوەی كارەكە یان دیوێكی كارەكە بووە، نیوەكەی دیكە یان دیوەكەی دیكە، كە گرنگترە و پاساوی كارەكەی من و هەر نووسەرێكی بوارەكەیە، كەسی وەرگر و خوێنەرە، كە ئاخۆ بەو كوردییەی من (هەروەها نووسەرانی دی) لە دەق و نووسینەكانی فەلسەفەدا بەكارمان هێناوە، ئەوی تێی دەگات یان نا؟
بەر لە دە ساڵ، كوڕێكم قوتابیی پۆلی شەشەمی ئامادەیی بوو، سەردانی بەشێكی ناوخۆیی كرد بوو، گوتی: باوكە پێم سەیر بوو كتێبەكەی تۆ (مەبەست "سەربردەی فەلسەفە" بوو، كە فەیلەسووفی ئەمریكی ویڵ دیورانت نووسیویەتی و من لە عەرەبییەوە كردوومەتە كوردی) لە لای هەر یەك لە قوتابیانی كۆلیژی یاسا و رامیاری بوو!
كوڕەكەم لە درێژەی قسەكانیدا گوتی: لە قوتابییەكانم پرسی: ئەرێ بۆچی ئەو كتێبەتانە لە لایە؟ وڵامیان ئەوە بوو، كە ئێمە لە مامۆستای وانەی فەلسەفە ناگەین، چونكە ئەو زاراوەكان یان بە عەرەبی یان بە فارسی دەڵێت، ئیدی ئێمە لە بابەتەكە حاڵی نابین، لە لامان بووەتە گرێ كوێرە. لە تاقی كردنەوەشدا لە سەر بیست هەر هەموومان لە نێوان (1 تا 3) نمرە زیاتر ناهێنین. ئەو كتێبە كە باوكت كردوویەتی بە كوردی، بۆمان بووە بە فریادڕەس، ئەو وانەیەی مامۆستا لە پۆلدا دەیڵێتەوە و ئێمە تێی ناگەین، دێینەوە لێرە لەو كتێبەدا دەی خوێنینەوە، تێی دەگەین، كە وڵامەكەش بە گوێرەی ئەوە دەدەینەوە، مامۆستا بۆ هەر یەكەمان لە نێوان (15 تا 18) نمرەمان دەداتێ.
دێمە سەر دوایین كتێبم لە بواری فەلسەفەدا، كە گۆڤاری گوڵان بە ناوی (فیكر و فەلسەفە، كۆمەڵێك تێكستی هزریهاوچەرخ) چاپی كرد. كتێبەكە لە بنەڕەتدا كۆمەڵێك وتار بوون، كە لە ماڵپەڕی (گوڵان میدیا) بڵاو بووبوونەوە. لە خوێنەرم پرسیوە: ئەرێ لە دەقەكانی نێو ئەم كتێبە تێدەگەی؟ خوێنەر وڵامێكی سەرسوڕهێنەر، یان بە لای كەمەوە دڵ خۆشكەری داومەتەوە: وا دەزانی هەر بە كوردی نووسراوە.
سەبارەت بەو دەقانەی فەلسەفەی سەردەم، كە لە عەرەبییەوە كردوومن بە كوردی، ئەوانیش لە بنەڕەتدا بە زۆری لە فەرەنسی و هەندێكیان لە ئینگلیزییەوە كراونەتە عەرەبی.
روون و ئاشكرا دەڵێم: تێگەیشتن لەو دەقانە بۆ عەرەبێكیش كارێكی ئاسان نییە. بەدەر لە هەبوونی پاشخانێك لە بواری هزر و فەلسەفە، رەنگە تێگەیشتن لەو دەقانە كارێكی ئەستەم بێت. بە رادەی ئەو شارەزاییەی كە لە زمانی عەرەبیشدا هەمە، وەرگێڕی عەرەبیش بۆ گەیاندنی ناوەرۆكی دەقەكان، پەنای بۆ داتاشین و دروست كردنی زاراوە بردووە. لێرەدا جێی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەم، كە هەندێ جار وەرگێڕی عەرەب دوور لە خواستی خۆی، كەوتووەتە بن كاریگەریی رێزمان و رستەسازیی زمانە بێگانەكە، واتە عەرەبییەكەی شێواوە، عەرەبییەكی زۆر دروست و رەوان نییە، بەڵام لە خۆش بەختیی ئێمە، كوردی بەوەی زمانێكی هیندۆ ئەوروپی و خزم و هاوڕیشەی هەردوو زمانی فەرەنسی و ئینگلیزییە، ئیدی لە كاتی وەرگێڕاندا، بۆ من راست كردنەوەی دەقەكان لە رووی رێزمان و رستەسازییەوە، هێندە زەحمەت نییە.
با ئەوەش بڵێم، بە راستی لەبەر ئەوەی زمانی عەرەبی و زمانی دەقەكان (فەرەنسی و ئینگلیزی) سەر بە دوو كۆمەڵەی جودای زمانن، دەبینی پەی بردن بە دەقەكە و تێگەیشتنی بە زمانی عەرەبی، تا رادەیەكی زۆر سەختە. لە كاتی وەرگێڕانی بۆ كوردی، من هەردەم هەوڵی دوو شت دەدەم:
یەك: تا بكرێ پێگیری واتا و ناوەرۆك دەبم، هەندێ جار بۆ گەیشتن بە كرۆكی بابەتەكە، واتای دروست و وردی پەیڤ و رستەكە، هەڵوەستەی دوور و درێژ دەكەم، ئەوەندەی پێی بزانم و لە سنووری هۆش و دركی مندا بێت، هەرگیز باز بە سەر واتادا نادەم، واتاكە بە روونی ساغ دەكەمەوە، ئەگەرچی هەندێ جار وەرگێڕی دەقەكە بۆ عەرەبی، دەكەوێتە نێو كەند و لەندی واتاوە، بەڵام من هەردەم هەوڵ دەدەم، ئەو كەند و لەندەی واتاش، لە كاتی وەرگێڕاندا، راست بكەمەوە.
دوو: لە رووی زمانەوە تا ئەندازەی تاقەت و بڕست، هەوڵ دەدەم روون و سادە و رەوان بنووسم. وەرگێڕانەكەم بە گوێرەی دەستوور و رێزمانی رەوانی كوردی بێت، دوور بێت لە شێوان و ناقۆڵایی. هیچ كاتێك زاراوەی بیانی بەكار ناهێنم، هەر هێندەی لە زاراوە عەرەبییەكە حاڵی بم، یەكسەر بەرانبەرە كوردییەكەی لە زەینمدا گەڵاڵە دەبێت. لەم رێیەوە بە هەزاران زاراوەی نوێم لە بواری فەلسەفە و بواری دیكەشدا، خستووەتە نێو فەرهەنگی زمانی كوردییەوە. تەنیا ئەو زاراوە بیانیانە بەكار دەهێنم، كە بەر لە من بەكار هاتوون و لە نێو زمانی كوردیدا جێی خۆیان كردووەتەوە و جێگیر بوون، بوونەتە ماڵی فەرهەنگی كوردی.
لە پاش تەواو كردنی وەرگێڕانی هەر دەقێك، من خۆم وەك خوێنەرێك دەیخوێنمەوە. دوای خوێندنەوە هەست بە ئیسراحەت دەكەم، چونكە لە كاتی وەرگێڕانی دەقەكە لە عەرەبییەوە بۆ كوردی، هێندە واتاكان چڕ و تێك چڕژاو دێنە بەر چاو، بەڵكوو لە دەقە عەرەبییەكەدا تا رادەیەك هەست بە ناڕۆشنی دەكەیت، بەڵام دوای تەواو بوونی دەقە كوردییەكە، دەبینم بە رادەیەكی باش لە دەقە عەرەبییەكە روون و رەوانترە، دڵنیاشم خوێنەری كوردییەكە زۆرتر و رەوانتر لە ناوەرۆك و كرۆكی دەقەكە دەگات، تا خوێنەری دەقە عەرەبییەكە.
جارێكیان خوێنەرێك دوای تەواو كردنی خوێندنەوەی كتێبی (سەربردەی فەلسەفە) كە پتر لە (250 لاپەڕەی قەبارە گەورە)یە، تەلەفۆنی بۆم كرد و پرسیار لە واتای دوو زاراوە كرد: گوتی ئایا (توونا بوون) واتای (فەنا بوون)ـە، گوتم بەڵێ. گوتی ئەدی (دوماهی) گوتم ئەمەشیان واتە (كۆتایی).
كوردێكی ئامەد كە كوردییەكەی بەرانبەر بە توركی تاساوە، زمانی دایكی لەبەر زەبر و زەنگی دەسەڵات تێك شكاوە، پاشان بە زمانێكی بێگانەی داگیركەر، بە ناچاری، قەرەبووی كردووەتە. كوردێكی كرماشان كە پشت لە كولتووری مەزنی نەتەوەكەی و ریشەدارترین زمانی هیندۆ ئێرانی دەكات و لە بن ساباتی زمانێكی بێگانەی داگیركەردا خۆ دەنوێنێ. من پێم وایە هەردوو حاڵەتەكە كەم و كورتی لە زمانی كوردیدا نییە، هێندەی كە زادەی هەستی خۆ بەكەم زانینی زاتێكی تێك شكاوە. ئەمیش رەنگدانەوەی زەبر و زەنگ و داگیركاری و كۆلۆنیالیزمی زمانە بە سەر رۆڵەكانی نەتەوەیەكی بندەستەوە. نەتەوەی سەردەست هەوڵ دەدات شكۆی نەتەوەی بندەست دابماڵێ و شكۆی خۆی بە سەردا بسەپێنێ. بۆ ئێمەی نەتەوەی تا ئێستا بندەست، هیچ دەسكەوتێك بەدی ناكەم كە بارتەقای واز هێنان لە زمانی دایك و كولتووری رەسەن و شكۆی نەتەوەییمان بێت.
دروست بوونی گومان بە دەوری زمانی كوردی و شیانی ئەو زمانە لە رووی گەشە كردنەوە، بەرهەمی پلان و تیری ناحەزانەی نەیارانی كوردی لەگەڵە. شاراوە نییە كە هەردوو زمانی توركی و فارسی پتر لە نیوەی فەرهەنگەكەیان عەرەبییە، واتە دەتوانم بڵێم دوو زمانی نیمچە عەرەبێندراون، بەڵام زمان لە سایەی دەسەڵاتدا هەموو خەوشێكی پەردەپۆش دەكرێت. كوردی بەرانبەر بە عەرەبی، هی بەراورد نییە لەگەڵ ئەو دوو زمانەدا، بەڵام بێ دەوڵەتییە كە رەونەقی لە كوردی بڕیوە.
بە دڵنیاییەوە كوردی زمانێكی هێندە زیندووە، هێندە دەوڵەمەندە، هێندە توانای گەشە كردن و پێشكەوتنی تێدایە، كە نووسەر ئەگەر بە كرۆك و رۆحی ئەو زمانە ئاشنا بێت، هەروەها پتر لە شێوەزارێك لە شێوەزارەكانی زمانی كوردی بزانێت، دڵنیام بۆ نووسینی فەلسەفە و هەر بوارێكی دیكەی زانین، نەك پەكی ناكەوێ، بەڵكوو بە تەواوەتی دەست كراوە دەبێت. ئێمەین كە كوردی بە تەواوی نازانین، بۆیە لەو كوردی نەزانینەی خۆمانەوە گومان دەخەینە سەر زمانەكەشمان.
Top