نووسه‌ر :رێبوار سیوەیلی

زۆربەی ئەوانەی لە قسەكردن و ئەگەری ڕاگەیاندنی گریمانەكراوی دەوڵەتی كوردی، دەسڵەمێنەوە، بەناوی «هەلومەرجی بابەتی»یەوە ئەم كارە دەكەن. لەناو ئەوانەشدا سیاسی، ئەكادیمی و كەسانێك ئەو گوتارە پەرە پێدەدەن، كە ڕۆژگارانێك بە بیروڕای چەپ كاریگەر بوون، بەڵام مەرج نییە ئەمێستا خۆیان لە بەرەی چەپگەراییدا ببیننەوەو هەندێكیان بەرژەوەندییان كەوتۆتە شوێنی تر. كەسانێكیش هەن، خودی بیرۆكەكەیان بەدڵەو كاری بۆ دەكەن، بەڵام لەبەر ئەوەی لایەنی دەستپێشخەر بۆخۆیان نین، دیسانەوە بە پێچەوانەی ویستی خۆیانەوە، دەبنەوە لایەنگری نالەباریی هەلومەرجی بابەتیی و پاچ لە بناخەیەك دەدەن، كە پێویستە ئامانجەكەی خۆیانی لەسەر ڕابگرن. لە كۆتاییدا، بەتایبەتی دێمەوە سەر ئەم خاڵەو هەڵەشەیی لەو تەفسیرە بچووككەرانەوەدا كە بۆی دەكرێت.
لەبەر ڕۆشنایی ئەو دێڕانەی سەرەوەدا، دەمەوێت لێرەدا نامەیەك بۆ ئەو هاوڕێیانەم بنووسم، كە بە «لایەنگرانی بیرۆكەی هەلومەرجی بابەتی» ناویان دەبەم و دەمەوێت چەند شتێكیان بیر بخەمەوە:
1. هەلومەرجی بابەتی، گوزارەیەكە ڕەگوڕیشەی لە هزری چەپی دۆگمایی و ئەدەبیاتی شێوە ستالینیستدا داكوتاوە،(مەبەستم لە شێوە ستالینیستی، ئەو ئەدەبیاتەیە كە دواجار وەك میراتێكی بلۆكی خۆرهەڵات و حزبە چەپەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەم ناوچەیەدا بڵاوبۆتەوە). پاشان ئەم میراتە گواستراوەتەوە بۆ ناو ئەدەبیاتی ئەكادیمیی ناو زانكۆكانی هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی ڕەوت و فێرگەی میتۆدیانەی سۆڤییەتی جاران، كە زانستی لە بابەتگەرایی پۆزەتیفیستی و فیلۆلۆژیادا كورت دەكردەو و ئەمێستاكەش ئەم میتۆدە لە هەڕەتی خۆیدایە. ئەم ڕوانگەیە ئەگەر نەیتوانیبێ هیچ ڕاستیەكیش بەرهەم بهێنێت، ئەوە راستییەك لەبارەیەوە هەیە كە ناشاردرێتەوە: هەرگیز نەبووە ئەم ڕوانگەیە لە مێژوودا ڕەوایەتی بداتە ئەو مەسەلەو كێشانەی، بەرگریی لێكردوون، بەبێ بەكارهێنانی فۆرمێكی ستەمكاری و چەوساندنەوە، تەنانەت ئەگەر ئەو چەوساندنەوەیە بەتەنیا بێدەنگكردن و بەپەراوێزخستن و سڕینەوەی ڕوانگەی خودیانەو تایبەتیانەش بێت.
2. گوزارەی هەلومەرجی بابەتی، جیهان و واقیع یەكسەر دەكات بە دوو بەشەوە: (هەلومەرجی تایبەت)، یان (خودی) و (هەلومەرجی بابەتی)، یان (دەوروبەر) و بەم هۆیەشەوە گوایە بانگەشەی شیكردنەوەیەكی زانستی بۆ واقیع دەكرێت، كە بە دوورە لە هەلومەرجی «خودیانە و زاتیانە» كە هەر بەپێی ئەم تێڕوانینە، نازانستی و بناخەیەكی باش نییە بۆ تێگەیشتن لە واقیع، چونكە لەو ئەدەبیاتە ستالینیستی و پۆزەتیڤیستیەدا زات، یان خود قسەی نییە و هەڵگری ڕاستەقینەیەك نییە لە مێژوودا.
3. هەوادارانی گوزارەی هەلومەرجی بابەتی، پێیانوایە هەتا ئەو هەلومەرجە بابەتیانە لەبار نەبن، ڕێگە نەدەن، یان ئامادەكار و یارمەتیدەر نەبن، لە نموونەكەی ئێمەدا: بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی، نابێت بیر لەو مەسەلەیە بكەینەوە. لێرەدا هەلومەرجی بابەتی بەلای هەلومەرجخوازانی بابەتییەوە، ئەو دەسەڵاتەیە كە نەك هەر تەنیا پێویستە لەبار بێت بۆ وەها پڕۆژەیەك، بەڵكو پێویستیشە «مۆڵەت»ی لەدایكبوونی بداتێ!. بەمەش هەلومەرجی خودی نەك هەر بایەخی نامێنێت، بەڵكو دەخرێتە پەراوێزەوە و ئیرادەی لێدەستێنرێتەوە.
4. لایەنگرانی بیرۆكەی هەلومەرجی بابەتی، چی بە «بابەتی» دەزانن؟ بێگومان بە پلەی یەكەم پێوەندیی كورد بە عێراقی سیاسییەوە، پاشان پێوەندیی كورد بە ڕژێمە ناوچەییەكانەوە، ڕەزامەندیی ئێران و توركیا و وڵاتانی عەرەب و ئەمەریكا! بەلای ئەوانەوە هەر یەكە لەو لایەنانە بەشێك لەو مۆڵەتەی بەدەستە كە دەبێت بیدەن بە كوردەكان تا بتوانن دەوڵەتی سەربەخۆی نەتەوەیی خۆیان دابمەزرێنن. ئەمە كۆمیدیای بیركردنەوەو مێژوویەكە، كە تیایدا هەمیشە كوردی خستۆتە پەراوێزەوەو لە ئاست ئەوانیتردا بچووكی كردۆتەوەو ناچاری كردووە هەردەم كەمێك پاشەكشە بكات، كەمێك دەست لە خواستەكانی خۆی هەڵبگرێت، كەمێك بچێتە دواوە، بۆ ئەوەی ئەوانیتر و ڕژێمەكانی ناوچەكە كەمێك زیاتر بێنە سەنتەرەوە، كەمێك زیاتر گەورەتر ببن، كەمێك زیاتر ڕازیی ببن. ئەم بیرۆكەیە لە پشت بەعەرەب و فارس و توورك و موسوڵمانكردنی كوردەكانەوەیە و ئەمە هەمان بیرۆكەی خۆتواندنەوەی مێژووییە، كە بووە هۆكاری پشتەوەی خۆبەعەرەبكردنی زۆرێك لە بنەماڵە و ناودارە كوردە دەسەڵاتدارەكان، كە لەسەر دەستی بەعسییەكان ئەم بیرۆكەیە جارێكی تر خرایەوە خزمەت دەرهاویشتنەوەی كورد لە مێژوو و بە «ئەویتركردنەوە»ی و بە «دووژمنكردنی كورد» لەبەردەم عەرەب و ئیسلامدا و پرۆسەی ئەنفال و جینۆسایدی لێكەوتەوە. (من ئەم چیرۆكەم لە كتێبی: قەفەسی ئاسنین، یان بۆ ببمەوە بە عێراقی؟! 2003دا باس كردووە و پێویست بە دووبارەكردنەوەی ناكات). ئەوەی بابەتیە، لەعنەتی لە كورد كردووە و ئەوەی بابەتیە لە ژەهری تواندنەوە و مەرگی مێژوویی كوردەكان زیاتر هیچیتری پێ نییە.
5. بانگەوازخوازانی هەلومەرجی بابەتی، مەسەلەی خستنەڕووی دەوڵەتی كوردی، وەك مەسەلەیەكی بابەتی و دەرەخودی تەماشا دەكەن، لەكاتێكدا ئەو مەسەلەیە تەواو خودیانە و كوردیانە و مرۆییانەیە. ئەوەشمان بیر نەچێت، كە هەشتا ساڵ زیاترە ئەم هەلومەرجە بابەتیە، ڕێگری هەرە سەرەكیی بووە بۆ خستنەڕووی وەها بیرۆكەیەك، كە بەلای منەوە، لە مەلا مەحموودی بایەزیدییەوە، وەك كوردێك، كە دەركی بە پێویستیی كوردەكان بە دەوڵەت كردووە، خراوەتە ڕوو. بەمجۆرەش هەمیشە هەلومەرجخوازیی بابەتی وەك ڕەوتێكی بیركردنەوەی باڵادەست و باو، ڕێگری دامەزراندنی وەها دەوڵەتێك دەمێنێتەوە بۆ كورد و بۆ هەمیشەش ئەم بیرۆكەیە وەك پڕۆژەی كوردەكان، واتە پڕۆژەی هەلومەرجخوازانی تایبەت دەمێنێتەوە.
6. من دەمەوێت، بە پێچەوانەی ڕەوتی هەلومەرجخوازانی بابەتییەوە، لەبەر ئەم بەڵگانەی خوارەوە، بەرگریی لە ڕەوتی هەلومەرجباوەڕانی تایبەت و خودی و لە هەمان كاتیشدا هەلومەرجخوازانی بابەتیی بكەم و بیسەلمێنم كە ئەم دوو هەلومەرجە لێكدی دابڕاو نین. واتە دەمەوێت ئەو بەڵگانە بخەمە ڕوو كە ئاشكرای دەكەن، مەسەلەی بیركردنەوە، پلانداڕشتن، كاربۆكردن و ڕاگەیاندنی بیرۆكەی دەوڵەتی كوردی، پێویستە لە دەرەوەی، لە سەرەوەی، یان لە پێشەوەی هەلومەرجە بابەتیەكان بیری لێبكرێتەوە، پلانی بۆ دابڕێژرێت، كاری بۆ بكرێت و لەلایەن كوردەكان خۆشیانەوە، ڕابگەیەنرێت. ئەمجا دوای ئەمە بیر لە هەلومەرجە بابەتیەكان بكرێتەوەو ڕووبەڕوویان بوەستینەوە و پێكەوە ئەو باجە بدەین كە بۆ وەها پڕۆژەیەك پێویستە. چونكە ئەم بڕیارە تەنیا تاقیكردنەوەیەكی مێژووە بۆ كوردەكان تاكو خۆیان لە «پەراوێزی مێژووی مرۆڤایەتی» و لە ژێر سێبەری باڵادەستیی سیاسیی «ئەوانیتر» بهێننە دەرێ و ئەو شتە بكەن كە بۆ سەلماندنی كەسایەتی مرۆییانەی خۆیان لە جیهاندا پێویستییان پێی هەیە. بەبێ ئەم تاقیكردنەوەیەی خودی كوردی بۆ ئیرادەی خۆی، بەبێ ڕزگاربوونی خودی كوردی لەم هەرێمەدا، لە خودی عێراقی، ئەوە كوردەكان هەر لە دەرەوەی مێژووی مرۆڤایەتی بە مانا بوونناسیی و ئۆنتۆلۆژییەكەی دەمێننەوە و مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە.
7. یەكەم بەڵگەم بۆ ئەوەی كە پێویستە سەرەتا بیر لە هەلومەرجی خودی بكەینەوە، ئەوەیە كە بیرۆكەی دەوڵەتی كوردی بیرۆكەیەكی چارەنووسسازە و پێوەندیی بە خودی كوردییەوە هەیە. ئەگەر خودی كوردی گەیشتبێتە ئاستێكی هوشیاریی ئەوتۆ كە خەمی دامەزراندنی دەوڵەت بۆی بوبێتە پرسیار، بەمانای ئەوەیە ئێمە لەگەڵ ئەم خودە كوردیەدا گەیشتووینەتە ئاستێ: كە دەیەوێ مێژووی مانەوە تێپەڕێنێت و بچێتە ناو مێژووی بوون خۆیەوە و بوونی خۆی بژی و تیایدا ئیرادەی كوردیانەی خۆی لەو ژیانەدا بەرجەستە بكات. ئەمەش لە كاتێكدا كە هەلومەرجی بابەتی، واتە ئامادەیی میللەتە خاوەن دەوڵەتەكانیتر بۆ ئەم مەسەلەیە ئامادەیە و هیچ میللەتێكی واقیعبین ناتوانێت ڕەوایەتی بدات بەكارێك كە بۆخۆی چێژی لێوەردەگرێت و ڕێگە لە میللەتێكی دیكە بگرێت، كە ئەو كارە نەكات.
8. لەبەر ئەوە مەسەلەی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی، مەسەلە و كێشەیەكی ڕەهایە و دەبێت ڕوو بدات. چونكە پەیوەندیی هەیە بە بەرجەستەبوونی مێژوویانە و مرۆییانەی كوردەكانەوە، نەك لەبەر ئەوەی ڕابردوویەكیان لە پەراوێزی مێژوودا هەیە، نەك لەبەر ئەوەی لە ئێستادا لە پەراوێزی دەسەڵاتی مەركەزیی ئەو وڵاتانەدا دەژین كە كوردستانیان بەسەردا دابەش بووە، بەڵكو لەبەر ئەوەی ئەوان چاوەڕوانییان لە داهاتوو هەیە. ئەم چاوەڕوانییە بەبێ بوونی دەوڵەتی نەتەوەیی نایەتە دی و دەوڵەتی نەتەوەیی تەنیا ئامانجێكە، كە ئامرازی بەرجەستەبوونی مێژوویی كوردەكان دەستەبەر دەكات. بەمجۆرەش دەتوانرێ بگوترێ: كورد بەبێ دەوڵەت ناچێتە مێژووەوە.
9. كەسایەتی كوردی تەنیا لە چوارچێوەی دەوڵەتی نەتەوەییدا خۆی بەرجەستە و كامڵ و تۆكمە دەكات و دەبێتە خاوەن شوناسی خۆی و چێژ لەو جیاوازییانە وەردەگرێت، كە لەگەڵ ئەوانیتردا هەیەتی. هەرچەندە لە ڕابردوودا وزەی سەرەكیی ئەم كەسایەتیە لە خەباتكردنیدا بۆ مانەوە و بەردەوامی، لە چوارچێوەی دەستبەسەربوونی لە ژیانێكی توێنراوەداو لە ژێر دەسەڵاتی ستەمكاریدا، بە فیڕۆ چووە، بەڵام مێژوو ساتەوەختێكی تایبەت دەهێنێتە پێشەوە، كە تیایدا خودی كوردی لە خودێكی پەرتەوازەی لێكهەڵوەشاوەوە، دەگۆڕێت بۆ بكەرێك لە مێژوودا. تەنیا لەم دۆخەشدایە، كە ئەو بكەرە بەرجەستە دەبێت، تەعبیر لە ویستی خۆی دەكات و خەونەكانی خۆی لەسەر عەردی واقیع دەبینێت، كەسایەتی كورد خۆی لە ویستی ئەوانیتر ڕزگار دەكات و مێژووی سەپاوی ئەوانیتر ڕەتدەكاتەوە و مێژووی خۆی چێدەكات.
10. بەمجۆرەش بەبێ دەوڵەتی نەتەوەیی، كە هاندەر و بیرۆكە و بكەرەكەی كورد بێت، خودی كوردی نابێتە كەسایەتیەكی یاسایی خاوەن سەروەریی بەسەر مێژوو، جوگرافیا و كولتووری خۆیەوەو لە دنیای هەلومەرجە بابەتیەكاندا، لە وڵاتانی ترو لەلای میللەتانی تر، هەر وەك شوناسێكی پەرتەوازەی شەرمن و لەت وپەت بوو، دەمێنێتەوە، كە هیچ كاتێك كوردبوونەكەی نابێتە نیشانەی ناسینەوەی كەسایەتیەكەی، ئەگەر لەهەمان كاتیشدا پاشگرە میراتیەكانی ستەمكاری (عێراقی و ئێرانی و توركیایی و سوری) پێوە نەبێت، كە هیچكامێك لەم پاشگرە میراتیانە، بەرجەستەكەر و ئاشكراكەر و دەربڕی شوناس و مرۆڤبوونی ئەم بوونەوەرە نەبوون، كە بە پێی سرووشت و ویستی خودای پەروەردگار، ناوی كوردە و وەك ئەوەی كە هەیە، دەبێت هەبێت، نەك وەك شتێكی تر، كە ئەو نییە و ناچاری دەكات، هەر شتێكی تر بێت جگە لەخۆی..
11. ڕاگەیاندنی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ كورد لە ناچارییەكی مێژوویی و جەبرێكی ئۆنتۆلۆژییەوە هاتووە، نەك ویستی تاكەكەسێك، یان قارەمانێك، یان دەسەڵاتدارێك. هەربۆیەشە ڕەتدانەوەو ڕێگریكردنیش لە ڕاگەیاندنەكەی لە سەرووی ویست و خواستی كەسانێك و دەسەڵاتدارانێكی ترەوەیە. ناچارییەكی مێژوویە چونكە كورد لە هەموو جیهاندا هەتا بە بێ دەوڵەت بمێنێتەوە هەر لە دەرەوەی مێژووەوە دەمێنێتەوە. ئەم فاكتە پەیوەندیی بە بڕواداری و بێبڕوایی كوردەكان و مسوڵمانبوون و غەیرەمسوڵمانبوونی ئەوانەوە نییە، بەڵكو پەیوەندیی بە مرۆڤبوونی ئەوانەوە هەیە وەك كورد، كە ڕێگرە لەبەردەمیاندا بۆ ئەوەی شتێكی تر بن!. هەروەها ئەم مەسەلەیە جەبرێكی ئۆنتۆلۆژیشە لەسەر كوردەكان، چونكە ئەوان لە دەرەوەی بەجێهێنانی ئەم جەبرەوە، ناتوانن وەك كورد لە گەردووندا هەبن، هەروەكچۆن لەمەوپێشیش نەبوون. ئەوان بۆیە هەن، چونكە دەبێت وەكخۆیان هەبن و ئەو دەفرەش كە ئەوان وەكخۆیان دەهێنێتە بوون، بریتیە لە چوونە ناو مێژوەوە بە هۆی دامەزراندنی دەوڵەتی خۆیان و دروستكردنی كەسایەتی نێونەتەوەیی خۆیان لە جیهاندا. لایەنگرانی هەلومەرجی بابەتی بە چاوپۆشین لەم ڕاستیانە، بەڵام بەشێوەیەكی شاراوە، بۆیە بیرۆكەی دەوڵەتی كوردی ڕەتدەكەنەوە، چونكە ئەم بیرۆكەیە دەبەستنەوە بە بیرۆكەی كەسێكەوە، كە لەڕووی ئایدیۆلۆژییەوە، پەسەندیان نییە و پێیانوایە بۆیە سەرۆكی هەرێم ئەو بیرۆكەیەی هەژاندووە، چونكە بۆخۆی تەماعی لە پۆستەكەیدا هەیە. ئەم بۆچوونە سەراپا هەڵەیە، تەنانەت ئەگەر ئەوەش ڕاست بێت كە مەسعودبارزانی خۆی بیرۆكەی بوونە یەكەم سەرەككۆماری كوردستانی لەسەردا بێت. بیرۆكەكە هەڵەیە، چونكە بوونی كورد دەكەوێتە پێش بوونی هەركەسێكەوە، كە بیرۆكەی دەوڵەتی كوردی بەرجەستە دەكات و بۆی هەیە ببێتە یەكەم سەرەك كۆماری كوردستانی ئازادیش. بیرۆكەكە جارێكی تریش هەڵەیە، چونكە لەسەر بنەمای بچووككردنەوەیەكەوە كار دەكات، كە بوونی كەسێك دەكاتە هۆكاری دامەزراندنی ئەو دەوڵەتە. ڕاستە دەكرێ باس لە ڕۆڵی كەسایەتی لە مێژوودا بكرێ، بەڵام بوونی كەسێك مەرج نییە بۆ بوونی نەتەوەیەك، بەڵكو ئەوە بوونی نەتەوەییە كە ڕۆڵ و پێگە دەداتە كەسایەتیەكان لە مێژوودا. لایەنگرانی هەلومەرجی بابەتی جارێكی دیكەش بەهەڵەدا چوون، چونكە ئەوان هەڵوێستێكی سایكۆلۆژیی تایبەتی خۆیان لە ئاست كەسێكدا، كە دەشێت ئەوان بە دڵیان نەبێت، دەخەنە بری مافێكی ڕەوای كوردەكان بۆ تەحقیقكردنی مرۆییانەو مێژووییانەی خۆیان كە مافێكی سرووشتیە نەك موزایەدەی سیاسی.
12. لەبەردەم هەر سەرەتایەكدا بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی نەتەوەیی كوردی، پێویستە یەكەم قسەكەر لەوبارەیەوە كوردەكان بن و یەكەم هەنگاوی تەندروستانەیش هەڵبژاردن و ڕاپرسی و هەمەپرسیە، كە پێویستە لەوێوە دەست پێكەین، ئەمە ئەو هەنگاوەیە من پشتگیریی لێدەكەم و كوردەكان بە موستەحەقی ئەو پیرۆزباییە دەزانم، كە پێویستە مرۆڤایەتی پێیان ڕەوا ببینێت، هەروەكچۆن بە درێژایی مێژووش ستەمكاری و چەوساندنەوەو جینۆسایدو كۆمەڵكوژیی پێڕەوا بینیون..
هیوادارم هەموومان بەخۆماندا بچینەوە..