dwayi têperrandinî prrojeyasayi (çaksazî le mûçe û dermalle û bexşînî îmtiyazat û xanenşînî le herêmî kurdistan,) seretayi rêgayi çaksazîyi ḧkumet destî pêkrd, çawerrwanîş dekrêt le çendîn bwarî dîkeşـda em proseye be şêweyekî zor frawan û gşitgîr berrêwe biçêt, bo qsekrdin leser giringîyi proseyi çaksazî û asteng û berbestekanî berdem cêbecêkrdinî proseke û çend tewereyekî dîkeyi peywendîdar, govarî gullan em dîdareyi legell prrofîsor d. mḧemed şe'ban şareza û psporrî abûrî encam da û bemcore wellamî prsiyarekanî dayewe

* ḧkumet û ḧukmirranekan berdewam cext leser proseyi çaksazîyi abûrî dekenewe, dekrêt weku psporr û şarezayekî abûrî pênase û giringîyi em proseyeman bo rûn bikeytewe?
- çaksazîyi abûrî cge leweyi proseyekî abûrîye, dekrêt her ḧkumet û dewlletêk penayi bo bibat û le rîzbendî serekîyi erk û karekanîda daybinêt, legell zorî û allozbûnî grft û kêşe abûrîyekan roll û giringîyi em proseyeş ziyatir buwe, betaybetî ew qeyran û kêşe abûrîyaneyi ke leser astî nêwdewlletî, yan leser astî îqlîmî û nawxoyîda lêre û lewê berdewam rû deden, emeş le rêgeyi rêkxistineweyi hendêk bwarî taybet be pîşesazî û kşitukall û bazirganîyewe debêt, yan le rêgeyi encamdanî çaksazîyekî rîşeyiyewe ke lenaw ew yasa û teşrî'ataneda encam bidrêt, ke karîgerîyan le gorrînî rêrrewî siyaset û abûrî le nawxoyi wllatda heye. be şêweyekî gşitî proseyi çaksazî çawxşandineweyekî gşitîye be hemû ew araste û têrrwanîn û kar û amancaneyi ke le maweyi rabrdûda cêbecê krawn, yan ewaneşî ke cêbecê nekrawn. le hemû ḧalletêkda çaksazîyi abûrî wêrrayi eweyi cext leser ew xalle lawaz û kemukurtî û derhawîşite xirapane dekatewe ke be drêjayî temenî berrêwebrdinî proseyi abûrî le nawxoyi wllatêk, yan herêmêkda rûyandawe, hawkat cext leser xalle behêzekan û dewllemendkrdinşiyan dekatewe, taweku rolliyan hebêt lelabrdinî xalle lawazekan û kemkrdineweyi şwênewarekaniyanan.
* ḧkumetekan le çi katêkda pêşwexte hest bewe deken ke pêwîste çaksazîyi abûrî be şêweyekî frawan û gşitgîr encam biden?
- çaksazîyi abûrî proseyekî berdewame û hemû katêk pêwîst bewe dekat ke ḧkumetekan bzanin bew şêwe frawan û gşitgîre encamî biden, betaybetî le sîstemî nwêyi cîhanda ke gorranikarîyekan be xêrayiyek rû deden, ke karîgerî û şwênewarî tundiyan leser hemû wllatanî cîhan heye, wêrrayi gorranikarîye xêra û berdewam û gewrekan, debêt eweş bzanîn ke her 10 sall carêk, yan kemtir, le cîhanda naw be naw qeyranî darayî û abûrî rûdedat, boye wa pêwîst dekat, sercem ḧkumetekanî cîhan encamdanî çaksazî le rîzbendî pêşeweyi karekaniyan dabinên û xoyan bo ew qeyran û grfte darayî û abûrîyane amadekrdbêt, betaybetî ke cêbecêkrdinî çaksazî buwete xwast û dawakarîyi serekîyi hawullatiyan û rêkxiraw û damezirawe nêwdewlletîyekan û berdewam dawayi encamdanî çaksazî deken, herweha çaksazî bo ew dewllet û herêmane pêwîste ke bo maweyekî zor hîç gorranikarîyek beser sîstemî abûrîyanda nehatuwe, yan berdewam le berdem egerî qeyranî darayî û gemaro û szayi abûrî û darayî wllatanî dîkedan, lelayekî dîkewe wllatan berdewam pêwîstiyan bewe heye ke hellsengandinêkî gşitgîr û frawanî darayî û abûrîyan hebêt. çaksazî lem serdemeda bote prose û karêkî gewreyi pêwîstî wa, ke sercem ḧkumetekanî dinya pêwîste encamî biden, çunike sercem bwarekanî siyasî û abûrî û komellayetî wêrrayi eweyi deyangrêtewe, hawkat pêwîstiyan bem gorranikarî û çaksazîyane heye. abûrînasan û siyasetmedaran û zanayanî komellinasî le cîhanda heryekew bepêyi psporrayetîyi taybet be xoyan û bware ciyaciyakaniyan druşmî çaksazîyan berizkrdotewe û, pêyan waye debêt ḧkumetî herêmî kurdistan bo serxistinî dîdgayi abûrî reçawî ew barudoxe siyasî û abûrî û komellayetîyeş bikat ke herêm têyda dejî.
çemkî çaksazîyi abûrî û giringîyi encamdanî em proseye le kotayî sallanî newedekanî sedeyi rabrdûdaw legell destpêkî sedeyi 2000 da beşêweyekî zor frawan û giringtir derkewtuwe, emeş dwayi eweyi kêşe û grfte abûrîyekan berokî zorbeyi wllatanî cîhanî grtuwe û serçawe û derametî wllatan rûyan le kemî krd û grftekanîşiyan ziyatir bûn, ewîş dwayi eweyi bo maweyekî zor kellekebûbûn bê eweyi çareser bikrên, le nawîşiyanda gendellîyi abûrî ke weku petayekî metirsîdar le zorbeyi wllatanî tazepêgeyşitû legell hendêk wllatanî pêşkewtûşda teşeneyi krduwe, lew wllataneda beşêweyekî rûn û aşkra geşeyekî nzimî abûrî berçaw dekewêt, ke kemukûrrî û derhawîşiteyi bo sercem kerte abûrîyekan hebuwe. legell eweyi çaksazîyi abûrî lenaw ew wllataneda dekrêt ke beşêweyi hellbijardin û dîmukrasî fermanrrewakaniyan lelayen gelewe helldebijêrdrên, keçî çaksazî buwete druşmêkî siyasîyi ew wllataneş, bigire buwe xwastêkî serekîyi xellkî û dawakarîyekî giringî şeqam û hemû rêkxirawêkî komellgeyi medenî û herçî sendîka û damezirawe nêwdewlletîyekanîş heye, bangeşeyi bo deken, legell kemîyi keresteyi xaw û nzimîyi behayi newt û kereste û samanî sirûşitîda dengî berizî dawakarîyekanî xellkî bo encamdanî çaksazî ziyatir buwe.
* le maweyi rabrdûda ḧkumetî herêmî kurdistan prroje yasayi çaksazîyi le mûçe û dermalle û îmtiyazat û xanenşînîda narde perleman û dwayi pesendkrdinî le çawerrwanî cêbecêkrdindaye; prsiyar eweye aya taçend em çaksazîye le mûçe û îmtiyazat û xanenşînî bo proseyi çaksazîyi abûrî giringe?
- beşêweyekî sirûşitî û asayî çaksazîyi abûrî proseyekî gşitgîr û zor frawane û sercem kert û sêktere abûrîyekan lexo degrêt, kerte madidîyekan û namadîyekanîş degrêtewe, eme wêrrayi eweyi proseyi çaksazî sercem bwarekanî yasayî û kargêrrî û pîşesazîyi û kşitukallî û xizimetguzarî degrêtewe, lêreda eger basî kertî çaksazîyi kargêrrî bikeyin, ewa kertêkî frawane û hemû bwarekanî kargêrrî û berrêwebrdinî ḧkumet degrêtewe ke peywendîyi rastewxo û narrastewxoyan be berrêwebrdinî abûrîyi û perepêdanî em layene giringewe heye, tenanet zorbeyi dîrasat û twêjînewe abûrîyekan xirapî û kzîyi perepêdanî abûrî bo ew lawazîye degerrêninewe ke duçarî kertî kargêrrîyi berrêwebrdinî abûrî botewe û karîgerîyi xirapî leser çalakîye abûrîyekanîş danawe, bo nmûne: behoyi gewreyî qebareyi dezgayi kargêrrîyewe ke kontirrollî proseyi abûrî û komellayetî û siyasî dekat, a lêrewe dawakarîyekanî çalakkrdinî bwarî kargêrrî û berrêwebrdin hate pêşewe, bo eweyi le ruwî abûrîyewe lew lawazî û pûkaneweye derbaziman bêt, ke herêmeke duçarî buwe û şwênewarî xirapî le serman danawe û netwanrawe saman û deramete sirûşitî û miroyiyekan bepêyi pêwîst sûdî lê werbigîrêt û abûrîyane mamelleyan legell bikrêt, herboye lêrewe berizbûneweyi dengî narrezayetî le bwarî kargêrrî û berrêwebrdinî damudezgakanî dewllet destî pêkrd û rêrrewî çaksazîyi yasayî bo rêkxistinewe û çawxşandinewe be mûçe û îmtiyazat û dermalle û xanenşînan û çendîn bwarî dîkeyi lexogrt, bebê labrdin û destiberdarbûnî kemukûrrî û kelêne yasayî û îdarî û abûrîyekan ke erkî serşanî proseyi kargêrrî û berrêwebrdinî le herêmî kurdistan qurstir krduwe, mumkîn nîye bitwanrêt çemkî çaksazîyi abûrî le muzayede û prrupagende derbihêndrêt, pêwîste çaksazîyi abûrî le pêdawîstîyi komellgewe hellqullabêt û zor be wrdî û zanistîyane bwarekanî diyarî bikrêt û karî leser bikrêt, be çeşnêk eger pêwîstît be çaksazîyi îdarî hebêt, debêt çaksazîyi îdarî encam bidrêt, yan eger pêwîstît be çaksazîyi komellayetî hebêt, pêwîste be çaksazîyi komellayetî dest pê bikeyt, xo eger deramete miroyiyekan lawaz bêt û le ast pêşkewtine abûrî û komellayetîyekanda nebêt, debêt be çaksazîyi deramete miroyiyekan û perepêdanî dest pê bikeyt, proseke zor frawane û teniya proseyekî çaksazîyi abûrî nîye, bellku hemû bwarekanî jiyan le nawxoyi her wllatêkda lexo degrêt, herçende bedaxewe min wrdekarîyi ew prroje çaksazîyeyi (mûçe û dermalle û îmtiyazat û xanenşînî)m le berdestda nîye, bellam ziyatir cextkrdineweye leser layenî darayî le çaksazîyi abûrîda, çunike ême le kurdistanda zor be xirapî mamelle legell layenî darayî û abûrî dekeyin, ke le ruwî layenî nextîneyiyewe ziyade mesirefîyekî zorî têdaye, derencam prroje yasayi çaksazî ke le perleman gftugoyi leser kra, cextkrdinewe bû leser em layene giringeyi darayî lenaw proseyi çaksazîyi abûrîda, betaybetî ew grft û kêşaneyi ke taybet bûn be dû mûçe û sê mûçe û pêdanî ple be kesanêkî naşayste û bêkarî rûpoşraw û rotîn û bîrokratîyet û çendîn bwarî dîke, herweha meseleyi betaybetkrdin û hawbeşîyi nêwan kertî taybet û gşitî, yan çoniyetî betaybetkrdinî kertî gşitîş hemû emane gftugoyan leser kra, eme wêrrayi gftugokrdin leser ew pêşniyar û raspardaneyi ke lelayen banikî nêwdewlletîyewe amade krawe bo behêzkrdinî jêrxanî abûrî û hellsengandinî layenî behêzî herêm, min wayi debînm ḧkumetî herêmî kurdistan le hewllî ewedaye ke cext leser hemû em bwar û layenane bikatewe, bo eweyi derencam kertî abûrî rêrrewî sirûşitî û asayî xoyi werbigirêt û perepêdanî abûrî le herêmda rûbidat.
* aya ḧkumetî herêmî kurdistan pêwîste le hengawî dahatuwîda çî bikat bo eweyi proseyi çaksazî frawantir û gşitgîrtir bikat, ta hemû amancekanî xoyi bihênêtedî, ke herweku msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan raygeyandbû beweyi proseyi çaksazî cge lem prroje yasaye, çendîn bwarî dîkeş lexo degrêt?
- serkewtinî her prrojeyekî çaksazî bestirawetewe be astî ew îrade behêzeyi serokî ḧkumet û damezirawekanî le encumenî wezîran heyane, ke hêz û pallpşitî le wîst û xwastî cemawerewe peyda dekat, lenaw her proseyekî dîmukratîşda ke ḧkumet le layen gelewe hellbijêrdrawe û nwênerayetîyi ewan dekat, yekemîn prdî ptewkrdinî mtmaneyi nêwan hawullatiyan û ḧkumet encamdanî proseyi çaksazîye, sebaret be wellamî prsiyarekeşitan ke ḧkumet bo cêbecêkrdinî proseyi çaksazîyi abûrî le kwêwe dest pê bikat, min pêmwaye pêş hemû şitêk erkî ḧkumete dîraseyekî wrd û zanistî leser sercem layenekanî siyasî û abûrî û komellayetî hebêt û twêjîneweyi wrd leser bwarekanî abûrî û darayî û miroyî encam bidat, herweha erkî serşanî ḧkumetî herêmî kurdistane çaw bixşênêtewe be tewawî peywendîyekanîda legell nawend le beẍda û wllatanî drawsê û cîhan, herêm debêt bzanêt erkî serşanî çîye û mafekanîşî çîn, le kotayîşda dwayi amadebûnî jmare û amar û data, jêrxanêkî abûrîyi behêz û ptew drust debêt, ew kat detwanêt planêkî çaksazîyi behêz û rastewxoyi le sercem sêkterekanda hebêt, behawşanî em kare pêwîste le êstada dest bikrêt be behêzkrdinî kertekanî banik û darayî û damudezga ḧkumîyekan û, dûbare rêkxistineweyi bac û rsumat û binbirrkrdinî gendellî û kemukûrrî le bwarî darayî û dahatekanda, emeş hêzêkî gewre dedate ḧkumet bo cêbecêkrdinî plan û prrojekanî, lemeş giringtir le qonaẍî çaksazîyda pêwîste ziyademesirefî û ziyaderroyî le xercîyekanda rabigîrêt û xerckrdinî hemû dînar û dolarêk le gencîneyi ḧkumetda le şwênî rasteqîne û pêwîstî xoyi xerc bikrêt, lemeşda pêkewe pêwîstman be çaksazîyi îdarî û darayî debêt, çunike bebê çakkrdin û rêkxistinî em dû layene natwanrêt berew kenarî aramî bperrînewe, ḧkumetî herêmî kurdistan le kertêkî gşitî qebe û gewreda mîratêkî bo becêmawe ke erkî serşanî qurs krduwe, herboye debêt sk hellguşîn û çalakkrdinêkî baş û îcbarî piyade bikrêt, be radideyek eger kar geyşite eweyi jmareyekî zorî fermanberanî xanenşîn bikat, yan rajekaniyan lenêwan wezaret û damezirawekanda bigwazêtewe, debêt em hengawe peyrrew bikat, herweha bo ew fermanberaneyi le kert û sêktere corawcorekanda pêwîstî pêyan heye, debêt dest be encamdanî xulêkî behêzî meşq û rahênanîş bikat, katî ewe hatuwe damezirawekanî ḧkumet le ast serdemî nwê û tekinelojiya û pêşkewtinekanî cîhanda bin, le kotayîda hîç proseyekî çaksazî bê bûnî jîngeyekî lebarî çaksazîyi îdarî û bebê îdareyekî pêşkewtuwî rast û drust ke bawerrî be proseyi abûrî hebêt, serinagrêt û hergîz ḧkumet le cêbecêkrdinî çaksazîyekanîda serkewtû nabêt.
* layenêkî dîkeyi giring ew jînge siyasîye asayî û sirûşitîyeyi herêmî kurdistane, aya bebê bûnî em jîngeye, betaybetî ke sermayeyi siyasî û abûrî le herêmî kurdistanda têkell beyek krawe, dekrêt ḧkumetî herêmî kurdistan le cêbecêkrdinî proseyi çaksazîda serkewtû bêt?
- kemukûrrî û grft û kêşe îdarîyekan le herêmî kurdistanda beşêkî zorî hokarekeyi bo ḧzbekanî kurdistan (be ḧzbe ḧukmirranekan û hawbeşekanîşiyanewe) degerrêtewe, le kurdistanda tengje siyasîyekan û milmilanê ḧzbîyekan hokar û serçaweyi zor le grft û kêşe îdarî û abûrîyekan bûn. boye bebê ciyakrdineweyi îdareyi ḧzbî le îdareyi ḧkumet nakrêt hîç proseyekî çaksazîyi serkewtû bêt, bigire be bê dûrxistineweyi desellatî ḧzbî lenaw kayekanî ḧukmirranî û wezaret û damezirawekanîda proseyi çaksazî teniya druşm û kat kuşitin debêt, ke ême lem qonaẍ û serdemeda bo cêbecêkrdinî beriname û karî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan zor pêwîstmane, hemûman dezanîn ḧzbekan daxizawnete naw hemû cumge serekîyekanî kargêrrî û berrêwebrdinî wllat, be çeşnêk ke hendêk car zor zeḧmete em dû îdare ḧzbî û ḧkûmîye lêk ciya bikrênewe, bellam derencam hîç rêgaçareyekî dîkeman le berdestda nîye û debêt ḧzbe siyasîyekanî kurdistan naçar bikrên be ciyakrdineweyi ḧzbayetî le karubarî nawxoyi ḧkumet û îdareda, nabêt ḧzbekan leser ḧîsabî berjewendîyi gşitî ewende pêdagrî leser berjewendîye tesk û taybetîyekanî xoyan biken, bebê eme weku ewe waye qaç û destî ḧkumet bibestînewe û frrêyi bideyine naw awewe û pêşî billêyin hergîz nabêt terr bibît.